Loe raamatut: «З табой я дома. Кніга пра тое, як кахаць адно аднаго і заставацца вернымі сабе»

Font:

Дзецям: Назару і Веры. Для нас з татам вы заўсёды будзеце пра каханне

Фото Владимира Шатрова

А хто не палае, калі гаворыць пра каханне…

незакаханаму жыць нашмат прасцей,
чым таму, хто кахае:

глядзіць адкрыта, не патанае
ў маркотных спевах,
не знаходзіць у іх сябе;

у клубок скруціўшыся,
не просiць жаласна і бяссільна:
«пакахай мяне, пакахай»;

незакаханы лёгкі, гуллівы, вясёлы, прывабны;
незакаханы жартуе, спявае, паводзiць сябе нахабна,

у меру спіць і есць, лічыць свабоду
дарам, вышэйшым за ўсё.

незакаханы ідзе да нялюбага з белым сцягам.
так і жыве: браніраваны, куленепрабівальны;

незакаханы непаражальны і недасягальны,
пакуль не сустрэне
бліжэйшае моцнае пачуццё.

Ксенія Жалудова

Калі мне было крыху больш за дваццаць і я толькі-толькі выйшла замуж (першы раз), мне ў рукі трапіла кніга, якая перавярнула мае ўяўленні пра каханне. Дзіўна, але гэта быў не падручнік па сямейнай псіхалогіі і не мемуары, у якіх аўтар раскрывае сакрэты доўгага шчаслівага шлюбу. Гэта быў раман пра кар’еру, які ўслаўляў амбіцыйнасць, моцнае творчае эга і асабістую адказнасць, – «Крыніца» амерыканскай пісьменніцы і філосафа Айн Рэнд.

Менавіта там я сустрэла словы, якія мне моцна запомніліся: «Каб сказаць: “Я цябе кахаю”, – трэба навучыцца вымаўляць “я”»¹.

Мне спатрэбілася шмат гадоў, каб зразумець навошта.

Калі ты юны, аб каханні ты маеш уяўленне ў асноўным з урокаў літаратуры, песень тыпу «адзінокі голуб на карнізе за акном» і музычных кліпаў. Медыякультура падае нам каханне як вечныя пакуты ў прыгожай абгортцы з эфектам драмы. Не маючы альтэрнатывы, засвойваеш менавіта гэта: каханне – не пра ціхую радасць, а пра «жарсна сварыцца, расставацца і вяртацца», і чым ярчэйшыя ў адносінах эмоцыі, тым больш яно «шчырае». І мы настолькі захапляемся сілай пачуццяў, напружаннем парываў, эфектнымі жэстамі, што губляем з поля зроку саміх сябе – са сваімі межамі, каштоўнасцямі і глыбіннымі патрэбнасцямі.

Аддаючы занадта шмат увагі паказному глянцу і эмацыянальнай мішуры, мы рэдка задаём сабе важнае пытанне: «Што гэтае каханне са мной робіць?» Якім чалавекам я станаўлюся ў гэтых стасунках? Што адбываецца з маімі марамі, жаданнямі і мэтамі? Якія задачы і выклікі паўстаюць перада мной – і як я на іх адказваю?..

І толькі з узростам і досведам пачынаем нешта разумець пра каханне. Напрыклад, тое, што ў «мы» з’яўляецца каштоўным кожнае «я». Кожны з нас – палова любых адносін, не чацвярцінка, не акрайчык.

Мы ўваходзім у каханне з паўнавартасным правам ствараць яго нараўне з партнёрам, далучаць да яго сваё бачанне «правільнасці» і прыгажосці, жывіць яго сваёй сілай.

Нездарма другі загаловак гэтай кнігі: «Як кахаць адно аднаго і заставацца вернымі сабе». Калі беззваротна згубіцца ў «мы», здрадзіўшы сабе і сваёй непадобнасці, то можна атрымаць усё што хочаш, акрамя кахання: ад эмацыянальнай залежнасці да поўнай страты сябе ў іншым.

Але што мы ведаем пра сваё «я» ў юнацтве? У лепшым выпадку – што яно ў нас ёсць, але яго ніхто не разумее.

