Plautus in der Frühen Neuzeit

Tekst
Sari: NeoLatina #34
Loe katkendit
Märgi loetuks
Kuidas lugeda raamatut pärast ostmist
Šrift:Väiksem АаSuurem Aa

2. Restauri suggeriti dai

vestigia veteris scripturae



arg.

2

Ei subrupto | altero mors optigit



ei

BCD Merula

 Merula, Giorgio

 :

ex illis

Camerarius

a

 altero mors optigit

B

c

G

2


altero mors obtigit

Merula

 Merula, Giorgio

 :

altero mors soptigit

B

1


aliae rumor soptigii

CDG

1

 altero mortem oppetit

Camerarius

a

1



65

rapidus raptori pueri subduxit pedes



pedes

 Saracenus Camerarius

a

 cf. Ven. Fort. carm. II 16, 37-38 : A n.l.

 fides

BCD



186

ER.


hodie id fiet. ME. in eo uterque proelio potabimus



id fiet

Poggius

2

 :

id flet

BCD

1


id feci

Merula

 Merula, Giorgio aliud feci

Pylades

ut fieret

Camerarius

a

2



196

ME. sustine hoc, Penicule : exuuias facere quas uoui uolo



quas uoui uolo

Camerarius

 Camerarius d.Ä., Joachim

 : A n.l.

 quas suo uiuolo

BD

quas suo uiuilo

C

quam suauum uolo

Merula

 Merula, Giorgio quam suauium uolo

Pylades

 quasi Ioui uolo

Camerarius

a

3



249

ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo



datum edis caueas

BCD lineola in B atque in C :

datum et discaueas

Merula

 Merula, Giorgio datum aedis caueas

Scutarius

1


elatum et discaueas

Pylades

doctum et discaueas

Camerarius

a



258

nam ita est haec hominum natio : in Epidamnieis



in Epidamnieis

A :

natio epidamnia

BCD Merula

 Merula, Giorgio natio hic Epidamnia

Camerarius

a

4



493

 cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram?



heres

Lipsius

Lipsius, Justus

 Ant. 61 :

heris

BCD lineola in C

eras

Merula

 Merula, Giorgio haeres

Camerarius

a

5



776

SEN. salua sis. saluen aduenio? saluen accersi iubes?



saluen accersi

BCD


 :

seruo accersi

Merula

 Merula, Giorgio sed cur accersi

Camerarius

a



859

osse fini dedolabo | assulatim uiscera



osse fini

BCD :

exossabo dein

Camerarius

a

6 exossem nisi

Merula

Merula, Giorgio



1142

potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *



versus mutilus in


BCD Merula

Merula, Giorgio

 lineola in C :

mihi dedit

suppl. Camerarius

a

7





3. Congetture dubbie



164/5

 facere coniecturam † captum sit collegium. †



collegium

BCD Merula

Merula, Giorgio

 : A n.l.

collegium augurum

Pylades Camerarius

a

1



821

SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo hercle † eludere † negas



eludere

BCD :

occludere

Merula

 Merula, Giorgio impudenter

Camerarius

a



826

ME. quaeso, quid mi tecum est? unde aut quis tu homo es? * * * *



versus mutilus in BCD Merula

 Merula, Giorgio

 :

quid nocui

Pylades

quid feci ego

Camerarius

a




984

† metum aut multum. prope est quando ceruso faciam † pretium exsoluet



metum aut

BCD :

mecum haud

Merula

Merula, Giorgio metuam haud

Pylades

metuam ego haud

Camerarius

a



ceruso

BCD lineola in C Merula

Merula, Giorgio

 :

herus ut quod strenue

Camerarius

a



988

†neque utrum† ex hoc saltu damni saluom ut educam foras



ut educam foras

Pareus

 Pareus, Johann Philipp

 :

ute duo anfora

BCD

alium eluo anfora

Merula

 Merula, Giorgio

 Scutarius

 Scutarius, Eugenius eliciam foras

Camerarius

a

2



1019

nimis bene ora commetaui atque ex mea sententia



aut

BCD secl. Bothe

1

 :

 haud

Merula

 Merula, Giorgio

 Scutarius

1

 autem

Camerarius

a



Quello che si può dedurre appare abbastanza coerente. Il Pal. lat. 1615 consente al CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim di restaurare singole parole o interi versi omessi dalla tradizione editoriale precedente o perché già assenti nel Vat. lat. 3870 (6, 23, 44, 563) – codice da cui è dipesa, come si sa, la conoscenza delle ‘dodici’ commedie fino a questo momento – o perché tralasciati dall’

editio princeps

(75–76, 625) o dalle edizioni successive (987, 988).



