Loe raamatut: «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп»
«Тарыхты унутпагандар гана келечекти өзү үчүн ача алат; өткөндү мурастай билгендер гана жаңы нерсени жарата алышат». ККПнын Башкы катчысы Си Цзиньпин өз сөздөрүндө жана макалаларында байыркы жогорку даанышман сөздөрдү чеберчилик менен колдонуп, көптөгөн цитаталар аркылуу өткөн жана азыркы окуялардын табиятын ачып, жандуу жана образдуу тил менен терең маанини баяндайт. Мына ушундан улам анын баяндамалары, макалалары өзүнө тартуучу күчкө ээ болуп, адамдарды өзүнө тартып, укмуштуудай ой күчүн, маданий өзүн-өзү аңдоонун эң жогорку деңгээлин көрсөтүп турат. Окурман башкаруунун жолун жана байыркы накыл сөздөрдө жана тарыхый окуяларда катылган маданий компонентти жакшыраак түшүнүшү үчүн «Си Цзиньпин: Классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу китепти чогултуп, басып чыгарууга аракет кылдык. 2015-жылдын февраль айында жарык көргөндөн бери китеп жалпысынан 2 миллион нускада сатылып, Си Цзиньпиндин социализмдин кытай өзгөчөлүгү менен жаңы доору жөнүндөгү ой-пикирин изилдөө үчүн маанилүү маалымдама болуп калды.
Акыркы үч жылдан ашык убакыт ичинде ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпин бир катар маанилүү баяндамаларында жана эмгектеринде көптөгөн атактуу классикалык сөздөрдү цитата катары келтирип өттү. Окурмандардын кеңири чөйрөсүнүн көп сандаган суроо-талаптарына жооп катары, «Жэньминь Жибао» басмасы «Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер» аттуу экинчи китепти чыгарууну уюштурду. Жаңы китеп мурункусунун структурасын сактап, 148 тандалган классикалык макалды камтыйт, алар акыркы мезгилдеги цитаталардын жогорку көрсөткүчтөрү, олуттуу таасири, ККПнын башкы катчысы Си Цзиньпиндин идеяларын билдирүүдө максималдуу так жана толуктугу менен мүнөздөлөт. Ар бир сөз анын түздөн-түз маанисин жана аны коштогон семантикалык контексттин түшүндүрмөсү менен камсыз кылынат.
ККПнын XIX съездинин докладында: «Маданий аң-сезимдин жогорку деңгээли болбосо, маданияттын өсүшү жана гүлдөшү мүмкүн эмес, демек кытай элинин улуу кайра жаралуусу да мүмкүн эмес», – деп белгиленген. Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам таштоодо. Бардык деңгээлдеги партиялык кызматкерлер үчүн бул реформаларды ар тараптан тереңдетүү өткөндүн сабактарынын негизинде келечекти түшүнүүнү талап кылаарын, тоскоолдуктарды жана кыйынчылыктарды жеңүү тарыхты билүүдөн ажырагыс экенин, мамлекетти башкаруу жана бийликти колдонуу идеалдарга терең берилгендиктен бөлөк ишке ашырылбай турганын көрсөтүп турат. Авторлор Си Цзиньпин келтирген классикалык сөздөрдү системага салып, цитаталарды чечмелеп беришкен, муну менен салттуу кытай маданиятынын көрүнүктүү мурасын тастыктоого гана салым кошпостон, ошондой эле иш жүзүндө кеңири массанын Башкы катчы менен шайкеш келишин камсыз кылышкан.
Классикалык накыл сөздөргө түшүндүрмөлөрдү жана комментарийлерди жазууда көптөгөн маанилүү адабий булактардан жана компетенттүү баамдардан пайдаландык, алардын авторлоруна терең ыраазычылык билдиребиз. Биздин өзүбүздүн мүмкүнчүлүктөрүбүздүн чектелүүлүгүнөн улам китепте сөзсүз түрдө айрым так эместиктер жана кемчиликтер орун алган, ошондуктан сын пикирлери жана оңдоолору үчүн баардык окурмандарга алдын ала ыраазычылык билдиребиз.
Авторлор тобу апрель 2018 ж.
