Loe raamatut: «Kventin Dorvard»

I fəsil
Təzad

XV əsrin II yarısında Fransa böyük qüdrət sahibi olmuşdu. Kralın və xalqın fədakarlığı nəticəsində bu ölkə İngiltərə hakimiyyətinə tabe olmaqdan qurtulmuşdu.

Di gəl ki təhlükə bununla bitmirdi. Burqundiya və Breton hersoqları ilk fürsətdə krala qarşı üsyan etməyə hazır idilər. Hər bir xırda mülkədar öz müstəqilliyini qorumağa çalışırdı. Bu zülmkarlar qanunla hesablaşmırdılar. Öz rəiyyətlərinə vəhşicəsinə divan tuturdular. Təkcə Overndə üç yüzə qədər belə müstəqil mülkədar vardı. Onlar üçün qətl və qarət adi iş idi.

Bir yandan da İngiltərə ilə uzunsürən müharibə ölkəni lap əldən salmışdı. Qonşu dövlətlərdən gələn saysız soyğunçular silahlı quldur dəstələri düzəldib bütün Fransaya yayılmışdılar. Qalaları, qəsrləri işğal edib quldur yuvasına çevirirdilər. Adamları əsir alıb əvəzində pul istəyir, camaatı çapıb-talayırdılar.

XI Lüdovik belə bir vaxtda taxta çıxmışdı. Qısa vaxtda Fransanı bu fəlakətlərdən xilas etməyi müəyyən qədər bacarmışdı.

Hiyləgər Lüdovik öz şəxsi mənafeyini hər şeydən üstün tuturdu. Fikir və niyyətlərini ən yaxın adamlarından da gizli saxlayırdı. O qədər amansız idi ki, edam cəzaları ona ləzzət verirdi. Tədbirsiz iş görməzdi. Həmişə ehtiyatlı hərəkət edərdi. Məğrur və dikbaş idi. Amma cəmiyyətin təbəqələrə bölünməsini əsla qəbul etmirdi.

Lüdovikin iki əsas cəhəti vardı. Bunlardan biri hədsiz mövhumatçı olması, ikincisi isə son dərəcə macərapərəstliyi idi. Mənasız əyləncələrə hədsiz meyilli idi. Hətta buna görə haqqında rüsvayçı lətifələr yayılmışdı.

Lüdovik hələ taxta çıxmazdan qabaq pis cəhətlərini büruzə vermişdi. Birinci arvadı Marqarita saray adamlarının böhtanlarının qurbanı olmuşdu. Lüdovik həm də nankor oğul idi. O, əvvəlcə atasına qarşı sui-qəsd hazırladı. Buna görə də öz mülkü olan Dofineyə sürgün edildi. Sonra atasına qarşı üsyan qaldırdı. Bu cinayətinə görə isə ölkədən qovuldu. Məcbur olub Burqundiya hersoqu və onun oğlunun himayəsinə sığındı. 1461-ci ildə, atası öldükdən sonra isə onlara da nankorluq etdi.

Hələ hökmdarlığının ilk vaxtlarında az qalmışdı Lüdoviki taxtdan salsınlar. Lakin hər belə hücumda o, bir hiylə işlədib qalib gələ bilirdi.

Artıq onun üçün İngiltərə qorxulu deyildi. Bütün gücünü vassallarını diz çökdürməyə yönəltmişdi. Onları tamamilə özünə tabe edə bilməsə də, xeyli zəiflətməyi bacarmışdı.

İndi onun üçün ən böyük təhlükə Avropa hökmdarlarından biri olan Burqundiya hersoqu Karl idi.

Karlın yeganə arzusu hersoqluq çələngini krallıq tacı ilə əvəz etmək idi. O, XI Lüdovikin tamamilə əksi idi.

Hiyləgər Lüdovik heç vaxt özünü odun içinə atmağı sevməzdi. Hersoq isə təhlükəni xoşlayırdı. Lüdovik arzularından əl çəkərdi, mənfəətindən isə yox. Karl isə nəinki arzularını, ən xırda həvəsini də mənfəətinə qurban verməzdi. Aralarındakı qohumluğa, Lüdovik sürgündə ikən edilən yaxşılıqlara baxmayaraq, onlar bir-birinə nifrət edirdilər. Karlın nifrətinin səbəbi təkcə Lüdovikin nankorluğu deyildi. Əsas səbəb bu idi ki, kralın sarayından Karldan narazı olanlara gizlicə kömək edilirdi.