È interessante notare che il simbolo più usato ai margini del testo sia quello volto ad evidenziare l’accordo con il

vetus codex

3

.

Nella maggior parte dei casi il filologo vuole così mostrare come il codice gli offra lezioni buone e innovative (65, 86, 288, 411, 412, 563, 629, 675, 715, 723, 724, 848, 849, 853, 1017, 1059) o gli permetta di ricostruirle (621, 745, 814, 987, 988); in alcune circostanze la lettura di B conferma soluzioni già trovate da editori precedenti (983, 987) e in due casi consente di ripristinare la corretta distribuzione di battute (744, 848).



Altre volte invece il codice presenta soluzioni che non vengono colte dal CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim (

arg.

2, 449, 935) o, ancora, errori che invece lo sviano (62, 186, 209, 210, 334, 846).





Probabili ‘tracce’ del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim sui codici B e C

Le

lineolae



Dalla lettura dell’apparato proposto si sarà notato come in corrispondenza di un intervento editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa ricorrere nei codici la presenza di una

lineola

tracciata sotto la lezione in questione

.

In effetti, sia in B sia in C si notano numerose sottolineature dall’inchiostro scuro e dal tratto spesso, che rivelano un’estrema disinvoltura nei confronti del manufatto antico.1 Sorge quindi la curiosità di indagare se il riscontro tra questi segni – che ricorrono simili nei due codici posseduti dal filologo – e il lavoro editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa farne attribuire a lui la paternità.2



Nel vagliare tale ipotesi, ricercando il motivo che possa aver portato il filologo a porre questi segni, si riportano i dati ricavabili dai

Menaechmi

Menaechmi.





Lineola

nel solo B



101

Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit



mensas

Fest. 408, 28 L. Pylades Camerarius

a

 :

mensam

 BCD Merula

Merula, Giorgio








B f. 98v l. 24



235

Histros, Hispanos, Massiliensis, Hilurios



Massiliensis

BCD Merula

Merula, Giorgio

 :

Massilienses

Camerarius

a



255

uiaticati hercle admodum aestiue sumus



aestiue

Camerarius

a

 :

aestiuae

BC

estiuae

D

estiue

Merula

Merula, Giorgio



363

magis quam domus tua domus quom haec tua sit



quom

A

cum

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

quam

BCD



398

ER. pallam te hodie mi dedisse uxoris. ME. etiam nunc nego.



etiam

C

2

 :

ettam

C

1

 sed iam

BD

1

 Camerarius

a

 sed etiam

D

4

 iam

Merula

Merula, Giorgio



405

ER. † iam, amabo, desine † ludos facere atque i hac mecum semul



iam

BCD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

1

 :

iamiam

Camerarius

Camerarius d.Ä., Joachim



546

ME. immo cedo aps te : | ego post tibi reddam duplex



duplex

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

dupelex

B



745

ego te simitu noui cum Porthaone



simitu

Camerarius

a

 :

si me tu

B

sime non tu

CD



821

SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo † haec eludere † negas



immo

CD Merula

 Merula, Giorgio

 :

inmo

B

nimio

Camerarius

a



886

Apollini autem brachium. nunc cogito



autem

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

autem autem

B



955

ut parentur quibus paratis opus est. tu seruos iube



tu

D

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

tuos

B

tus

CD

1



972

recordetur id



recordetur

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

recorde cordetur

B



1065

ME. o | adulescens, salue, qui me seruauisti, quisquis es.



seruauisti

B Camerarius

a

 :

seruasti

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

Camerarius d.Ä., Joachim2



1076

tu | erus es : tu seruom quaere. tu salueto : tu uale.



tu salueto tu

B

3

 :

tu salue to tu

B

1

 salueto tu tu

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



1120

MES. qui id potest? ME. gemini ambo eramus. SOS. di me seruatum uolunt



qui id potest

BCD :

qui potest

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a






Lineola

nel solo C



101

Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit

 



Cerialis

Fest

.

