Тахмина

Шу пайт ногоҳ унинг эсига нимадир тушди чоғи, ўрнидан шошиброқ туриб бориб, дераза ёнида турган телефондан қаергадир қўнғироқ қилди. – Алло, бу менман. Ҳа, яхши. Кимдан? Дарак йўқ ҳали. Бугун уй қулф, биз кампирникидамиз. Хайр.

У ўз жойига келиб ўтираркан: «Бир дугонам келмоқчи эди, ўшани қайтардим», деб қўйди. Мен сигарет тутатиб, жимгина ўтирибман. Ўзимни жўрттага уй бекасининг гапларига ишонаётгандай, хонадон маликаларига нисбатан ҳурмат билан қараётган одамдай кўрсатишга уринаман.

Куйдирги ўз ҳолича коньяк қуя бошлади.

– Мен бошқа ичмайман, – дедим. – Буёғи етарли бўлди.

– Ўргилдим сиздан, қанақа йигитсиз ўзи?! – У қадаҳлардан бирини қўлимга мажбурлаб тутқазди: – Ичиб қолинг, ўйнаб қолинг. – Тўғрику-я, лекин…

– Нима лекин? – У менга ишвали боқади.

– Мен кўп ичолмайман, маст бўлиб қоламан.

– Аёлларнинг гапини қилманг,–қўл силтайди у. Кейин менга конфет очиб узатаркан, қўшиб қўяди:–Ичинг. Дўстлик тори узилмасин! Хаёлим Тахминада. Ишқилиб ухлаб қолмасин-да. Кейин ундан гап олиш қийин бўлади. Ё тавба… зап ажойибига дуч келдим-ку. Ким бўлди бу қиз? Қайси гулшандан, қайси бахти қаро ота-онанинг арзандаси бўлсайкин? Куйдирги уни қаердан илаштирган? Бу даргоҳда яна қандай сиру синоатлар бор?

– Феруза, мумкинми сиздан бир нарсани сўрасам?

Куйдирги менга ажабланиб боқади.

– Сўранг, Баҳодир ака. Сираям ийманманг.

– Мен анави… Тахмина жияним бўлади, дедингиз. Анча ёш кўринади, эр-пери йўқми?

Куйдирги кутилмаганда ҳиринглаб қўяди.

– Э-э, унда эр нима қилсин. Ёш, гулғунча бўлгани билан кўпни кўрган,– Куйдирги шундай дея магнитофон овозини ўчириб, яна сўзида давом этади.– У мани жияниммас, жўрттага шундай дедим. Бу қиз… гастролда юрган қумрилардан. Тўғри, бунақаси камдан-кам учрайди, лекин кетворган, сволоч. Ўзимам уни бағримда олиб ётсам, дейман.

У хандон отиб кулади.

– Ўргилдим сиздан, Баҳодир ака. Шундай бахт қуши қўлингизга қўниб турган бўлса-ю, сиз бу ерда мен билан савол-жавоб қилиб ўтирибсиз. Тўхтанг, тўхтанг, мумкинми мен ҳам сиздан бир нарсани сўрасам?

– Марҳамат…

– Ўшда ким бўлиб ишлайсиз?

– Менми? – ўзимни ўнглаб, фикрларимни жамлаб олиш ниятида гапни чўзмоқчи бўламан. – Мен… оддий шопирман. Такси ҳайдайман. – Саттор шўрбалиқ билан шу боис таниш экансиз-да?

– Ҳа, худди шундай. – Ногоҳ капитан Суннатовнинг нима учун менга: «Воҳидов Абдусаттор, такси ҳайдовчиси, новча бўй, қотмадан келган, чўтир юз, аскиябоз, лақаби Шўрбалиқ, ёши элликларда», деб обдон таъкидлаб қўйганини энди англаб кетдим. Уй бекаси бу нарсаларни мени синаш мақсадида сўраб қолиши ҳам эҳтимолдан ҳоли эмаскан. – Мен у киши билан эскидан танишман. Лекин нима учун лақабингиз Шўрбалиқ деб сўрасам, жаҳли чиқарди…

– Бунинг ҳеч қандай сири йўқ. Қуритилган шўрбалиқдай қотма, чўтирлиги учун. Лекин жаҳлдор эмас, ҳамиша куйдирилган калладай тиржайиб аскиябозлик қилиб юрадиган одам-ку… – мен Куйдиргидан қўшимча саволларни кутмаёқ, уни тинчлантириб қўя қолдим.

Уй бекаси менинг Саттор шўрбалиқ ҳақидаги тавсифимга анча эътибор берганини унинг юз-кўзларидан уқиб турардим. Бироқ буни сездирмасликка ҳаракат қилади.

– Ўзи хунук бўлсаям пули кўп эди, – у энди анча очилиб қолди. – Мана шу уйниям менга подарка қилган.

– Бундан чиқди, анча қалин экансизлар-да?

– Ҳа энди, официанткадан хотин, шопирдан эр чиқмайди, деган гап бор. Аёлларга суяги йўқ эди. Биз ҳам роса хизмат қилганмиз. Оғзи-қулоғидан чиқарганмиз. – Шундан кейин у қиқирлаб кулиб қўйди: – Шопирлар ҳам, мана, ҳар хил бўларкан…

Ўзим ҳам беихтиёр жилмайиб қўйдим.

– Биз ҳам устоздан қолишмаймиз,–дедим ўзимни жўрттага хижолат чекканга солиб.– Мени фақат бир нарса ўйлантириб турипти.

– Ие, қани гапиринг, Баҳодир ака.

