Sev və inan

Humanist psixologiyanýn nümayəndələrindən olan amerikalý psixoloq Abraham Maslau "Ehtiyaclar piramidasý" haqqýndaký əsərində xüsusi bölməni "sevgiyə tələbat və mənsubiyyət"ə ayýrýb. Sevgi ehtiyacý insanlarýn ən təməl ehtiyaclarýndan biridir. Ýstər uºaq, istərsə də yetkin ºəxs olsun – hər bir insanýn sevgiyə ehtiyacý var.

XX əsrin görkəmli sosioloq, filosof və psixoloqu Erix Fromm da "Sevmək sənəti" əsərində yazýb: "Sevgi haqqýnda danýþmaq "möcüzə etmək" deyil, ona görə ki, bu, hər bir insan təbiətinin ali və həqiqi tələbatlarý haqqýnda danýþmaq deməkdir. Bu tələbatýn gizli olmasý hələ onun heç olmamasý demək deyil".

Fərz edək ki, hekayədə haqqýnda bəhs edilən Turala Nəcibə müəllimə kimi xeyirxah insan rast gəlməyəydi və Tural o ruh halý ilə böyüyüb gəncliyini "sevgi" axtarýþýna sərf edəydi, nəticədə qarþýsýna çýxan hansýsa qrupa və ya cinayətlə məþðul olan dəstəyə qoþulardý. Belə qruplara qoºulmaqla insan özünə bir növ "dəyər" yükləmiº olur və bu saxta dəyərlə də həyatda həqiqi sevgini hiss etmədən ömrünü baºa vurur, yaxud həyatýnýn hansýsa mərhələsində intihar edir.

Bəs sevgi hissimizi necə canlý tutaq?

Lətifə

Sərvinaz: – Sən çox yaxþý insansan, Sənan. Məni, həqiqətən, sevirsən?

Sənan: – Sevirəm, Sərvinaz, sevirəm.

Sərvinaz: – Mənə görə ölərsən?

Sənan: – Yox, Sərvinaz, mənimki ölümsüz sevgidir.

Əvvəlcə sevgisiz qalanda nələr baþ verir, bunlarý öyrənməliyik. Üç il əvvəl sosial ºəbəkədə mənə gənc bir xaným müraciət etmiºdi. Onu üzən, baþýna gələn hekayəsini danýþmaq üçün dinləyici və çarə axtarýrdý. Onu dinlədikdən sonra, hekayəsindən yola çýxaraq ümumi bir yazý hazýrlayýb səhifəmdə yayýmladým. Həmin yazý böyük maraða səbəb oldu, bir neçə saytda da yayýmlandý. Gənc xanýmýn hekayəsini təxmini bu cür çatdýrmýþdým:

–"O kefsiz idi. Artýq özünü əvvəlki kimi hiss edə bilmirdi. Olub-keçənləri rəfiqələrinə anlatsa da, onlarla bölüºsə də, hələ ürəyi sakitləºməmiºdi. Onu sakitləºdirəcək, ruhunu dinləyəcək bir insan lazýmdý.

"Bəlkə, psixoloqa gedim? Yox, hazýrda ona ödəyəcək pulum yoxdur. Bəs nə edim, necə qurtulum bu acý verən düºüncələrdən? Bu halýmla mən özümü yeyib-bitirmək üzrəyəm".

Səhər yuxudan qalxandan aðzýna bir loxma da qoymamýþdý. Baþý gicəllənirdi. Pəncərəyə yaxýnlaþdý. Bir qədər küçəni seyr etdikdən sonra masanýn üstündə qoyduðu telefonunu götürdü. Bir neçə mesajý vardý:

– Rəfiqələrdəndir yəqin, narahatdýrlar mənə görə.

Ýnternetə daxil oldu, sosial ºəbəkədə bir-iki paylaºmaya nəzər saldýqdan sonra baðlamaq qərarýna gəldi. Anidən durdu, rəfiqəsinin ona məsləhət bildiyi bir xanýmla danýþmaq üçün mesaj qutusuna göndərdiyi profil ünvanýný xatýrladý. Həmin mesajý dünən də açmýþdý, amma "Eh" deyib baðlamýþdý. Bu gün isə yoxlamaq qərarýna gəldi.

"Axý biri mənə mütləq kömək etməlidir. Mən bu cür çox davam gətirə bilməyəcəyəm".

Artýq yubanmadan rəfiqəsinin göndərdiyi ünvana yazmaða baþladý.

– Salam. Sizinlə danýþmaq olar?

– Salam. Buyurun.

– Kiminləsə danýþmaða ehtiyacým var. Rəfiqələrim məni tam anlamýrlar, bəlkə də, mənə belə gəlir.

– Bəzən olur. Anlayýram. Çəkinməyin.

– Mənə elə gəlir ki, insanlarýn bir-birinə ehtiyacý yoxdur artýq. Hər kəs bir-birini aldadýr, hərəkətləri, danýþýqlarý ilə nəsə umurlar.

– Belə görünə də bilər. Sýxýntýlarýnýz var, deyəsən, bölüºə bilərsiniz, dinləyirəm sizi.

