Loe raamatut: «Парыж, Эйфелева вежа і…», lehekülg 3

– Два мядзведзі ў адной бярлозе не месцяцца, – горка прамовіў Дабрынкін і нечакана прапанаваў: – Алесь Пятровіч, пойдзем на мехдвор, там і вырашым, што рабіць: выклікаць эвакуатар, рамантаваць машыну ці судзіцца… А мо грошамі возьмеце?.. Дасталі… Я на ўсё згодны…

– Што значыць «дасталі»?.. І як гэта, позна эвакуіраваць? – гнеўна абурыўся Гурскі. – Знявагу цярпець не буду. І я Вам не мядзведзь!..

– Вы ні пры чым, – паспрабаваў усміхнуцца старшыня. – Доля прымацкая – доля сабачая… Пастух – цесць… Мядзведзі, бярлога – гэта пра мяне і яго… А статак кароў мая дачка пераганяла, дзеда падмяняла… Хоць круць-верць, хоць верць-круць, а перад Вамі мая віна… І як бацькі, і як старшыні…

– Занадта ўсё заблытана і незразумела, – насцярожана сказаў Алесь. – Старшыня ды ў прымаках?.. Не верыцца… А цесць на самай справе хто?.. Сцяпан або Ціхан?..

– Што тут незразумелага? – прымірэнчым тонам буркнуў Дабрынкін. – Сцяпан – імя, Ціхан – прозвішча… У вочы – Сцяпан Іванавіч, за вочы – Ціхан. Я ў калгасе трэці год і пакуль сваёй хаты не маю, жыву ў жончыных бацькоў. Адным словам, прымак. Што цесць зрабіў з машынай – дай Бог чутае бачыць… А шкло і люстэрка мы новыя купім…

Гурскі нечакана адчуў сябе падманутым, загнаным у кут. Само склалася ці Дабрынкін наўмысна склаў абставіны так, што цяпер Алесь вымушаны прытрымлівацца правіл з выгляду добранькага, часам празмерна ўслужлівага старшыні? А яшчэ гэты мядзведзяваты цесць… Няўжо ён насамрэч задумаў адрамантаваць «мерседэс»?.. Але выбару ўжо не было.

– І сапраўды, – заспяшаўся Гурскі, – хачу паглядзець на сваю машыну і, зрэшты, скончыць гэты маскарад…

11

Спякотны летні дзень паціху саступаў месца мяккаму цёпламу вечару, і лёгкі ласкавы вятрыска ўжо навейваў з блізкага возера ледзь улоўную прахалоду. Пасля душнага кабінета Гурскаму нечакана захацелася кінуцца, нырнуць у серабрыстую азёрную прахалоду і плыць пад вадой да стомы, плыць, на колькі хопіць дыхання.

– Эх, добра было б пакупацца, – быццам адчуўшы настрой Алеся, ажывіўся Дабрынкін, – вадзічка што трэба… І стому знімае, і настрой паляпшае.

– Спярша ў майстэрню, а потым відаць будзе, – рэзка адмовіўся Гурскі.

Пры іншых абставінах ён першы прапанаваў бы пайсці на возера, але цяпер нават у дробязях не хацеў пагаджацца з Дабрынкіным.

– Калі так, мой конь напагатове, – з напускной бравадай сказаў старшыня і накіраваўся ў двор канторы, дзе ў цяньку пад разгалістым дубам чорнай маціцай задзірліва пабліскваў новенькі «крайслер».

– Ого! – не стрымаў захаплення Гурскі. – Аказваецца, у гаспадарцы не так усё і кепска… Толькі чаму хаваеце?

– З песні слоў не выкінеш, – імгненна спахмурнеў Дабрынін. – «Крайслер» – aспадчына папярэдніка… Каб яму добра было ў тых дэпутатах! Спадчыну пакінуў, як свінню падлажыў. Перад людзьмі сорамна… Гаспадарка на ладан дыхала, а ён толькі каб сябе паказаць… Вось і хаваю.

– Не трэба – прадайце, – з падножкі зазіраючы ў салон, прапанаваў Алесь, – машына павінна ездзіць… А ў дэпутаты, наколькі мне вядома, лепшых выбіраюць.

– А Вы купіце? – узрадавана ўскрыкнуў Дабрынкін.

– Не-е, – адмахнуўся Гурскі, – у маім выпадку машына не раскоша, а паўнапраўны сябра фірмы, яна павінна прыносіць грошы… Вашу прадстаўнічай не назавеш, а трымаць дзеля выезду на рыбалку ці паляванне і сапраўды вялікая раскоша.

– Вы не першы, хто ў захапленні ад «крайслера», а каб купіць – не. Што ж, буду чакаць і шукаць пакупніка, – Дабрынкін перакінуў з рукі на руку ключы ад машыны і асцярожна, хітра ціхім голасам зазначыў: – Калі ехаць у аб’езд, тры кіламетры, калі пешкі нацянькі – метраў трыста…

– Наўпрост хутчэй, значыць, лепш, – імгненна пагадзіўся Алесь.