ЭЛДИ СЫЙЛОО ЖӨНҮНДӨГҮ БӨЛҮМ
Эл менен кандуу байланышты сактоо – партиянын туруктуу милдети. ККПнын XIX съездинде жолдош Си Цзиньпин мындай деп баса белгиледи: «Баштапкы максатка ишенимдүү болгула жана бардык иште аягына чейин ээрчигиле. Кытайлык коммунисттердин түпкү максаты жана миссиясы – Кытайдын элинин бактылуу болушун камсыз кылуу жана Кытайдын улуттук кайра жаралышын ишке ашыруу». Жогоруда айтылгандар кытайлык коммунисттердин бүткүл ишин аныктоочу жана кытай кыялын турмушка ашыруунун кыймылдаткыч күчүнүн булагын көрсөткөн фундаменталдуу идеяны түшүнүүнүн сапаттык жаңы деңгээлине жетүүнү камсыз кылат.
Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам таштоодо, анда кытай коомунун негизги карама-каршылыгы элдик жыргалчылыктын тынымсыз өсүшүнө болгон муктаждыгы менен өнүгүү процессинин бирдей эмес мүнөзүнүн жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Билим берүүнүн сапатын, жумуштун туруктуулугун, кирешенин, социалдык кепилдиктердин ишенимдүүлүгүн, саламаттыкты сактоо жана медициналык тейлөөнүн деңгээлин жогорулатуу, экологиялык эстетика… адамдардын жакшы жашоого умтулуусу жана өзүн-өзү ишке ашыруу үчүн мүмкүнчүлүктөрдү көксөгөндүгү – бул биздин күрөшүбүздүн максаты.
Жолдош Си Цзиньпин дал белгилегендей: «Элдин таламдарына негизделген өнүгүү идеологиясын катуу кармануу маркстик саясий экономиянын негизги позициясын аныктайт».
Инновацияларды стимулдаштыруу жана өнүгүүнүн кыймылдаткыч күчтөрүн активдештирүү багытындагы реформалар же шаарлар менен айылдардын, райондор менен шаарлардын, экономика менен саясаттын, эки цивилизациянын өнүгүүсүнүн биримдигин айтсак болот. Бул ошондой эле айлана-чөйрөнүн булганышын болтурбоо, жашоонун жагымдуу чөйрөсүн түзүү боюнча адамдардын күтүүлөрүн канааттандыруу же ички жана тышкы өнүгүүнүн өз ара байланышын камсыз кылуу боюнча күч-аракеттерди топтоо жөнүндө болушу мүмкүн. Бирок бардык учурларда «жаңы бышырылган пирог ар кимдин ортосунда калыстык менен бөлүштүрүлүшү керек», башкача айтканда, эл жогорку баалуулук катары таанылганда жаңы өнүгүү идеологиясы башынан аягына чейин ачык айтылган элдик багытка, массанын жыргалчылыгын жогорулатууга багытталган болууга тийиш.
Элдин жан дүйнөсүн сезүү, карапайым элдин кыйынчылыгын, кубанычын тең бөлүшүү, биргелешип күрөшүү – кандай гана кыйынчылык болбосун жеңе билүү, ар кандай туңгуюктарды жеңүү дегендик. Мына ушундан улам Си Цзиньпин жетекчи партиялык кызматкерлерден бардык иштин башталышы жана акыркы максаты болгон «Ким үчүн жана кимге таянып?» деген негизги суроого жооп берүүнү талап кылууда.
«Асман элимдин көзү менен көрөт, Асман элимдин кулагы менен угат».
Цитата «Кытай Элдик саясий консультативдик кеңешменин түзүлгөндүгүнүн 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйынында сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
ТҮШҮНДҮРМӨ
Жогорудагы билдирүү Конфуцийдин канондук трактатынан келип чыккан «Шан Шу» («Ардактуу китеп») жана Байыркы Кытайдын «алгачкы гуманизминин» саясий идеяларынын классикалык туюнтмасы катары кызмат кылат. Кытай Эл Республикасынын Элдик саясий консультативдик кеңешинин түзүлгөндүгүнүн 65 жылдыгына арналган салтанаттуу жыйында Си Цзиньпиндин бул сөзү кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социалисттик демократиядагы «алгачкы гуманизм элементтеринин уландысы» дегенди билдирет. Социалдык системанын долбоорлоонун артыкчылыктары жана кемчиликтери, жасалган аракеттердин оң жана терс таасирлери текшерүүнүн жана баа берүүнүн бирдиктүү критерийи катары элдин жыргалчылыгынын концепциясына негизделиши керек.
