Loe raamatut: «Мерэйна Патэстас»

© Яўген Аснарэўскі, 2022

ISBN 978-5-0056-6749-6

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Медальён

Дождж сек зямлю з усіх сіл. Ён нiбыта хацеў разбіць усё, што ўдалося стварыць прыродзе і чалавецтву на тым кавалачку сушы, які называюць Беларусь. Але нават халоднае і сырое надвор'е беларускага лістапада, было для мяне вельмі прыемным. Я ведаў, што такое жыццё ўдалечыні ад сваіх родных палёў і лясоў, азёр і рэк, усяго таго, што я памятаю і ведаю з ранняга дзяцінства. Пяць гадоў прыйшлося мне пражыць ў іншай краіне, пакуль я працаваў у аддзеле археалогіі буйнога львоўскага інстытута. У тыя гады, падчас навучання любімай справе, я быў шчаслівы. Археолаг, гэта, як казалі ў нас на курсе, шкодны лад жыцця, а не прафесія. Успамінаць Украіну мне і зараз вельмі прыемна. Палi чарназёму, цэркаўкі ў стылі ўкраінскага барока, вясёлы гоман і нораў украінцаў, што любілі размаўляць на сваёй роднай мове. У тыя вучнёўскія гады ўсё гэта рабіла мяне энергічным і натхнёным. Менавіта там, ва Украіне, мы раскапалі дзесяткі найцікавейшых курганоў. Але я сумаваў па радзіме і заўсёды ведаў, што абавязкова вярнуся.

Асаблiва моцны выбух грому прымусіў мяне здрыгануцца. Палявыя працы ў лістападзе – гэта, вядома, пазнавата. Пазнаю сваё роднае надвор'е! І я вельмі рады, што яно такое!

– Здаецца, сёння нам больш не пакапацца, – сказаў мне Юрась, падыходзячы бліжэй.

Мы сядзелі ў сваіх палатках, недалёка ад шэрага курганоў, размешчаных на ўскрайку невялікага лясочка. Я глядзеў на шпіль касцёла, што тырчаў над вяршынямі сосен. У невялікай вёсачцы, дзе стаяў касцёл, жыла, мабыць, толькi сотня чалавек, але храм у іх быў такi, што не адарваць вачэй – прыгожы і стройны, хоць і суровы, як каменная гара, якая ўздымаецца з зямных нетраў. У вушах булькатаў гук дажджу: бам-бам-бам. Мне ўжо хацелася, каб дождж стаў слабець, і няўрымслівы бубнач зайграў цішэй. Але затое паветра! Гэта проста так не патлумачыш тым, хто не быў падчас дажджу на ўскраіне беларускага лесу!

– Так, падобна, што на сёння ўсё! – адказаў я Юрасю.

Гэты Юрась – не самы мой любімы калега. Часам Юрка дазваляў сабе мець зносіны з чорнымі капальнікамі, а яшчэ быў схільны прыхаваць нешта з ліку самых значных знаходак. Каламутны хлапчук! Але гэта жыццё. Трэба ўмець нармальна камунікаваць з усімі.

– Зганяю ў вёску. Можа ў мясцовых самагонкі дастану. Пагрэемся! – сказаў Юрась, ды весела падміргнуў.

– Ну давай, зганяй.

«Усё роўна піць не буду!» – падумаў я.

– Ну ўсё, пабег.

– Давай, Юрась, давай.

«А можа быць і варта было б выпіць цукроўкi. Ну, паглядзім, што там Юрка прыцягне.»

Але Юрась вярнуўся толькі пад раніцу. Відаць, знайшоў сабе прытулак у вёсцы. Можа піў палову ночы з мясцовымі мужыкамі, а можа і яшчэ неяк уладкаваўся. Быў ён бадзёры і быццам бы цвярозы, але дыхаў перагарам.

– Пайшлі капаць, ёлупень, – кісла ўсміхнуўшыся, сказаў я.

Раніца нарадзілася сонечнай і халаднаватай. У полі я запрыкмеціў шустрага труса, якi скакаў кудысьці, па сваіх справах. Калі я бачу такога шэрага ўцекача, у душы прачынаецца старажытны паляўнічы інстынкт і мне хочацца бегчы за ім.