– Bir il əvvəl bir oðlanla tanýþ oldum. Baþlanðýcda onun hislərinə heç cür inana bilmədim. Kaº elə o baþlanðýcda qalardým. Bir gün mənə sevgi etirafý etdi. Mənsə ona:

– Bu sevgini dərindən hiss edə bilmirəm, – cavabýný verdim.

O:

– Mən nə edim ki, səni sevdiyimə inanasan? – deyirdi.

Bir müddət yenə məni izlədi. Hər gəliºində sevgisini hiss etdirməyə çalýþýrdý. Sonra bir gün daha gəlmədi. On gün heç yerdə görünmədi. Narahat olmaða baþlamýþdým. Hiss edirdim ki, ona baðlanmýþam. Əvvəlki kimi məni izləməsini, dərsdən çýxarkən gözləməsini və qayðýma qalmasýný istəyirdim. Yoxluðundan darýxmaða baþlamýþdým. Bir gün yenə dərsdən çýxarkən məni gözlədiyini gördüm. Çox sevindim. Ondan niyə belə etdiyini soruºanda, xəstə olduðunu və gələ bilmədiyini dedi.

– Siz onun xəstə olmasý məsələsinə inanmýþdýnýz?

– Bəli. Həmin gündən sonra səmimi münasibətimiz yarandý. Bir-birimizi görməyəndə çox darýxýrdýq. Ən çox da mən. Düºünmüºdüm ki, bu, həqiqi hislərdir və artýq hər ikimizdə mövcuddur. O isə münasibətlərimizin daha "səmimi" olmasý üçün əlindən gələni edirdi. Günlərin bir günü o, yenə gözlənilmədən yoxa çýxdý. Telefonu söndürülmüþ, heç bir yerdə izi-tozu qalmamýþdý. Sanki havaya buxarlanmýþdý. Mən yenə üzülməyə, darýxmaða baþladým. Niyə belə etdiyini, ən əsasý da xəbərsiz itməsini anlamýrdým.

– Bu cür yoxa çýxmasý sizdə yenə ºübhə oyatmadý?

– Oyatmýþdý əslində, ancaq yenə də mənfi nəsə düºünməyi aðlýma gətirmirdim.

Qýz xeyli zaman yazmadý. Deyəsən qəhərlənmiºdi. Sonra davam etdi:

– Düºünürdüm ki, yəqin, səhhəti ilə baðlý yenə nəsə baº verib, ona görə əlaqə qura bilmir, gözləməkdən baºqa çarəm qalmýrdý. Hətta özümü qýnamaða baþlamýþdým ki, niyə axý onun harada yaþamasý, yaxýnlarý barədə məlumatlarý öyrənməmiºdim. Və bir gün dərsdən çýxarkən onu səkidə baþqa bir qýzla danýþdýðý yerdə gördüm. Bir anlýq nə baº verdiyinin fərqinə varmaq istədim, amma artýq þok keçirirdim. Nə edəcəyimi bilmədim. Məni bu vəziyyətdən elə o özü çýxardý. Yaxýnlaþaraq salamlaþdý və yenə də xəstə yatdýðýný dedi, az əvvəl danýþdýðý qýzýn isə qrup yoldaþý olduðunu bildirdi. Mən isə danýþa bilmirdim. Hiss edirdim ki, nəsə yolunda getmir, amma bunu ona bildirməyi də mənasýz hesab edirdim.

Sonunda özümə gəlib güclə eºidiləcək bir səslə:

– Səni anlamýram, Teymur, bu davranýþlarýný izah edə bilərsənmi? – dedim.

– Nəyi izah edim, Lalə? Dedim axý, xəstə idim, əlaqə saxlamaða heç halým yox idi.

– Sən yalan danýþýrsan, məqsədin nədir? Nəyə nail olmaða çalýþýrsan? Dürüst ol!

– Düzünü bilmək istəsən, mən artýq istədiyimə nail olmuºam. Səni heç vaxt sevməmiºəm. Sadəcə, inadkar qýzlarý da tora salmaðý bacardýðýmý özümə sübut etdim. Bu qədər sadə. Səninlə əyləndim. Sən ilk gündən mənim üçün təcrübədən keçirdiyim digər qýzlardan, daha doðrusu, dovþanlardan biri olmusan. Bundan artýq dəyərin yoxdur gözümdə!

– Rədd ol qarþýmdan! "Piþiyin aðzý ətə çatmayanda deyər iy verir". Səni bir daha görmək istəmirəm!

Bu, bizim son söhbətimiz idi. Mən həmin gündən qəlbi qýrýlmýþ bir insanam. Belə haqsýzlýq məni çox üzür. Bu haqsýzlýqla yaþamaða necə davam edim, bilmirəm.