Сказаў і здзівіўся: яго больш не раздражнялі непрыхаваныя вясковыя хітрыкі Дабрынкіна. Канешне, дабрынкінскія трыста метраў, па меншай меры, расцягнуліся на кіламетр, але Гурскі быў задаволены. Напэўна, упершыню ў жыцці ён уздыхнуў на поўныя грудзі, дыхаў і не мог надыхацца чыстым вольным паветрам, набрынялым водарам лугавых траў. З лесу побач патыхала прахалодай, чаборам, хвояй, і гэты водар скалануў сэрца, жывіцай напоўніў спусцелую душу. Алесь не стрымаўся, скінуў абутак і няспешна басанож пасунуўся па цёплай, казытлівай траве. Нечакана амаль з-пад самых ног выпырхнуў жаўрук, і праз імгненне над галавой не ў пару разлілася звонкая пераліўчатая трэль. І штосьці ў душы Алеся як надламалася, здалося, што ўжо некалі быў на гэткім лузе, бегаў пад дажджом і сонцам, ляжаў у пахучай траве з заплюшчанымі вачыма, абласканы сонцам і ветрам… Калісьці ён быў вольны, як гэтыя жаўрукі, і шчаслівы…

Алесь не заўважыў, як разам адступілі праблемы. Не, яны не адступілі, яны здаліся мізэрнымі, амаль нікчэмнымі ў параўнанні з пачуццём поўнай душэўнай свабоды. Нечакана ён зразумеў, што ўсё перажытае – і здрадніца-жонка, і хлуслівы брат, і нават бізнес – былі дарогай да гэтага поля, лесу, возера… Быццам жыў не сваім жыццём, і нудны тупы боль, што пастаянна мучыў, апекаваў душу, як каштоўны крышталёвы сасуд, раптам пякучымі міжвольнымі слязамі радасці вырваўся на волю. Алесь стаяў сярод поля і бязгучна плакаў. Плакаў і дзякаваў Богу, што з усіх дарог выбраў дарогу са статкам кароў. У гэтую хвіліну ён быў гатовы расцалаваць прыцісклівага таўстуна Дабрынкіна толькі за тое, што старшыня пашкадаваў машыну і павёў пешкі.

Дабрынкін не прыспешваў госця. Ён прысеў каля вялікага валуна на ўскрайку поля і моўчкі чакаў, калі капрызны багацей нацешыцца. Сонца за дзень нагрэла камень, і Дзмітрый Дзмітрыевіч з асалодай прытуліўся спінай да цёплай шурпатай паверхні.

«Не, не зразумець мне гарадскіх багацеяў, – прыплюснуўшы вейкі, думаў старшыня. – Гурскі гаворыць, а напэўна, і думае, што ў дэпутатах лепшыя гаспадарнікі… Ды там іх, лепшых гаспадарнікаў, зусім не павінна быць… Лепшыя абавязаны на зямлі працаваць, народ карміць… Зрэшты, калі ты падняў гаспадарку да такой вышыні, што зарплата ў сялян вышэй сталічнай і моладзь не бяжыць у горад за лепшай доляй, калі ў аддзеле кадраў чэргі на месца даярак і механізатараў, калі адчуваеш, што больш для людзей нічога не зробіш, ідзі ў дэпутаты, пішы правільныя законы. Канешне, пры ўмове, што талковую змену падрыхтаваў, выхаваў і ўпэўнены, што наступнікі не кінуцца набіваць кішэні свае і ўсёй радні, што не спусцяць справу ў трубу. Бач, аргумент знайшоў, людзі галасуюць!.. Разумны чалавек, а не можа дапетрыць, што часцяком галасуюць ад бязвыхаднасці, абы пазбавіцца… А потым, хто і як тыя галасы лічыць?.. Дый сам яшчэ той гусак!.. Уварваўся ў кантору, быццам канец свету ўбачыў… Паперкі торкае, пагражае… Губы ад злосці трасуцца… А цяпер во басанож кружыць па полі – і нічога не трэба. Але хіба яму галава баліць пра надоі малака?.. Жніво?.. Хіба думае пра афрыканскую чуму свіней, што ўжо гаспадарыць ў суседнім раёне, а заўтра і мая ферма ў дваццаць тысяч галоў можа згарэць сінім полымем? А мо думае пра кармы, сілас на зіму для каровак?.. Бач, машыну запаскудзілі!.. Сам вінаваты!.. Чаго пёрся ў статак?.. Стань, прапусці… Папрывыкалі, каб усе дарогу саступалі! Пыхі да неба… Хочуць скрозь быць першымі… Я з ім, быццам з немаўляці, цэлы дзень гушкаюся… Што, работы іншай няма?.. Але чаму гарадскіх?.. Наш мясцовы Юрка-жабнік як дзве кроплі вады падобны да гэтага Гурскага. Гаворкі няма, толькі крык, быццам людзі паглухлі… Раней чалавека зусім не чуваць было, а цяпер у адным канцы вёскі рэй вядзе, а ў другім – бабы вокны ў хатах прачыняюць, каб паслухаць ды пасмяяцца з розных глупстваў. Гэта ж трэба дадумацца, каб запрашаць экстрасэнсаў на балота, ў засуху дождж выклікаць… Папуляцыя «французскіх» жаб зменшылася, дык пагода вінаватая?.. Не, шаноўны, гэта зайздрасць, яна, прайдоха, запаланіла душу і гімн пяе загане… Мне і вяскоўцам вушы прагудзеў, што нехта з хаўруснікаў па бізнесе дом купіў на Балі. Загарэўся, маўляў, ён не горшы, жаб пачаў выграбаць падчыстую. Але ж бяздоннай бочкі не напоўніш… На Балі, канешне, не хапіла, а папуляцыю амаль звёў. Эколагі ўмяшаліся, аштрафавалі, прымусілі папуляцыю аднавіць, а гэта, лічы, прагарэў бізнес, бо не прывык у нешта укладвацца».