Социалисттик демократияны өнүктүрүү, социалисттик түзүлүштү өркүндөтүү үстүбүздөгү натыйжаларга жетишүүгө багытталган эмес жана абстракттуу догмалар менен чектелбейт. Өнүгүү жана өркүндөтүү процесстери эл массасын фундаменталдык байлыктар менен натыйжалуу камсыз кылууга, элдин жыргалчылыгын коргоого жана жогорулатууга, элдин жыргалчылыгын бардык иштин башталышы жана акыркы максаты катары коюуга багытталган. Бул процесстер ошондой эле бардык масштабдуу иштердин, олуттуу чечимдердин элдин мүдөөсүнө ылайык аткарылышын камсыздап, элге практикалык пайда алып келүүгө тийиш. Баа берүүнүн фундаменталдуу критерийи катары элдин жыргалчылыгын жана элдин жашоо сапатынын өсүшүн түшүнүүгө таянуу менен гана биздин демократия туура багытка жылып, биздин ар бир ишибиз туура баалуулук багытына ээ болот.
ОРИГИНАЛ
Жер Жылкы жылында башкаруучу дарыянын түндүк жээгине конгон. Аскери менен төрөлөрдү алдына чогултуп, аскерлерди карап чыгып, ант берет: «…Асман элимдин көзү менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат. Эл үчүн мен гана жооп берем. Эми мен согушка кирем. Биз согуштук күчкө толуп, ырайымсыз кара ниетти колго түшүрүү үчүн душмандын чек арасына кол салабыз. Согуш бүтсүн, биздин жеңишибиздин нуру Тан башкаруучусунун даңкын тутуп кетет…».
«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), «Тай Ши» бөлүмү («Улуу ант»), байыркы заман
КОММЕНТАРИЙ
«Шан Шу» («Ардактуу китеп»), ошондой эле «Шу» («Китеп») же «Шу Цзин» («Документтер китеби») деген ат менен белгилүү болгон конфуцийчиликтин классикалык канондорунун бири болуп, айрым окуяларды сүрөттөгөн документтер Кытайдын байыркы тарыхы болуп саналат. Жыйнактын тексттеринин аталыштарын жана мазмуну боюнча канондор, стратегиялар, көрсөтмөлөр, рескриптер, ант, буйруктар болуп алты түргө бөлүүгө болот. «Улуу ант» – командирдин согуш алдында берген анты. «Улуу ант» бөлүмүндө Чжоу башкаруучусу У-вандын Шан мамлекетинин армиясы менен салгылашуу алдында берген анты камтылган.
«Улуу ант» бөлүмү үч бөлүктөн туруп, «Асман элимдин көзү менен карайт, Асман элимдин кулагы менен угат» деген сөздүн өзү экинчи бөлүктөн алынган. Чжоу башкаруучусу У-ван бул сөздөрдү өзүнүн төрөлөрүнө кайрылып, Асмандын эрки элдин эрки экенин, ал эми башкаруучу эгемен карапайым элдин эркин аткарууга тийиш деп жарыялайт. Чжоу У-вандын ушундай эле билдирүүсү бөлүмдүн биринчи бөлүгүндө келтирилген, анда ал мындай дейт: «Асман карапайым элге кам көрөт жана элдин каалоосун аткарат». Билдирүүдө Асмандын карапайым элге боору ооруйт, элдин тилеги асманда сөзсүз аткарылат дегенди билдирет.
