Тахмина

– Бас, шуниси етарли,–деди бир вақт дяд Доник.–Энди музикангни қўйвор. Қоринлар ҳам оч қолди…

Ҳали айтдим-ку, дяд Доник биз учун кимлигини.

У аямнинг ҳам, менинг ҳам бирон-бир илтимосимизни, бирон-бир истагимизни ерда қолдирмай, сўзсиз бажариб келган одам. Дяд Доник учун «Йўқ. Бу нарсани иложини қилолмайман», деган гап тамоман бегона эди. Шунга кўра, биз учун ҳам унинг гапи–гап, унинг раъйига, хоҳишига қарши иш тутиб, дилини оғритиб қўйишдан чўчир эдик.

Ҳозир ҳам, мен уни астойдил яхши кўриб, ҳурмат қилишимдан, унга энг яқин одамимдек ишонганимдан ўзимни бемалол қўйвориб, эркин қушдек яйраб ўтирибман. Адёлнинг икки четида оёқларни бемалол узатиб ёнбошлаб олганмиз. Дяд Доник менга бошдан-оёқ зимдан назар ташлаб қўяди. Буни сезиб турибман. Лекин ишим йўқ. Ўртада ноз-неъматлар, магнитофонда Шерали «Дунёни қизғанма мендан» деб жон куйдириб ётипти.

– Афсус, афсус, сенга шампан олволиш эсдан чиқипти-я,дейди дяд Доник коньякни очаркан.–Ҳа, майли, оз-моз шунисидан қуйиб бераман…

– Дяд Доник, мен ичмасам-чи?–дейман унга беозор оҳангда.–Ўзингиз биласиз-ку, менга бунақа нарсалар мумкин эмас…

– Ким айтди, мумкинмас, деб? Дуппа-дуруст ичятувдинг-ку?

– Ҳа энди, баъзан вино…

– Винони алкашлар ичади. Унга ўрганма. Ичсанг, оз-моз коньяк ич. Қизларга шуниси ярашади.

– Йўқ, дяд Доник. Хафа бўлманг…

– Гапимни қайтарма. Маст бўлиб қолсанг, ўзим кўтариб кетаман. Буёғидан хотиржам бўл.

Шундай қилиб, дяд Доникнинг раъйини қайтара олмадим. Икки марта тортиниброқ, чўчиброқ ичганимдан кейин, уёғи силлиқлашиб кетипти. Ўзимда йўқ хурсандман. Атоникида иситмалаб ётган аям ҳам хаёлимдан кўтарилган, ҳозир дунёда гўё дяд Доник икковимиздан бўлак ҳеч ким йўқдек эди.

Бир вақт у ўрнидан туриб музикани алмаштирди. Танцага тушадиганини қўйди. Кейин менинг қўлимдан беозор тортиб, ўрнимдан турғазди. «Йўқ, дяд Доник, мен мастман, йиқилиб тушаман», десам ҳам кўнмайди. Белимдан маҳкам қучоқлаб олди, мен эса беихтиёр қўлларимни унинг бўйнига занжир қилиб олишга мажбур бўлдим. Шунда…

Ҳаётимда биринчи марта вужудимга эркак кишининг тошдек бадани эҳтирос билан ботганини ҳис этиб, беихтиёр чўчиб кетдимми, ёниб кетдимми, билолмайман. Ҳарқалай типирчилаб, ўзимни унинг кўксидан бўшатишга уриниб қолдим.

– Қўйворинг, дяд Доник. Мен… мен қўрқяпман!

– Қўрқма, Тахминочка, қўрқма, – у энди мени ўз кўксига маҳкамроқ қисиб олади. – Бирпас ўйнаб олайлик, кейин қўйвораман.

– Йўқ, йўқ. Қўйворинг.

– Жим бўл. Мен сени еб қўймайман-ку, ахир, – у энди жудаям бўғриқиб, қизишиб, саросималик билан менинг лабларимдан, бўйним ва кўкрагимдан ўпа бошлади. – Шошма, асалим, шошма. Сен энди ёш бола эмассан. Катта бўлиб қолдинг. Ҳаммасини билишинг, ўрганишинг керак…

Мен унга ортиқча қаршилик кўрсатолмайман. Мастман. Беҳолман. Тобора кўзим тиниб, атроф чарх уриб боряпти. Ноилож унга бўйсунаман, кўзларимни чирт юмиб кўксига бош қўяман.

– Майли. Ўйнаймиз. Лекин…–тилим бундан ортиқ калимага бормайди.

У ҳам гапирмайди. Гапни йиғиштириб қўйган. Жон алфозда ўпишдан бўшамайди. Мен энди буни билиб, тушуниб турибман. Лекин калламни ишлатолмийман. «Бўлар иш бўлди, қўрқма, бу ахир бегона одам эмас, дяд Доник-ку. У менга ёмонлик қилмайди», шу фикргина ўтади хаёлимдан.

Шундан кейин мен ўзимни йўқотиб қўйдим…

Ухлаб қолибман. Бир вақт кўзимни очсам, қуёш тиккада турибди. Ҳалиги жойимда, қуруқ адёл устида ётибман. Кийинтириб қўйибди. Ўртадаги дастурхон ҳам йиғиштирилган. Уям ўз ўрнида донг қотиб ухлаб ётибди.

Базўр ўрнимдан туриб бориб, дарё бўйида ювиндим. Қайтиб келиб жойимда чўнқайиб ўтирганча, юм-юм йиғладим…

У уйғониб кетди, ўрнидан даст бошини кўтариб ёнимга сурилди. Елкамни, бошимни силаган бўлди.