Дабрынкін схамянуўся, агледзеў поле і, не ўбачыўшы Гурскага, падхапіўся на ногі.

– Ну што за дзень такі? – горка прамовіў старшыня. – Чалавека вочы водзяць, а гэтага алігарха – нячыстая… На хвіліну прыснуў, а яго і след прастыў…

Ён подбегам вярнуўся да таго месца, дзе кружыў Алесь, спадзяваўся знайсці Гурскага ляжачым у траве, але яго не было.

– Э-эй, Алесь Пятровіч, дзе Вы? – гукнуў Дабрынкін, але ў адказ толькі сабачы брэх з вёскі.

Алесь даволі хутка ачуняў ад нечакана нахлынуўшага ці то раскаяння, ці то шкадобы да сябе. Будзіць разамлелага на сонцы Дабрынкіна не стаў, прайшоў міма валуна, па ледзь прыкметнай сцежцы ўскараскаўся на вялікі пагорак і адразу ўбачыў майстэрні. Тры вялікія незавершаныя пабудовы без дзвярэй і акон, абнесеныя драцяным іржавым плотам, месціліся, і сапраўды, далекавата ад вёскі і блізка да лесу. Каля іх гарбаціліся кучы пяску і рознага будаўнічага друзу. Праз некалькі мінут Гурскі падышоў да варот, скінутых з завесаў, і раптам з перакошанай, наспех збітай драўлянай будкі, махаючы рукамі, выбег чарнявы невысокі чалавек у стракатай квяцістай цюбецейцы на галаве.

– Таварыш, сюдой не хады, дырка в забор хады, – з азіяцкім акцэнтам выпаліў чарнявы і, раскінуўшы рукі ўшыркі, амаль закрычаў: – Сюда апасна… – ён ускінуў рукі ўгору і паказаў на высачэзны шлагбаум. – Ветер дует – палка падает… Ой, савсем плохо будзет голова… Дырка в забор не апасна… Туда хады…

Алесь, з асцярогай пазіраючы больш на азіята, чым на шлагбаум, прайшоў на мехдвор праз «дырка», на якую паказваў вартаўнік.

Пустыя пабудовы, гэткі ж пусты панадворак, толькі тры старыя камбайны сіратліва туліліся каля аднаго з ангараў. Каля тэхнікі некалькі чалавек у зашмальцаваных камбінезонах і адзін у белай караткаватай тэнісцы, якая не магла схаваць вялікага жывата, аб нечым спрачаліся. Чалавек у тэнісцы нешта даказваў, махаў рукамі, торкаў пальцам угору, маўляў, пагода вінаватая ці начальству лепш відаць, але, убачыўшы незнаёмца, усе сціхлі.

За спінай пачуліся крокі, Алесь азірнуўся.

– Інжынер ваюе, – шырокай шчаслівай усмешкай расплыўся Дабрынкін і, трошкі аддыхаўшыся, дадаў: – Алесь Пятровіч, вырашылі без мяне майстэрню наведаць?

– Вы гэтак салодка спалі… Напэўна, і сапраўды прымацкае жыццё не мёд… – не вытрымаў, падкузьміў старшыню Гурскі.

– Салодкага, канешне, мала, але ж і ў прымакі не кожнага прымаюць, – з хітрынкай у вачах парыраваў насмешку Дабрынкін.

– Тры камбайны?.. І гэта ўсё, што мае гаспадарка? – паспешліва змяніў тэму гаворкі Гурскі і імгненна пашкадаваў: шматслоўны Дабрынкін быццам чакаў гэтага пытання.

– Што-нішто з тэхнікі ў старой майстэрні… Сюды ж пераганяем толькі новае ці адрамантаванае, – цяжка ўздыхнуў старшыня і заклапочана дадаў: – Камбайны падрыхтавалі, а да канца жніва хоць бы адзін дацягнуў. Ураджай плануем сабраць неблагі, канешне, калі пагода не падпаскудзіць… Толькі наш канёк – малако, мяса і…

– Дзім Дзімыч!

Надрыўна гукнуў інжынер, і дабрынкіскае «і» быццам завісла ў паветры. Расчырванелыя трактарысты рашуча падыходзілі да старшыні, следам сунуўся пахмурны інжынер.

– Дзім Дзімыч, хоць Вы растлумачце сітуацыю з новай тэхнікай, – умольна крыкнуў інжынер. – Нічога слухаць не хочуць… Вынь да палож… Аргументаў не хапае…

– Аргументаў у яго не хапае! – незадаволена шэптам перадражніў інжынера Дабрынкін. – Дэмагог! Людзі працаваць прыйшлі, а не аргументы слухаць, – ён зірнуў на Гурскага: – Алесь Пятровіч, пару хвілін пачакаеце?

