Soyuq cəhənnəm

Xəstəxana Umbakı qəsəbəsinin içində ayrıca qəsəbə kimi salınıb. Bura Bakının mərkəzindən gəlmək üçün bir neçə saat vaxt sərf etməlisən. Təpələrin, cadar-cadar olmuş düzənliklərin arxasında yerləşən Umbakı yolları sonuncu dəfə 2008-ci ildə təmir edilib. İndi elə vəziyyətdədir ki, hər gün bura işə gələn həkimlər üçün əzaba çevrilib.

Cüzam infeksion xəstəlikdir, qida azlığı, anti-sanitariya şəraiti buna gətirib çıxarır.

Bu xəstəliyin sağalması mümkün olmasa da, onun ətrafdakılara yoluxmasının qarşısını almaq mümkündür. Sümükdə ərimə, əzələ qrupunun tədricən nazikləşib yox olması, görmə qabiliyyətinin itirilməsi, daxili orqanlarda müəyyən dəyişikliklərin əmələ gəlməsi cüzamın əlamətləridir. Cüzama tutulan şəxslər öz görünüşünü də get-gedə itirir.

Xəstəliyi yüngül daşıyanlar burda deyil, dispanser nəzarətindədirlər.

Təmasda olduğunuz xəstələr müalicə olunmuş xəstələrdir. Necə ki vərəmli xəstələr müəyyən müddət müalicə kursu keçdikdən sonra onlarla təmasda olmaq, cəmiyyətdə olmaq, ailədə yaşamağa icazə verildiyi kimi, bunlara da ailəsi ilə, kənardakı şəxslərlə təmasa icazə verilir. Amma bir şərtlə ki, onlar iaşə müəssisələrində işləyə bilməzlər. Ümumiyyətlə isə, müalicəyə gecikəndə bir daha gün üzünə çıxmırsan”.

…Telefonu çıxarıb nömrələrə daxil oldu və lazım olan adamın adını tapmağa çalışdı.

Arxada qalmiş gəncə

Gəncə. Hadisələrdən bir müddət əvvəl

Onlar “Xan” bağında üzbəüz çay süfrəsi arxasında oturmuşdular, ancaq çaylara heç biri əl vurmamışdı.

Ümman danışır, Loğman isə maraqla qulaq asırdı…

Ümman öz otağına keçən kimi Loğmana zəng edib, onunla görüşmək istədiyini bildirdi. Loğman Həsənin cinayət işini araşdırarkən bir neçə dəfə zəng edib Ümmanı prokurorluğa çağırmışdı. Elə o vaxtdan Ümman onun nömrəsini telefona qeyd etmişdi.

– İndi nə etmək fikrindəsən? – Loğman soruşdu.

– Bilmirəm, anam məni cəmiyyətdən təcrid etmək istəyir. Umbakıya göndərəcək. Bir də yanıma gələn deyillər, – qız nisbətən özünə gəlmişdi. İndi sakit və qəmli səslə danışırdı. O, sözünün sonunda, az qala, yalvararaq dedi. – Mənə kömək elə, Loğman!

Loğmanın tükləri biz-biz olmuşdu. Bu vaxta qədər cüzam barədə bircə şey belə eşitməmişdi. Ümmana necə kömək edəcəyi barədə düşünə bilmirdi. Sanki beyni donmuşdu.

– Kömək eləməsən, evdən qaçacam, – Ümman dedi.

– Bu, yoluxucu xəstəlikdir?

– Həkimin dediyinə görə, yoluxma ehtimalı çox azdır, – bunu deyib qəhqəhə çəkərək güldü. Amma bu gülüş sevincin yox, kədərin, insan faciəsinin göstəricisi idi. – Qorxma, sənə keçməz!

– Heç də gülməli deyildi, – Loğman ciddi səslə dedi.

Ümman onun iradı qarşısında o dəqiqə özünü yığışdırdı.

– Ən yaxşısı, bu gecə evdə qal, ananın yanında. Çalış, onu dilə tutub fikrindən daşındır! Yoxsa Umbakıda çürüyəcəksən.