408, 27 L. :

certalis

 B

1

CD

1

 certe talis

B

3

 cerealis

D

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a









C f. 41v l. 18



164/5

 facere coniecturam † captum sit collegium. †



coniecturam

B Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

 coiecturam

A

1 coniecturum

CD



168

nam ex istoc loco spurcatur nasum odore inlucido



spurca—

A

 spurcatur

B

3

D Non. 632 L. Camerarius

a

 :

purcatur

B

1

 spurtacur

C



nasum odore

B

3

 Non. Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

nasum odori

D

4

 nasum modori

B

1

CD

1




174

mi, tibi atque illi iubebo iam adparari prandium. PE. eu.



iubebo

CD Pylades Camerarius

a

 :

iube—

A

iubeo

B Merula

Merula, Giorgio2



175

ME. inde usque ad diurnam stellam crastinam potabimus



ad diurnam

AD

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

addiurnum

B

1

 ad diurnum

B

3

CD

1




182

ER. anime mei, Menaechme, salue. PE. quid ego? ER. extra numerum es mihi



mei

B

1

CD Merula :

mi

 B

3

 Pylades


Camerarius

a



188

tua est legio : | PE. adiudicato cum | utro | hanc noctem sies



tua est legio

B

3

 Camerarius

a

 :

tuest legio

B

1

CD

tua legio est

Pylades

tu es legio

Merula

 Merula, Giorgio sies

B

c

D

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

scies

B

1

C



204

PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere



mendicitatem

AB

3

D Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

medicitatem

B

1

 mendititatem

C



210

glandionidam suillam, laridum pernonidam



suillam

AB

3


Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

sullam

 B

1

CD



225

cocta sunt, iube ire accubitum. ER. redi cito. CI. iam ego hic ero



iube ire

AB

3

D

3

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

iubire

B

1

CD

1




234

hic annus sextus est postquam ei rei operam damus



ei rei

Gruterus

 Gruter, Jan

 :

ire hi

B

1

CD

1

 ire hinc

B

3

 huic rei

D

4

 rei huic

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



239

acum inuenisses, sei appareret, iam diu



appareret

BD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

apareret

C



254

audin, Menaechme? quom inspicio marsuppium



audin

CD Merula

 Merula, Giorgio

 :

adi

cum rasura B

1

 audi

B

3

 Camerarius

a



267

MES. quid metuis? ME. ne mi damnum in Epidamno duis



in epidamno duis

Beroaldus Camerarius

a

 :

in epidamno dus

B

1

 ut vid.

in epidamno dias

B

3

ut vid. Merula

 Merula, Giorgio in epidam nodus

CD

1


in epidamno dus

D

4

 ut vid.



316

MES. eu | hercle | hominem multum et odiosum mihi



eu

B

3


heu

Camerarius

a

 :

tu

B

1

CD Merula

Merula, Giorgio



322

quos tu parasitos loquere? MES. quod te urget scelus



parasitos

D

3

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

paratitos

BCD

1




350

asseruatote haec sultis, nauales pedes



sultis

Pylades Camerarius

a

 :

si uoltis

BD Merula

 Merula, Giorgio siuuoltis

 C



361

animule mei, mi mira uidentur



animule mei

B

1

CD

animule mi

B

c

 Pylades Camerarius

a

 :

anime mi

Merula

Merula, Giorgio



363

magis quam domus tua domus quom haec tua sit



tua sit

A Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

tua

 B

1

 sit tua

B

3

 itua

CD



366

ulla mora intus



ulla mora

B

3

 Camerarius

a

 :

si ullam ora

B

1

 sullam oras

CD versum om. Merula

 Merula, Giorgio



387

ER. eamus intro, ut prandeamus. ME. bene uocas : tam gratiast



tam

BCD :

tamen

Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 iam

Camerarius

Camerarius d.Ä., Joachim3



391

ER. Peniculo. ME. quis iste est Peniculus? qui extergentur baxeae?



baxeae

Scutarius

 Scutarius, Eugenius

 :

bexeae

B

1

CD

buxeae

B

3

Camerarius

a

 bexe

Merula

Merula, Giorgio




432/3

eho Messenio, | accede huc. MES. quid negoti est? ME. † sussciri †



sussciri

B

1

D

2

 :