– Пачакаю, – згодна кіўнуў Алесь і міжвольна зірнуў на сонца, якое няўмольна кацілася да гарызонту.

Старшыня заўважыў гэты нецярплівы позірк і ўжо на хаду, думаючы пра нешта сваё, машынальна абнадзеіў:

– За машыну не хвалюйцеся: Ціхан паабяцаў – Ціхан зробіць! – Дабрынкін зрабіў некалькі крокаў насустрач трактарыстам, рэзка крутнуўся і, спрабуючы суцешыць Гурскага, амаль па-сяброўску сказаў: – Алесь Пятровіч, наконт начлегу… Да сябе па вядомай прычыне не запрашаю, а ў Лявоніхі хата каля самага возера, Вам спадабаецца… Гаспадыня пра Вас ведае і чакае.

Алесь некалькі хвілін вагаўся. Яму і грознага Ціхана карцела знайсці, і гаворку Дабрынкіна з трактарыстамі паслухаць. Другое перасіліла. Ён з нуля падымаў сваю фірму, і адносіны з людзьмі, асабліва падначаленымі, не заўсёды складваліся спрыяльна. Хацелася паглядзець на Дабрынкіна ў атачэнні працоўнага люду. Але больш за ўсё хацелася як мага даўжэй захаваць душэўную раўнавагу, што гэтак нечакана ахінула душу. Ён не хацеў больш перажываць аніякіх стрэсавых сітуацый, а што наперадзе чакае менавіта чарговае ўзрушэнне, ні кропелькі не сумняваўся. Таму і застаўся чакаць Дабрынкіна.

Цяпер Дабрынкін не выглядаў гэткім прастачком, здавалася, нават ростам пабольшаў, гаварыў гучна, упэўнена:

– На апошнім агульным сходзе мы, а дакладней вы, прагаласавалі за тое, каб выціснуць з тэхнікі ўсё магчымае і не магчымае, а толькі потым, аднавіўшы пагалоўе жывёлы, дабудаваўшы фермы, майстэрні і аграгарадок, думаць пра новыя трактары і камбайны.

– На гэтых, – адзін з трактарыстаў махнуў рукой на старыя камбайны, – і на чай не заробіш… Як сям’ю карміць?..

– Мы газеты чытаем і ведаем, што ў Лацянкова з Бялыніцкага раёна механізатары атрымоўваюць міністэрскую зарплату, – няўпэўнена пераступіўшы з нагі на нагу, выпаліў трактарыст з чырвоным тварам і чорнымі акулярамі на носе.

– А яшчэ ў іх масла хлебам мажуць! – ва ўнісон пачутаму паблажліва пакпіў з трактарыста старшыня і сурова дадаў: – У чужой кішэні лёгка грошыкі лічыць, ад зайздрасці багатым не станеш… А калі хочаш міністэрскі заробак, ідзі ў міністры…

– Ха-ха-ха, – дружна зарагаталі трактарысты, – наш Федзька ў міністэрскім крэсле…

Перасільваючы смех, хтосьці перадражніў дыктара радыё:

– Увага, увага, гаворыць беларускае радыё, перадаём апошнія звесткі з палёў… Сягоння Фёдар Дустаў паддаў, падсыпаў дусту Дабрынкіну, старшыні сельскагаспадарчага прадпрыемства «Новы шлях»…

– Ха-ха-ха…

З высокіх бяроз, што раслі непадалёк, узнялася чарада перапужаных крыклівых варон. Гэта зрабіла гаворку зусім жартаўлівай.

– А вось і электарат новаспечанага міністра, – прабасіў трактарыст, які гаварыў пра сям’ю.

– Электарат крыклівы, бесцырымонны і развязны, як і будучы міністр, – дадаў інжынер.

Трактарысты за словам у кішэнь не лезлі, жарты, кпіны сыпаліся з усіх бакоў. Рагаталі доўга да слёз, і нават Федзя, зняўшы акуляры, далонню цёр вочы. Калі смех пачаў аціхаць, Дабрынкін нечакана для ўсіх запытаўся:

– А што, мужыкі? Мо сапраўды пусцім фермы пад нож і будзем катацца на новай тэхніцы?

Трактарысты імгненна прыціхлі, нехта заклапочана запытаўся:

– Праесці нядоўга, а потым што? Недзе людзі працуюць і добра зарабляюць, а мы?.. Хіба з іншага цеста?.. Лайдакі і абібокі?..

– Як кажуць, не ў брыво, а ў вока… На гэта з наскоку і не адкажаш… Дый адна ластаўка вясны не робіць… Як жыць і працаваць далей, талакой вырашаць будзем… Праз два дні на сходзе, – стрымана ўсміхнуўся старшыня і, хітравата зірнуўшы на суразмоўцаў, ажывіўся: – А я згодны, што без новай тэхнікі на ногі не станем. Толькі каму на ёй працаваць? Вось ты, Фёдар Дустаў, – Дабрынкін тыцнуў пальцам трактарыста ў грудзі, – табе можна даверыць магутны John Deere апошняй мадыфікацыі, а можа, нават GLASS?