– Мен бугун… бор пулимга запчаст олиб, Ўшга жўнатворувдим. Бунақа базм устидан чиқиб қолишни ўйламагандим…

Куйдирги бир нафас жимиб қолди. Хаёлидан нималарнидир ўтказгандек бўлди. Кейин тилло тишларини ялтиратиб, майин жилмайиб қўйди: – Бу ерда насияга товар берилмайди, албатта. Лекин сизга майли. Ўшдан янги танишлар қидираётувдик…

– Буёғига гап йўқ, Феруза. Қачон борсаларинг, мошин минан елиб-югуриб хизмат қиламиз.

– Келишдик,–Куйдирги ўрнидан туриб, мамнунлик билан менга қўл ташлайди.–Бизгаям, сизгаям яхши бўладиган ишларни бошлаб юборамиз.

У яна коньяк қуйди. Завқланиб кетди:

 
Арақти ҳаром дийлар
Муҳаммад умматина,
Ҳаром бўлса-да ичабиз
Сиз меҳмон ҳурматина!
 

Унинг кўнгли учун, яна энг муҳими, ишларим силлиқ кўчаётгани учун, ўзим истамаган ҳолда навбатдаги қадаҳдан ҳам бир қултум ҳўплашга мажбур бўлдим.

– Қани, энди Тахминани қўйнига марш!

У менинг ихтиёрсиз ҳолда бироз иккиланиб қолганимни кўриб, яна қўшиб қўйди:

– Хотиржам бўлинг, сертификати мани қўлимда…

III

Ичкарида яшил рангли электр чироқ сокин ва сеҳрли шуъла таратиб турипти. Икки кишилик хонтахлит каравотда Тахмина иккала қўлини боши остига олиб, шифтга термулганча ётарди. Сийнабандсиз… – Ётдингми, Тахмина?..

У бир дам индамайди. Кейин менинг эшик олдида туриб қолганимни кўриб, илтижоли оҳангда оҳиста сўз қотади:

– Қон қилиб юбордингиз-ку… Келиб ётаверинг-да. Лекин айтиб қўяй, бир шартим бор.

Каравот бошида турган креслога бориб чўкарканман, Тахмина мен томон кескин бурилиб, ажабланган қиёфада сўрайди:

– Нима бало, сиз менга эртак айтиб бермоқчимисиз?

– Сен ҳали эртак эмас, алла ёшидасан, Тахмина…

Ҳамхонам чиндан ҳам ҳайратга тушди. Ногоҳ қандайдир фикрга келиб ёстиқдан бош кўтарди-да, чойшабни оёқ томондан устига тортиброқ олди.

– Айтинг аллангизни,– энди у хиёл жилмайиб қўйди. Кейин яна шифтга боққанча, афтидан мени «ёндириб» юбориш мақсадида, нозик қўллари билан мўъжаз сийналарни майин сийпалаган бўлди. – Биласизми, тоға…

– Илтимос, мени тоға демасанг.

– Йигитча…

– Йигитча ҳам эмасман.

– Акажон…

– Аканг ҳам эмасман.

Тахмина қиқирлаб кулиб қўяди. Энди у мен томон батамом ўгирилиб олди:

– Қизиқ одам экансиз. Нима дейин бўлмаса?

– Гапинг бўлса шундоқ айтавер… – Мен ёнгинамизда турган тумба устидан сигарет олиб тутатдим. Лекин уни чекишга улгурмадим. Тахмина қўл чўзиб тортиб олди.

– Шартингни айтмадинг-ку? – сўрайман ундан.

У қўлидаги сигаретни икки-уч бор тортиброқ чекди-да, кейин уни яна менга тутқазиб, ёстиққа бош ташларкан, жавоб қилди:

– Эркаклар… ёввойи отга ўхшаб, тишланғич бўлишади. Айниқса, мендақа ёшроғи рўпара келса…

– Хўш, нима бўпти?

– Агар сизам тишласангиз, ўлдираман,– нозу фироғ қилиб қўйди у.– Бўлмаса, менам бирон жойингизни узиб олиб, шармандангизни чиқараман.

– Хотиржам бўл, мен ёввойи от эмасман.

Энди буёғига нима қилмоқ лозим, гапни нимадан бошлаш кераклигини билолмай бир дам ўй суриб қолувдимки, жимликни Тахминанинг ўзи бузди.

– Ўтираверасизми? Мени уйқу босиб кетяпти.

– Биласанми, Тахмина… Сен менга жудаям ёқиб қолдинг.

Унинг лабларига табассум югурди.

– Менга дуч келган бирон эркак йўқки, шундай демаган бўлса… – Эҳтимол шундайдир. Лекин мен бошқа нарсани назарда тутяпман.

– Нимани?

– Билишимча, сен бу йўлларга… адашиб кириб қолганга ўхшайсан. Ўзинг ҳали анча ёш, жудаям гўзал, манаман деган ҳар қандай йигит уйланса арзийдиган…

– Яна… яна нималар? – у жўрттага эркаланиб, енгил тўлғониб қўйди.

– Нималар бўларди, фоҳишалик… қилма демоқчиман, – гапим қўполроқ чиққандай туюлиб, мен унга ҳадик билан боқиб қўйдим. Бироқ Тахминанинг авзойида унчалик ўзгариш сезилмади. Камон қошлар хиёл чимирилгандек, шарбат томиб турган дудоқлар сал титрагандек бўлди, холос.

– Мени… фоҳиша, деб ўйлаяпсизми ҳали?–энди жиддийроқ оҳангда сўраб қолди у. Бироқ саволига жавоб кутмай, кинояомуз қўшиб қўйди:–Кечирасиз. Мен… баланд дорман. Унча-мунчанинг бўйи етмайдиган дорман! – Ундай бўлса, мени назарингга илганинг учун раҳмат…

– Бошқа одамлигингиз шундоқ кўриниб турипти. Хотинбозлар ғаркўз ва қитмир бўлишади.

Тахминанинг ўз ёшига хилоф равишда катталардек анча мулоҳазали, лўнда гапириши мени ҳамон ҳайратга соларди.

– Тахмина… Умрида бир мартагина бўлсаям ўз танини пулга сотган аёл фоҳиша қавмида кетади.

У бир дам жимиб қолди.

Ҳа, Тахминанинг ҳаракатларида ҳам, фикр юритиш ва гапиришларида ҳам, ҳатто, қиёфасию овозида ҳам жиловсиз бир ёввойилик ва ўзгарувчанликни, оз-моз болаларга хос соддалик ва софдилликнию, ҳаётнинг аччиқ-чучугини тотиб улгурган одамларга хос дағаллик ва муғомбирликни ҳам кўриш мумкин эди.

Ногоҳ ёнгинада турган телефон жиринглаб қолди. Тахмина қўнғироққа эътибор бермади. Биринчи хонадан Куйдиргининг овози эшитилди: – Ҳа, менман. Бугун санитарни ден, бизни тинч қўйинглар!

Аста туриб бориб, эшикни ёпдим. Қайтиб келиб жойимга ўтирдим. – Тахмина, мен бу хонага сен билан ётмоқ учун кирганим йўқ… У кутилмаганда чаққонлик билан чойшабни устидан олиб ташлаб, ёстиқдан бош кўтарди. Тиззаларини қучоқлаганча ўтирволиб, менга ҳайрат кўзи билан боқди:

– Мабода… мелиса эмасмисиз?

– Ундай дема, Тахмина. Мен… Гап шундаки… – энди бироз очиқроқ гапиришга тўғри келиб қолди: – Сени бу ифлос хонадондан қутқариш учун келганман.

– Қизиқ… сиз мени кимим бўласизки, атайлаб Ўшдан мени қутқариш учун келаркансиз?

– Гапнинг рости… мен Ўшдан келган эмасман. Мен шу ерликман. Отим Собир, журналистман.

Ногоҳ Тахмина каравотдан отилиб тушди. Менга титраб-қақшаб, ғазаб билан деди:

– Қани, бўлинг! Бу «ифлос хонадан» чиқиб кетинг. Сизни кўрарга кўзим йўқ!

Ўрнимдан туриб бориб, унинг қунишиб, қалтираб турган икки елкасидан тутаман:

– Ўзингни бос, Тахмина. Мен сенга яхшилик қилмоқчиман.

– Керак эмас. Чиқинг! Мени ўз ҳолимга қўйинг!

– Ундай дема. Сен… яхшилар орасида яшашинг керак.

Мен уни сал-пал зўрлаб бўлса-да, каравот четига тортиб келиб ўтқаздим. У энди иккала қўли билан юзини чангаллаб олган, бор вужуди билан сезиларли даражада титраб туришидан, мен унинг ич-ичидан эзилиб йиғлаётганини сезиб турибман.

– Ишонмай турувдим-а…– у энди қўлларини юзидан олмаган ҳолда бошини бироз сарак-сарак қилиб қўйди.– Ёпишмаган ямоқ бўлиб ўтиришингиздан юрагим сезиб турувди.

– Нима десанг, дейвер. Лекин бу уйдан иккаламиз бирга чиқиб кетамиз.–Мен креслога баҳузур жойлашиб олиб, ўзим истамаган ҳолда сигарет олиб тутатдим.

Ногоҳ Тахмина ўрнидан ҳорғин турди. Нарироқ бориб, шифоньернинг ярим очиқ эшиги устига ташлаб қўйилган халатини олиб кийди, бел чилвириниям боғлаб олди. Кейин иккала қўлини кўкрагига чалиштирганича ғоз туриб, силлиқ овозда деди:

– Илтимос, мени тинч қўйинг. Чиқиб кетинг, Феруза опага гапимиз қовушмади, деб қўя қолинг…

– Чиқмайман. Бироз ўтир, кейин…

– Ундай бўлса, мен чиқиб кетаман, – у эшик томон йўналди.

– Тўхта, мени ёлғиз қолдирма.

– Феруза опани киритиб юбораман. Эртагингизни унга айтиб берасиз.

– Бас қил. Ўтир жойингга. Бугун сен меникисан, шунга келишилган, – энди сал дангалроқ бўлишга тўғри келди.

Тахминага бу гапим таъсир қилди шекилли, аввалига менга ўқрайиброқ қараб қўйди-да, кейин:

– Нима, тонг отгунча жамолингизга тикилиб ўтиришим керакми?деди.

– Менинг жамолимга тикилиб ўтирмайсан. Мен сен билан дурустроқ танишиб олсам бас.

Тахмина турган жойида туриб қолди. Бир лаҳза қандайдир хаёлга борди чоғи, яна каравоти четига қайтиб келиб ўтираркан, юзимга дадил боққанча саволларни қалаштириб юборди:

– Нима дейсиз ўзи? Мени қаерга олиб бормоқчисиз? Мелисахонагами? Ёки уйингизгами? Ё бўлмаса… – ногоҳ у телбаларча хандон отиб кулиб юборди:

– Ё бўлмаса, биронта бўш уйингиз борми? Мени «любовница» қилиб олмоқчимисиз? Кучингиз етадими? – у бемаъни илжайганча кўзларини ишвали сузди.

«Қани, гапириб қол, ичингдагини тўк», деганча жим ўтирибман. Тахмина яна давом этди:

–Тавба, сираям тушунолмаяпман. Мени нимадан, нима учун қутқаришлари керак? Мени кимга оғирим тушипти?

Ҳамон жимман. Ниҳоят қўлимда тутаб турган сигаретни унга илтифот қиламан. Олади. Энди оёқларини чалкаштирганча ўтирволиб, мен томон бепарво тутун қайтараркан, ундан: «Яна ўн граммдан ичсакчи?» деб сўрайман. «Ўзингиз олиб чиқинг, мени уришиб беради», дейди у хотиржам оҳангда.

Шундан сўнг ўрнимдан туриб, Куйдирги ётган хонага чиқдим. Бу ерда ҳам яшил рангли электр чироқ жонсиз шуъла сочиб турар, қанотлари туширилган диван каравотда Куйдирги чўзилиб ётипти. Мен уни ухлаб ётган гумон қилиб, ичимликлар териб қўйилган сервант ёнига оҳиста ўтарканман, Куйдирги гўё мени кутиб тургандай, дабдурустдан гап ташлади: – Сиз унга эртак айтиб беряпсизми?

Мен турган жойимда туриб қолдим.

– Нима десамикин… Гапларимиз бироз кўпайиб қолди.

– Гапни кўпайтирманг. Пули тўланган денг. Муддаога ўтинг.

Куйдирги чиройли тўлғаниб олди. Устидаги чойшабни жўрттага тушириброқ қўйди. Унинг кўкраклари энди намойишкорона очиқ турарди.

– Агар унга кўнглингиз чопмаётган бўлса, кирмай қўя қолинг. Мен ўзим сизни чинакам бўстонларга олиб кираман… Ғалатироқ бўлиб кетаман. Бироқ ишнинг пачавасини чиқармаслик учун эҳтиёткорлик, айниқса, Куйдирги билан имкон қадар хуштакаллуф бўлмоқ лозим эди.

– Феруза… Сиз менга ёқиб қолдингиз. Фақат бугунча мен Тахминанинг ёнида бўлишим керак. Устимдан кулмасин, дейман.

– Сиз ҳали эртагаям қолмоқчимисиз? – У кўзлари юмуқ ҳолда жилмайиб қўяди. Кейин мендан аразлагандай, орқасига ўгирилиб олади. – Пошёл дальше!

Олиб кирган коньягим коньяклигича қолаверди. Уни эндигина очувдимки, яна ўз каравотида ёнбошлаб ётган Тахмина: «Менга қуйманг, ўзиз ичаверинг», деди. «Мениям ичгим йўқ. Сенга деб олиб чиқувдим», дедим. Тахмина хиёл жилмайиб қўйди. Унга мен ҳам қўшилишдим. Энди бир-биримизнинг кўнглимизни овлай бошлаганимизни икковимиз ҳам тушуниб турардик.

Сезиб турибман, Тахмина бугунги кутилмаган муносабатлардан ўзини ҳарчанд хотиржам ва беписанд тутишга уринмасин, мен ундан нима истаётганим-у, бугунги учрашув натижаси нима билан тугаши уни анча қизиқтиряпти. Буни унинг юзимга ҳамон ҳадик билан ўғринча боқиб қўяётганидан сезиб турибман.

Мен ўзимни унчалик шошмасликка олаётганим ва бошимда аллақандай мушоҳадалар чарх ураётганини сезиб, Тахмина тоқатсизлик қилди:

– Келинг, Собир ака. Қолган гапларни гаплашайлик…

Менга унинг «Собир ака» дейиши маъқул тушди. Ўртамизда аллақандай илиқлик пайдо бўла бошлаганини ҳис этдим.

Албатта, бугунги кўтарилган қадаҳлар тафтидан хуррам Шайтон ҳам бир четда қўл қовуштириб тургани йўқ: «Сен ахир эркак кишисанку. Аввал униб турган мақсадга етгин-да, кейин уёғи бир гап бўлар…» Бироқ Иймон кучлироқ келади. Шиддат билан ақлни чархлайди: «Кўзингни оч! Шаҳвоний ҳирс жиловини қўлдан чиқарма. Яна ахир, бахтиқаро гумроҳ гўдак-ку бу».

Ўзимни Тахминанинг таклифига эътибор бермаганга соламан.

– Тахмина… Чиройли исминг бор экан.

– Чиройли бўлмай ўлсин, шуям от бўлди-ю!

– Нега энди. Аслида Тахмина эмас, Таҳмина бўлиши керак. Арабчада кучли, иродали деган маънони билдиради.

– Йўғ-е, бунисини энди эшитяпман.

– Ана шундай. Сен ҳам иродали, ўзингни қўлга ололадиган бўлишинг керак.

– Серавно, бу от менга ёқмайди. Ҳеч қатта йўқ от.

– Ундай дема. Масалан, мен Тахмина исмини сендан олдинам икки марта учратганман.

– Шундай денг? Ким экан улар?

– Уларми? Биринчисини буюк шоир Фирдавсий яратган. Самангон шоҳининг қизи, Рустами достоннинг хотини. Исми Тахмина бўлган.

Тахмина бир дам жимиб қолди. Кейин болаларга хос ўкинчли бир оҳангда:

– Қани энди мен ҳам шоҳ қизи бўлсам, – деб қўйди.

– Агар шоҳ қизи бўлганингда нима қилардинг?–қизиқиб сўрайман ундан.

– Дадамга айтиб, ҳамма эркакларга қирон келтирардим,– қиқирлаб кулиб қўйди у. Кейин суҳбатимиз ногоҳ эсига тушиб, илова қилди: – Айтмоқчи, менининг номимни яна қаерда эшитгансиз?

– Қўқонда. Бундан бир неча йил бурун Собир ака деган бир адашим бўларди. Ўшани Тахмина деган қизалоғи бор эди.

– Мениям дадамни отлари Собир эди. Биз ҳам Қўқонда яшаганмиз,деди Тахмина хотиржам оҳангда. Бироқ бу сўзлар замирида алланечук дард, изтироб заҳри ётганини сезаман.

Ўртамизда бўлаётган гаплар пироварди нималарга бориб қадалишини мутлақо ўйламаган ва кутмаган ҳолда ўтирибмиз. Ногоҳ миямга урилган бир фикрдан шамдек қотиб қолдим. Ҳамон ёнбошлаганча, ҳамон менга беписандлик билан боққанча, шунчаки бир эркак, яъни вақт ўтказиш учун ва шу баҳонада, «айшу ишрат қадрига етмаган мендек шўрпешона ва гўл эркак»нинг ахийри қўлидан нима иш келишини кутишга қарор қилиб ётган Тахмина авзойимни кўриб, шашт билан қаддини ростлади-да, кўзлари чақнаб сўради:

– Сизга нима бўлди?!

Мен энди… юрагим ҳаприқиб, ҳаяжон билан:

– Аянгни оти… Хуршида эмасми? – деб сўрадим.

Тахмина ҳолсизлангандек бўлди. Ранги қочиб, кўзларини беҳол юмганча сўради:

– Ҳа. Сиз бизни танийсизми?..

IV

Қўқонда институтда ўқиб юрган кезларим эди. Келдиёров деган бир домламиз бўларди, исми ёдимда йўқ. Худосизлик илмидан дарс берарди. Асосий иш жойи шаҳар партия қўмитаси қошидаги Атеизм уйининг мудирлиги бўлиб, институтимизга ҳафтада бир-икки бор лекция ўқиш учун келиб-кетиб турарди. Жаҳли тез, бадқовоқ, кек сақлайдиган одам эди. Ранг-рўйининг совуқлиги кишида бир қарашдаёқ ҳадик ва нохушлик уйғотар, студентлар ундан анча ҳайиқишса-да, қош-киприк ва сочлари жудаям сийрак ва маллатоб бўлиб, гўё ниқоб тортиб олган кишидек кўринишидан уни пинҳона «Фантомас» дея мазах қилиб юришарди.

Ана шу Келдиёров бир вақтлар Самарқандда ўқитувчилик касбини эгаллагач, бу ерга яқин бўлган Панжакентнинг тоғли қишлоқларидан бирига ишга жўнатилган экан. Болалар уйида униб-ўсган, табиатан қўрсроқ ва шу билан бирга айёру муғомбир, лекин ўз манфаати учун лозим келган тақдирда мулойимлик ва хуштабиатлиликка устамон, ҳали уйланмаган, кимсасиз ва мусофир бу йигитни у ерда яхши кутиб олишган. Яшаш учун бошпана, зарур бўлган тирикчилик анжомларини тахт қилиб беришади. Уни тезроқ оёққа туриб олсин, деган мақсадда мўлжалдагидан кўпроқ дарс ажратишади, кийимкечаги, озиқ-овқати борасида ҳам ғамхўрлик кўрсатишади.

Бироқ Келдиёров ана шу нон-намак ва бошқа ғамхўрликларга жавобан… орадан беш-олти ой ўтиб-ўтмай, ўз қўлида ўқиётган ўнинчи синф ўқувчиси, қишлоқнинг Нилуфар исмли энг хушрўй ва манаман деган қизи билан бир кечада ғойиб бўлади.

Нилуфар тамакичилик билан чор-ночор яшаб турган бечораҳол оиладан бўлиб, онаси мастчоҳлик тожик аёл, отаси шу ерлик ўзбеклардан эди. Нилуфар бир варақ қоғозга «Муаллимимни яхши кўриб қолдим. Бизни қидирманглар. Ўз ихтиёрим билан кетдим» деб, унинг пастроғига эса Келдиёров: «Биз оила қуриб, кейинроқ қайтамиз. Ҳамма расм-русумларни бажо келтиришга сўз бераман», деб ёзиб қолдиришипти.

Ор-номусига чидамаган оила бу ердан кўчиб кетмоқчи бўлади, лекин маҳалла аҳли бунга йўл қўймайди. «Нилуфарни муаллим йўлдан урган, қизда гуноҳ йўқ», дея уларни бир амаллаб овунтиришади. Қочоқларни эса ҳеч ким қидирмай қўя қолади.

Дарҳақиқат, Келдиёров минг бир баҳона-ю, алдов йўллари билан Нилуфарни ўз ётоқхонасига ўргатган ва у ерда унинг номусига тегиб қўйганди. «Энди бу ердан қочмасак, икковимизни ҳам ўлдиришади», дея қизни қўрқитган эди. Соддадил қизга у, шунингдек, бахтли келажак ваъда қилган. «Болалик бўлгач, қайтиб келиб, узр сўраб қўямиз», дейди. Ноилож қолган Нилуфар унга чиндан ҳам ишониб, биргаликда бош олиб кетишга мажбур бўлганди.

Келдиёров Нилуфар билан Қўқон томонлардан паноҳ топишди. Янги таниш-билишлар кўмагида оила қуришди. Ҳадемай қиз кўришди, унга Хуршида деб исм қўйишди…

Эр шаҳар четроғидаги мактаблардан бирида ўқитувчилик қилар, Нилуфар эса чақалоғи билан банд, бўш вақтларида каштадўзлик қилиб, тиккан нарсаларини қўшни дўппифуруш аёл орқали бозорга чиқартирарди. Тез орада рўзғорларини бут қилиб олишди, биров кўрса кулмагудек иморат ҳам солиб битиришди.

Яна орадан кунлар, ойлар ўтаверди. Нилуфар энди аста-секин ота-онасини, она юртини соғиниб, уларни тез-тез тилга оладиган, ўкинч ва изтироб билан эслайдиган, эрига тез-тез «Бир бориб келсакчи, шояд кечиришар», дейдиган бўлиб қолди.

Бироқ Келдиёровнинг энди эшаги сувдан ўтиб, Нилуфар ва унинг ота-онаси олдидаги, ўз лафзи ва виждони олдидаги масъулиятни унута бошлаган эди. Бундан ташқари, Панжакентга боришга қўрқарди ҳам. Тоғли кишиларнинг қаҳри қаттиқлигини, тузларини еб тузлиқларига тупуриб келгани учун ҳеч қачон кечира олмасликларини, мабодо у ерга кириб боргудек бўлса, омон топмаслигини яхши тушунарди.

Шунинг учун ҳам Нилуфарга ана-мана, дея вақтни ўтказаверди, кейинроқ эса «Хат жўнатдим, жавоб беришмаяпти, демак, сендан воз кечишган», дейишгача бориб етди. Шундан кейин сира кутилмаганда… Нилуфар «Итдан топган итваччасини» ташлаб, тасодифан Қўқон бозорига келиб қолган бир тожик йигит билан бувисининг юрти Мастчоҳга қочиб кетди!

Келдиёров икки яшар қизчаси билан қолаверди. Тақдирга тан бериб Нилуфарни қидирмадиям, суриштирмадиям. Тез орада ўзи билан мактабда бирга ишлайдиган, у билан бир-икки бор дон олишиб ҳам улгурган Аниса исмли жувонга уйланиб олди.

Бу хотиндан у иккита қиз кўрди. Аниса ўтли-шудли, хушфеъл ва меҳрибон аёл бўлиб чиққанлигидан Келдиёров Нилуфарнинг ортидан унчалик кўп аза тутмади. Янги рўзғор ва болалари ташвишига тез ўралашиб кетди.

Олдинги эридан бола кўрмай ажралишган Аниса дастлабки кунларданоқ Хуршидани ўз фарзандидек иссиқ бағрига олди. Шундан кейин ҳам уни ўз болалари қатори оқ ювиб-оқ тараб ўстирди.

Бу орада Келдиёровнинг Асака тарафда яшовчи бир бечораҳол узоқ қариндоши вафот этиб, унинг болаларидан бирини – Хуршидадан икки-уч ёш каттароқ Собирни ҳам ўз тарбияларига олишга тўғри келди. Келдиёровлар оиласидаги рўзғор тутуми, таълим-тарбия, кийиниш, ҳатто гаплашиш ҳам русча эди. Болалар ҳам шунга кўра рус мактабига қатнай бошладилар…

Хуршида Анисадан туғилган икки синглисидан фарқли равишда, табиатан тантиқроқ, инжиқ ва ўзбошимча, ўз яқинларига меҳрсизроқ, ҳарорат ва оқибатни, яхшиликни кўпроқ бошқалардан қидирадиган, бироқ қадди-қомати келишган, ҳусну жамоли онасиникига ўхшаб ловуллаб турган бир қиз бўлиб вояга етди.

У дадасининг ҳам, Анисанинг ҳам ҳар қанча уринишлари ва куйинишларига қарамай, мактабда дуруст ўқиёлмади, Хуршида кўпроқ ранго-ранг, чиройли кийиниб бошқалардан ажралиб туришни, янгиянги дугоналар орттириб, улар орасида ял-ял ёниб ўтиришни, одамлар унинг ҳусну жамолига, гапларига маҳлиё бўлиб юришларини ёқтирарди. Оилада мабодо унинг истаклари оз-моз монеликка дуч келиб қолса борми, ҳафталаб мотамсаро бўлиб қоларди. Бутун иддаосини эндиликда «горком»да ишлаётган, топиш-тутиши анча яхши, шу билан бирга онасининг қисмати учун бир умр Хуршиданинг олдида тили қисиқ бўлган дадасига қиларди. Келдиёров эса, ўз ўрнида, кўпроқ унга ён босишга, айтганларини муҳайё этишга мажбур бўлар, бунинг учун баъзан Анисадан ва бошқа қизлардан узр сўраб: «Сизлар унга эътибор берманглар, ўз онасидан тирик етим ўсганлиги учун шунақа, ҳадемай куёвга чиқариб юборсак, қулоғимиз тинчиб қолади», деб қўярди.

Оиладаги ўғил – Собирнинг эса шаҳар шароитидаги, устигаустак, русча тутум, русча мактабга кўникиши анча қийин кечди. Бир амаллаб саккизни тамомлаб олди-ю, бир-икки танишларнинг маслаҳати билан ўзини қандолатпазлик ҳунарига урди.

У барваста гавдали, чеҳраси очиқ, хушфеъл ва соддадил, меҳнаткаш йигит бўлиб етишди. Қўқонга келиб қолганидан кейин орадан икки йилча ўтиб, касалманд онасиям вафот этганди. Собир энди бу ерда Келдиёров ва Анисани ўз ота-онасидек, уларнинг қизларини эса ўз туғишган сингилларидек билиб ўсиб-улғайди. Лекин барибир, у ўзини ҳеч қачон бу қизлар билан тенг ҳуқуқли ва бир хил имтиёзга эгаман, деб ҳисобламади. Бу ерда у нима берсалар еб, нима олиб берсалар кийиб, нимаики иш буюрсалар, «лаббай» деб бажариб яшади.

Собир билан Хуршида Анисадан туғилган сингилларига нисбатан лоқайдроқ муносабатда эдилар. Бироқ икковлари бир-бирларига таянч, ғамхўр ва ҳимоячи, кўп ҳолларда сирдош ва маслаҳатчи ҳам бўлиб ўсишди. Фақат балоғат ёшига етиб, кибру ҳавоси анча баланд бўлиб қолгач, Хуршида Собирни унчалик менсимайдиган одат чиқарди. Негадир унга энди уйларидаги бир хизматкор сифатида қарар, ўз тасаввурида гўё бу йигит бир умрга унинг хизматини бажо келтириш, ҳимоя қилиш, маслаҳатчи ва йўлбошловчи бўлиш учун яратилган одам эди. У Собирсиз яшолмас, мабодо йигит унинг бирон буйруғидан бўйин товласа ёки у тайинлаган бирон ишни бажаролмаса ёхуд бир-икки кун унинг кўзига кўринмай қолса борми, Хуршида жамики аламларини ундан олишга киришарди. Табиатан хушфеъл ва хоксор бўлган Собир бундай пайтлар индамайгина жилмайиб қўя қолар, Хуршиданинг бу инжиқликларидан сираям оғринмас, ўзига нисбатан мақтов ва итоаткорликни хуш кўрувчи қизга: «Бир қошиқ қонимдан ўтиб қўясиз, маликаи Турондот! Энди буёғига ҳушёр бўламиз», дея осонгина қутулиб кетаверарди. Аслида… Собир Хуршидани жондан азиз билар ва севарди. Бироқ икки нарса – аввало, уларнинг ака-сингилдек ўсишгани бўлса, иккинчидан, Хуршидадек сулув ва ўзига ортиқча бино қўйворган қизнинг унга ҳеч қачон тегмаслигига ишончи комиллигидан дилидагини тилига чиқара олмасди.

Ҳадемай… Келдиёров оиласи ва авлоди учун сира кутилмаган нохуш воқеалар бошланиб кетди.

Ўша пайтлар Тошкентда Мумтоз деган машҳур қўшиқчи йигит чиққан эди. Ўзи йигирма бешларга бориб-бормаган, бироқ бағоят ширали ва қўнғироқ овози, беназир ижрочилик маҳорати ва дилларни сув қилувчи оҳанрабо, ўйноқи ашулалари билан чор атрофга кенг довруғ таратганди. Ҳофиз Мумтознинг овози ёзилган тасмалар «дунёни босиб кетгач», одамлар учун унинг концертида бўлиш ёки тўй қилиб, базмига уни олиб келиш буюк бир бахтдек ҳисобланарди. Мумтоз бўй-басти келишган, истарали, гапга чечан ва салобатли, шу билан бирга, калондимоғ ва айёр табиатли ҳам эди. У билан шахсан танишиш, бир даврада бўлиш ёшларнинг, айниқса, жигарсўхта аёллару, шуҳратпараст қизларнинг бебаҳо орзусига айланиб қолганди.

Ана шу ҳофиз баъзан гастролгами ёки тўю ҳашамларгами Қўқон тарафларга келиб қолгудек бўлса, албатта, шу ерда яшовчи кекса ва касалманд амакисиникига бирров қўниб ўтар, ҳар гал ҳам шинаванда амаки ва унинг қўни-қўшниларидан уч-тўрт жуфт қўшиғини дариғ тутмай, уларни хушнуд этиб кетарди.

Ана шу амакининг енгилоёқликда айбланиб, битта боласи билан эридан ажралиб келиб ўтириб қолган Сурайё исмли қизи бўлиб, у Хуршиданинг энг яқин, сирдош дугонаси эди.

Сурайё ҳофиз Мумтознинг Қўқондаги овунчоғи ва шу билан бирга, унинг бу ердаги бошқа кўнгилхушликларини ҳам сўзсиз ва бекаму кўст ташкил этиб турувчи ишончли одами ҳисобланар, бунинг эвазига у ҳофиздан катта-катта ҳадялар олиб турарди. Мумтоз кўпинча Сурайё орқали таклиф қилинган тўй-ҳашамларга келиб қолгудек бўлса, ўша пайтлар «Дўндиқча» деб ном чиқарган Сурайёнинг ўзи базмда раққосалик қилар ва бундай пайтларда Мумтоз кўпинча тўйдан тушган чорси-чорси пулларни ҳеч иккиланмай унга ташлаб кетарди. Мумтознинг гуруҳидаги йигитлар ҳам бунга кўникиб қолишган, Қўқонга тўйга келгудек бўлиб қолишса, ўзларича кулишиб: «Дўндиқчанинг худойисига келдик», деб қўйишарди.

Шундай қилиб, Мумтознинг Қўқонга қилган навбатдаги сафарларидан бирида, унинг кўйида ўртаниб юрган, «Мумтоздек ҳофиз билан ёнма-ён ўлтириш, унинг икки оғизгина ширин сўзига мушарраф бўлиш, бир жуфтгина қўшиғини ўзига қаратиб тинглаш»дек буюк онларни сабру тоқатсизлик билан кутаётган Хуршиданинг орзуси Сурайё орқали амалга ошди. Сурайё уларни ўз уйларида таништирди. – Мени янги дугонам Хуршида…– деди у Мумтозга.– Сиззи қўшиқлариззи жону дилдан севади.

Мумтоз қаршисида ийманиброқ ўтирган, икки бети тандирдан янги узилган кулчадек ловуллаб турган, кўкраклари дуркун, гулрў ва дилбар қизга суқланиб тикилди. Беихтиёр ютиниб, Сурайёга деди:

– Мен Қўқонда бунчалик чиройли қиз учрайди, деб ўйламовдим… Хуршиданинг юраги гумириб кетди. Мумтоздек «довруғи дунёни тутган» йигитдан бундай таърифни эшитиш унинг учун сира кутилмаган бахт эди.

– Раҳмат. Менга биронта расмингизни ё бўлмаса дастхатингизни берсангиз…–қийналиброқ сўз қотди у. Кейин илова қилди:– Эсдаликка… Мумтоз ўрнидан туриб, қимматбаҳо садафрез торини қўлга оларкан, Хуршидага жавоб қилди:

– Мен суратга тушишниям, дастхат беришниям ёқтирмайман. Лекин сизга атаб қўшиқ айтиб беришим мумкин, – шундай дея у торни секин чертиб, мулойим ва ёқимли овоз билан нола оҳангида хиргойи қила бошлади:

 
Хуршида, Хуршида, жону дилимсан,
Муҳаббат боғида танҳо гулимсан.
Рухсоринг ўтида куйган қулингман,
Бахтимни ёритган оташ нуримсан.
Хуршида, Хуршида…
 

Мумтознинг уддабуронлиги ва олғирлигига ўзича тан бериб, шу билан бирга уни Хуршидадан пинҳона рашк қилганча ич-ичидан эзилиб ўтирган Сурайё сохта табассум билан қарсак чалди:

– Қойил, қойил! Мана, Хуршидага аталиб янги қўшиқ ҳам тайёр бўлди!

Хуршида бугунги кутилмаган учрашув ва танишувдан, кутилмаган эъзозу эҳтирослардан бағоят хушҳол ва сармаст ўтирарди. У Мумтознинг бир зумдаёқ унга атаб қўшиқ тўқиганидан, қўшиқдаги «жону дилимсан, танҳо гулимсан» каби фараҳли сўзларидан лаззат оғушида эди.

Мумтоз ўша куниёқ Хуршидани обдон «ишлаб» қўйди. Уни қиёмига етказиб таърифу тавсифлаб, ҳусну жамолини кўкларга кўтариб мақтаб, қизни ўзига кўринмас чилвир билан маҳкам боғлади-олди. Эртаси куни тушликка эса уларни ўзи ётган шаҳар меҳмонхонасига таклиф қилди. – Мен бу кеча энг яхши ашулаларимни алоҳида кассетага ёздириб қўяман, орасида ҳозирги «Хуршида»ям бўлади,–деди у қизларга.–Эртага борсаларинг, ҳадя қиламан. – Кейин Сурайёга қараб, қўшиб қўйди: – Ўзингиз яхши биласиз, мен кутишни ёмон кўраман.

– Хавотир олманг, борамиз, – деди Сурайё унга маъноли боқиб. – Айтганингиздай бўлади…

Эртасига Сурайё билан Хуршида ваъдага мувофиқ тайинланган вақтда Мумтознинг қабулида бўлишди. Меҳмонхонанинг хос хонасида яшаётган ҳофиз йигит зиёфатни қуюқ уюштирган эди. У қизларни чуқур тавозе билан ғоят ялтоқланиб қабул қилиб олди. Айниқса, Хуршидага нисбатан жудаям сертакаллуф бўлди, унга нуқул тилёғламалик қилар ва қизни кўпиртириш учун бисотидаги жамики ҳамду саноларни ишга соларди.

Хуршида ҳам бугун ўзини батамом қўйиб юборди. Мумтозни энди ўзига гўё эски танишдек ҳисоблай бошлади. Унинг тасаввурида ҳофиз йигит унга батамом боғланиб қолгандек, агар Хуршида истаса, Мумтоз ҳозир осмондаги ойни ҳам унга узиб олиб бериши мумкиндек туюларди. Бундан у беҳад лаззатланар, Мумтоз билан дон олишиб юрган дугонасини энди бир четга қисиб қўйганидан ҳам ўзича шодланар ва Мумтознинг қаршисида ўзини, Собир айтмоқчи, чиндан ҳам «маликаи Турондот» деб ҳис этарди. Айниқса, Мумтоз унга ичида «Хуршида»си бор ўз ашулалари ёзилган кассетасини тақдим қилганда, назарида ҳофиз йигит ана шу кассетага қўшиб ўзини ҳам топширгандек туюлди. Қувончи ичига сиғмай, сираям ийманмасдан, ихтиёрсиз равишда Мумтознинг бўйнига осилиб, унинг юзидан ўпиб олди.

Ичкиликдан бундан илгари у ер-бу ердагина оз-моз тотиб юрган Хуршида бугун бу масалада ҳам ўзига жуда эрк бериб юборди. У Мумтоз илтифот қилган қадаҳларни ерда қолдирмади. Энди Хуршида бирибиридан ширинроқ ва қайноқроқ туюлаётган алёрлару, вужудларга ва эҳтиросларга олов пуркаётган ўйноқи ва серқитиқ яллалардан, Мумтознинг ажиб жозибали ва сеҳрли овозидан, унинг ўтли-ўтли нигоҳлари ва сеҳрли табассумидан симобдек эриб ўтирарди. Ҳозир у ўзлари ўтиришган мана шу хонадан ташқаридаги борлиқни батамом унутган, олам ҳозир унинг учун фақат ўзи-ю, Мумтоздангина иборат бўлиб қолганди.