Lüdovik başa düşürdü ki, Burqundiya hersoqunun hücumu çox təhlükəlidir. Cəsarətinə görə “Cəsur Karl” ləqəbini qazanan hersoq ətrafına dövrünün ən igid adamlarını toplamışdı.

Üstəlik, Lüdovik özünü Karla borclu bilirdi deyə bəzən hersoqun ədəbsiz hərəkətlərinə dözməyə məcbur olurdu.

1468-ci ildə isə iki böyük hökmdarın arasındakı nifrət son həddə çatdı.

II fəsil
Şotlandiyalı gənc

Gözəl bir yay səhəri idi. Cavan bir oğlan kral sarayının yaxınlığından axan Şer çayına yaxınlaşdı. Kral qəsrini əhatə edən meşəlikdə krallığın ov bağı yerləşirdi.

On doqquz-iyirmi yaşlı yolçunun xoşagələn görkəmi vardı. Olduqca səliqəli geyinmişdi. Arxasında yol çantası vardı. Ucaboy, qədd-qamətli idi. Mavi gözləri və gülümsər baxışları mehriban, həm də qətiyyətli idi. Yolda rastına çıxan hər kəsin salamını alır, rahibə və ya zəvvar gördükdə hörmətlə baş əyirdi. Sözün qısası, onda diqqəti çəkən nəsə vardı ki, qeyri-ixtiyari hər kəsin xoşuna gəlirdi.

Çayın qarşı sahilində isə iki adam durmuşdu. Onlar yolçunu çoxdan görmüşdülər.

Oğlan sahilə enəndə adamlardan biri dedi:

– Bu ki bizim qaraçıdır! Keçidə ensə, işi bitdi, su artıb, çayı keçmək mümkün deyil.

– Qoy sınasın, özü əmin olsun.

– Üzünü görə bilmirəm, amma şapkasından tanıyıram. Bax, çığırır, soruşur ki, su dərindir, ya yox.

Yaşlı həmsöhbət təkrar etdi:

– Qoy özü sınasın, həyatda adamın öz təcrübəsindən yaxşı şey yoxdur.

Cavan oğlan qarşı sahildən iki adamın sakitcə ona baxdığını gördü, ayaqqabılarını çıxarıb çox fikirləşmədən suya girdi. Elə bu vaxt həmsöhbətlərdən yaşlısı çığırdı ki, ehtiyatlı olsun. Sonra çevrilib yanındakına dedi:

– Lənət şeytana! Yenə səhv elədin, bu oğlan qaraçı deyil.

Ancaq gec idi, oğlan onu eşitməmiş və suyun iti axarına düşmüşdü. Zirək olmayan adam burada batardı. Yaşlı adam ucadan dedi:

– Bu oğlan qoçaqdır! Bacarırsansa, ona kömək elə, günahını yu.

Oğlan dalğalarla məharətlə mübarizə aparıb o biri sahilə çıxdı. Cavan adam oğlana kömək üçün üzüaşağı yüyürdüyü halda, yaşlı adam tələsmədən gedə-gedə düşünürdü: “O artıq sahilə çıxıb, əlinə də ağac götürüb. Yəqin ki, köməyinə gedəni əzişdirəcək”.

Doğrudan da, oğlan ona yaxınlaşan adamın üstünə cumub çığırdı:

– Namərd! Mən soruşanda niyə cavab vermədin? Yadellilərlə necə rəftar etməyi sənə öyrədərəm!

Cavan adam bu hədəni eşidəndə qılıncına əl atdı. Bu zaman yaşlı həmsöhbət araya girib əmr etdi ki, əl saxlasın. Yolçunu isə suya girməyə tələsdiyi, üstəlik də ona kömək etmək istəyən adamın üstünə cumduğu üçün məzəmmət etdi.