– А што?.. І паеду!.. – трактарыст зняў акуляры, расправіў плечы, фанабэрліва зірнуў на прысутных і дадаў: – Кніжкі пачытаю і паеду.

– Што-што, а ездзіць ты зух, штомесяц тармазныя калодкі мяняем, – загарачыўся інжынер. – Болт не знойдзеш і не закруціш, пакуль механік не паднясе.

– Кожны жыве сваім мазалём, не трэба валіць з хворай галавы на здаровую, – загарачыўся трактарыст. – Дарма і каза не скача… Няхай механік даплачвае, калі не спраўляецца… А што тычыцца тэхнікі, то і наш «Беларус» той самай апошняй мадыфікацыі – не горшы, а «Палессе» пры правільнай эксплуатацыі пераплюне замежныя… Гэта ж трэба так трактар назваць: «Вызвалі звера»?.. Наш «Беларус» і ў Афрыцы з космасу разгледзець можна, зразумела, адкуль ён…

Гурскі кашлянуў у кулак, нагадаў аб сабе, і старшыня імгненна прыпыніў гаворку. Спрачацца і высвятляць адносіны не было жадання, наперад ведаў, у чым абвінавацяць і механіка, і яго, увогуле ўсё начальства, без выключэння…

– Вы, мужыкі, не мітынгуйце, паберажыце сілы, – Дабрынкін, як прыяцель, паляпаў па плячы ўзбуджанага трактарыста. – Пагаворым на агульным сходзе не толькі пра набалелае…

12

– Насця, будзем дзядулю карміць, – выцягваючы з печы чыгункі з супам і кашай гукнула Сцяпаніха ўнучку і, не дачакаўшыся адказу, гукнула мацней: – Насцёна, рыхтуй тэрмас…

Жанчына паставіла чыгункі на прыпечак, прытуліла вілкі з драўляным дзяржальнам да печы, рукі выцерла фартухам і прайшла ў чыстую палову хаты, дзе жыла сям’я дачкі. Невялікі куткавы пакойчык унучкі, яшчэ студэнткі, быў чыста прыбраны, ложак запраўлены, на пісьмовым стале кампутар, канспекты і кнігі. Слабы вятрыска ледзь-ледзь напінаў цюлевыя занавескі, сілячыся прарвацца ў пакой праз расчыненае вакно.

– Ох, донька-донька, уцякла, праз вакно ўцякла, – ласкава ўсміхнулася Сцяпаніха. – І ў каго гэткая гарэза?.. Пэўна, і скутар з гаража цішком звяла?

Валянціна Пятроўна Ціхан, па-вясковаму Сцяпаніха, была як дзве кроплі вады падобная на дачку Марыю, толькі трошкі болей зморшчынак каля вачэй, а замест касы – мадэльная стрыжка, якую раз у тры месяцы рабіла ў раённым цэнтры. Яшчэ і цяпер у свае шэсцьдзясят два гады Валянціна Пятроўна працавала ў школе на палову стаўкі настаўніцай беларускай мовы і літаратуры. Муж Сцяпан больш за сорак гадоў адпрацаваў механікам у гаспадарцы. Калі ж Дабрынкін стаў старшынёй, абавязкі склаў, прынцыпова пакінуў пасаду. Ціхан не хацеў, ды і не мог у зяця-прымака быць падначаленым. Не дапамаглі і ўгаворы раённага начальства, больш таго, іх бяседы падлілі масла ў агонь. Па гадах мог на пенсію выйсці, нават пачаў афармляць дакументы і нечакана перадумаў, напісаў заяву, каб яго перавялі працаваць на ферму пастухом.

Даўно чорная котка прабегла між цесцем і зяцем, а іх і сёння не ўдаецца прымірыць. Прычына разладу самая што ні на ёсць бытавая і да смеху банальная, але гэта толькі на першы пагляд.

З ранняга маленства ўнучка ўсё лета жыла ў дзядулі з бабуляй. Любіла Насця казкі слухаць, а дзядуля Сцяпан іх расказваць. Даволі хутка Сцяпан Іванавіч перачытаў усё, што было ў калгаснай бібліятэцы, а другі раз, вось бяда, унучка слухаць не захацела, з характарам дзяўчынка. Думаў-думаў дзядуля і прыняў рашэнне: сам буду складаць. На свой лад пераказаў казку пра сябе і бабулю, унучцы спадабалася. Не абмінуў маму, тату і ўсю хатнюю жыўнасць: трое парасят, дзве казы, курэй, індыкоў… Ад коткі, сабакі і трусоў Насця была ў захапленні, але больш за ўсё смяялася ўнучка з любімага таткі, які па начах ператвараўся ў надакучлівага камарыка. «Калі падабаецца ўнучцы, спадабаецца іншым дзецям», – падумаў Ціхан і некалькі прыдумак даслаў у раённую газету. І якая ж радасць – казку пра камарыка надрукавалі!.. Праўда, Сцяпан Іванавіч і слоўца свайго не знайшоў, гэтак рэдактар перапісаў тэкст, але яму дастаткова было бачыць назву твора (не бяда, што камарык ператварыўся ў крывасмока), галоўнае – прозвішча, тлустым шрыфтам надрукаванае.