– Təsəlli üçün çox sağ ol!

– İroniyan yersizdir. Təsəllilər dərdə dözmək üçündür, həll etmək üçünsə reallığı düşünüb addım atmaq lazımdır.

Susdular.

Anasının onunla bu cür rəftarına baxmayaraq, hələ də ona ürəyi ağrıyırdı. Qadının halını başa düşməyə çalışırdı. Bircə qızını güclə böyüdüb, oxudub, indi də onu soyuq cəhənnəmə göndərəcəkdi. Hələ xəstəliyini bilən olsa, ailədən hər kəs üz çevirəcəkdi. Anasının buna məcbur olduğunu anlayırdı…

– Çayını soyutma! – Loğman məsləhət gördü.

– İstəmirəm… – deyib bir qədər susduqdan sonra əlavə etdi. – Mən Umbakıya getmək istəmirəm!

– Onda gücü dilinə ver! Şirin dil ilanı da yuvasından çıxarar. Çalış, ananı fikrindən daşındır! Hərçənd mənim başa düşdüyüm qədərilə bu, çətin məsələdir. Deyəsən, sənin anan əsl kommunistdir, – Əliyev gülümsədi.

– Hə, ən öndə gedənidir, – Ümman da güldü.

Qız güləndə daha da gözəl görünürdü. O, Ümmanı evinə qədər ötürdükdən sonra maşınında oturub bir qədər düşündü. Hava qaralana yaxın gəlib mənzilinə çıxdı. Yaxşı ki Mədinə vardı. Onunla başını qatır, bir qədər kefi açılırdı. Mədinənin dörd yaşı olsa da, çox ağıllı uşaqdır. Hərdən də çox qəribə suallar verir. Məsələn, bu yaxınlarda gəlib atasının yanında oturub soruşdu:

– Ata, “qoluboy” nədir?

– Rəngdir, – Loğman bir qədər tutulub cavab verdi. – Sən bu sözü hardan eşitmisən?

– O gün eyvandan baxanda aşağıdakı oğlanları gördüm, biri qışqırıb o birinə “qoluboy” dedi. Sonra da dalaşdılar.

Loğman Mədinəyə qulaq asandan sonra xeyli güldü. Nəzrin də bu gülüşə qoşuldu. Amma Mədinə heç cürə onların gülüşünün səbəbini başa düşmürdü. Lakin istənilən halda gənclərin yüksək səslə biədəb sözlər işlətməsi onların mədəniyyət, intellekt səviyyəsinin aşağı olmasını göstərir. Təəssüf, gənclər kitab, musiqi, rəsm və digər mədəniyyət sahələrindən uzaqdırlar. Təbii ki, istisnalar var. Bir xalqı məhv etmək üçün onun təhsilini, mədəniyyətini məhv etmək lazımdır. Yekunda dünyada bircə mədəniyyət qalmalıdır – əxlaqsızlıq. Çünki yeni dünya nizamı bunu tələb edir ki, cəmiyyəti rahat idarə edə bilsin.

Axşam yeməyindən sonra öz otağına keçib masa arxasında oturdu. Həyat yoldaşı Gülnarın sağlığında aldığı “LG” markalı notbukunu açıb internetə qoşuldu. Vikipediyaya və digər qaynaqlara girib cüzam xəstəliyi ilə maraqlanmağa başladı:

“Buranı “lənətlənmiş insanların məkanı” adlandırırdılar. Burada olanları hamıdan ayırıblar və biz orada, şəhərlərdə və kəndlərdə olan ailələrimizdən ayrı düşmüşdük. Deyirlər ki, Cəhənnəm adasında yaşayırıq. Ola bilər…

83 yaşlı Çxon Çjun gülümsəyərək danışır. O da yüzlərlə cüzamlı kimi bu adada yaşayır.

Cənubi Koreyada cüzam xəstələrinin cəmiyyətdən tam təcrid edilməsi praktikasına 1963-cü ildə son qoyulub. Lakin bu adada insanların haqlarının pozulması, onların kölə və qul kimi saxlanılması onillər sonra da davam edib.