«Напэўна, сёння ўжо не будзе дажджу».

У лесе мы назбіралі трохі позьніх грыбоў. Нюхаць іх было неверагодна прыемна. А ад думак аб смажаных на вогнішчы польскіх грыбах, у роце пацяклі слінкі.

Час пралятаў хутка. Праца археолага даволі аднастайная. Трэба капаць і прасейваць зямлю, а потым зноў капаць і прасейваць. Але якое шчасце цябе чакае, калі ты нарэшце заўважыш нешта, хоць бы трохі цікавае! Таямніца! Вось яна, у тваіх руках! Ты забіраеш у мінулага яго сакрэты і аддаеш іх будучыні. Мы – вечна стомленыя і выпацканыя зямлёй працавікі, сваімі рыдлёўкамі дастаем на свет найкаштоўнейшыя артэфакты! Хоць, усякая праца ў нашым цэху важная! Гісторыкі ж таксама капаюць архівы, амаль як мы зараз капаем курганы.

Пакуль у галаве варушыліся філасоўскiя думкi, рукі хутка перакідвалі зямлю. Грунт, канешне, цвёрды. Але нічога страшнага! Трохі больш намаганняў і яшчэ некалькі лішніх мазалёў і мы паспеем да вечара разабрацца з гэтым аб'ектам.

Раптам у мяне зазваніў тэлефон. Я выпрастаўся, аддыхаўся і выкінуў наверх запэцканую рыдлёўку. Затым я хутка выскачыў з шурфа і намацаў у кінутай непадалёк куртцы свой мабільнік.

– Так, алё, – мой голас яшчэ быў перарывістым ад працы.

– Генадзь?

– Так-так, гэта я. Гаварыце, слухаю вас!

– Геначка… – жаночы голас перапыніўся хліпаннем, хтосьці плакаў у трубцы, і я не разумеў хто.

– Што такое? Што здарылася? – спытаў я, адчуваючы збянтэжанасць.– Хто гэта?

– Геначка, гэта Вера Максімаўна, твая суседка.

«Ах, вось хто!»

Я даўно ведаў сваю суседку з шэсцьдзесят першай кватэры, але кантакты нашы былi дастаткова рэдкімi, хоць і не пазбаўленымi цеплыні. Вера Максімаўна нашмат старэйшыя за мяне. Жанчыне было ўжо далёка за восемдзесят. Яе сын Віталь – алкаголік са стажам. Ён таксама даўно не хлопчык, яму, мабыць, ужо за шэсцьдзесят. Гэты нягоднік ніколі не працаваў. Пакуль Вiталька быў малады і даволі прыгожы, ён з задавальненнем жыў за кошт жанчын. І, вядома, ён заўсёды піў, як у бочку ліў. Але гады алкагольнага марафону зрабілі сваю справу. Вiталька захварэў і зараз амаль не мог хадзіць. Яго старая маці таксама перасоўвалася цяжка. Жудасная, але, на жаль, нярэдкая гісторыя. Некалькі разоў я нават схадзіў у краму, па прадукты для Веры Максімаўны, і дапамог вынесці насілкі з Вiталькай, калі за ім, падчас моцнага прыступу, прыехала хуткая.

– Гена, дарагi, тут Вiтальке зусім дрэнна. А мы ж адны з ім, больш і няма ў нас нікога. Прасіць нязручна цябе, Геначка, але трэба. Зайдзі да нас, калі ласка. Трэба пагаварыць. Зайдзі, дарагi. Адны мы, разумееш, адны зусім.

Я жадаў растлумачыць суседцы, што зараз працую і не магу кінуць экспедыцыю. Я б сказаў ёй, што яна, па сутнасці, чужая для мяне жанчына і я не магу вырашаць іх з сынам праблемы. Не я ж быў у гэтых праблемах вінаваты. Мне вельмі хацелася гэта сказаць.

– Добра, Вера Максімаўна, я хутка прыеду, не хвалюйцеся, – прамовiў я, упэўненым голасам.

Паклаўшы трубку, я цэлую хвіліну мучыўся ад жадання зноўку патэлефанаваць суседцы і заявіць, што я не прыеду. Але замест гэтага я пайшоў развітвацца з калегамі.