Пасля гэтага Сцяпан Іванавіч запусціў бараду «пад Хемінгуэя», пісчую машынку набыў і люльку, хоць курцом не быў. Прыдумкі перадрукаваў і бандэроллю адправіў у вядомае мінскае выдавецтва.

Час імкліва бег, адказу не было, але маўчанне «калег па пяры» не засмучала, наадварот, у чаканні прызнання Ціхан адчуваў шчымлівую асалоду і ў нейкі момант зразумеў, што для яго зусім не важныя, не маюць значэння высновы прафесіяналаў.

Галоўнае тое, што ён сам думае пра сваю творчасць. А пра сябе, калі казаць праўду, мроілася гэткае, што ў нейкі момант Сцяпан Іванавіч пачаў падумваць пра змену прафесіі.

Хутка выявілася, што сюжэтаў катастрафічна не хапае, і новаспечаны казачнік вырашыў героямі выдумак зрабіць аднасяльчан. І зарыпела пяро… Ведзьмары і вядзьмаркі, дамавікі і цмокі, лесуны, каракаціцы, русалкі, вадзянікі і ўсялякая іншая нечысць сталі галоўнымі героямі выдумак Сцяпана Ціхана і, канешне, дзяўчынка Наста, якая змагаецца і перамагае суседзяў-нячысцікаў. Аднаго не ўлічыў аўтар: не ведаў дзядуля, што ўнучка па вялікім сакрэце пачутае шэпча сябрам, а дзятва гэтыя «сакрэтныя» байкі пераказвае бацькам.

Расшавяліў Сцяпан Іванавіч Навасёлкі, загула вёска, быццам рой пчаліны. Па-іншаму і быць не магло. Які гаспадар пагодзіцца з вобразам трохгаловага цмока, ў якога штодзень дзве галавы гарэлку п’юць, трэцяя пахмяляецца, а гаспадыня на мятле па хаце лётае?..

Давялося Сцяпану Іванавічу прыпыніць літаратурную дзейнасць. А што зробіш, калі вяскоўцы калектыўную паперу ў газету напісалі і судом пагражаюць?.. І ўсё ж Ціхану ўдалося змякчыць сітуацыю. З кім гарэлкі выпіў, каму тэхніку адрамантаваў, а каму і грошы пазычыў без аддачы. Карацей, ўмасліў суседзяў. Дый «ганарар» героі атрымалі неблагі, нават цяпер хто-ніхто ўспомніць тыя выдумкі, калі трэба машыну да ладу давесці ці грошы пазычыць. А вось з зяцем атрымалася нявыкрутка. Жартаўнік Дабрынкін нечакана не тое што пакрыўдзіўся, ён раззлаваўся і на доўгія гады крыўду затаіў. Што ні кажы, а Дзмітрый Дзмітрыевіч быў адзіны, каго ў газеце абазвалі камарыкам-крывасмокам… А вяскоўцы імгненна прыляпілі мянушку «зяць-крывасмок». Хто ж гэткае спусціць?

Праўда, і Дабрынкін ў даўгу не застаўся. Неяк Насця казу з хлеўчука выпусціла, а тая ў грады, у капусту. Каза шкадлівая была, але трымалі, бо ўнучка толькі ад яе малачко піла. Ціхан у гэты час бараду сваю шкіперскую падстрыгаў. У вакно ўбачыў, на вуліцу выбег і давай ганяць шкадлівую. Каза не паддаецца: у хлеў не хоча, уцякае, бляе, барадой трасе. Гаспадар спатыкнуўся і торкнуўся тварам у зямлю, толькі што курыным памётам угноеную.

А зяць насміхаецца: «Даўней людзі казалі, што мужыку вусы чэсць, а барада і ў казла ёсць… Ты, Сцяпан Іванавіч, бародку далонькай прыкрый… Не пазнае Манька, баіцца… Пэўна, за казла прыняла…»

Ціхан не вытрымаў здзеку, кінуўся на зяцька з кулакамі, пакаціліся мужыкі па зямельцы. Цесць-здаравяк ухопіць крыўдзіцеля і сіліцца зяця таксама торкнуць тварам у тое самае курынае месіва, а зяць-уюн лоўкі, не паддаецца, праз секунду выслізне з жалезных абдымкаў – і ўжо на шырачэзнай цесцевай спіне…

Капусту, моркву, буракі, гуркі, парнік з памідорамі і перцамі – усё здратавалі, загубілі ўраджай… Ужо і плот захістаўся, затрашчаў пад напорам перапэцканых цел, і толькі некалькі вёдзер халоднай вады астудзілі забіяк.