Конфуцийчиликтин саясий маданиятында элдин эрки түшүнүгү абдан маанилүү орунду ээлейт. «Мэн-цзы» трактатынын «Вань Чжан» бөлүмүндө Мэн-цзыдын Вань Чжан аттуу шакирти Мугалимден: «Яо Асман Империясын Шунга өткөрүп бергенби?» – деп сурайт. Буга Мэн-цзы: «Жок» деп жооп берет. Мэн-цзы императордун өзү, «Асман Уулу» Асман империясын алууга жана өткөрүп берүүгө укугу жок деп эсептеген жана мындай укукка Асмандын өзү жана карапайым эл гана ээ деп эсептеген, аны колдоо үчүн ал дагы бир цитата келтирет. «Шаң-шу» трактатынын «Улуу ант» бөлүмү: «Асман элимдин көзү менен көрөт, Асман элимдин кулагы менен угат».
Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.
Цитата 2015-жылдагы жакырчылыкты жоюу жана өнүктүрүү боюнча жогорку деңгээлдеги форумда «Жакырчылыкты жоюу жана инклюзивдик өнүгүүнү интенсификациялоо боюнча практикалык чаралар» диссертациясында жана бир катар башка эмгектерде келтирилген.
ТҮШҮНДҮРМӨ
Адамдардын башка адамдардын бактысыздыктарына жана кырсыктарына боору ооруйт. Мамлекеттик кызматкер үчүн мындай руханий сапаттардын болушу интегралдык мүнөздөгү өзгөчөлүк болушу керек. Президент Си Цзиньпин бир нече жолу жогорудагы атактуу сөздү келтирип, жалпы элдин муктаждыктарын жеке көрүнүштөрдөн түшүнүү үчүн карапайым элдин жашоосуна чындап кам көрүү зарылдыгын баса белгиледи.
Жолдош Си Цзиньпин чындыгында турмуштун оор сыноолоруна чыдаган ар бир адамга чын жүрөктөн боорукердик көрсөтөт жана ар дайым муктаж болгондорго колдоо көрсөтүүгө өзүнүн күч-аракетинин көбүн жумшайт, ошол эле учурда муктаж болгон бир нече он миллиондогон мекендештер анын камкордугуна айланган. Хэбэй провинциясынын Фупин округунан Ганьсу провинциясынын Динси шаарына, Шааньси провинциясындагы Лянцзяхэ кыштагынан Цзилинь провинциясынын Яньбянь районуна чейин өлкө боюнча көптөгөн текшерүү турларынын ар биринде муктаж болгон үй-бүлөлөрдүн үйлөрүнө баруу ар дайым иш күн тартибинде турат. Өткөн беш жылда 60 миллиондон ашык муктаж жарандар жакырчылыкты ишенимдүү жеңе алды, калктын жакырчылык деңгээли 10,2% дан 4,0% га чейин төмөндөдү, бул жакырчылыкты жоюу үчүн күрөштө чечүүчү ийгиликтерди көрсөтүп турат.
Элдин жыргалчылыгын жогорулатуу маселесин чечүүдө жашаган аймактагы шарттарды жакшыртуу негизги орунга ээ болууга тийиш. Жакырчылыкты жоюу жалпы орточо бакубат коомду куруунун орчундуу көрсөткүчү болуп саналат, ал элге болгон мамилени жана мамлекеттик башкаруу тармагындагы иштин сапатын баалоо үчүн колдонулушу керек. Ага жан-дүйнөбүздү салып, муктаж болгон калың катмардын тагдырын өзүбүздүкүндөй кабыл алуу менен жана калк арасындагы жакырчылыкты жоюу ишине күнүмдүк мамиледен качуу менен гана биз чындап жана кымындай да тартынбастан жакырчылыкка каршы согуш жарыялай алабыз. Ошондо муктаждарга жардам берүү «сый-сыйга негизделген жардамга» айланат, ал эми өлкөнүн өнүгүшү «жылуулукка негизделген өнүгүүгө» айланат.
ОРИГИНАЛ
У-ван Тайгундан сурайт: «Мамлекетти башкаруунун Жолу эмне менен белгиленет?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Мамлекетти башкаруунун Жолу – бул элге болгон сүйүү, андан башка эч нерсе эмес». У-ван андан ары: «Элге болгон сүйүү деген эмне?» Тайгун мындай деп жооп берет: «Элге пайда алып келүү жана зыян келтирбөө, элдин жемиштүү болушуна жана аны кыйроого алып келбеши, элге берүү жана андан тартып албоо, элдин жашоосун жеңилдетүү жана кыйынчылык келтирбөө, элге кубаныч тартуулоо жана анын ачуусун келтирбөө – мамлекеттик башкаруунун жолу болуп эсептелинет. …Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылса, элге да ошондой мамиле кылуу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз абзел.