Калі ты толькі-толькі вучышся кахаць, маючы ў запасе не вельмі шчаслівую бацькоўскую гісторыю і сумнеўныя павучанні сваякоў, то ўказальнікаў, з якімі можна звярацца ў дарозе, няма. Узрост малады, кар’ера толькі пачынаецца, думкі аб дзецях пужаюць, а бацькі па-ранейшаму бацькі – зазіраюць праз плячо, што ты там у сшытку сваім выводзіш, і незадаволена бурчаць, убачыўшы выпраўленні. Паступова накрывае ўсведамленнем сур’ёзнасці абставін: прывітанне, адказнасць; прывітанне, быт; прывітанне, сумныя дарослыя пытанні.

Мы сталеем, сутыкаемся з цяжкасцямі – і толькі тады пачынаем нешта разумець пра тое, чым з’яўляецца каханне менавіта для нас – вычышчанае ад шалупіння прыгожых карцінак і ілюзій.

Раз-пораз праходзячы праз складаныя пачуцці горычы, крыўды, смутку і расчаравання, мы ўсведамляем, што нам не падабаецца ў адносінах, і перастаём заплюшчваць на гэта вочы. Перастаём пераконваць сябе, што нам гэта толькі здаецца, што трэба яшчэ крышачку пацярпець – і атрымаецца змяніць партнёра, «перамагчы» яго слабасці сілай свайго кахання. Мы заўважаем свае адрозненні ад іншага, рознасць уяўленняў аб будучыні, несупадзенне ў марах і мэтах, часам – сексуальную несумяшчальнасць. Часта гэтыя адкрыцці непрыемныя і балючыя, але менавіта яны дапамагаюць нам даведацца, хто мы.

Вяртаючыся да думкі Айн Рэнд: «я» трэба навучыцца гаварыць, каб прыняць на сябе адказнасць за словы «Я цябе кахаю», сказаныя іншаму.

Калі ты ведаеш сябе, то ведаеш, што можаш прапанаваць партнёру, і не абяцаеш немагчымага, не цешыш яго марнымі надзеямі, не падманваеш і не хітруеш.

Калі ты ведаеш сябе, то ясна ўяўляеш, у чым можаш пайсці ў адносінах на кампраміс, ад чаго гатовы ў сабе адступіцца, а ад чаго не адмовішся ніколі – таму што гэта пра самае важнае ў табе, пра тваю сарцавіну.

Калі ты ведаеш сябе, то бачыш у каханні і вялікі дарунак, і ўдзячную працу, але ніяк не алтар, куды давядзецца прынесці ўсё самае каштоўнае – у чаканні, што ахвяру палічаць вартай і цябе не пакінуць.

Калі навучаешся гаварыць «я», то разумееш, што стаіць за словамі «Я цябе кахаю» – і наколькі дорага яны каштуюць.

Але ўсё гэта прыходзіць з часам – а калі вучышся кахаць, то рабіць глупствы і трапляць у няёмкае становішча не толькі можна, але і важна.

Бо калі не зрабіць крыва, калі не памыліцца ад усёй душы, не пашкадаваць потым, не сербануць горкага, то як можна нешта зразумець? Пра сябе, пра іншых, пра каханне? А ніяк. Толькі спрабуючы. Не ведаючы броду, лезці ў воду – нават калі страшна і матулька наказвала не хадзіць.

Таму што там, на другім беразе, мроіцца дом з высокім ганкам і разьбянымі аканіцамі, і здаецца, што менавіта ў ім душа знойдзе спакой. І гэтая вера такая вялікая і важная, што без яе не проста нельга – без яе немагчыма. Менавіта да гэтага дома мы ідзём, калі ступаем на дарогу кахання, – мы шукаем таго, каму зможам нарэшце сказаць: «З табой я дома».

Але, калі не ведаеш, што шукаеш, шлях становіцца бессэнсоўным. Памятаеце, як у дыялогу Чашырскага Ката і Алісы? Калі ўсё адно, куды хочацца трапіць, то тады і ўсё адно, куды ісці. І дом на другім беразе, той самы, з высокім ганкам і разьбянымі аканіцамі, застаецца тужліва стаяць і трухлець з цягам часу.

Таму галоўная мэта гэтай кнігі – дапамагчы вам асэнсаваць: да якога «дома» вы ідзяце? Пра якое ён каханне для вас? Пра якія адносіны?