Валянціна Пятроўна з дачкой Марыяй вадой разлілі задзір, а потым іхнія рэчы склалі і выставілі чамаданы на вуліцу. Жанчыны апраўданняў не слухалі, вінаватага не шукалі, яны былі катэгарычныя ў прынятым рашэнні: «Пакуль міру між вамі не будзе – у хату не прыходзьце…»

Розныя целаскладам і выглядам, не падобныя характарамі Дабрынкін і Ціхан пры якіх іншых абставінах ніколі не пайшлі б на міравую, але іх яднала пачуццё любові, шчырае, да болю кранальнае, нават ахвярнае каханне да жонак. Яны ўсю ноч моўчкі прасядзелі на чамаданах на беразе возера, а пад раніцу прысунуліся ў панадворак і гэтак жа моўчкі пастукалі ў дзверы. Калі дзверы расчыніліся і жанчыны ў чаканні сцішыліся, мужчыны, не гледзячы адно аднаму ў вочы, паціснулі рукі і разам выдыхнулі: «Мір».

Іх чакалі. На стале, засланым белым настольнікам, пузацілася пляшка каньяку, падобная на вінаградную гронку. Марыя, хаваючы шчаслівую ўсмешку, паспешліва выставіла з печы гусятніцу з тушаным індыком, маці прынесла вэнджаныя мяса і каўбасу, салату, хлеб…

Мір быў скрэплены і замацаваны, але засталася непрыязнасць, якая з гадамі ператварылася ў прыхаваную варожасць. Калі стала пытанне, дзе жыць сям’і новаспечанага старшыні Дабрынкіна, пакуль не пабудуе сваёй хаты, зноў вырашалі жанчыны, праўда, цяпер унучка Насця была галоўным завадатарам у прымірэнні бацькі і дзядулі. Дзмітрый Дзмітрыевіч дачцэ не пярэчыў, ды і як запярэчыш, калі Насця катэгарычна заявіла, што будзе жыць толькі ў бабулі.

Сітуацыя выходзіла за сямейныя рамкі: што скажуць людзі, як ацэняць старшыню, які ў сваёй сям’і ладу не мае? Вёска не горад, тут кожны на відавоку. Калі ў градах пустазелле – гультайка гаспадыня, дроў на зіму не назапашана, агарод на Пакровы не абараны – гаспадар гультай і п’яніца. А калі сваёй гаспадаркі не мець, імгненна пойдзе пагалоска, што чалавек нячысты на руку, будзе цягнуць з калгаса, няважна, якую пасаду займае, хоць старшыні, ветэрынара, даяркі, трактарыста ці пастуха.

Ціхану таксама не вельмі спадабалася зяцева суседства, але супраць жанчын і слова не сказаў, толькі кінуў сваё любімае «А няхай…»

Валянціна Пятроўна ўбачыла пад ложкам унучкі гаршчочак з фіялкамі і незадаволена зморшчылася:

– Ну, Анастасія Дзмітрыеўна, золатца ты маё дарагое, вырашыла загубіць кветачку?.. Толькі з’явіся!..

Жанчына дастала з кішэні фартуха мабільны тэлефон, але тэлефанаваць перадумала, вырашыла трошкі прыбрацца. Мабільны паклала на стол, зачыніла вакно, кашпо з кветкамі паставіла на падаконнік і, памацаўшы сухую зямлю, яшчэ больш спахмурнела. Тэлефон нечакана ажыў і пад модны блюз пачаў слізгаць, затанцаваў на стале. На блакітным экране шчаслівай усмешкай высвеціўся Насцін твар. Валянціна Пятроўна прыклала тэлефон да вуха.

– Бабулечка, накрывай на стол, дзядуля зараз прыедзе на скутары… За яго я на пасце…

Валянціна Пятроўна і слоўца не паспела ўставіць, а ў слухаўцы пікалі ўжо кароткія гудкі.

– Можа, гэтак і лепей… Толькі б мапед не зламаў, – услых сказала жанчына і заспяшалася на кухню.

Насця часта дапамагала дзеду, ведала нюансы пастухоўства, нават навучылася звонка страляць доўгай пугай і даволі хутка ўгаварыла дзеда паехаць дадому. Ціхан агледзеў статак, праверыў «электрычнага пастуха», наказаў унучцы быць увесь час на пагорку, каб самой бачыць жывёлу і, галоўнае, каб яе бачылі каровы, завёў мапед, асядлаў і тут жа паспешліва злез, заглушыў рухавік. Ён быццам адчуў жончына хваляванне, узгадаў не раз чутае: «Твае сто дваццаць кілаграмаў не для гэтай далікатнай тэхнікі…»

– Гэты гора-матацыкл не для мне, разваліцца праз сто метраў… Ды і калені вышэй за руль, – незадаволена буркнуў Ціхан. – Лепш пешкі, напрасткі…

– Дзядуля, я папярэдзіла бабулю, што прыедзеш на скутары.

– Не, – махнуў рукой Ціхан, – я на сваіх дваіх… Паберагу бабулі нервы.

Жывёла пажадліва скубла траву, і Насця цалкам даверылася «электрычнаму пастуху». Седзячы на дзедавым плашчы, яна нейкі час чытала канспект па эканоміцы, але запомніць нічога не магла: шкодзіла ранішняе маладое прамяністае сонца, якое спакусліва купалася ў празрыстым зыбкім возеры. Ад цёплага свяціла, яшчэ заспанага і разамлелага ў лёгкім тумане, патыхала ціхамірнасцю і спакоем, яно расслабляла, падбухторвала і правакавала, настойліва зазывала да сябе ў трапяткую гуллівую ваду. І дзяўчына паддалася спакусе, скінула з сябе апратку і скокнула з велікаватага берага ў іскрыстую прахалоду.