ł sciscitari

B

3

 in mg. ubi susurra add. alia manus

4 susciri

 CD

1

Merula

Merula, Giorgio scire uis

Camerarius

a




434

MES. quid eo opust? ME. opus est. scio ut me dicas. MES. tanto nequior



me dicas

B

1

CD Merula

 Merula, Giorgio

 :

mendices

B

3

 men dices

Camerarius

a




435

ME. habeo praedam : tantum incepi | operis. ei quantum potes



ei

Gruterus

Gruter, Jan

 :

et

BCD Merula

 Merula, Giorgio tu

Camerarius

a



437

tu facito ante solem occasum ut uenias aduorsum mihi



tufacito

BCD

tu facito

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

5



449

ubi ego dum | hieto, Menaechmus se subterduxit mihi



dum hieto

AB :

dum mihi

CD

met

Merula

 dum haereo

Pylades Camerarius

a


Merula, Giorgio



451

qui illum di omnes perduint, quei primus <–> commentus est



quei primus

CD

1

 qui primus

B

3

D

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

que ciprimus

B

1




458

quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant



uocant

B

3

D

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

uocauit

B

1

CD

1




461

quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere



me

AD

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

ne

BCD

1




466

potine ut quiescas? ego tibi hanc hodie probe



potine ut

B

c

 : A n.l.

potine me ut

B

1

 potine ne ut

CD

1

 potin ne ut

D

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a




ego

A :

sed dico

B

sed co

CD

1

 sed ego

D

4

 si ego

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a




492

fecisti funus med absenti prandio



funus

ABD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

fumus

C



493

cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram



heres

Lipsius

Lipsius, Justus

 Ant. 61 :

heris

BCD lineola in C

eras

Merula

 Merula, Giorgio haeres

Camerarius

a



559

MA. egone hic me patiar frustra in matrimonio



(m)e patiar

 A Camerarius

a

6

 :

 medaciar

B

1

CD

1

 me paciar

B

3

 mendacier

D

3


mendiciar

Merula

Merula, Giorgio



563

pallam ad phrygionem7 cum corona | ebrius



phrygionem

Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a


 :

frygionem

A

 phydrionem

B

fridionem

CD

c


frididnem

D

1




564

ferebat, hodie tibi quam surrupuit domo



surrupuit

BCD :

subripuit

Merula

 Merula, Giorgio surripuit

Camerarius

a



566

em | hac abiit, si uis persequi uestigiis



em

AB

hem

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

heen

CD



567

atque edepol eccum | optume reuortitur;



optume

C Merula

 Merula, Giorgio

 :

op—

A

 optime

B

 obtume

D

 ipsum optime

Camerarius

a

 hiatus vitandi causa



569

PE. idem quod semper : male habeas; sic censeo



habeas

B

1

CD Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

hab—

A

habeat

B

3



571

ME. ut hoc utimur maxime more moro



moro

 Lipsius

Lipsius, Justus

Ant. 61-62 :

morum

BCD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a




584

habent rem paratam, mens est in quo * *



mens est

Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

mensae

BC

mense

D



593

sponsio fieret. quid ille? † qui praedem dedit †



qui

ABCD :

om.

Merula

 Merula, Giorgio quid

Pylades


Camerarius

a




601

placabit palla quam dedi



placabit

B Camerarius

a

 :

placebit

CD Merula

Merula, Giorgio



601a

quam | hodie uxori abstuli atque huic detuli | Erotio



hodie

CD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 : om. B

8



605

MA. clanculum te istaec flagitia facere censebas pote?



istaec

BD

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

ista ec

D

1

 ista et

C



663

eo domum. PE. quid mi futurum est, qui tibi hanc operam dedi?



eo

Bentley Emend. 209 :

ego

BCD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



683

ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies



reperies

 Prisc. gramm. II 151, 6 sgg. Osb. S 76, 9 B. Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

releceris

B

1


redixeris

B

3


relegeris

CD



718

itaque adeo iure coepta appellari est Canis



canis

B

3

D

3

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a


 :

canes

B

1

CD

1



748

nouistin tu illum? ME. noui cum Calcha simul :



Calcha

Prisc. II 239, 12 Char. 84, 2 B. Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

calcantes

B

1

 calcante

 B

c

 calchante

 CD

2

 chante

D

1



760

quas si autumem omnis, nimis longus sermost.