– Ўзингни бос, Тахминочка, – деди у. – Шу ишни билмай қилиб қўйибман. Иккаламиз ҳам маст эканмиз. Мени кечир. Буёғидан хотиржам бўл, ҳаммасига ўзим жавоб бераман. Сен фақат… ўзингни қўлга ол. Аянгга сираям билдира кўрма. Мен билан бамаслаҳат иш тут.

Атоникига зўрға етиб бордим. Ранг-рўйим бир аҳволда, бутун вужудим зирқираб оғрийди, кўнглим хуфтон эди. Аям анча ўзига келган, чой ичиб ўтиришган экан.

– Сенга нима бўлди?! – хавотирланиб сўради аям авзойимни кўриб.

– Ўзим шундай… – дедим. – Мен бирпас дам олмасам бўлмайди. Доник дарров гапни тўғрилаб қўйди:

– Биз борган жойда дам олиш учун шаҳарликлар келишган экан. Мен балиқ ушлаш билан овора, эътибор бермабман. Тахмина янги дугоналар орттириб, кўпроқ коньяк ичиб қўйибди…

Сездим. Аям енгил тортгандек бўлди.

– Тахмина, нега бундай қилдинг?–сўради у мени тергаган бўлиб.–Мен сени Доникка ишониб жўнатувдим. Сен бўлса ўзбошимчалик қилиб, мана…

Мен унга қўл силтаб, ичкарига кириб кетдим. Орқадан Атонинг: «Ҳозир бир коса каклик шўрва ичкизворсак, яна аввалгидек диркиллаб қолади», дегани эшитилди.

Шаҳарга қайтиб келганимдан кейин ҳам Дони мени ҳадеганда тинч қўявермади. У энди уйимизга аямнинг борлигида ҳафтада бир марта, аям эрталаб ишга чиқиб кетгач эса деярли ҳар куни кириб келадиган бўлиб қолди.

У мен учун кўпроқ янаям ноёброқ ва қимматроқ нарсалардан келтирадиган бўлди. Аям бу нарсаларни кўриб ажабланса, Дони унга: «Тахмина энди кўзга кўриниб қолди, сепини ҳозирдан тайёрлаб бормасак, кейин шошилиб қоламиз», деб қўярди. Мен эса жим, дардим ичимда. Ўртада шубҳа пайдо бўлмаслиги учун аямнинг олдида худди аввалги пайтлардагидек эркалаб, беғубор муносабатда бўлар эдим.

IX

Мен Дони билан ўртамиздаги яқинликка бора-бора кўникиб, унга ўрганиб ҳам қолдим. У мени еру кўкка ишонмас, ҳатто жонини фидо қилиб юборишга ҳам тайёрдек эди. Эсимда, ўн беш ёшга тўлган кунимни ресторанда нишонладик. Ўша куни у менга бриллиант кўзли тилла тақинчоқлар комплектини ҳадя қилди. Бу нарса заргарлик магазинида ўша пайтлар ўн минг доллар турар, бу пулга худди ўзиникидақа «Тойота» автомашинасини сотиб олиш мумкин эди.

Кейинроқ билишимча, ўша кунги дабдабали зиёфат аслида менинг туғилган куним муносабати билангина эмас, балки Дони икковимизнинг… «Никоҳ кечамиз» шарафига ҳам уюштирилган экан. Ўтиришга нима учун бу қадар кўп меҳмонлар-у, зўр-зўр ашулачилар ҳам таклиф қилинганлигига на мен, на аям, на бошқа яқинларимиз – ҳеч ким эътибор бермаган. Чунки Дони ташаббускор бўлган ҳар бир тантана кутилмаган даражада дабдабали ўтишига кўникиб қолувдик-да!

Ресторанга худди маликалардек кийиниб, ўша тақинчоқлар билан кириб борганимда, бутун зал оёққа турган. Одамлар менинг ҳусну жамолимни иложи борича яқинроқ келиб томоша қилишга интилар эдилар. Зиёфатга таклиф қилинган миллионер бойваччалар ёниб кетишгани аниқ. Улар, агар имкон топсалар, мен билан бир қур рақсга тушиш, ҳеч бўлмаганда менинг қўлларимдан бир бор ўпиб қўйиш учун ҳар нарсага тайёр эканликларини ҳис этиб турганман. Лекин ёнимда Дони бошини ғоз тутиб, керилиб қадам ташлаб борар, атрофдаги қизғин олқишларга беписандлик билан бош қимирлатиб қўярди, холос. У бутун ўтириш давомида мени ўзидан бўшатмади. Атиги уч марта рақсга тушган бўлсам, учаласидаям ўртага ўзи биргаликда чиққан.

Фақат, биздан кейин уч-тўрт нафар кўзлари олазарак йигитлар қуршовида кириб келиб, ярим соатларча ўтириб, чиқиб кетган Истам ака деган кишигагина илтифот кўрсатди, холос.

Бу одамни қаердаям хўжайин, шаҳардаги энг бой кишилардан бири, дейишди. Донининг устози экан, уни сенсираб, буйруқ оҳангида гапиришиданоқ пайқаганман. Ранг-рўйи истарали, лекин неча ёшларда, билиб бўлмасди. Маишат билан юрган одам-да…

– Сен чиндан ҳам бахти чопган йигит экансан, чунки Ҳумо қуши ҳар кимнинг ҳам елкасига келиб қўнавермайди,– деди Донига у ўшанда қадаҳ кўтариб. Кейин менга юзланди:– Сенга бахт тилайман, малика Тахмина. Бундан кейин фақат шу бугунгидек маишатли дамларда юз кўришайлик…

Дони шундан кейин ана шу одам ёнимга келиб, бетларимдан ҳирс билан бир жуфт ўпич олганда нима учун тек, илжайиб турганини кўриб, ичимда ажабланиб қўювдим.