Oğlan yaşlı adamı dinləyib ağacı aşağı saldı. Hörmətlə cavab verdi ki, onları başa düşür, ancaq onlar da gərək vaxtında xəbərdar edəydilər.

Yaşlı adam dedi:

– Görürəm ki, yadellisən, ay oğul…

– Ata, qurulanmağa bir yer göstərsəniz, günahınızdan keçərəm. Çünki bundan başqa paltarım yoxdur.

– Dostum, səncə, biz kimik?

– Əlbəttə, şəhər varlılarındansınız. Siz tacirsiniz, yoldaşınız da sələmçi, ya da qəssabdır.

Yaşlı adam gülümsündü:

– Düz tapdın! Bəs sən kimsən, hara gedirsən?

Cavan oğlan adamları sınayıcı nəzərlərlə süzdü. Sanki onları tanımağa çalışırdı. Bir az susduqdan sonra baş əyib cavab verdi:

– Kim olduğunuzu bilmirəm, ancaq utanıb-çəkinmədən deyirəm ki, mən şotlandiyalıyam, ailənin kiçik oğluyam. Bizim yerlərin adətinə görə, Fransada və ya başqa ölkədə bəxtimi sınamağa gedirəm.

– Lənət şeytana! Gözəl adətdir! Özün də qoçaq oğlansan! Mən tacirəm, mənə bir köməkçi lazımdır. Buna nə deyirsən?

– Təklifiniz ciddidirsə, təşəkkür edirəm. Ancaq qorxuram sizə xeyrim dəyməyə. Mən dağlıyam, cənab, atıcıyam. Monastırda da rahiblərdən oxumaq, yazmaq, hesab öyrənmişəm.

– Bu ki lap əla oldu! – tacir qəhqəhə çəkib güldü.

Onun ədası şotlandiyalının xoşuna gəlmədi:

– Xoşunuza gəlirsə, gülün. Suyun içindəyəm, gedim qurulanmağa bir yer tapım.

Tacir səsini ucaltdı:

– Lənət şeytana, qəzəblənmə, dostum. Sənin vətənini tanıyıram və sevirəm. Siz yoxsul, amma namuslu xalqsınız. Gedək bizim kəndə, səni qonaq eləyim. Bu nədir, ovçu əlcəyi? Bəs bilmirsən ki, kral malikanəsində ova çıxmaq qadağandır?

– Bilmirdim, Burqundiya hersoqunun meşəbəyisi başa saldı. Tərlanımı vağın üstünə yenicə buraxmışdım ki, oxla yerindəcə vurdu. Mən də onu ölüncə döydüm. Tez sərhəddən adlayıb əkildim.

Həmsöhbətlər bir-birinə baxıb istehza ilə gülümsədilər. Oğlan acıqla şapkasını qaşının üstünə basıb dedi:

– Bura baxın, cənablar, xüsusən də sən, yaşlı cənab, ehtiyatlı olun! Sizə sübut edərəm ki, mənə sataşmaq yaxşı nəticə verməz. Ədanız xoşuma gəlmir! Zarafata dözərəm, məzəmmətə də. Ancaq mənimlə bir uşaq kimi rəftar edilməsinə yox. Məni özümdən çıxarsanız, ikinizin də dərsini verərəm.

Yaşlı adam gülməkdən az qaldı boğulsun. Yoldaşı isə əlini qılınca atdı. Şotlandiyalı cəld güclü zərbə ilə onun əlinə vurub silahını yerə saldı. Yaşlı adam daha da şənləndi.

– Ey, qoçaq, əl saxla! Sən də, dostum! – sonra gəncə müraciət etdi, – mənimlə zarafatın axırı yaxşı olmaz. Adın nədir?

– Fransada və Flandriyada böyrümdən asıb gəzdirdiyim bu kisəciyə görə mənə “məxmər kisəli paj” ləqəbi veriblər. Ancaq əsl adım Kventin Dorvarddır.

– Dorvard? Bu, zadəgan adıdır, – yaşlı adam dedi.

– Məni hərbçi olmağa vadar edən də elə budur.