sermost

B :

sermo est

CD


Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



799

hinc stas, illim causam dicis. SEN. si ille quid deliquerit,



illim

B

1

CD

1

 :

illinc

B

3

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 illius

D

4



801

quando te auratam et uestitam bene habet, ancillas, penum



ancillas penum

Pylades ‘ex codicibus antiquis’ Camerarius

a

 :

anpillaspen

BCD

ampulla spem

Merula

Merula, Giorgio amplius ne postules

Saracenus

ampulosam

Pius ‘in priscis exemplaribus’



802

recte praehibet, melius sanam est, mulier, mentem sumere



sanam

D

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

samnam

BCD

1




804

me despoliat, mea ornamenta clam ad meretrices degerit



ornamenta clam

Acidalius Div. 264 :

ornamenta iam

B Camerarius

a

 ornamentiam me

CD

1

 ornamenta

D

4

 ornamenta etiam

Merula

Merula, Giorgio

 



820

ME. tun, senex, ais habitare med in illisce aedibus?



med

CD :

me

B Merula

 Merula, Giorgio me in

Pylades

me hic

Camerarius

a



846

prius quam turbarum quid faciat amplius. ME. enim haereo



hereo (

sc.

haereo)

D

4

 Merula

 Merula, Giorgio

 :

B

1

 non legitur

uero

B

3

 Camerarius

a

ereo

CD

1




853

ME. haud male | illanc amoui; nunc hunc impurissimum



amoui nunc

B Camerarius

a

 :

amo uinum

CD

1

 amo uirum

D

3

Merula



858

ME. faciam quod iubes; securim capiam ancipitem, atque hunc senem



securim

D

4


Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

securi

BCD

1




867

cursu celeri facite in flexu sit pedum pernicitas



sit

B

3

 Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

sunt

B

1

 sint

CD



928

perdormiscin usque ad lucem? facilen tu dormis cubans?



cubans

Acidalius Div. 267 :

curans

BCD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



984

metum haud multum. prope est † quando ceruso faciam † pretium exsoluet



ceruso

BCD Merula

Merula, Giorgio

 Pylades :

herus ut quod strenue

Camerarius

a



1005a

luci deripier in uia



lucideri pier

B

1

CD

1

 luci deripier

Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

lucide rapier

B

3

 lucide eripi erum

D

4



1010

numquam te patiar perire, me perire est aequius



perire est aequius

Camerarius

a


praeeunte Saraceno (

me perire citius

) :

derideres te cuius

B

me derires tecuius

CD

mederi te cuius

Merula

Merula, Giorgio



1079

SOS. tun meo patre es prognatus? ME. immo equidem, adulescens, meo;



meo

(al.) C : om. B Merula

 Merula, Giorgio tuum

Camerarius

a

9 nec

D



1107

MES. est tibi nomen Menaechmo? ME. fateor. MES. est itidem tibi?



menechmo

B

menaechmo

D :

menechimo

C

menechinus

Merula

 Merula, Giorgio menaechmus

Scutarius

Scutarius, Eugenius

 Camerarius

a



1123

quod nunc est, Menaechmo : | illum tum uocabant Sosiclem



menechmo

BCD :

menaechinus

Merula

 Merula, Giorgio menaechmus

Scutarius

Scutarius, Eugenius

 Camerarius

a



1142

potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *



versus mutilus in BCD Merula

Merula, Giorgio

 :

mihi dedit

suppl. Camerarius

a






Lineola

in entrambi i codici



204

PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere



properent se

 A

s

 :

se proderent

 B

1

CD

se proderint

B

3

 se properent

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



218

ER. euocate intus Culindrum mi quoquom actutum foras



culindrum

BCD :

—m

A

Cilyndrum

Char. 261, 10 B

 Cylindrum

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a



220

CI. habeo. ER. abi atque obsonium adfer; tribus uide quod sit satis1



habeo

BD

4

 Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

abeo

CD

1



242

ME. ergo istuc quaero certum qui faciat mihi



istuc

ACD Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

istunc

B

2



249

ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo



datum edis caueas

BCD :

datum et discaueas

Merula

 Merula, Giorgio elatum et discaueas

Pylades

doctum et discaueas

Camerarius

a



260

tum sicophantae et palpatores plurumei



plurumẹị

A

plurimi

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

pluri

 BCD



269

 ego autem homo iracundus, animi perciti



iracundus

Merula

 Merula, Giorgio

 Camerarius

a

 :