Ҳа, аям ҳам, мен ҳам Дони туфайли бахтли эдик, ўзимизни чиндан ҳам бахтли ҳисоблардик. Айниқса, мен ёш бошим билан шунчалик иззат-икромларга эга эканлигимдан, ўзимни бутун Фарғонанинг энг гўзал, энг бой, ягона маликасидек ҳис этаётганимдан беҳад бахтиёр эдим. Бахтиёр эдим-у, лекин Дони билан ҳануз давом этаётган яқинликларимиз кўз олдимдан ўтиб қолса, ўзимни энг бахтсиз, кимсасиз бир ғариб деб, айниқса аямнинг олдида дунёдаги энг ифлос ва пасткаш одамман, деб ҳисоблардим. Бундай пайтлар дунёга сиғмай кетардим. Аламимни аччиқ-аччиқ йиғидан олардим. Ўзимни ўзим ўлдириб қўйсамми, деган ўйларга ҳам борардим. Лекин яна аямни, шусиз ҳам танҳоликда яшаётган аямни ўйлаб, ўзимча тавба келтирардим. Бир куни аям мендан сўраб қолди:

– Тахмина, бирон жойинг оғриётгани йўқми?

– Қаердан олдингиз бу гапни ая? Мен соппа-соғман, – дедим ўзимни хотиржам тутишга уриниб.

– Билмадим. Лекин менимча… ранг-рўйингни тобора олдириб қўйяпсан…

Ёнимизда Сурайё ҳам ўтирувди, тарафимни олди:

– Кўп ваҳима қилаверма, Хуршида. Қизинг энди балоғатга етиб қолди, буёғига тез-тез ўзгариб туради…

Аям шундан кейин фолбинга бориб менга фол очтирипти. «Қизингизга ёмон кўз теккан, фалон қасидахондан қайтарма қилдириб ичкизинг», депти. Аям ўша қасидахонга бориб, атайлаб қайтарма билан тумор қилдириб келган экан, уни жеркиб бердим. Мен билан ишингиз бўлмасин, дедим. Лекин ичимга чироқ ёқса ёришмайди, вужудимни аллақандай жирканч бир махлуқ кун сайин кемириб бораётгандек эди. Ўшанда аям билан бир вақтлар ўтган гап эсимга тушди…

– Аяжон, ёмон кўзлар жудаям кўпми?

– Кўп. Жудаям кўп, болам.

– Ёмон кўзлар одамни нима қилади, ая?

– Ёмон кўзлар одамни… ухлаб ётганида еб кетишади…

– Сиз ахир тириксиз-ку? Сизни еб кетишмаяпти-ку?

– Улар одамнинг ўзини емайдилар, юрагидан меҳригиёсини сўриб кетишади…

Ҳа, фолбин ҳақ эди. Менга ёмон кўз теккан, юрагимнинг меҳригиёсини шафқатсизлик билан сўриб кетганди. Буни энди аямга айтишдан сираям фойда йўқ, у меҳригиёни энди ўз жойига келтириб қўйиш ҳеч кимнинг қўлидан келмасди.

Бўлар иш бўлди, деб юравериш билан иш битмайди. Бир кунга бориб, аҳволим вазминлашиб қолаётганини сездим. Ўша куни ўрнимдан анча лоҳас турдим. Бошим айланиб кўнглим беҳузур бўла бошлади. Аям ишга кетган экан, Донига телефон қилдим. Бир зумда етиб келди. Нималар бўлаётганини айтдим, у мени тушунди.

– Энди нима қиламиз? – қўрқув ичида қалтираб сўрадим ундан.

– Қўрқма асалим, қўрқма. Мен буёғини ҳам ўйлаб қўйганман, – деди у менга тасалли бериб. – Ҳозир бундай қиламиз…

У мени машинасига ўтқазиб, қаёққаям олиб кетди. Бир гинеколог таниш дўхтири бор экан. Лайлакдароз, савачўпга ўхшаган ориққина ўрис аёл. Ўшанинг ишхонасига кириб бордик. Дўхтир мени обдон текшириб кўрганидан кейин бош чайқади:

– Ҳомиласи катталашиб қолган, олиб ташлаш мумкин эмас. Бирикки ой олдинроқ келиш керак эди.

Мен янаям қўрқиб кетдим, йиғига тушдим. Дони дўхтирга баландроқ келди:

– Сен, Света, одамига қараб муомала қилишни ўрган. Мумкинмумкинмас, деган гапларинг менга кетмайди. Яхшиси, бизнинг ишимизни кўнгилдагидек ҳал қилиб бергин-да, кейин қандингни ур. Бўлмаса… «Бўлмаса…» ўша дўхтирни нималар кутишини билмасдим, албатта. Лекин бечора гинекологнинг оқпар ранги янаям хиралашиб кетди. «Ғинг» демасдан битта қоғозга ниманидир ёзиб, Донига узатди:

– Мана шу адресга боринглар. Нисор хола деган бир яҳудий кампир бор. Пул эмас, олтин узатсангиз, йўқ демайди…

Нисор кампирга Дони бармоғидан бриллиант кўзли олтин узугини чиқариб берди. Кампир узукни қўлига олиб, уёқ-буёғини синчиклаб кўздан кечираркан, Донининг ғазаби қўзғади:

– Мен сен ўйлаган одамлардан эмас. Тезроқ ишга кириш, бўлмаса каллангни олиб ташлайман!

Нисор кампир кутилмаган бу дағдағадан қўрқиб кетди.