74 yaşlı Kan Son Bonq da adaya qayıdıb. O yerə ki, bir zamanlar, həqiqətən də, “Cəhənnəm adası” sayılırdı. Lakin indi burada klinikadadır.

Əvvəllər cüzam xəstələrinin məşəqqətli həyat sürdükləri, zülm çəkdikləri məkan. Adada saxlanan cüzamlı qadınlar arasında hamilə qalanları olanda onlar zorla abort olunur, sonra sterilizasiya əməliyyatına məruz qalırdılar.

Cənubi Koreya sahilləri yaxınlığında yerləşən Sorok adasında, əvvəlki “cüzam məkanı” nda fəaliyyət göstərən Sorokdo Milli Hospitalı indi cüzam xəstələrinə ən yüksək səviyyədə qulluq və himayə təklif edir.

Kan Son Bonq da həyatının qalan illərini burada yaşamaq və burada ölmək istəyir.

6 il əvvəl ada ilə yarımada arasında körpü salındı və bununla da “Cəhənnəm adası” nın təcridinə son qoyuldu.

Adaya yollanan turistlərin sayı sürətlə artır.

Göründüyü kimi, bu xəstələrdən qorxmaq lazım gəlmir. Onlara xüsusi qayğı lazımdır. Bəlkə də, onların hər biri xüsusi bir istedada sahibdir, lakin soyuq münasibət bunu da görünməz edir.

* * *

Dermatoloq Zülfüqar Fərəcovun dedikləri:

“Ölkədəki cüzam xəstəxanasında yetmişə yaxın şəxs qeydiyyatdan keçib. Hal-hazırda xəstəxananın şəraiti elə də standartlara uyğun deyil. Bu xəstəliyə, əsasən, dağlıq rayonlarda rast gəlinir. Müalicəsi isə…

Cüzam törədicisi vərəmin törədicisi ilə oxşardır. Vərəm də infeksion xəstəlikdir. Lakin cüzam daha təhlükəlidir. Bəzən bu xəstəliyin yüngül əxlaqlı insanlarda təsadüf olunduğunu bildirirlər. Bu, tamamilə yanlışdır. Xəstəlik irsi deyil. O, mikrobların vasitəsilə yayılır və bir insandan başqasına keçir. Təhlükəlisi odur ki, bu xəstəlik öz işini gördükdən sonra insan bu xəstəliyə tutulduğunu bilir. Bu xəstəliyə tutulanlar insanlardan ömürləri boyu qaçırlar. Bu da onların psixikasına təsir edir.

Xəstəliyin əlamətləri bunlardır: sümükdə ərimə, əzələ qruplarının nazikləşməsi və yox olması, görmə qabiliyyətinin zəifləməsi. Daxili orqanlarda dəyişikliklər olur. Bu xəstəliyə tutulanların üzləri çürüyərək eybəcər hala düşür.

Qədimdə bu xəstəliyə tutulan insanları fərqləndirmək üçün onlara xüsusi geyim verib boyunlarına zınqırov keçirirdilər…”

Oxuduqca get-gedə canına üşütmə gəlirdi. Nəhayət ki, onu da nəsə təəccübləndirə bildi. Loğman oxuduqca başa düşürdü ki, öz qızı və ya elə özü də bu xəstəliyin daşıyıcısı ola bilər. Bəs onda ona nə kömək edəcəkdi? Açdığı cinayətlərin verdiyi özünəarxayınlıqdan doğan məğlubedilməzlik hissimi? Heç nə.

Baki

Növbəti gün. Günorta radələri

Rizvan oğlu ilə yanaşı oturmuşdu. Həyat yoldaşı Gəncədən zəng edib Ümman haqda hər şeyi dedi. Qulaqlarına inanmayan Rizvan hələ də şokda idi. Həsənin də vəziyyəti eyni idi.

Rizvan Ümmanın Bakıya göndərilməsini istəmişdi. Onun planı Ümmanı müayinə üçün nəhəng və zəngin türk ölkəsi olan Qazaxıstana həkim dostunun yanına göndərmək idi. İstəyirdi ki, dostu onu müayinə etsin.