iracun-

A

 iracundis

BCD

1

 iracundi sum

D

4



270

id utrumque, argentum quando habebo, cauero



habebo

Pylades Camerarius

a

 :

habeo

BCD Merula

Merula, Giorgio



458

quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant



essum

BCD :

escunt

A

esum

Merula

Merula, Giorgio

 Camerarius

a




461

quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere



uoluisse

ABCD Pylades Camerarius

a

 :

noluisse

Merula

Merula, Giorgio




683

ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies



tu ut

CD :

ut tu

B Camerarius

a

 tu

Prisc. gramm. 151, 6 sgg. nisi Osb. S 76, 9 et s373 B. Merula

 Merula, Giorgio









B f. 103v l. 29








C f. 51r l. 16



864

ut ego hunc proteram leonem uetulum, olentem, edentulum



edentulum

Pius Camerarius

a

 :

edentius

BC

edentuis

D Merula

Merula, Giorgio



1038

3 MES. saluom tibi ita ut mihi dedisti reddibo. | hic me mane.



tibi ita

Non. 764 L. altero loco BCD Camerarius

a

 : priore loco

tibi item

B lineola in B

item tibi

CD lineola in C

tibi

Merula

Merula, Giorgio



reddibo

Non. Camerarius

a

 : priore loco

 reddebo

BC

1

D

redhibeo

C

2

 in marg. lineola in B atque in C altero loco

redhibeo

CD Merula

 Merula, Giorgio sed habeo

B lineola in B atque in C



Spesso alle sottolineature corrispondono questioni meramente ortografiche – sentite evidentemente come anomalie da chi era educato ad altre norme4, e quindi segnalate di volta in volta o nel solo B (235, 2555) o nel solo C (182, 451, 718) o in entrambi i codici (218, 260).



Nella maggior parte dei casi – soprattutto in C – sono segnalati passi problematici, il più delle volte già risolti nelle edizioni precedenti, quasi a vagliarne la validità. Le

lineolae

evidenziano semplici errori desumibili dal contesto,

voces nihili

(sottolineate in B: 546), facili scambi di lettere (sottolineati in B: 363; in C: 101, 164/5, 168, 175, 204, 316, 322, 461, 492, 559, 601; in BC, sia quando l’errore è presente in entrambi, 269, o in uno solo dei due codici, 242); aplografie (in B: 1065 e in C: 210, 225, 239, 363); dittografie (in B: 886, 972 e in C: 802); errata

divisio verborum

(in C: 267, 366, 437, 605, 853, 1005a).



Si riscontrano lezioni segnate in quanto forse considerate errate proprio perché non presenti nella tradizione editoriale (in B: 1076, 1120; in C: 593; in BC: 458).



Si deve anche dire che la sottolineatura è presente in uno solo dei due codici anche quando siano entrambi in errore (in B: 745, 955; in C: 466

sed dico, sed eo

, 559, 563, 683, 748, 1010) o in entrambi ricorra il medesimo errore (in B: 101

mensam

, 235, 255, 363; in C: 101

certalis

, 175, 234, 322, 350, 461, 493, 584, 801, 802, 858).



In altri casi alle sottolineature corrispondono viceversa termini recepiti a testo (in B6: 398; in C: 571, 663, 928). Sebbene non ci sia dato sapere se, come e quando, una volta venuto in possesso di C, lo studioso abbia confrontato i due manoscritti, nei casi in cui è sottolineata in C una lezione corretta – accolta già dalla tradizione editoriale e dall’edizione del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim del ‘30 – ma errata in B, si potrebbe o ipotizzare che il filologo appunti come degna di nota la conferma che gli viene dal codice o sospettare un confronto tra i due manoscritti (in C: 174, 569, 601a; in BC: 242).



I casi più significativi, se pur pochi, sono tuttavia quelli in cui il filologo è il primo ad affrontare e spesso a risolvere un passo problematico: le

lineolae

rivelano una natura di ‘promemoria’ in vista di una più attenta riflessione nel corso del lungo e continuo lavoro testuale che CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim dedica negli anni a Plauto, che va da intelligenti ‘ritocchi’ paleografici (559, 745, 1010) a interessanti interventi congetturali (249, 1142).



L’impiego della sottolineatura deve essere evidentemente legato, proprio per la sua i