– Бўпти, бўпти, – деди қўлидаги узукни шоша-пиша ранги тўзиб кетган қора вилюр камзулининг ички чўнтагига соларкан. – Лекин бу иш тезда битмайди. Қизингни бугун меникида қолдириб кетасан. Эртага тушдан кейин жавоб бераман.

– Қизим эмас, хотиним бўлади, – тўнғиллайди Дони. – Оғзингга келган гапни гапираверасанми…

Кампир иккаламизга бирма-бир анграйиб қараб қўйди-да, кейин инс-жинсни ҳайдаётгандек қўлини биз томонга кетма-кет силтаб қўйди. Унинг бу қилиғи Донининг яна жаҳлини қўзғади:

– Мияси суюлган кампир, бу нима қилиғинг?!

Нисор ўзининг ноўрин ҳаракатини дарҳол тушуниб етиб, шошапиша кескинликка сув пуркади:

– Мен сизларга кўз тегмасин, деяпман…

Мени энди яна ташвишга солаётган нарса, мабодо бу ерда қолгудек бўлсам, эртага аямга нима деб жавоб беришимда эди. Бироқ Дони унисигаям йўл топди.

– Сен ҳозир шу ерда қоласан. Мен тезроқ уйларингга боришим керак. Аянг ишдан қайтмай туриб, записка ёзиб қолдираман. Мени срочно Тошкентга чақириб қолишди, Тахминани ҳам бирга олиб кетдим. Эртага кечқурун қайтамиз, дейман. Сендан ўзим ҳалироқ хабар оламан. Агар манави алвасти рози бўлса, бугун шу ерда ётиб ҳам қоламан.

Бизни аллақандай ҳадик ва зуғум билан кутиб турган Нисор кампир бу гапга ортиқ чидолмади:

– Мен алибасти йўқ, сен алибаст, сенга бунда каравот ҳам йўқ! Қўшнилар пис-пис қилади, уйида эркак қолди, Нисорни ўйнаши бор, дейди. Бу номус, биласанми, номус!

Мен ўшанда… Ишонасизми, Собир ака, Нисор кампирнинг бу гапидан ўлиб бўлганман. Ёши саксонларга бориб қолган, бели букри, бетлари нақд шафтолиқоқининг ўзи, чалпакка ўраб ташласангиз ҳатто дайди ит емайдиган оддий яҳудий кампир номус деган нарсадан қанчалик чўчияпти! Ҳали қирчиллама ёшдаги келишимли Донининг шу ерда қолишидан номус қиляпти! Мен эса… ана шу кампир номус қилаётган эркакдан ҳомилам борлиги учун келиб ўтирибман бу ерга. Ўртамизга яна бир зум жимлик чўкди. Тахминанинг сўнгги сўзларидан мен шу нарсага амин бўлдимки, орият ва ориятсизлик, номус ва номуссизлик каби тушунчаларни у яхши фарқ қила олади. Фарқ қила олади-ю, бироқ бу тушунчаларни ўзи учун сингдиролмайди. Сингдиришни истамайди ҳам.

X

– Хўш, уёғи нима бўлди? Сир бўлмаса айтарсан? – мен Тахминани ўша аччиқ хотиралардан ўзини олиб қочмасликка ундадим.

– Нима бўларди… Ойни этак билан ёпиб бўлмас, деганлари рост экан. Ишимиз барибир силлиқ кўчмади.

Нисор кампирникида анча азоб чекишга тўғри келди. Бунисиям майли эди. Азоб чекканга яраша шу ташвишлардан қутулиб олсам гўрга эди, дегандим. Йўқ, бундай бўлиб чиқмади. Мен учун энг даҳшатли, энг фожиалиси шунда эдики, кейинроқ маълум бўлишича, мен энди бир умрга фарзанд кўриш бахтидан, оналик бахтидан маҳрум бўлган эканман.

Шу ерга келганда, Тахмина менга қараб ғамгин жилмайиб қўйди: – Ана шундай, Собир ака. Ўзим танҳо фарзанд эдим, энди мен билан Келдиёровлар авлоди батамом йўқолиб кетадиган бўлди…

Мен ўзимни унинг бу гапига эътибор бермаганга солдим.

– Аянг… барибир шубҳага тушгандир? – вазминлик билан сўрадим ундан.

– Аям… Эртасига кечки пайт Дони мени уйга элтиб қўйди. Тошкентдан қайтган одамлардек, қўлимизда оз-моз совға-саломлар билан… Рангимда қон йўқ, бемажол қадам босаётганимни кўриб, аям хавотирга тушиб қолди. Нима бўлганини сўровди, мендан олдин Дони жавоб қайтарди:

– Тошкент иссиқлик қилдими ёки бирон нима ботмадими… ишқилиб йўлда кўнгли беҳузур бўлиб қайтди.

– Сиз-ку, иш билан юрган одамсиз, – дейди аям куйикиб.– Нега энди бу сизга бунчалик илашиб олди?

– Илашса, илашар. Мен ўзим олиб кетдим. Тошкандни морожнийсини соғиндим дегани учун.

– Тушунарли. Ичини музлатиб қўйган, қизи тушмагур.

– Гапингизда жон бор. Кела-келгунча қорнини чангаллаб келди. – Ундай бўлса ўтиб кетар. Ҳозир сут қайнатиб бераман.

Ҳа, аям унга бу сафар ҳам ишонди. Мен индамай ўз жойимга кириб ётдим. Эшик очиқ қолди. Дони билан аямнинг ғўнғир-ғўнғири қулоғимга чалинади:

– Ишлар қандай боряпти, Хуршида?