Növbəti bir sevgisizlik halý, ruhi sarsýntý, depressiyaya qədər aparan psixoloji zədə. Sual oluna bilər ki, bu cür situasiya ilə qarþýlaþmýþ insan həyata hansý sevgi hissilə davam edə bilər və ya etməlidir? Bu hadisədən sonra Günəºin istisini yenidən hiss etmək mümkündürmü? Bəli, mümkündür. Sizə “acýlarýnýzý yaþamayýn” deyilmir, əksinə, acýlarý yaþamaqda da fayda var. Bir tərcümə yazýmda Kristian Nevell Bovidən fikir qeyd etmiºdim: "Gözdən axmayan gözyaþý içəridə qanayar". Bu, doðrudan da belədir. Yas dərin itki duyðusudur. Birbaþa ölümlə əlaqəli olsa da, təkcə fiziki ölümü əhatə etmir. Məsələn, sizin üçün əhəmiyyətli bir münasibətin ölümü, fikirlərin ölümü, dərin baðlýlýqlarýn ölümü, xəyanət nəticəsində güvənin ölümü və s. də ola bilər. Bu durumda yenidən Günəºin həzin istisinə, sevgi hissinə qayýtmaq üçün nə etmək lazýmdýr? Ýtalyan yazýçýsý Suzanna Tamaronun yazdýðý kimi: "Axmayan gözyaþlarý qəlbdə yýðýlar, zaman keçdikcə qabýq tutar və əhəngin paltaryuyan maþýna týxanmasý kimi qəlbi týxayýb iflic edər".

Gördüyümüz kimi, itki, aðýr stress xəstəliyə və xroniki psixi sarsýntýya qədər apara bilir. Yalnýz tam bu nöqtədə anlamaq lazýmdýr ki, sevgi hissini azaltmaqla həyat yolunda addýmlamaðý bir az da ertələmiº oluruq.

Bu yaxýnlarda hərbi xidmətdən bir neçə günlüyə istirahətə gəlmiº gənc dostla yaþadýðý çətinliklər barədə giley-güzar qarýþýq söhbətimiz oldu. Çətinlikləri haqqýnda qýsýla-qýsýla danýþsa da, hərbi xidmətin verdiyi gərginlik üzərinə çökmüºdü. Bəzən səngərdə düºmənlə üz-üzə gəlməsi, möcüzə əsəri qurtulmasý, yaþadýðý haqsýzlýqlardan doðan inamsýz, təhlükəsiz, sarsýlmýþ ruh halýný hiss etməmək mümkün deyildi. Dünyagörüºü geniº, mütaliə səviyyəsi yaxþý olan əsgər dostuma səbir etməyi və xidmətinin geri qalanýný da daxilindəki sevgi hissinə sarýlaraq bitirməyi tövsiyə etdim. Psixiatr Viktor Franklýn "Ýnsanýn məna axtarýþý" kitabýný xatýrlamasýný tövsiyyə etdim. O kitabda müəllifin sevginin gücünü izah edən maraqlý bir fikri var: "Məni qəlbinə möhürlə, sevgi ölüm qədər güclüdür". Psixiatr ölüm düºərgələrində məhz zehnindəki sevgi düºüncələrinin gücünə tab gətirməsinə diqqət çəkib. Düºərgələrdən qurtulduqdan sonra isə depressiya və intihar mövzularý ilə yaxýndan maraqlanaraq, nevrologiya və psixiatriya sahələri üzrə ixtisaslaþmýþdýr.

Beləliklə, bunu unutmamalýyýq – motivasiya bir inancdýr, amma sevgi olmadan heç nə irəliləməz.

Gördüyümüz hər iºə, hər xüsusiyyətimizə, bütövlükdə xarakterimizə sevgi qatsaq, həqiqi insan olmaðýmýzda böyük məsafələr qət etməyimizə kömək edəcəkdir.

Ümidsizlik qəlbi daðýdýr, sevgi isə möcüzələr yaradýr. Sevgidən uca və gözəl olaný yoxdur, yalnýz o, insanlara səadət və azadlýðý bəxº edə bilər.

Atýlmalý birinci addým – sevginin yaºamaq kimi, sənət olduðunu dərk etməkdir: əgər biz sevməyi öyrənmək istəyiriksə, onda tutalým, rəssamlýq, xarrat iþi, tibb və ya mühəndislik sənətini öyrənərkən etdiyimizə yol verməməliyik (Erix Fromm).

Sevgiyə olan dərin ehtiyaca baxmayaraq, ondan baºqa hər þey daha vacib hesab olunur: uður, nüfuz, pul, hakimiyyət. Bizim, demək olar ki, bütün enerjimiz bu məqsədlərin öyrənilməsinə sərf olunur, sevgi sənətinə isə, demək olar ki, heç nə sərf olunmur.

Sevgi insanda aktiv qüvvədir, elə bir qüvvə ki, insaný öz yaxýnlarýndan ayýran divarlarý yýxmaq qabiliyyətinə malikdir; onu digər insanlarla qovuºdurur; sevgi ona təcridolunma və tənhalýq duyðularýnýn öhdəsindən gəlməyə və bu zaman ona özü olaraq qalmaða, bütövlüyünü qorumaða kömək edir.

Sevgi – bizim sevdiyimiz kiminsə və ya nəyinsə həyatýna, inkiþafýna aktiv maraqdýr. Aktiv maraq olmadýðý yerdə sevgi də yoxdur.