Лю Сян, «Шо Янь» («Сөздөрдүн бакчасы»), «Чжэн ли» бөлүмү («Мамлекетти башкаруунун принциптери»), Батыш Хань доору
КОММЕНТАРИЙ
Батыш Хань доорунун окумуштуу-экономисти Лю Сян өзүнүн «Сөздөрдүн бакчасы» аттуу эмгегинин «Мамлекеттик башкаруунун принциптери» деген бөлүмүндө төмөнкүдөй окуяны айтат. Бир жолу Чжоу У-ван Цзян Тайгунго мамлекетти башкаруунун жолу жөнүндө суроо менен кайрылат, ага Тайгун: «Мамлекетти башкаруунун жолу – элге болгон сүйүү, андан башка эч нерсе эмес», – деп жооп берет. Тайгун андан ары өз оюн жайылтат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – бул элге ата менен эне сүйүктүү баласына, улуу агасы сүйүктүү инисине кандай мамиле кылгандай мамиле кылуу дегенди билдирет. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Бул жердеги «мамлекетти башкаруу» деген сөз айкашында «мамлекетке кызмат кылуу», «эл менен иш кылуу» деген сөз айкашында «эл менен баарлашуу» деген лексикалык кошумча мааниси бар.
Бул билдирүүнүн негизги булагы Тайгундун «Алты жашыруун окуу» деген трактаты, «Мамлекеттин иштери» бөлүмү, анда Цзян Тайгун Чжоу башкаруучусу Вэнь-ван менен сүйлөшүүдө бул сөздөрдү айткан. Түп нускада мындай деп айтылат: «Мамлекетти жакшы башкаруу – ата-эне сүйүктүү баласын башкаргандай, улуу агасы сүйүктүү инисин башкаргандай элди башкаруу дегендик. Эл ачарчылыктан, сууктан жапа чегип жатканын уккандан кийин кам көрүү керек. Элдин мээнеттен кыйналып жатканын көрүп, кайрымдуулук кылышыбыз керек». Лю Сян жөн гана «башкаруу» деген сөздү «мамиле кылуу» деген сөзгө алмаштырган, анын аркасында айткандары жаңы терең мааниге ээ болгон.
Элге болгон сүйүү Лю Сяндын гуманизминин негизги идеологиясы болуп саналат. Акыркысы өзүнүн эссесинде «Жаңы тартип. Ар кандай иштер. Биринчи бөлүк» деп «Асыл адам бей-бечараларга ырайым кылат, элди өз баласындай сүйөт, элди Асмандай сактайт, элди жердей багат» деп айтылган. Башкаруучу Асман сыяктуу элди коргоп, Жер сыяктуу элге айкөлдүк көрсөтүүсү керек деген идея ырасталган. «Элди өз балаңдай сүй» деген төрт муундуу фразеологиялык бирдиктин (чэнь юй) башаты болгон ушул сөз.
Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, биринчи кезекте ал элди бакубат жашоого алып барышы керек.
Цитата Азия-Тынч океаны регионунда Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) өнөр жай секторуну башкаруу деңгээлиндеги» форумундагы «Азия-Тынч океаны аймагынын глобалдык экономиканын чакырыктарына каршы турууда жетектөөчү функциясын ишке ашыруу» Тезистик баяндамасында жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
ТҮШҮНДҮРМӨ
Азия-Тынч океаны Экономикалык кызматташтык уюмунун (АТЭК) соода жана өнөр жай секторунун лидерлик деңгээлиндеги форумунда Си Цзиньпин Азия-Тынч океаны чөлкөмүндөгү өлкөлөрдүн экономикалык кызматташтыгы жаатында төрт демилгени жарыялады: реформаларды жана инновацияларды ырааттуу илгерилетүү, туруктуу ачык экономиканы куруу, өнүгүү демилгеси кыйшаюусуз ишке ашыруу, өз ара аракеттенүүнү жана байланышты ырааттуу кеңейтүү. Өнүгүү күн тартибин кыйшаюусуз ишке ашыруу боюнча сүйлөгөн сөзүнүн бир бөлүгүндө Си Цзиньпин жогоруда келтирилген классикалык сөздү мисал келтирип, өнүгүү процессинин башкы максаты – элдин бактысы болушу керек, ал эми өнүгүүнүн пайдасы бүткүл элдин арасына кеңири таркатылуусу керек деген идеяны мисалга тартты.