Насця была добрым плыўцом і даволі хутка заплыла на сярэ-дзіну возера. Лежачы на спіне, рукі раскінуўшы ўшыркі, яна з асалодай гойдалася на ціхіх хвалях. Высока ў небе, ловячы вецер, кружыў адзінокі бусел. Насця загадала, што паплыве да берага, як толькі птушка ўзмахне крыламі. Але бусел, быццам пачуўшы дзяўчыну, нечакана прыняў гэтую гульню. З патокамі ветру ён то апускаўся ледзь не да вершалін блізкіх таполяў, то ўзлятаў угору, гэтак высока, што бачыўся не больш за голуба. Час для Насці спыніўся. Яна зачаравана сачыла за птушкай, і ў гэтыя хвіліны ёй таксама хацелася мець крылы і, як гэты бусел, вольна кружыць над возерам, вёскай, лесам…

Нечакана бусел схамянуўся, спуджана замахаў крыламі і з траскучым рэзкім клёкатам паляцеў у бок вёскі. Насця адразу ўспомніла пра абавязкі пастушкі, хутка даплыла да берага і праз некалькі мінут узбегла на пагорак… Кароў на пашы не было, толькі далекаватая шаша клубілася пылам, чуўся трывожны роў жывёл. Яна паспешліва накінула на мокрае цела сукенку, падхапіла плашч, пугу і басанож кінулася ўслед за статкам.

Самае кепскае не здарылася, статак у трыста пяцьдзясят галоў вёску абмінуў і цяпер порстка шыбаваў у накірунку кароўнікаў. Насця супакоілася – бяда міма прайшла. Цэлымі непашкоджанымі засталіся і людскія агароды, і кветнікі каля хат, і платы паўз дарогу…

На шашы каля чырвонай машыны некалькі разоў свіснула пугай, ад «мерседэса» адагнала кароў. Сітуацыя звычайная, вадзіцелі заўсёды прапускаюць статак.

13

Нечакана Гурскі адчуў сябе чужым, лішнім пры размове Дабрынкіна з трактарыстамі і няспешна па цвёрда накатанай дарозе пасунуўся ў глыбіню мехдвара. Праз некалькі дзясяткаў крокаў апынуўся ў дальнім кутку, дзе каля самай агароджы, унікаючы чужога вока, тулілася яшчэ адна невялікая пабудова. З шырока расчыненых дзвярэй даносіліся галасы і грукат, рытмічна гула піла. Убачыў прытуленыя да сцяны чырвоныя дзверцы, капот, трэснутае шкло, ёкнула сэрца:

– Гэта ж мая машына!.. – ускрыкнуў Алесь і подбегам кінуўся да майстэрні.

Чалавек у зашмальцаваным, некалі ружовым камбінезоне выносіў яшчэ адны дзверцы, убачыў Гурскага і прыпыніўся, нешта крыкнуў у прыцемненую майстэрню. Праз хвіліну за яго спінай узнікла мядзведжая постаць барадатага Ціхана. Здаравенны бамбіза стаў паперадзе памочніка, відавочна, сілячыся бараніць яго ад няпрошанага госця, і, няспешна выціраючы рукі анучкай, сцішыўся.

– Што вы зрабілі з маім «мерседэсам»?.. – задыхаючыся ад гневу, прасіпеў Алесь.

– Рамантуем… Як дамаўляліся…

– Я з Вамі ні пра што не дамаўляўся!.. – істэрычна крыкнуў Гурскі і, мінаючы самазваных умельцаў, шуснуў у майстэрню.

Калі ўбачыў свайго ўлюбёнца, аслупянеў… Відовішча было не для чуллівага чалавека. Пасярод майстэрні на драўляных калодах стаяў толькі касцяк машыны. Усё, што можна зняць, было скручана і пазнімана. У дадатак неймавернае: паперадзе разабранай машыны высіўся рухавік. Некранутым застаўся толькі бліскучы люстэркавы дах, у якім асірацела і цяпер зусім недарэчна пабліскваў цьмяны ліхтар.

Ахутаны адчаем Гурскі прысеў на нейкую скрыню, зірнуў на бамбізу:

– А рухавік… Ён у чым правініўся?.. Навошта знялі?.. І як?… Як змаглі?.. Ды я вас…

– Не трэба пагражаць… Лепш дзякуй скажыце, што дзядуля ўбачыў расколіну ў блоку матора… – звонкім прарэзлівым голасам выпаліў памочнік Ціхана.

– Я не прасіў рамантаваць, тым больш вышукваць непаладкі, – адмахнуўся Гурскі. – Перад паездкай у аўтамабільным сервісе зрабілі тэхнічны агляд, а тут нейкі захалусны ўмелец мясцовага разліву дашчэнту разабраў машыну.

– Вашы майстры не роўня дзядулю…

– Памаўчы, Насця, – перапыніў унучку Ціхан, – бачыш, не ў сабе чалавек. А Вы, міл чалавек, зрабіце ласку, ідзіце…