Для мяне – пра тыя, у якіх не даводзіцца хавацца, блытаць сляды, прыкідвацца кімсьці іншым і трымаць абарону. Пра адносіны, у якіх не глядзіш партнёру ў рот, шукаючы ўхвалення, не амартызуеш сабой, не жывеш у пастаяннай трывозе. Не вылузваешся са скуры, імкнучыся кожны дзень быць найлепшай версіяй сябе, апраўдваць чаканні, не прад’яўляючы сваіх, – і не баішся абрыдзець і надакучыць.

Знайсці з кімсьці дом – не тое самае, што знайсці яго ў іншым чалавеку, прыйсці да яго з усімі сваімі клункамі і сказаць: «Што ж, душа мая, буду цяпер у табе жыць, павыганяю прэч усіх тваіх тараканаў, аздоблю вокны новымі фіранкамі». Не, «дом» – гэта дакладна не пра гвалт і спробы кагосьці пад сябе перарабіць.

Знайсці з кімсьці дом – значыць ведаць, што можна «проста, мудра жыць, глядзець на неба і маліцца Богу», разам старэць, слухаць, як падаюць яблыкі ў садзе, займацца каханнем і любімай справай. Саграваць адно аднаго цяплом, не згараючы дашчэнту, – але і не скнарнічаць, не таргавацца за кожную спаленую запалку, быццам яна апошняя.

Я напісала гэтую кнігу для таго, каб нагадаць: любыя адносіны ўнікальныя. Няма прапісных ісцін – ёсць жыццё, адлюстраванае ў мільёнах гісторый, сэрца, якое б’ецца і дабіваецца свайго, і каханне, якое «ніколі не перастае», хаця і часта спрабуе.

Тое, аб чым вы тут прачытаеце, – не столькі падказкі псіхолага пра тое, як кахаць адно аднаго і заставацца вернымі сабе, колькі аўтарскі погляд і вопыт, прасеяныя праз сіта самых розных стасункаў. Вы знойдзеце тут думкі, якія адгукнуцца, і радкі, якія захочацца прамінуць. Гэта нармальна: той, хто не прайшоў тысячу міль у вашых чаравіках, не можа ведаць, што падыходзіць менавіта вам. Слухайце сябе.

Не мае значэння, колькі доўжацца вашы адносіны, узаконеныя яны ці не, – але варта ўлічваць: калі я дзялюся ўласным поглядам на тую ці іншую праблему, я раблю гэта зыходзячы з вопыту гетэрасексуальных адносін, двух шлюбаў, аднаго разводу і выхавання дваіх дзяцей ад Сашы – майго мужа.

Мой досвед не з’яўляецца ні паказальным, ні ўзорным: я прыводжу яго не для прыкладу, на які трэба раўняцца, а для ілюстрацыі, як можа быць у тым ліку, – то-бок гэта альтэрнатыўны варыянт, а не «правільны». Бо каб быць шчаслівымі ў каханні, зусім не трэба прытрымлівацца нейкіх правіл – спрабуйце і, памыляючыся, засноўвайце свае.

Звярайцеся з унутраным компасам, з уласнымі ўяўленнямі аб «нармальнасці» і верце сабе – больш, чым каму-небудзь.

«З табой я дома» – кніга пра тое, як адносіны пачынаюцца, развіваюцца і заканчваюцца. Пра цудоўны час закаханасці і цяжкасці, якія рэдка каму ўдаецца абысці. Пра душэўныя пакуты расстання і боль разводу. І пра адзіноту, якая «файная рэч, калі ёсць каму сказаць, што адзінота – файная рэч».

Гэтая кніга не падобная на папярэднюю «Пяшчотна да сябе» – хаця б таму, што наладзіць камфортныя стасункі з іншым чалавекам апрыёры больш складана, чым з сабой: гэта іншы сусвет, са сваімі каштоўнасцямі і мэтамі, якія выбіраеце не вы. Партнёр можа чагосьці проста не хацець – і гэта карта, якая крые любыя вашы добрыя намеры.

Калі лейтматывам першай кнігі была пяшчота да сябе, то ў гэтай давядзецца сустрэцца і з пяшчотай, і з радасцю, і з расчараваннем, і з болем. Таму што каханне неадназначнае – гэта прыгожае і складанае палатно з самых розных эмацыянальных станаў. Больш за тое, у любоўных стасунках ёсць свае стадыі развіцця, і на кожнай з іх мы адчуваем рознае і па-рознаму сябе паводзім.