Мамлекетти башкаруу биринчи кезекте элдин жыргалчылыгына алып келиши керек, мамлекеттин өнүгүшү элдин жыргалчылыгы үчүн болушу керек. Бул концепция Кытайдын мамлекеттик башкаруу философиясынын даанышмандыгынан келип чыккан жана бардык континенттерде ишке ашырылууга татыктуу. Заманбап дүйнөнүн ар бир өлкөсүндө мамлекеттин туруктуулугу коомдо гармонияга жетишүүнүн негизги шарты болуп саналат жана өнүгүүнү бүткүл элдин бакубаттуулугун жогорулатууга багыттоону талап кылат. Ошентип, Кытай өз алдынча глобалдык мааниге ээ болгон саясат жана идеологияга берилген. Бул ошондой эле реформаларды жана инновацияларды ишке ашыруунун жолдору, өнүгүү формалары «жеке мамлекеттин ички иши» гана болуп калбай, глобалдык масштабда бардык мамлекеттердин өз ара аракеттенүү жана талкуулоо, биргелешип колдонуу жана ишке ашыруу үчүн актуалдуулугун жоготот дегенди билдирет. БУУнун Башкы ассамблеясында кабыл алынган Өнүгүү боюнча 2030-жылга чейинки мезгилге Үзгүлтүксүз өнүктүрүү демилгеси ишке ашыруу зарылчылыгы бар, аны ишке ашыруу үчүн бардык мамлекеттердин бирдиктүү аракети керек.
ОРИГИНАЛ
Мамлекетти башкаруунун кандай жолу болбосун, ал биринчи кезекте элди бакубат жашоого алып барышы керек. Байларды башкаруу оңой, кедейди башкаруу кыйын. Эмнеге андай? Байлар тынчтыкта жашап, үйүн баалашат. Адамдар тынчтыкта жашап, өз үйүн баалаганда, алар эгемендикти сыйлап, мыйзамды бузуудан корко башташат. Эл эгеменди сыйлап, мыйзам бузуудан корксо, элди башкаруу оңой. Байкуштар үй-жайын баалабай, тынчсызданып жашап жатышат. Адамдар тынчсызданып жашап, өз үйүн баалабаганда, алар эгеменге каршылык көрсөтүп, мыйзамдарды буза башташат. Эл эгеменге каршы туруп, мыйзамдарды бузса, элди башкаруу кыйын. Мамлекетте тартип болгондо мамлекет бардар жашайт. Мамлекет баш аламандыкта болсо, мамлекет жакырчылыкта жашайт. Демек, жакшы бийлик адегенде элди байытуу, анан элди башкаруу.
«Гуан-цзы» трактаты, «Чжи го» бөлүмү («Мамлекетти башкаруу»)
КОММЕНТАРИЙ
«Гуан-цзы» «Мамлекетти башкаруунун кандай гана жолу болбосун, адегенде элди гүлдөп-өнүгүүгө алып барышы керек» деп эсептейт. Башкача айтканда, ар бир мамлекетти ийгиликтүү башкаруу үчүн карапайым элди байытуу зарыл. «Гуан-цзы» трактатында «байларды башкаруу оңой», «кедейлерди башкаруу кыйын» деген жоболорду түшүндүрүп, «жакшы бийлик адегенде элди байытуу, андан кийин башкаруу» деген жыйынтыкка келген.
Мамлекетти башкаруу үчүн адегенде элди байытуу, анан мамлекеттин бийлигине жетиш керек. Гуан-цзы массанын маанисин түшүнгөн жана мамлекеттин бийлигин чыңдоодо элдин жыргалчылыгынын эбегейсиз зор ролун түшүнгөн. Бийликтин маңызын түшүнүүнүн аркасында Ци мамлекети тездик менен чыңдалып, Ци ханзаадасы Хуань-гун «Тогуз падышалыктын башкаруучуларын бириктирип, Асман империясында тартип орното» алган.