Həsən qorxurdu; xalası gözlərinin qabağına gəlmişdi. Onu Umbakıya yerləşdirmişdilər və xalası unudulmuşdu. İndi belə bir faciə öz bacısının başına gəldi. Bəlkə də, bu, Tanrının cəzası idi. İndi öz başlarına gəldi.

Rizvan ayağa durdu, yan otağa keçib kiməsə zəng elədi. On dəqiqəyə yaxın danışıb geri qayıtdı:

– Qazaxıstandakı dostumla danışırdım. Həkimdir, yoluxucu və dəri xəstəlikləri üzrə professordur. Bacını onun yanına göndərərik.

– Ata, mən qorxuram! Bu xəstəlik bacımın dərisini çürüdəcək, ağaca oxşadacaq, sonra da öldürəcək. Sonra bizə də keçər.

– Hələ bilmək olmaz, – atası onun sözünü kəsdi. – Ola bilsin ki, diaqnoz səhvdi.

Bir qədər susdular. Sükutu Həsən pozdu:

– Ata, Nüşabə xala yadındadır?

Rizvan bir qədər düşünüb başını tərpətdi:

– Yadımdadır… Düz on ildir ki, ondan heç birimizin xəbəri yoxdur.

– Bax, ata, onu cəhənnəmə atdığınız üçün Tanrı da bizə bu cəzanı verdi, – deyib kövrəldi. – Yazıq bacım.

– Özünü ələ al! Nə tanrı-tanrı salmısan? Qoy hələ uşaq Qazaxıstana gedib-gəlsin, görək nolur.

– Bəs əgər bacım, həqiqətən də, cüzamdırsa?

Rizvan köks ötürdü. Sonra kövrələrək dedi:

– Deməli, onda Ümmandan imtina etməliyik!

Yenə susdular. Rizvanın son ümidi Qazaxıstana idi.

Həsənin telefonuna zəng gəldi. Cavab vermək üçün digər otağa keçdi. Zəng edən Züleyxa idi. Onunla bir neçə kəlmə danışdı, sonra atasının yanına qayıdıb soruşdu.

– Bacım nə vaxt gəlir?

– Yola çıxmalıdır. Hava qaralmadan burda olar. Demişdim taksi ilə gəlsin.

Həsən çıxıb havasını dəyişmək istəsə də, atasını tək qoymurdu. Əlli dörd yaşlı atasının qəfildən halının pisləşəcəyini düşünürdü. Hərçənd atası hələ cavan idi və bu vaxta qədər sağlamlığında, demək olar ki, problem olmamışdı.

Mətbəxə keçib çay hazırlamağa başladı. Bacısının halı, düşdüyü vəziyyət beynindən heç cür çıxmırdı. Ən qəribəsi də odur ki, bacısını düşünəndə uşaq kimi hönkürüb ağlamaq istəyirdi.

Gəncə

Günorta radələri

Çantasını yığıb qurtarandan sonra gözlərini divanda fikirli halda oturmuş anasına zillədi. Anasının qara gözlərinin dərinliyindəki kədəri görəndə bunun səbəbinin cüzam və Umbakı olduğunu daha yaxşı dərk edirdi. Bir növ öz vəziyyətini də tam çılpaqlığı ilə başa düşürdü. Umbakı kimi xarabada məskən salmaq, oradakı palatada öləcəyi anı gözləmək onu dəhşətə gətirirdi. İndi-indi ordakı cüzamlıların, xalasının halını yaxşı başa düşürdü. Hərçənd bu vaxta kimi o xəstəlik və xəstələr barədə düşünməmişdi.

Xalası!.. Yəqin ki, onunla da üz-üzə gələcəkdi orda.

Xarici pasportunu da çantasına atıb anası ilə sağollaşmadan evi tərk etdi. Anası çırpılan dəmir qapının gurultulu səsini eşidəndə diksindi. Qızının getdiyini anladı. Və sanki Ümman bir daha qayıtmayacaqdı. Hər halda, belə düşünürdü. Sanki indi elədiklərindən peşman idi. Bircə xətlə iyirmi beş illik qızını, əziyyətini sildi.

Ümman blokdan çıxıb taksiyə mindi. Bir neçə dəqiqə sonra taksi körpünü keçib əvvəlcə GDU-nu, sonra Gəncə qapılarını geridə qoyub Bakıya sarı istiqamət aldı. Ümman geriyə çevrilib get-gedə uzaqlaşan doğma şəhərinə həsrətlə baxdı. Düşünürdü ki, bəlkə, bir daha bura qayıtmadı. Ona görə də ətrafa doyunca baxırdı. O qədər baxdı ki, axırda şəhər tamamilə gözdən itdi. Bəlkə də, bununla birlikdə anası, Loğman da tamamilə görünməz oldu.

Qazaxıstana isə böyük ümid bəsləyirdi. Allaha yalvarırdı ki, oradakı həkim diaqnozun tam əksini qoysun… Çönüb bir daha geriyə baxdı. Sanki şəhərin çoxdan görünməz olduğunu unutmuşdu.

Prokurorluq

Ağır və çox ağır cinayətlərlə bağlı gərgin keçən iclas on dəqiqə əvvəl Loğmanın növbəti dəfə təriflənməsi ilə yekunlaşdı. İclasdan sonra gəlib kabinetində oturdu. Burada canı sıxılsa da, iş vaxtı qurtarana kimi oturmalı idi. Belə boş vaxtlarında gah kitab oxuyur, gah da filmlərə və ya siyasi xəbərlərə baxardı. Aradabir mərhum həyat yoldaşı ilə bağlı xatirələri yada salırdı.

Toy gecəsinin səhəri idi. İkisi də oyanmışdı. Gülnar başını Loğmanın sinəsinə qoyub uzanmışdı, söhbət edirdilər. Uşaqlıqda başına gələnləri danışır, Loğman isə gülürdü. Birdən onlar bir neçə saniyə sakit dayandılar və Gülnar dedi:

– Məni heç vaxt incitmə! – onun səsində yalvarış və xahiş vardı.

– Sən mənə Allahın bu dünyada bəxş etdiyi, demək olar ki, yeganə halal varlıqsan. Səni necə incidim axı?! – Loğman belə cavab vermişdi.

İndi həmin günləri kino lenti kimi gözlərinin önündən keçirirdi.

Telefonun zəng səsi kabinetdə hökm sürən sükutu pozdu. Telefonu əlinə alıb displeyə baxdı və qəribə tərzdə gülümsəyib cavab verdi:

– Eşidirəm.

– Loğman, salam! Necəsən? – Ümmanın kədərli səsi eşidildi.

– Salam. Babat. Sən?

– Qəribəyəm, Loğman. Atam da bildi cüzamlı olduğumu. Məni Bakıya çağırdı. Ordan da yenidən müayinə üçün məni Qazaxıstana dostunun yanına göndərəcək.

– Lap yaxşı! Gedib Qazaxıstanı da görərsən. Kim bilir, bəlkə, yeni müayinədən sonra cüzam diaqnozu üzərindən götürüldü. Ola bilər, bizim həkimlər səhvə yol versinlər.

– Ümid edirəm, sən deyən olar, – deyib susdu.

– İndi hardasan? – maraq üçün soruşdu.

– Yoldayam. Bakıya gedirəm.

– Uğurlar sənə!..

Ümman başını maşının şüşəsinə söykəyib düşüncələrə daldı. Arxada qalmış şəhərini düşünürdü; Orada qalmış doğmalarını. Düzü, onların sayı elə də çox deyildi. Özünə iki nəfəri lap doğma hesab edirdi. Biri, təbii ki, anası idi. Digəri isə yenicə tanış olduğu mayor Loğman Əliyev. Qısa müddətdə o da Ümmanın qəlbində özünə yer eləmişdi. Gəncədə qalan isə təkcə bu iki nəfər deyildi. Uşaqlıq illəri, xatirələr, gələcəklə bağlı qurulmuş xəyallar. Və indi o qurulmuş xəyallar belə xatirə olur.