– Ёмон эмас. Кеча Мелиқўзи билан Бешариқда бўлдик. Исфаралик ошнангиз Муқимжонни кўриб қолдим. Хотини билан бозор айланиб юришган экан. Яна янгисига уйланипти. Сабоҳатхон деган жувонга, кўрсангиз суқингиз киради, бирам чиройли, бирам чиройли…

– Ишдан гапиргин.

– Беш тонна спирт ҳозирлапти. Бугун кечаси Атоникига жўнатмоқчиман, деди. Ўтган сафаргиси билан Тошкент ҳалиям орани очиқ қилмапти. Мен мистер Донига ишонаман, лекин жўраларига тайинласин, ўйин ҳалол бўлиши керак, деди.

– Ўпкасини боссин. Мани жўраларим уч-тўрт миллионни деб юзини шувут қилмайди. Тошкент масаласи ҳал бўлган. Олтиариқдан ўтказилган бензин билан ора очиқ. Ўзим телефон қиламан. Яна қандай гаплар?

– Сатангга учрашдим. Доникка зўр подаркам бор, шанба куни шопирим олиб боради, деди. Онаси ўпмаганидан эмиш…

– Керак эмас. Айтмадингми, мистер Дони энди законни уйланмоқчи, бу ишларни йиғиштириб қўйди, деб?

– Айтдим. Хўжайин анча ўзгариб қолган. Кейинги пайтлар ўзим билан ҳам қизиқмай қўйган, дедим. Ер юткур бу гапимдан бошқача хулоса чиқарди…

– Нима хулоса экан?

– Ўратепада эркакларни даволайдиган дуохон бор. Келсин, ўзим олиб бориб, отдай қилдириб келаман, деди.

– Ҳали шундай дегин? Сатангга телефон қил, подаркасини шахсан ўзи олиб келсин. Икковиниям жонини бўғзига келтириб жўнатмасам, Дони отимни бошқа қўяман!

– Ҳай-ҳай, оғир бўлинг, хўжайин. Ўзингиз билган ҳазили-да бу. Дони индамай чиқиб кетди, эшикни шарақлаб ёпилгани эшитилди. Шундан кейин аям ёнимга кирди.

– Қалайсан, Тахмина?

– Яхшиман…

– Ҳозир сут қайнатиб бераман.

– Йўқ. Энди оғримай қолди, – дейман девор томон ўгирилиб олиб. – Мени тинч қўйинг. Уйқум келяпти…

Лекин аям кетмади. Бош томонимда турган стулга ўтирди. Устимдаги чойшабни тузатиброқ қўйди. Кейин пешонамни, бошимни майинмайин силаркан, мен унинг пиқиллаб йиғлаётганини сезаман. Дарҳол у томон ўгириламан. Кўзларида дув-дув ёш, лабларини маҳкам қимтиб олган.

– Аяжон, сизга нима бўлди? Нега йиғлаяпсиз? – ёстиқдан бошимни кўтариб сўрайман ундан.

– Билмадим, болам, билмадим. Ўзим шундай… Йиғлагим келиб қолди.

– Йиғламанг, ая. Ўзингизни босинг, – мен унинг кўз ёшларини кафтларим билан артаман. – Сиз йиғласангиз, мен ҳам йиғлайман. Мен ҳам ўзим зўрға турибман…

Бироқ аям ўзини тўхтатиб ололмайди. Бошимни кўксига олиб, бағрига маҳкам босганича, сочларимни силаб-сийпаб, ич-ичидан изтироб билан йиғлайди. Мен буни аямнинг титраб-қақшаётганидан, юрагининг беором ураётганидан сезиб турибман. Бироқ бошимни унинг кўксидан олишга, унинг юзларига, кўзларига тик боқишга ботинолмайман.

– Болагинам, сен астиям касал бўлмагин…

– Бўпти, ая, мен бошқа касал бўлмайман. Айтганингизни қиламан. Фақат йиғламасангиз бас.

– Бу дунёда икковимиз танҳо қолганмиз, қизим. Мени сендан, сени мендан бўлак ҳеч кимимиз йўқ. Сен мабодо «уҳ» дегудек бўлсанг, ўша куни мени ўлиб бўлганим шу. Сен менинг бу ёруғ оламдаги яккаю ягона ишончим, умидим, кўзларимни меҳригиёсисан, болам. Мен буни даданг борлигида тушунмас эдим. Энди сенга суяниб қолдим. Сенсиз яшолмийман. Мен сендан олдин кетсам кетайин-у, лекин сен яшаб қолишинг керак. Сен турмушга чиқишинг, бахтингни топишинг керак. Биз… кўпайишимиз керак, Тахмина.

– Бўпти, аяжон, бўпти, – шундай дейман-у, энди ўзимнинг ҳам ҳалқумимга нимадир тиқилгандай бўлади, вужудимга аччиқ титроқ киради, кўзларимга қуйилиб ёш келади. «Оҳ, аяжон! Бу танҳоликларга, бу бахтсизликларга бизни ким дучор этди?! – дейман ўзимча. – Бу кўргуликлар, бу шармандаликлар кимдан, нимадан, қачон бошланган? Сиз ҳам бир вақтлар она эдингиз. Бошқалар қатори сиз ҳам оналик бахтига эга эдингиз. Сиз ҳам фарзандларингизга бош-қош бўлишга, бизни тарбиялаб ўстиришга, биздан ўз орзу-ҳавасларингизни кўриб яшашга бошқалар қатори ҳақли эдингиз. Бу ҳақ-ҳуқуқларингиз нима учун барбод бўлиб кетди, бу ҳақ-ҳуқуқларни сизнинг қўлингиздан кимлар, нималар тортиб олди?