– Əsl şotlandiyalı! Əcdadı bol, qüruru bol, cibində pulu az! Bura bax, dostum, – tacir qaraqabaq yoldaşına dedi, – bizdən qabaq get, tut ağaclığında bizə qəlyanaltı hazırlatdır.

Qaraqabaq adam ona məşum təbəssümlə cavab verib getdi. Bir qədər sonra yaşlı tacirlə Dorvard da qaraqabaq adamın dalınca sıx bir meşəyə girdilər.

III fəsil
Qəsr

Onlar söhbət edə-edə gəlib qəsrə yaxınlaşdılar. Qəsr kral sarayından çox, dustaqxanaya oxşayırdı. Bu keçilməz istehkama bircə yol vardı. Qəsrin olduğu həyətə girmək üçün göz bəbəyi kimi qorunan üç darvazadan keçmək lazım idi.

Qəsr Dorvardı elə cəlb etmişdi ki, islanmış paltarı yadından çıxmışdı.

– Heç ömründə belə qala görmüsənmi? – yaşlı adam soruşdu.

– Qalaya yaxın düşmək çətin işdir, ancaq igid adamlar üçün çətin heç nə yoxdur.

– Özü də sənin vətənində belə igidlər çoxdur, eləmi?

– Mənim vətənimdə haqq yolunda şücaət göstərməyə hazır olan minlərlə adam tapılar. Atam da öz cəsarəti ilə ad qazanmışdı, mən də onun oğluyam.

– Lüdovikin bu bürcləri qoruyan kral qvardiyası başdan-başa sənin həmvətənlərindən ibarətdir. Orada Şotlandiyadan üç yüz nəfər zadəgan var.

– Mən kral Lüdovikin yerinə olsaydım, bütün mühafizəni şotlandlara tapşırardım.

Yaşlı adam qəsrə çox yaxınlaşdıqlarını deyib gəldikləri cığırla yox, daha geniş yolla meşəyə sarı yönəldi.

– Bu yol Plessi kəndinə gedir, orada rahat və ucuz məskən tapa bilərsən. Yaxınlıqda Tur şəhəri var. Ancaq məncə, sənin üçün “Parkyanı Plessi”də qalmaq yaxşı olar.

– Məsləhətinizə görə sağ olun, ancaq mənim burada qalmaq fikrim yoxdur. Bir parça mal əti ilə içməyə bir stəkan nəsə tapsam, bəsimdir.

– Mənə elə gəldi ki, sənin burada dostların, tanışların var.

– Burada bir dayım var, o öz doğma qraflığında qoçaqlıqda və gözəllikdə ad qazanmışdı.

– Onun adı nədir?

– Lesli… çox şərəfli və nəcib addır.

– Şübhə etmirəm, ancaq kral qvardiyasında bu soyadda üç adam var.

– Dayımın adı Lüdovik Leslidir.

– Üç Leslidən ikisinın adı Lüdovikdir.

– Onun ləqəbi “Çapıq Lüdovik”dir.

– Deyəsən, onu tanıyıram. Sən Nişanəli Lüdovikdən danışırsan. Üzündəki çapığa görə burada ona belə ad qoyublar. O, sədaqətli kişi, yaxşı əsgərdir. Çox istərdim sizi görüşdürüm. Ancaq bu, çətindr, çünki kral qvardiyaçıları kralı müşayiət etmək lazım olmayanda qəsrdən çölə çıxmırlar. Məncə, sən dayının yardımı ilə kral qvardiyasına girmək istəyirsən. Əgər belədirsə, çox cəsarətli plandır. Bunun üçün böyük təcrübə sahibi olmaq lazımdır.

– Əvvəllər belə fikrim ola bilərdi, ancaq indi yox. Çünki mən öz azadlığımı “qaranquş yuvası” olan daş zindanlara və dəmir qəfəslərə dəyişmərəm. Belə qozalar gətirən palıd ağaclarının bitdiyi qəsrdə yaşamaq mənlik deyil.

Bunu deyib Kventin qəsrdən bir az aralıda adam asılmış palıd ağacını göstərdi.

– Hər belə adam asıldıqda Fransada bir quldur azalır. Bunlar dələduzları qorxutmaq üçündür.