«Гуан-цзы» трактатынын «Элди башкаруу» бөлүмүндө да төмөнкүдөй сөздөр берилген: «Кампалар толгондо эл ырым-жырымдарды сактайт. Эл кийинип, курсагы тойгондо намысты да, уятты да билет». «Элди байытуу» жөнүндөгү көптөгөн өкүмдөр Конфуцийге таандык. «Лун юй» трактатынын «Цзы-лу» бөлүмү Конфуцийдин Вэй мамлекетине болгон сапары тууралуу баяндайт. Бул мамлекетке келип, анын көп калкын көрүп, Конфуций: «Кандай көп адамдар!» деп кыйкырып жиберет. Шакирти Жань: – Ансыз деле эл көп, дагы эмне керек? Шакирттин суроосу: эл көп болгондо, падышанын мындан аркы аракеттери кандай болушу керек? деген маанине ээ болгон. Конфуций: «Элди байытуу» деп жооп берген.
Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул жүрөк оорусуна алып келет.
Адамдар сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт.
Цитата «ККП БКнын экономикалык маселелер боюнча жумушчу кеңешмесинде сүйлөгөн сөзүндө» (2014-ж.)» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.
ТҮШҮНДҮРМӨ
Си Цзиньпин «Тамандар сууктан жапа чеккенде, бул жүрөк оорусуна алып келет. Эл сууктан жапа чеккенде, бул мамлекеттин ооруларын козгойт» деп, мамлекеттин гүлдөп-өсүшүнө, аман калышына, өлүшүнө «карапайым» деген сөздү элдин тынчтыгы менен санаасы, кыйынчылыгы менен кубанычы түздөн-түз таасирин тийгизет деген ойду баса белгилөө үчүн колдонгон. «Элдин жыргалчылыкка умтулуусу – биздин күрөшүбүздүн максаты» деген принципке ылайык, коммунисттер массанын таламдарын дайыма баарынан жогору коюшат, өзгөчө маани беришет, турмуштун маселелерине, карапайым калктын маанайына кунт коюу менен көңүл бурушат.
Кытайлык өзгөчөлүктөргө ээ социализм жаңы доорго кадам шилтеп жатат, анда биздин коомдун түпкү карама-каршылыгы элдин жыргалчылыктын тынымсыз өсүшүнө болгон муктаждыгы менен өнүгүү процессинин бирдей эмес мүнөзүнүн жана жетишсиз даражасынын ортосундагы карама-каршылыкка айланган. Жаңы тарыхый шарттарда реформа саясатынын жана өнүгүү процессинин жемиштерин кеңири массанын арасында кеңири, адилеттүү, реалдуу бөлүштүрүү кытай кыялын ишке ашыруунун маанилүү шарты болуп калат. Жалпыга бирдей орточо бакубаттуулукка жетишүү ички саясат чөйрөсүндөгү эң орчундуу багыт болуп саналат жана бир калыпта эмес өнүгүү көйгөйлөрү негизинен жарандардын тигил же бул социалдык топко мүчөлүгүнө жараша социалдык кепилдиктердеги айырмачылыктар чөйрөсүндө көрүнөт. Балдар бала бакчага, жаштар билимге, жумушчулар эмгек акыга, оорулуулар дарыланууга, карылар камкордукка, жашоо үчүн турак жайга, алсыздар колдоого муктаж. ……Мамлекеттин ишинин башталышы жана акыркы максаты катары элге багытталган универсалдуу өнүгүүнү ырааттуу ишке ашыруу, калктын элдик жыргалчылыгынын өсүшүнө артыкчылык берүү жана адамдардын ар тараптуу инсандык өнүгүүсүн тездетүү талап кылынат. Мына ушундай болгон учурда гана биз өнүгүү процессинин кыймылдаткыч күчүнүн тынымсыз өсүшүн камсыз кыла алабыз, массанын биримдигин тынымсыз чыңдай алабыз, Кытайдын 1,3 миллиарддан ашык эли бүткүл дүйнөлүк жыргалчылыкка карай ишенимдүү кадам шилтей алат.