Па традыцыі ў маім тэксце будзе шмат асабістага, але, як паказвае вопыт, часам адно толькі веданне, што нехта праходзіў праз тое ж, што і ты, і адчуваў тое самае, што і ты, прыносіць палёгку.

Я спадзяюся, што мая кніга стане крыніцай важных адкрыццяў і дазволіць пад новым вуглом паглядзець на праблемы, якія непакояць, – а то і ўвогуле падкажа іх рашэнне. А калі, перагортваючы апошнюю старонку, вы адчуеце, што пачалі з большым цяплом ставіцца да сябе і свайго партнёра, радасці маёй як аўтара не будзе канца.

Якімі б ні былі вашы адносіны (нават калі іх няма зусім), заставайцеся на сваім баку і не адмаўляйцеся ад праўды сваіх пачуццяў. І памятайце: што б ні адбывалася, у вас заўсёды ёсць права імкнуцца да такога кахання, якое будзе рабіць вас шчаслівымі.

«З табой я дома» напісана з павагай да вас, вашых стасункаў і рашэнняў, выбараў і няпростых пуцявін. Прасякнута пяшчотай да стану «ў пошуку», верай у лепшае – да статусу «ўсё складана». Я напісала яе, каб данесці як мага большай колькасці людзей простую думку: калі ласка, шануйце тое, што ёсць, і таго, хто побач.

Таго, хто застаецца з вамі ў самыя цяжкія часы і няхай не заўсёды, як вам здаецца, вас разумее, але выбірае ісці па жыцці разам і працягвае любіць вас нават тады, калі вы самі сябе не любіце.

Таго, з кім можна шмат гадоў запар рабіць надзвычай нудныя рэчы – складаваць на балконе трохлітровыя слоікі і зімовыя шыны, купляць костачкі для баршчу і шапачку для басейна – і пры гэтым не хацець збегчы.

Шануйце таго, з кім за шчасце – быць дома. Пераплятацца нагамі ў сне і генамі ў семені, насіць адно аднаго пад скурай, пад сэрцам, у самым вясёлым і ў самым паганым настроі памятаць, што пярсцёнак на вашым безыменным – не проста кавалак металу, а пушчаны ў зямлю корань. І больш не трэба «хутчэй, мацней і вышэй». Хочацца застацца тут – і пачаць свой шлях у глыбіню.

Вольга Прымачэнка,
чэрвень 2021 года

На парозе кахання

Колькі хочаш шукаць, столькі можна

загадалі аднойчы: як будзем жыць чыста, як будзем жыць шчыра;
як нам будзе светлае назаўсёды, жывая вада і каляровыя сны;
як прачнёмся раніцай з сэрцамі, ліпкімі ад вясны.
Ксенія Жалудова

Аднойчы спазнаўшы, што такое каханне, мы ўжо не можам забыць, як добра і прыемна ў гэтым пачуцці: як у ім лёгка і бязважка, як соладка думаецца па начах, як хвалюе чаканне сустрэчы. Хочацца атуліць увесь свет – і кружыцца, кружыцца.

Мы запамінаем гэты стан душы – і сумуем па ім, калі адносіны заканчваюцца. Калі няма каму больш сказаць «кахаю», няма каго абняць моцна-моцна. Цела яшчэ доўга памятае цяпло іншага і знемагае ў палоне ўспамінаў. Нядзіўна, што, калі новае каханне не прыходзіць гадамі, выпадковыя сяброўскія абдымкі могуць выклікаць мора слёз – так прарываецца на паверхню туга па ласцы і дотыку. Таму што якімі самастойнымі і крутымі мы ні былі б, якія грандыёзныя мэты перад сабой ні ставілі б, «мы не ведаем, што рабіць з іншымі сусветамі. Нам не трэба іншых сусветаў. Чалавеку патрэбен чалавек…»².

Жаданне кахаць і быць каханымі, мець з кімсьці блізкія стасункі, будаваць сям’ю – глыбока нармальная патрэбнасць.

Мне асабліва хочацца нагадаць пра гэта тым, хто адзінокі і ў сваёй адзіноце адчувае сябе няўтульна: хацець кахання – не сорамна. І вы маеце права шукаць так доўга, як вам спатрэбіцца.

Ёсць агульнавядомая прыказка: «Тваё ад цябе не ўцячэ», – і мноства гісторый пра тое, як людзі сустракаюць вялікае каханне пры самым недарэчным збегу абставін, зусім выпадкова. Таму здаецца, што ў жыцця сапраўды «ёсць на нас план» і яму лепш не перашкаджаць, не лезці пад руку са сваімі рашучымі дзеяннямі.

Аднак балюча бачыць, як шмат цудоўных, добрых і шчодрых на каханне людзей жывуць з уключанай лямпачкай рэжыму чакання, але нічога не робяць: разлічваюць, што каханне прыйдзе само, бо калі «даволі доўга ляжаць у кірунку мары» – усё абавязкова здарыцца.

Дасціпна пра гэта сказаў рыліў-тэрапеўт³ Яўген Палякоў, апісваючы выпадак кліента, які наракаў, што ніяк не можа сустрэць тую «адзіную», каб стварыць сям’ю: «Калі б ён жыў у тайзе, у сяле, у якім некалькі дамоў, то такая праблема была б рэальнай, але ён жыве ў Маскве, дзе, акрамя яго, ёсць яшчэ мільёны людзей. Адразу ўзнікае пытанне: ён шукае дзяўчыну ці хаваецца ад яе?»⁴

Гэта вельмі добрае пытанне, і сумленны адказ на яго дазволіць прывесці сябе ў раўнавагу. Падсвяціць, дзе вы з сабой шчырыя, а дзе хітруеце.

Абсалютна нармальна раптам высветліць, што вы шчаслівыя самі з сабой.

Са сваім катом ці сабакам, у сваёй прафесіі. У вас усё добра – прынамсі, вы адчуваеце сябе ў сваім жыцці камфортна і радасна, усё адпавядае вашым жаданням, нідзе нічога не цісне, не раздражняе.

Але калі вы сапраўды хочаце знайсці шчасце з іншым чалавекам, то для пачатку трэба з ім сустрэцца. А значыць, нешта для гэтага зрабіць. Пайсці на творчы вечар або працоўную канферэнцыю, паспрабаваць не збягаць з банкетаў і афтэрпаці, паехаць з сябрамі на лецішча, нават калі там камары і вы нікога не ведаеце. Асабліва калі вы нікога не ведаеце – любую магчымасць сустрэць новых людзей можна расцэньваць як шанц і запрашэнне да прыгоды.

У якасці натхняльнай ілюстрацыі раскажу рэальную гісторыю.

Мая сяброўка Лена развялася, маючы на руках чатырохгадовую дачку і аднагадовага сына. Маленькі правінцыяльны горад, праца-дом. За спінай ужо шапталіся, што нічога ёй не свеціць, «каму такая патрэбная». Але Лена не страціла надзею, а завяла анкету на сайце знаёмстваў – і сярод прадказальнага смецця і прапаноў сустрэцца на адну ноч раптам прыйшло паведамленне ад невядомага, але сімпатычнага Дзімы: «Я цяпер у іншай краіне па рабоце. Вярнуся праз паўтара месяца – і ў нас будзе з табой сям’я і дом».

З таго часу прайшло больш за дзесяць гадоў – і ў іх сапраўды «сям’я і дом». З Дзімы атрымаўся цудоўны бацька, дзеці яго неверагодна любяць і называюць татам, а мая сяброўка вельмі шчаслівая. (І так, яны пажаніліся.)

Люблю гэтую гісторыю! Яна рэальная, яна жывая, і яна пра тое, што ніколі не трэба здавацца і лічыць развод, узрост ці адзіноту праклёнам.

Памятаю, маёй трыццацігадовай незамужняй сяброўцы (божа, усяго трыццаць!) пажадалі на дзень нараджэння «менш перабіраць», маючы на ўвазе, што яна занадта прыдзіраецца да мужчын – «гэтак жа і адной застацца можна». Я ж перакананая: перабіраць можна столькі, колькі хочацца. Калі вас раздражняе чужы смех, ці пах, ці хцівасць, ці тое, як чалавек расцягвае словы, – яно ж нікуды не дзенецца. А будзе раздражняць, і раздражняць, і раздражняць.