– Kralın yerinə olsaydım, onları qəsrimin yaxınlığında asdırmazdım, meyit qoxusu buracan gəlir.

– Sən hələ bir az da yaşa, biləcəksən ki, dünyada ölmüş düşmənin, xain və dönük adamın meyitinin qoxusundan daha xoş qoxu yoxdur.

– Hər şeydən əvvəl mehmanxanaya gedək. Yeri gəlmişkən, icazə verin, adınızı öyrənim…

– Adım Pyer dayıdır. Sadə bir adamam, az gəlirlə kifayətlənirəm…

Cığır onları geniş bir yola gətirib çıxardı. Pyer dayı yoldan kənara dönüb kənddən bir qədər aralıda bütün abırlı adamların düşdükləri mehmanxanaya tərəf yönəldi. Onlar dar bir xiyabandan keçib mehmanxananın qapısına çatdılar. Bu dəm-dəsgahlı mehmanxana qəsrdə işi olan nəcabətli ziyarətçilər üçün idi.

Pyer dayı Dorvardı böyük bir otağa apardı. Buxarıda od yanırdı, üstündə qəlyanaltı süfrəsi hazır olan stol vardı.

– Dostum hər şeyi fikirləşib, – Pyer dayı dedi, – yəqin, üşümüsən, qurulan, isin. Bu saat qəlyanaltı da gətirərlər.

O, fit verdi. Mehmanxana sahibi qapıda görünüb ikiqat əyildi.

– Adam göndərib tapşırmışdım ki, qəlyanaltı hazırlasınlar, yerinə yetirilib?

Mehmanxana sahibi yenə baş əyib gözəl qəlyanaltılarla dolu qabları stolun üstünə düzməyə başladı.

IV fəsil
Qəlyanaltı

Kventin yedikcə Pyer dayı onun iştahasına heyran qalırdı. Odur ki mürəbbə, peçenye və başqa ləzzətli şeylər gətirməyi əmr etdi.

Sonra isə Dorvarda sarı çevrilib soruşdu:

– Yaxşı, cavan oğlan, niyə kral qvardiyasında xidmət etmək istəmirsən? Dayın səni ilk boşalan yerə düzəldə bilər, mən də kömək edərəm.

– Mən xasiyyətdə adamlar şərəf, şöhrət, hərbi şücaət arzusu ilə yaşayırlar. Sizin kral Lüdovik isə öz qəsrinə sığınıb. Yalnız bir qaladan o birinə gedəndə at minir. Şəhərləri və mahalları danışıqlar, ittifaqlar yolu ilə alır.

– Lüdovik qorxaq deyil, o, rəiyyətinin qanını nahaq yerə tökmək istəmir.

– Mən şöhrəti də qalxanı kimi parlaq, özü də döyüş meydanında öndə olan hökmdara qulluq edərdim.

– Amma dünyada dəlisov adamlar çoxdur, məsələn, sənin Giyom de la Mark barədə fikrin nədir?

– Plaşını ələ keçirmək üçün rastına çıxan adamı öldürməyə hazır olan, silahsız zəvvarları, rahibləri çəkinmədən öldürən o qulduru deyirsiniz? Ona qulluq etmək atamın şərəfli adını ləkələmək olardı!

Bu zaman qapı açıldı. On altı yaşlarında bir qız əlində məcməyi içəri girdi. Dorvard qeyri-ixtiyari qıza baxdı. Qızın çiçəklərlə bəzənmiş sıx qara saçı, gözəl üzü, tünd- qara gözləri oğlanı heyran etdi.

– Jakelina, axı mən demişdim qəlyanaltımı Peretta gətirsin! – Pyer dayı qıza dedi.

– Bibim xəstələnib, – deyə Jakelina hörmətlə cavab verdi.

Tacirin səsi bir az da sərtləşdi:

– Qondarma xəstəliklərlə məni aldatmaq olmaz.