Мен ҳам бу ёруғ оламга инсон фарзанди бўлиб туғилганман. Бу ёруғ дунёнинг ҳалол неъматларидан ўз насибамни териб яшашга ҳақли эдим. Мен ҳам бошқалар қатори ақлу фаросатга, ҳаё ва иффатга, яхши хулқу ахлоққа ҳақли эдим. Мени булардан нега маҳрум этдиларинг? Бошқалар қатори, менинг ҳам кўзларим фақат покликка, гўзалликларга, яхшиликларга кўникиши, булардан қувониши, яйраши керак эди-ку? Мени бу неъматлардан ким маҳрум этди? Мени ёш бошим билан разолат ботқоғига, жаҳаннам тубига чўктирган ким бўлди?

Аяжон! Биз иккаламиз танҳо қолганмиз, дедингиз. Лекин, ҳатто, ўша танҳоликнинг ўзидан ҳам маҳрум бўлганингизни ҳали билмайсиз! Биз иккаламиз бир-биримизга суяниб қолганмиз, дедингиз. Лекин бир-биримизга суяниб қолиш эмас, балки бир-биримиз учун бу дунёю у дунё юз кўришмас бахтиқаро кундошлар бўлиб қолганимиздан, сиз ўша яккаю ягона фарзандингиздан, кўзингизни меҳригиёсидан аллақачон маҳрум бўлганлигингиздан ҳали бехабарсиз.

Сиз ўша яккаю ягона фарзандим, кўзларимни меҳригиёси деб билган бегуноҳ Тахминангиз бу ёруғ дунёдаги энг охирги кишиси – ўз онасидан аллақачонлар жудо бўлганлигидан ҳали бехабарсиз. Энди буёғига бардам бўлинг, бошга тушганни кўз кўрар, деганлар. Сизни ҳам, мени ҳам олдинда не-не жафолар, не-не синовлар кутиб турипти…»

Тахминанинг кўзларида яна жиққа ёш… Мен унинг ўша аччиқ дамларни, ўша аччиқ кечинмаларни дард билан, изтироб билан эслаётганини ва ўз ўрнида, онаси Хуршида-ю, ўзи билан юз берган ўша бахтсизликлар моҳиятига тўғри муносабат билдираётганини ҳам ажабланиш, ҳам маъюслик билан кузатиб ўтирибман. Ўша кезлар ҳали анча ғўр, бироқ маккорлик ва қабоҳатнинг, жирканч шаҳватнинг қурбонига айланиб, энди ночорлик ва хўрликка, танҳолик ва бахтсизликка ҳукм қилинган Тахминанинг мажруҳ дилидан кечган, кечаётган, худди ўзи каби танҳо ва бахтиқаро онасига айтолган, айтолмаган сўзларини мен унинг шу пайтдаги руҳий ҳолатидан, аччиқ-аччиқ титрабқақшашидан, юзларидан, кўзларидан бемалол уқиб турибман.

– Ўшандан кейин орадан унча кўп вақт ўтмади. Бир куни кечки пайт уйимизга Дони кириб келди. Ҳар қачонгидек башанг кийинган. Ширакайф.

Аям билан ҳам, мен билан ҳам қучоқлашиб, ўпишиб кўришди. «Менинг Хуршидам! Бутун дунёни ёритиб, чароғон қилиб турган Хуршидам!» – деб эркалади аямни. «Менинг Тахминочкам! Бу оламдаги энг гўзал, энг асал Тахминочкам! Принцесса мира всего!» – деб мени эркалади. Кейин чўнтагидан аям учун битта олтин билагузук ва тасмаси ҳам, ўзи ҳам олтиндан ишланган аёллар соатчасини менга ҳадя этиб, ўзи бирма-бир тақиб қўйди.

– Вай, қандай яхши! Бу совғалар қайси муносабат билан?!– деди аям қувониб-яшнаб.

– Узумини енг-у, боғини суриштирманг. Мистер Донининг совғалари ҳеч вақт муносабат қидирмайди!

Аям иккаламиз унинг юзидан ўпиб, миннатдорчилик билдирдик. Кейин «обмойка»сига бир рюмкадан коньяк ичилгач, Дони:

– Энди гап бундай, – деди аямга. – Сиз ҳозир срочно пардозандозингизни қилинг. Ташқарида Мелиқўзи кутиб турипти. Икковларинг Исфарага жўнайсизлар. Муқимжонникига бориб, бу кеча ўша ерда дам оласизлар-да, эртага эрталаб яна изларингга қайтасизлар.

– Мен сизни тушунмаяпман, – дейди аям унга ҳайрон боқиб. – Исфарага фақат ётиб келиш учун борамизми?

– Спокойно, милая. Бердисини айтгунча, худойсини эшитиб туринг, – Дони кўйлак чўнтагидан муҳрланган битта конверт чиқарди. – Мана шуни шахсан Муқимжоннинг қўлига ўзингиз топширасиз. Кейин манавини ҳам…– у энди шимининг орқа чўнтагидан қадоқланган бир даста доллар чиқарди. – Айтиладиган ҳамма гаплар конвертда. Лекин хатдан ҳам, пулдан ҳам «аканг қоқиндиқ» бехабар. Сезиб қолмасин. Нима иш экан, деб кавлагудек бўлса, фирмамиз билан олди-берди масаласи, дейсиз.

Мен жим ўтирибман. Хаёлимда бошқа нарса. Ҳозир аям Исфарага жўнаб кетса, Дони мени туни билан тинч қўймайди…

Шундан кейин аям шошилинч тарзда йўлга ҳозирланаркан, мендан сўради:

– Ўзинг ёлғиз қўрқмайсанми, Тахмина?

– Нимадан қўрқай, биринчи сафар эмас-ку, ахир…

– Қўрқмайди. Ёш бола эмас. Хотиржам бориб келаверинг,– гапга қўшилди Дони. – Мен ҳам ҳозир сиздан кейин такси чақиртираман. Мелиқўзини машинасида келувдим.