Калі я ішла на першую сустрэчу з будучым мужам, у галаве трымала спіс важных для мяне ў мужчыне якасцей – я сабрала яго з досведу папярэдніх няўдалых адносін. Я ведала, што хачу, каб у мужчыне было (і чаго не было), і магла аргументаваць для сябе кожны пункт. У жарце «з узростам спатканні ўсё больш нагадваюць сумоўі» мала смешнага, калі табе дваццаць восем і развод за плячыма. Я не збіралася марнаваць яшчэ хоць колькі-небудзь часу на «ніхто нічога нікому не вінен»: да таго моманту я ўжо нагулялася ў модныя, «зручныя» сучасныя адносіны – дзе як бы і разам, але насамрэч не – і хацела старых, нямодных, несучасных і нязручных, звязаных абавязкамі, адказнасцю і бытам. Нават калі не атрымліваецца зноў і зноў і «час ідзе», выбіраць – можна.

Ведаць, чаго ты хочаш, – нармальна. Гаварыць пра свае жаданні – не сорамна. Пагаджацца на сустрэчы (і потым з іх уцякаць) – таксама можна! Як і памыляцца, і расчароўвацца, і мяняць меркаванне. Памылка ў адносінах – частка натуральнага працэсу росту, цана вопыту. Не пазбаўляйце сябе права памыліцца! Нічога страшнага, калі вы расчаруецеся ў чалавеку (ці ён у вас). Усё – вопыт. Затое з кожным разам вы будзеце ўсё лепш разумець, што вам трэба ад адносін і што вы самі можаце даць іншаму чалавеку.

Памятайце: ніхто не павінен верыць у вас за вас. Вера ў сябе – гэта ваша зона адказнасці, ваша праца і клопат. Пайсці на спатканне, завесці анкету на сайце знаёмстваў, пагадзіцца, калі сяброўка пакліча на тусоўку, дзе будуць іншыя людзі і, магчыма, давядзецца размаўляць…

Рабіць усё гэта – толькі вам. Але і вам, у рэшце рэшт, быць шчаслівымі. Таму перабірайце, спрабуйце, расчароўвайцеся, але абавязкова працягвайце.

Няхай страх застацца ў адзіноце не абмяжоўвае вашы рухі і тым больш не прымушае з жахам глядзець у будучыню. Не малюйце яе змрочнымі фарбамі, не апраўляйце жалобнай аблямоўкай, не запальвайце перад ёй памінальную свечачку. Акрамя адносін, у свеце ёсць шмат іншых рэчаў, якія здольныя надаць жыццю сэнс. Пакуль у вас ёсць сілы і здароўе, укладвайцеся ў тое, што вас натхняе, інвестуйце ў сваю адукацыю, эксперыментуйце, ідзіце да людзей, глядзіце па баках, дзівіцеся прыгажосці і складанасці гэтага свету. Няхай вам ніколі не будзе з сабою сумна. Няхай той час, пакуль вы знаёміцеся і выбіраеце, запомніцца вам як адзін з самых захапляльных у жыцці.

Не мае значэння, калі гэты перыяд вас нагоніць – у дваццаць, трыццаць восем ці шэсцьдзясят чатыры, і не мае значэння, колькі разоў ён паўторыцца.

Калі адчуваеце, што каханне вартае таго, каб чакаць, – не выходзьце з гульні, працягвайце пошукі.

Праз шмат гадоў вы будзеце ўспамінаць гэты час з непрытоеным задавальненнем і пяшчотай.

Вось убачыце.

1.Рэнд А. Источник / перевод с английского Д. В. Костыгина. – М.: Альпина Паблишер, 2011.

2.Цытата з к/ф «Салярыс» (1972), знятага рэжысёрам Андрэем Таркоўскім паводле аднайменнага рамана Станіслава Лема.

3.Рыліў-тэрапія (англ. «ізноў перажываць, адраджацца») – гэта псіхатэрапеўтычны метад, сутнасць якога заключаецца ў тым, каб пераасэнсаваць траўматычную падзею з мінулага і разабрацца з яе наступствамі ў сучаснасці.

4.Поляков Е. А. Рилив-терапия. Психотерапевтическое консультирование и глубинная психотерапия. – М.: Академический проект, 2021. – С. 132.

Tasuta katkend on lõppenud.