Qızın rəngi ağardı, canına titrətmə düşdü. Kventin cəld qıza yaxınlaşıb məcməyini əlindən aldı. Qız yalvarıcı baxışlarla qəzəblənmiş qocaya baxdı. Pyer dayının ürəyi yumşaldı:

– Sənə acığım tutmur, Jakelina. Sən yalançı olmaq üçün çox gəncsən. Yəqin, cənab şotlandiyalı da bunu təsdiq edər.

Qız itaətlə dönüb gəncə baxdı. Yox, deyəsən, bu qız heç də adi xidmətçi deyildi. Elə bu qocada da nəsə ayrı bir xüsusiyyət vardı.

– Bibim məni sizə qulluq etmək üçün göndərib…

– Lənət şeytana! Ay uşaq, mənimlə söz güləşdirmə, yeri get!

Jakelina getdi. Qoca tacir nəyə görəsə qaşqabağını töküb oturmuşdu. Nəhayət, fikirdən ayılıb dilləndi:

– Dedin ki, zadəgansan?

– Şübhəsiz! Ancaq uşaqlıqdan mənə öyrədiblər ki, kiçiklər böyüklərə qulluq etməlidir.

Qoca soyuqqanlılıqla qədəhi Kventindən alıb suyu başına çəkdi.

– Dayınla görüşənə qədər burada qal. Günortadan sonra növbəsini dəyişəcək. Mənim də qəsrdə işim var, xəbər verərəm ki, onu gözləyirsən.

Bunu deyib qoca otaqdan çıxdı.

Çox keçmədən mehmanxana sahibi gəldi. Kventin onunla bir qədər şərab içmək istədi. Amma mehmanxana sahibi masadakı qədəhə toxunmaqdan imtina etdi. Çünki qədəh Pyer dayının idi. Üstəlik, onu Parisdə tayı-bərabəri olmayan məşhur usta Martin Dominik düzəltmişdi.

Dorvard səbirsizliklə soruşdu:

– Axı kimdir bu Pyer dayı? Mənə dedi ki, tacirdir. Ancaq deyəsən, burada bir sirr var.

– Elə deyibsə, deməli, tacirdir.

– Nə ticarəti ilə məşğuldur?

– Hər cür ticarətlə. Onun burada ipək emalatxanaları var. Bəlkə də, gələndə yolda tut meşələrini görübsünüz, onun əmri ilə barama qurdları üçün əkiblər o ağacları.

– Bəs Jakelina kimdir?

– Mehmanxanamda kim olduğunu bilmədiyim bir qadınla qalır… Pyer dayı hər kəsi özünə xidmət göstərməyə məcbur edə bilir.

– Bir neçə günlüyə, ya da daha uzun müddətə otaq verə bilərsinizmi?

– Əlbəttə!

Dorvard nə olur-olsun, Jakelinanı yenidən görmək istəyirdi. Hələlik isə mehmanxana sahibindən xahiş etdi ki, ona qalacağı otağı göstərsin.

Mehmanxana sahibi dəhlizin lap sonundakı otağın qapısını açdı. Kiçik, amma təmiz otaqda bir çarpayı və səliqə ilə düzülmüş avadanlıq vardı.

– Ümid edirəm ki, otağınızı bəyəndiniz. Pyer dayının qonaqlarına qulluq etməyi özümə borc bilirəm.

Dorvard təsadüf nəticəsində qovuşduğu xoşbəxtlikdən çaşıb-qalmışdı. O, otağın yeganə pəncərəsindən ətrafa boylandı. Yaşıl şərflə örtülü ud asılmış pəncərəyə baxdı. Çox arzu edirdi ki, gözəl qonşu qız – Jakelina barədə nəsə öyrənsin. Bu vaxt ağappaq bir əl uzanıb pəncərədən asılmış udu götürdü. Kventin əl sahibinin həmin qız olub-olmadığını bilmək istədi. Naməlum qız cəngavərlik dövrünün qədim nəğmələrindən birini oxumağa başladı. İncə meh ilə qarışan bu zərif səs Kventinə sehrli təsir bağışladı. Nəğmə kəsildi. Pəncərə şappıltı ilə örtüldü, pərdə salındı. Dorvard məyus oldu.

Elə bu vaxt xidmətçi gəldi. Bildirdi ki, bir cəngavər onunla görüşmək istəyir.