– Ундай бўлса, бирга юраверинг. Биз сизни ташлаб ўтиб кетсакчи? – дейди аям очиқкўнгиллилик билан.

– Йўқ. Йўлларимиз тескари. Мен ҳозир Қувасой томонга кетаман. Кокилонда тўй бор.

– Бўпти. Яхши қолинглар, – аям пул билан конвертни стол устидан олиб қўлидаги сумкачасига соларкан, Дони уни тўхтатди:

– Бундай эмас, хоним, бундай эмас, – у шундай дея пулниям, конвертниям ўзи қўлига олиб, менинг кўз олдимда аямнинг… кўкракларига яхшилаб жойлаб қўйди. Ғашим келди, лекин сездирмадим. Аям уйдан чиқиб кетар пайти, мен унга совуққина: «Калитингизни олволинг. Эрталаб шаҳар-паҳарга чиқиб кетгудек бўлсам, уйга киролмай ўтирманг», деб қўйдим. «Калитим сумкамда, – деди аям. – Биз ҳам вақтлироқ қайтишга ҳаракат қиламиз. Эшикни қулфлаб олишни унутма. Ҳеч қандай қўнғироқ-пўнғироққа оча кўрма».

Худди ўзим кутгандек бўлди. Аям чиқиб кетиши биланоқ, Дони мени ўз оғушига тортди:

– Жоним, асалим… Умр бўйи қидириб топган ягона афсонам менинг.

Мен унга беозор қаршилик кўрсатмоқчи бўламан:

– Не надо, дяд Дон. Аям қайтиб кириб қолиши мумкин.

– Кирмайди. Жўнаб кетишди. Мен сени жудаям соғиниб кетдим.

– Дарров-а? Кеча эртаминан келувдингиз-ку?…

– Сендан бир соат ҳам ажрамасам дейман,– у мени оғушидан бўшатмаган ҳолда даст кўтариб ётоққа олиб кириб кетди…

Икки-уч марталаб столга ўтириб, коньяк ичдик, тамадди қилдик, музика қўйиб танцага тушдик. Билмадим, соат уч-тўртлар эдимикин, ётиб, тошдек қотиб ухлаб қолибмиз. Яхшиямки, ҳар куни эрталаб уйимизнинг олдига сут сотадиган машина келиб узундан-узоқ сигнал чалади. Ана ўшангача ухлаб ётаверибмиз.

Шоша-пиша ўрнимиздан турдик. Дони апил-тапил ювиниб-кийиниб, мен билан хайрлашди. Уни эндигина кузатмоқчи бўлувдимки, иккаламиз ҳам бир нарсадан ҳайратга тушиб, турган жойимизда туриб қолдик: уй эшиги қулфланмаган, қия очиқ турарди!

– Эшикни қулфловдингми ўзи?–саросималик билан сўради Дони. – Қулфловдим чоғи. Яна ким билади, дейсиз…

Уй ичида анжомларга бирма-бир қараб қўямиз, ҳамма нарса ўз жойида. Дони ҳеч нарсани тушунолмай елка қисади, кейин нимагадир қўл силтаб чиқиб кетади. Мен ҳам ҳайронлигимча қолавераман. Демак, эшик очиқ қолган экан, деган ўйга бораман.

Кейинроқ, анча кейинроқ Мелиқўзидан билишимча, улар эрта тонгдаёқ сафардан қайтишган экан. «Исфарада ётиб қолмадим. Муқимжон саҳар соат олтида Душанбага учиб кетиши керак экан. Шунинг учун ҳам ярим соатча ўтириб-ўтирмай орқамизга қайтавердик. Мен ҳам уйимдан илҳақ эдим, хотиним кўз ёрадиган бўлиб турувди…»деди Мелиқўзи.

Демак, у аямни уйимизнинг олдига ташлаб ўтиб кетган. Аям мени безовта қилмаслик ниятида эшикни оҳиста очиб кириб, ётоққа ўтган. Кўрсаки, биз… тарашадек қотиб ётибмиз. Билмадим, аям ўшанда қандай аҳволга тушган – билолмадим, ҳарҳолда индамай қайтиб чиқиб кетган. Эшик ҳам очиқлигича қолаверган…

Аям менга ҳеч нимани сездирмади. «Яхши бориб келдиларингми?» деб сўрасам, «Ҳа», деб қўя қолди. Мен ҳам ўзимча унга ҳеч нимани сездирмасликка ҳаракат қилдим.

Аям ўша кунлари батамом ўзгариб кетди. Жудаям камгап, ғамгин бўлиб қолди. Кўзлари киртайган, ранг-рўйи бир аҳволда… Ўша воқеа рўй берган куннинг ўзиёқ мен унинг сочларига оқ оралаб қолганини кўриб қўрқиб кетдим.

– Нима бўлди сизга, аяжон?! Сочларингиз оқариб қолипти!

Аям бу нарсадан мутлақо ажабланмади.

– Ўзим шундай… – ғамгин жавоб берди у. – Бир кун келиб сеникиям оқариб қолса, ана ўшанда тушунарсан…

Уйимизга Сурайё келиб, аямнинг аҳволи ва авзойидан у ҳам ҳайратга тушди:

– Сенга нима бўлди, Хуршида? Намунча хароб бўлиб кетибсан? Касал-пасал эмасмисан?

– Билмадим… –дейди аям хасталик билан.–Икки-уч кундан бери юрагимга қил сиғмайди, уйқудан қолганман.