– Гэта навошта ты з'яжджаеш, здурнеў ці што? Што гэта за суседка і чаму ты павінен ёй дапамагаць, не разумею? – пытаўся здзіўленым голасам Юрась.

Эх, тут ён у чымсьці мае рацыю. Я панура пайшоў да сваёй машыны і, паабяцаўшы таварышам вярнуцца яшчэ да вечара, скокнуў у салон. На шчасце, ехаць трэба не так ужо i далёка. Я хутка праляцеў міма старых драўляных хатак, раскіданых па хутарах, і дробных рачулак, якіх так шмат у нашых краях. Праз гадзіну я стаяў у кватэры сваёй суседкі.

– Геначка! Ты не ведаеш, як я цешуся.

– Добра, Вера Максімаўна. Кажыце, што ў вас такое здарылася. Прабачце, але я спяшаюся, – мой голас гучаў, можа быць, трохi суха, але мяне можна было зразумець.

– Так, Геначка, я скажу зараз. Бачыш, вось… Нам проста зусім няма да каго звярнуцца. Ты ж ведаеш, што Вiталька не ходзіць. І яму патрэбны інвалідны вазок, пажадана добры, з маторам. Я сама ледзь перасоўваюся ўжо. Але грошы, разумееш, грошы, – тут на вачах Веры Максімаўны з'явіліся слёзы. – А ты ж нам дапамагаў, я памятаю. Можа быць ты і цяпер дапаможаш. Трэба вельмі шмат – тысячу даляраў. Потым як-небудзь аддам табе, што-небудзь прыдумаю.

Я быў надзвычайна здзіўлены.

– Але я ж просты археолаг, Вера Максімаўна! Вы ж бачыце, які вэрхал у краіне робіцца. Можа хутка археолагам наогул плаціць перастануць – няма будзе з чаго! Я б з радасцю дапамог, але няма ў мяне такіх грошай.

– Я разумею, Геначка, я ўсё разумею. Дзякуй, што прыехаў. Прабач мяне, дурніцу старую, за такія просьбы. Адны мы, Гена, зусім адны.

Калі я выйшаў ад суседкі, на душы быў такi цяжар, як быццам я здрадзіў самаму лепшаму сябру. Я разумеў, што ні ў чым не вінаваты, але ўсё роўна было вельмі сумна.

Калі я вярнуўся, праца яшчэ кiпела.

– Вось і прагульшчык з'явіўся, – заўважыў Юрась, а астатняя каманда засмяялася.

Я моўчкі палез у шурф і пачаў капаць максімальна хутка, каб адагнаць усе змрочныя думкі. Не прайшло і пяці хвілін, як сёе-тое знайшлося. Аднаго погляду на прадмет было дастаткова, каб зразумець – я сарваў джэкпот беларускай археалогii. Калегаў побач не было. Ніхто не бачыў маю знаходку. І ў гэты момант майго прафесійнага трыумфу, мне ў галаву раптам прыйшла дзіўная думка. Рука, як быццам незалежна ад маёй волі, сціснула ў кулаку каштоўную рэч.

Пасля адбою я засеў у палатцы з ліхтаром і пачаў вывучаць свой «Святы Грааль». Гэта быў залаты медальён, з выдатна выкананай выявай жанчыны, на плячы якой сядзеў кот. Пад жаночай фігурай змяшчаўся надпіс «MEREINA», зроблены гатычнымі літарамі. Відавочна – мне ўдалося знайсці адзіную пакуль выяву балтыйскай багіні палявання і лясоў, пра культ якой было вядома вельмі мала.

Не ведаю, як атрымалася заснуць. У сне я бачыў чырвонае неба, такое неверагодна прыгожае, што хацелася крычаць ад захаплення. І на фоне гэтага неба рэзка з'явілася постаць маладой дзяўчыны. Яна наблізілася да мяне. На плячы незнаёмкі сядзеў вялізны чорны кот. У дзяўчыны былі вялікія вочы і доўгiя валасы.

– Ты ўсё добра прыдумаў, Генадзь, – сказала дзяўчына. – Дзейнічай і пакінь сумневы. Усё будзе добра, і ўсё атрымаецца як трэба.

Тут я прачнуўся.

«Гэта ж тая самая багіня з медальёна – Мерэйна». Вось гэта было дзіўным, насамрэч.

З раніцы нашы курганы завалакло густым туманам. Але днём з'явілася яркае сонца, і мы пачалi бадзёра капаць, адчуваючы прыемны пах сырой зямлі. Вечарам я адважыўся! Рашэнне было цяжкім, і я доўга блукаў па лесе, штурхаючы раскіданыя на сцяжынках сасновыя шышкі. Але нават водар жывой ігліцы не мог мяне супакоіць. Выпіўшы для адвагі, я зазваў у палатку Юрася і з выглядам мацёрага змоўшчыка шчыльна зачыніў уваход. Затым я дастаў артэфакт, паказаў яго хлопцу, і прама спытаў:

– Колькі далі б за такі, твае сябры чарнушнiкi, як думаеш?

Юрась зрабіў нявінныя вочы.

– Ты пра што, наогул?

– Кінь гэта! Ты ведаеш пра што!

У поглядзе Юрася паступова разгаралася здзіўленне, пакуль ён пiльна глядзеў на артэфакт. Я адчуваў, што Юрка ўжо падлічвае ў думках гіганцкую суму, якую можна атрымаць ад продажу медальёна на чорным рынку.

«Так, Юрась, ты не самы сумленны чалавек. І я сам, мабыць, таксама».

– Колькі ты хочаш? – нарэшце прама спытаў ён.

– Тысячу даляраў, – спакойна адказаў я, разумеючы, што рэальны кошт у дзясяткі разоў большы.

– Вось не прагавіты ты, Тарасавец. Дамовіліся! – імгненна адказаў радасны Юрась.

Праз месяц я прыехаў да суседкі. У кішэні ляжала тысяча даляраў, атрыманая ад Юрася, а дакладней – ад ягоных ценявых таварышаў.

Але ў кватэры чамусьці была пара незнаёмых людзей, а Вера Максімаўна адсутнічала. Я пацікавіўся, дзе ж гаспадыня.

– Яна памерла, – без усялякіх цырымоній сказаў адзін з незнаёмцаў.

– Але як гэта? – прашаптаў я, адчуваючы, што гатовы проста сесці на падлогу пасярод залы.

– Віталь вунь там, у пакоі. Можаце з ім пагаварыць, калі хочаце.

Аглушаны жахлівай навіной, я машынальна прайшоў да пакоя. Вiталька сустрэў мяне маўчаннем і злосным позіркам. Я глуха прамовіў:

– Вiталька, я магу купіць табе вазок. Мяне твая матуля прасіла. Грошы я дастаў.

Хвіліну Вiталька толькі злосна тарашчыўся на мяне, нічога не адказваючы. Нечакана ён апусціў галаву і прамармытаў:

– Не! Я не заслужыў. Маці столькі гадоў са мной мучылася. На пахаванне грошы ёсць, а больш не трэба нічога. Пакінь сабе грошы. Або лепш, ведаеш што, – тут ён падняў галаву і паглядзеў на мяне ўважлівым позiркам, – аддай грошы ў дзіцячы дом. Мая дачка ў дзіцячым доме вырасла. Ужо не паправіш нічога, яна мяне бачыць не жадае. Але можна іншым дапамагчы. Зрабі так, Гена, калі хочаш.

Я выйшаў з кватэры ні з кім не развітаўшыся. У гэты ж дзень я ахвяраваў тысячу даляраў у дзіцячы дом. Праз тры месяцы Юрася злавілі падчас яго махінацый і выгналі з працы. Юрка заўсёды быў шчасліўчык і яму пашанцавала зноў – абышлося без крымінальнай справы. А яшчэ праз паўгады медальён Мерэйны ўсплыў на буйным аўкцыёне. Нейкі ананімны спонсар купіў артэфакт і, кажуць, мае намер перадаць яго ў адзін з беларускіх музеяў. Напэўна, мой сон быў прароцкім – усё атрымалася так, як трэба. Вось толькі я да гэтага часу не ўпэўнены, што зрабіў як трэба.