Мен ҳам ич-этимни еб юрибман. Бўлган ишдан ҳали бехабарман. Аямга нима бўлди ўзи? Чиндан ҳам касалмикин? Ёки… менинг Дони билан алоқамни сезиб қолган бўлса-чи? Унда нима қилиш керак? Кўз ўнгимда бир кунмас-бир кун юз бериши лозим бўлган даҳшатли воқеалар гавдалана бошлайди…

Дони уйимизга ўша чиқиб кетганича учинчими ёки тўртинчи куни кечқурун кириб келди. Одатдагидек чиройли кийинган. Яна ширакайф. Аям билан ҳам, мен билан ҳам ўпишиб, қуюқ кўришди. Қаергаям бир иш билан кетган экан. Ҳозир қайтишим, тўғри сизларникига кириб келдим, деди. Кейин аямдан Исфара масаласини сўради.

– Яхши бориб келдик, топшириғингиз бажарилди, – деди аям хотиржамлик билан. – Ўртоғингиз салом айтди. Операция амалга ошгач, ўзим ўтиб бораман, деди. Бошқа гап бўлмади…

Мени ажаблантирган, икки-уч кундан бери юрагимга ғашлик солиб, ич-ичимни кемираётган шубҳаларни оз-моз ҳайдаган нарса шу бўлдики, аям Донини бу сафар ҳам одатдагидек хушҳол қарши олди. Ўзидаги хасталик ва маъюсликни, пажмурда кайфиятни сездирмаган бўлди. Бироқ Дони унга бир лаҳза жиддий ва синовчан назар ташлаб қўйганини пайқадим.

– Кўзимга бетоброқ кўриняпсиз, Хуршида, – деди у менинг ёнимга яқинроқ турган креслога келиб ўтираркан. Қани айтинг-чи, сизни қайси чивин чақиб қўйди?

– Йўғ-е, мен соппа-соғман, – шошиброқ жавоб берди аям. – Ўзи бугун ҳаво анча қиздирганидан…

– Мени алдаманг. Ёлғонни ёқтирмайман. Ҳаво иссиқлик қилаётган бўлса, давоси кондиционер. Йигитларга буюраман, эртагаёқ ўрнатиб беришади. Лекин сизники ҳаводан эмас. Кўзларингиз чўккан, рангингиз сўлғин, юзингизда маъюслик. Гапларингиз сохта – худди телеграмма учун тузилгандек қисқа ва қуруқ…

Касални иситмаси ошкора қилади, деганлари шу-да. Аям таслим бўлди.

– Ҳа… Негадир юрагим қисяпти, нафас олишим ҳам оғир,– деди у маъюс оҳангда. – Бир ёқларга бош олиб чиқиб кетсам, дейман… – Ундай деманг. Сиз бир ёқларга кетиб қолсангиз, биз бу ерда қолиб нима қиламиз?..– хиёл жилмайиб деди Дони.–Тахмина иккаламиз қаерларга бош уриб борамиз…

– Сиз мени мазах қиляпсиз, – хўрсингандек бўлди аям.– Лекин мен чиндан ҳам…

– Кечиринг, Хуршида, – унинг сўзини бўлди Дони. – Гапнинг қисқаси, эртага дўхтирга олиб бораман сизни. Битта зўр кардиолог ошнам бор, кўриб қўяди.

– Йўқ, мен дўхтирга бормайман. Фалончи барвақт қариб бўпти, юрагини даволатяпти, деган гап чиқади.

– Ундай бўлса, уч-тўрт кун уйдан чиқмай, дам олинг. Яхшилаб парвариш қилайлик.

– Дони, агар хўп десангиз, мени Атоникига олиб бориб қўйсангиз. Тоғ ҳавосига бир тўйсам, дейман…

– Манави идея! – хурсанд бўлиб кетди Дони. – Эртагаёқ Мелиқўзи билан жўнанглар. Биз сиздан шанба куни хабар оламиз. Тўғрими, Тахмина? – У шундай дея менга қараб қўйди.

– Тахминани ҳам ўзим билан олиб кетай десам, у ерда зерикиб қолади,–деди аям.–Майли, у қола қолсин. Сиз хабардор бўлиб турасиз, ҳарҳолда қиз бола, уйда ёлғиз қолмасин.

– Буёғидан хотиржам бўлинг,–деди Дони.–Мен уни ёлғиз қўймайман. Демак, шундай қилиб, маслаҳат пишди-а?

–Яна бир илтимос,–деди аям.–Мени Мелиқўзи билан бирга… Ундан кейин, кеча хотини туққан. Ўзиниям ҳозир уйдан чиққиси йўқдир. Дони бир дам ўйланиб қолди. Кейин яна менга беихтиёр назар ташлаб қўйиб, деди:

– Бўпти, эрталаб соат 10–11 ларга тайёр бўлиб туринглар. Мен бирров идорага ўтиб, кейин келаман.

– Тахмина бормайди, – деди аям шунда уни чўрт кесиб.– Бирон марта иккаламиз ҳам танҳо йўлга чиқайлик…

– Хорошо. Буёғини ўзларинг ҳал қилинглар.

Ўшанда аям нима учун атайлаб Атоникига боришни ўйлаб топганлиги, нима учун Мелиқўзи билан боришни рад этганлиги ва ниҳоят, нима учун менинг ҳам Дони билан бирга бориб келишимни рад этиши сабабларини кейинроқ тушундим.

Эртасига эрталаб Дони икковлари жўнаб кетишаётганида, аям менга бир дам тикилганча тўхтаб қолди. Мен унинг кўзлари жиққа ёш эканлигидан ҳайрон бўлдим. У аста келиб менинг пешонамдан ўпди-да, жудаям қийналиб ютиниб, ҳазин товушда деди: