Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Агонь і лёд

Вяртанне ў каралеўства

Па калядным шэсці ўсе дзеці атрымалі ласункі. Асабліва прысмакаў дасталася «козачцы», якая больш за ўсіх працавала. А з іншага здабытку збіраліся зрабіць агульны стол для ўсіх калядоўшчыкаў. Янка з Міланай ісці не планавалі, хоць дзеці там таксама будуць. Яны добра стаміліся і хацелі адпачынку. Ведаючы па мінулых гадах, святочнае застолле працягнецца хіба не да раніцы – гуляць на вёсцы ўмеюць. А вось бацькі пойдуць абавязкова, бо вельмі хацелі пабачыцца са сваякамі ды сябрамі. І ўсе абавязкова чакаюць іх бабулю, без якой вечарына нават не ўяўляецца, бо без яе спеваў і свята не свята. Народных песень яна ведае багата, а яе голасам можна заслухацца сябе на радасць. Ну, і куды ж без іх дзеда – галоўнага зорканошы. Толькі пераапрануцца варта было і зорку назад у камору прыбраць. Да наступнай Каляды.

– Бацька, я ўсё сам прыбяру, ты збірайся, – запрапанаваў сын дапамагчы, каб нікога не затрымліваць.

Стары не адразу, але пагадзіўся і даў яму ключы. Зрэшты, яго з жонкай чакалі іншыя калядоўшчыкі. Пазаносіць старыя важкія кажухі, вялікую зорку ды іншае, насамрэч, часу адымала. Каб хутчэй даць рады з усім, далучыліся да бацькі і Янка з Міланай, якой таксама трэба было пакласці на месца сваю маску і футра «казы».

Дзеці ўвайшлі ў невялічкае памяшканне, стаіўшы дыханне. Для іх гэта была не проста камора, а нешта загадкавае, таямнічы пакой. Хоць рэчы трэба было класці ў іншае месца, але, заходзячы, яны ўтаропіліся і не адводзілі вачэй ад старога грувасткага куфра і старадаўняга люстэрка, якое было фактычна сямейнай рэліквіяй. Усё было на сваіх месцах. Яны так заглядзеліся, што ледзьве не ўрэзаліся адзін у аднаго.

– Э-гэй! Прачніцеся! – вярнуў бацька сваіх зачараваных летуценнікаў у рэчаіснасць.

А потым паглядзеў на тую сцяну і прызнаўся:

– Шчыра кажучы, мяне таксама ў дзяцінстве заварожвала гэтае люстра. Нешта ў ім ёсць, гэта нават цяжка перадаць на словах. Кажуць, што старажытныя люстэркі хаваюць у сябе шмат таямніц. Падумаць толькі, колькі нашых продкаў стаяла перад ім, глядзелася ў яго са сваімі думкамі, разважаннямі. Ёсць у гэтым нешта загадкавае, можа нават містычнае. Калі ўглядаешся ў гэтую бясконцасць… Нездарма ж, напэўна, люстры лічаць парталамі ў іншыя вымярэнні.

– Напэўна, – пагадзіўся Янка. – А табе дзеда нічога пра яго не распавядаў?

– Не. Ды я неяк і сам не пытаў у яго. Прызнацца, колькі памятаю, яно заўсёды вісела ў каморы, а пускаць ён сюды нікога не любіць. Для яго гэта скарбніца, уласная тэрыторыя, дзе іншым знаходзіцца не пажадана. Амаль sancta sanctorum – святая святых, як кажуць на лаціне. Хаця, па мне, дык нічога тут настолькі каштоўнага нямашака. Хіба, у куфры можа нешта і хавае. Ды наўрад ці ў нашага дзядулі ёсць штосьці насамрэч важнае…

– А калі дарагое сэрцу? Нешта асабістае, – выказала здагадку Мілана.

– Хо, гэтага тут з лішкам, – усміхнуўся бацька, акінуўшы жэстам пажыткі.

Тут і напраўду, чаго толькі не было. І, зразумела, з большага – дарагое да сэрца старога.

Бацька ўсё акуратна расклаў, асабліва далікатна абыходзячыся з каляднай зоркай, а Мілана тым часам клапатліва загортвала маску казы ў хустку, каб тая захавалася для наступных свят і яшчэ не на адзін год.

– Добра, вы тут самі дапрыбірайцеся, а ў мяне таксама ўжо няма часу, – апамятаўся бацька. – Усе ўжо, напэўна, сабраліся, толькі я дагэтуль не. Як усё пакладзеце на месца, замкніце дзверы. Ключ аддасцё дзядулю, – прамовіў ён спешна, агледзеўся па баках і хутка выйшаў.

Дзеці ўсё закончылі і сабраліся да дзвярэй. Але не маглі не затрымацца.

– Бацька як у ваду глядзеў, менавіта партал.

– Можа ён ведае што?

– Наўрад ці. Ты ж чуў, дзеда ніколі тату не распавядаў пра люстэрка і не надта сюды пускаў.

– Дык і з намі, лічы, тое ж.

– Але з намі іншая гісторыя.

– Ну так, маеш рацыю, сястрычка.

Яны выйшлі і замкнулі камору. Дарослыя ўжо акурат апраналіся.

– Тата, на ключ, – працягнуў руку Янка.

– Вой, я ж кажу, аддай дзеду.

Тут акурат ён і выйшаў, было відаць, што спяшаецца.

– Дзядуля!

– Потым, мае даражэнькія. Зараз галоўнае нічога не забыцца.

– Але…

– Так, дзеці, – умяшалася маці. – Мы будзем вельмі позна. Ежа на стале на кухні. Калі што яшчэ пажадаеце – у лядоўні. Гарбату, мяркую, самі зробіце.

– Так, не хвалюйся.

– Да ночы не сядзіце. Яшчэ колькі часу і кладзіцеся, нас не чакайце.

– Добра.

Дарослыя хутка сабраліся і адправіліся ў госці. Да ўсяго астатняга ім ужо не было справы.

– Так. Усе сышлі. Мы адны. Ключы у нас…, – шматзначна ўсміхаючыся прамовіў Янка.

– Нават і не думай.

– А што там думаць? Мы толькі туды і назад. Праведаем сваіх сяброў – і дадому.

– Маці што сказала? Паесці і спаць.

Але Янка не супакойваўся. За сталом ён ізноў падняў гэтую тэму, але сястра была непахіснай у сваёй цвёрдасці.

– Я таксама хачу туды трапіць. Але я не хачу падстаўляцца. Невядома, калі бацькі вернуцца. А што, калі раней, а нас не будзе? Уяўляеш сабе?

– Ну глядзі сама. А там напэўна нехта некага чакае, – пачаў Янка хадзіць кругом ды навокала.

– Хто каго?

– Каралевіч там быў адзін, – падбухторваў яе брат. – Ужо вельмі на цябе ён вока паклаў. А нехта яшчэ і саломінку на багатага жаніха выцягнуў…

– Вой, вой, надта ён мне патрэбны, – аднеквалася дзяўчына, а сама тым часам знянацку пачырванела. – Ды й, бадай, вырас ён ужо. Не забывайся, час там па-іншаму бяжыць.

– Значыцца, і Цмок ужо вырас. Мо ўжо і лятаць здольны.

– Вох, а вось яго б спаткаць я б насамрэч хацела.

– Ды і Пугач там напэўна па нам засумаваў.

– Усё, хопіць! Мяне гэтым не возьмеш. Будзе больш зручны момант, тады абавязкова наведаем. А зараз не будзем выпрабоўваць лёс. Вакацыі яшчэ доўгія, знойдзем час.

– Час можа і знойдзем, але ці знойдзем ключы? Паразважай сама. Зараз яны ў нас, потым іх дзядуля забярэ – не знойдзеш. І бацькі самі сказалі – будуць вельмі позна. А гэта значыць, што можа і наогул дзесьці раніцай. І то добра, калі так. Думай.

Далей Мілана ела моўчкі. Падобна, што яе брат меў рацыю. Яго аргументы гучалі даволі пераканаўча. Абставіны склаліся вельмі спрыяльна. І калі яшчэ выпадзе такі шанец, каб усё так выгодна супала, насамрэч не вядома. Ці будзе ён наогул?

– Ну добра, я згодная! – здалася нарэшце яна.

Брат адразу ж узбадзёрыўся і акрыяў! Акурат і падмацаваліся на дарогу.

– Тады не будзем губляць часу!

– Не будзьма!

Яны хутка накіраваліся ў пакой збіраць рэчы, і менш чым праз пяць хвілін былі ўжо гатовыя. Праз плячо ў Янкі вісеў бінокль, у кішэнях ляжалі крэсіва і ліхтарык, а ў руках ён трымаў «ключы ад партала» – драўляныя крыжык і падкову. У Міланы на шыі вісеў чароўнай прыгажосці кулончык, а ў валасах бліскала дыядэма. Ды так па дробязі сяго-таго прыхапілі – перакусіць, бінт, усялякае ж у дарозе можа здарыцца. Адзінае што, у пярэднім пакоі яны задумаліся: а што апранаць?

– Як думаеш, а там зараз таксама зіма? – разгубілася ў апошнюю хвіліну Мілана.

– Па мне, дык там, здаецца, зімы наогул ніколі не бывае.

– Можа, нам папросту шанцавала?

– Магчыма і так. Зробім вось што – курткі апранаць не будзем, а як і там будзе зіма, то папросту вернемся па іх.

– Згодная.

На тым і сышліся. Падрыхтаваўшыся да чарговага падарожжа, Янка ўставіў ключ у дзверы каморы.

– Хвалюешся? – спытаў ён сястру.

У адказ яна толькі ўсміхнулася і адмоўна паматала галавой. Безумоўна ж, яны хваляваліся абое. Папросту не хацелі гэта паказваць. Дзверы адчыніліся, хлопец ўвайшоў і запаліў святло. За ім прайшла і сястра.

– Ну што, хто першы? – усміхаючыся, спытаў брат.

– Вядома ж ты! Мог і не пытацца. Ключы ж ад партала ў цябе.

– Ну так.

Янка ўзлез на куфар і правёў па раме люстэрка.

– Нават дрыжыкі па руцэ пабеглі.

– Давай ужо, смялей! – падбадзёрвала Мілана.

Хлопец уставіў крыжык у герб, і па пакоі прабегся лёгкі ветрык. Брат з сястрой нават спалохана азірнуліся, але прыгадалі, што так было і ў мінулыя разы, і супакоіліся. Пасля таго, як была прымацаваная і падкова, крыжык выехаў на шрубе са шчыта.

– Гатовая?

Дзяўчына толькі згодна кіўнула ў адказ і напружылася ў чаканні. Янка павярнуў крыжык, і па раме пранёсся трэск. Юнак трохі адсунуўся ў бок, ад бяды падалей, і тут жа шкло абсыпалася дробнымі аскепкамі ўніз, знікаючы недзе за рамай люстэрка. Брат падаў руку і дапамог сястры падняцца на куфар. Затым смела рушыў у цемру, што цяпер утварылася на месцы люстра, і знік. Мілана насцярожана ўслухоўвалася ў пустэчу. Было толькі глуха чуваць, як ён недзе выскачыў.

– Ну як там? – хвалявалася дзяўчына.

– Ды нармальна ўсё! Давай сюды!

– Гэта добра! Але ці не холадна там?

– Ды не, падобна што тут лета!

– Лета? Хм! Гэта ўжо файна.

І яна, больш ні хвіліны не вагаючыся, рушыла ўслед за братам. З’ехаўшы долу, яна вылецела праз праём і зноў апынулася на той самай паляне, з якой і пачыналіся іх мінулыя падарожжы. Трохі ў баку стаяў Янка, аглядаючы наваколле. Гэтым разам ён не быў у рыцарскіх даспехах, зрэшты, і не браў іх. Але і без таго выглядаў досыць шляхетна – яго абутак змяніўся на саф’янавыя боты, звычайны швэдар – на лёгкі, але прадстаўнічы шляхецкі жупан, падвязаны ядвабным поясам. У такім выглядзе хоць зараз да двара не сорамна. Мілана ўстала, атрэслася, і ацаніла свой выгляд, які таксама перайначыўся – як і калісьці ўсё той жа ўпелянд, упрыгожаны залатой вышыўкай, толькі іншага адцення, і цяпер паверх яго звісалі дарагія жамчужныя каралі. Дзяўчына прыгадала, што ў яе на шыі былі сціплыя пацеркі, зусім танныя, так, драбяза. Але ж цяпер! Пра такія яна нават і не марыла. І, вядома ж, давяршала вобраз шыкоўная дыядэма з пералівістымі ў промнях сонца дыяментамі.

– Што ж, годна, – засталася яна задаволенай. – Хаця, для падарожжа можна было лепей застацца і ў тым, у чым былі, – падсумавала яна, ужо ведаючы, як нялёгка ў гэтым строі прабірацца скрозь лес.

Затым яна азірнулася навокал. У пары года Янка, напэўна, трохі памыліўся. Холадна не было, але і да лета не надта было падобна. Хутчэй – ранняя восень, бо некаторае лісцё пазалацілася ўжо. І спёкі летняй не было, адчувалася лёгкая свежасць.

Паляна выглядала крыху іначай. Гэта была дакладна яна, хіба толькі з цягам часу злёгку зарасла хмызнякамі. Але валун быў па-ранейшаму на сваім месцы. Да яго Мілана адразу і накіравалася. Час адбіўся і на камені – бакі пачалі зелянець, месцамі пакрыўшыся імхом. Мілана пільна агледзела валун з усіх бакоў і сумна ўздыхнула:

– Нямашака.

– Ты пра вужаку?

– Пра яго.

– Спадзявалася ўбачыць?

– Хацелася б.

– Так, няблага было б. Ён бы хоць распавёў, што тут ды як. Цікава, чаго нам чакаць гэтым разам? Гэтыя змены краявідаў мяне калі не палохаюць, то прымушаюць думаць усё, што заўгодна.

– Гані дурное з галавы. Усё мусіць быць добра. Усіх злых ведзьмакоў пазбавіліся, цяпер у каралеўстве павінен панаваць мір ды спакой. Весялей, братка!

– Добра, калі так. Але ж колькі нас не было, што ўсё так пазарастала?

Мілана задумалася на хвілінку, разважаючы.

– Ды гадоў дзевяць-дзесяць, мяркую.

– Магчыма. Змянілася ўсё заўважна. Хочацца спадзявацца, што толькі тут.

– Будзем у гэта верыць.

– Што ж, можам нават праверыць. Мяркую, гэтым і зоймемся.

– Зрэшты, нездарма ж мы ізноў тут. Ну што, у дарогу?

– Рушым!

І яны ўжо накіраваліся наперад, але раптам Янка задумаўся.

– Ага, рушым. А куды?

– Насамрэч! – усміхнулася Мілана. – Мо да Пугача, як звычайна?

– З аднаго боку адведаць трэба абавязкова. А што, калі яго не будзе ў сябе?

– Як так?

– Калі ў каралеўстве запанаваў спакой, ён і да замку мог перабрацца. Бадай, у гадах ужо, цяжка жыць аднаму.

– Магчыма, ты маеш рацыю. Хаця, гэта малаверагодна.

– Чаму?

– Ды не пакіне ён сваю бібліятэку, яна для яго найкаштоўнейшы скарб.

– Ну так, лагічна.

– Але і рызыкаваць марна не хацелася б. Шлях да яго няблізкі, а заспеем пугача ці не, насамрэч невядома.

– Вось і я пра тое. І да замка значна бліжэй. Калі там усё добра, мы гэта, мяркую, і здалёк убачым. А там ужо, і чым каралеўства дыхае, даведаемся.

– Згодная, давай зробім па-твойму. А там будзе бачна.

– Тады хадзем?

– Наперад, вандроўнік!

І яны скіраваліся праз лес у бок замка. Дарога не падавалася надта цяжкай, у адрозненні ад паляны, тут не так усё пазарастала. Да таго ж, іх падганяла прага як мага хутчэй убачыць старых знаёмых і жаданне спраўдзіць, ці не адбыліся якія змены за гэты час. Але ў пэўны момант Янка знянацку спыніўся і насцярожыўся. Прыслухалася і Мілана. Аднекуль пучуўся шолах і лёгкае храбусценне галінак. Зусім блізка.

– Злыдні? – выказала здагадку дзяўчына.

Хлопец толькі паціснуў плячыма, і яны хуценька схаваліся за дрэвы. Якое ж было іх здзіўленне, калі з-за хмызняку выбегла… сямейка вожыкаў. Дзеці гатовыя былі нават рассмяяцца з таго, што сабе надумалі, але выдаваць сябе не хацелася. Пырхаючы і пасопваючы, купка калючых клубочкаў прашамацела на кароценькіх ножках усяго ў якіх метрах пяці ад іх і знікла ў гушчары лесу.

– А ты ведаеш, што вожык – гэта насамрэч пацук, які не пагаліўся, – пажартаваў Янка.

– А чаму не пагаліўся?

– Ясная справа – каб котцы не спадабацца і каб тая не з’ела.

Мілана ўсміхнулася, і яны рушылі наперад. Далейшы шлях пралягаў без здарэнняў. Хіба толькі, на самым ускрайку лесу, калі ўжо пабачыўся прасвет, яны пачулі дзіцячыя галасы. Гэта мясцовыя дзяўчынкі забраліся так далёка ад сваёй вёскі, збіраючы грыбы-ягады. Убачыўшы незнаёмцаў у дарагіх строях яны разгубіліся. Сустрэць у гэтакай глухмені шляхетных асоб яны дакладна не чакалі. Дзяўчыны напачатку выхавана павіталіся, а потым чамусьці вырашылі адысці на адлегласць, і ўвогуле заспяшаліся, відаць у бок сваёй хаты.

– Спужаліся нас, ці што? – дзівілася Мілана.

– Дык не такія ж і страшэнныя мы.

– А з іншага боку – незнаёмцаў трэба сцерагчыся, таму ўсё правільна.

Нарэшце яны выбраліся з лесу. Перад імі распасціралася вялізнае поле, за якім удалечыні быў ужо бачны і замак. Яны спыніліся і агледзеліся. На полі не было відаць людзей, што было трохі нечакана. Але не назіралася і ваўкалакаў, як калісьці, і гэта ўжо цешыла ды было добрым знакам. І брат з сястрой смела закрочылі да сваёй мэты.

Яны выйшлі на галоўную дарогу і накіраваліся ў бок брамы. Выпадковыя мінакі не звярталі на іх асаблівай увагі, бо здалёк яны маглі нагадваць якіх-небудзь купцоў, што былі тут звыклымі. А можа і выхавана імкнуліся не разглядаць чужаніцаў, бо пільныя позіркі не кожнаму прыемныя. Ды й, калі шчыра, у твар не кожны іх ведаў, хоць і чулі пра іх у каралеўстве, безумоўна ж, усе. Хіба толькі дыядэма Міланы прымушала задумацца, што гэтая юная спадарыня мае вельмі шляхетнае паходжанне.

Брат і сястра дайшлі да моста, які быў узведзены праз раку перад брамай, і тут іх сустрэлі першыя вартавыя. Убачыўшы няпростых падарожнікаў яны ўзрушыліся. А можа нават і пазналі іх. Калі хто з ваяроў прымаў удзел у бітвах, то мог і бачыць уласна герояў каралеўства.

– Ваша Высокасць! Радыя вас вітаць! Ці можам вам чымсьці служыць?

Было відаць, што яны калі не напалохаліся, то не на жарт усхваляваліся. Ніхто, зрэшты, не чакаў такіх высокіх гасцей, не было раней і папярэджанняў.

– Дзень добры! – павіталася Мілана ў адказ. – Мы б хацелі даведацца, а ці ў замку кароль Мацей?

– Так, вядома. У яго ўчора была важная нарада, сёння ён адпачывае.

– А ці можам мы яго пабачыць? Можна яму перадаць, што да яго прыйшлі…

– Я ведаю, хто вы, – не даў нават скончыць вартавы. – Каралеўна Мілана і рыцар Янка, нашы высакародныя героі.

– Хм, але ж! – прыемна здзівіліся яны.

– Я зараз жа папрашу, каб даклалі аб вашым прыходзе. Зараз вылучу жаўнера, які вас праводзіць.

Як высветлілася, іх суразмоўца быў старэйшым па званні гэтай змены стражнікаў і хутка ўрэгуляваў усе пытанні. Ён паклікаў некалькі чалавек з ахоўнікаў, што стаялі на іншым канцы моста, бліжэй да брамы, і аддаў ім распараджэнні. Адзін з вартавых пабег дакладаць каралю пра прыбыццё важных гасцей, і яшчэ аднаму было загадана, каб адвёў іх да двара. І Мілана з Янкам, шчаслівыя, што ўсё так добра складаецца, рушылі за ім.

Змрочная і халодная гісторыя

З узрушанымі пачуццямі яны прайшлі скрозь браму і апынуліся на замкавым двары. Знешне тут не надта нешта змянілася, хіба толькі дэкарацыі – нішто больш не нагадвала пра колішняе панаванне Семаргала. Але галоўнае, што звяртала на сябе ўвагу – гэта насельнікі замка. Цяпер ва ўсіх былі па-сапраўднаму шчаслівыя твары, па якіх было відаць, што яны жывуць свабодна і дыхаюць на поўныя грудзі. А яшчэ – значна больш было простага люду, які цяпер адчуваў сябе роўным з заможнымі панамі. Так бывае, калі законы ў краі працуюць для ўсіх аднолькава, і калі яго жыхары ставяцца з павагай адзін да аднаго. Не было больш пагарды і пыхі на тварах вяльможаў, а твар кожнага з мінакоў быў ветлівы і ззяў добразычлівасцю.

Там-сям стаялі лаўкі купцоў і рамеснікаў. Чаго тут толькі не было – разнастайныя прысмакі на любы густ, ад якіх разгараўся апетыт, а яшчэ ганчарныя вырабы, кавальскія, ткацкія… Мілане нават захацелася таго-сяго набыць, яна падышла да адной гандляркі і намервалася ўжо нешта прымерыць, але брат яе адцягнуў:

– А расплачвацца чым будзеш?

– Я маю грошы.

– Ты яшчэ картку прапануй.

І тут яна апамяталася, што мясцовых грошай у яе і насамрэч няма.

– А-ёечкі, і праўду, – усміхнулася яна. – Ну, не лёс.

І яны пайшлі далей за павадыром. Хутка яны былі перад вялікімі масіўнымі дзвярыма, абабітымі чаканкай ручной работы з медзі – сапраўдны твор мастацтва.

– Рыцар Янка і каралеўна Мілана! Да караля! – прамовіў жаўнер да аховы і перад імі расчынілі ўваход.

Унутры былі шырокія парадныя мармуровыя сходы, якія вялі да троннай залы, якая таксама знаходзілася за дзвярыма, але ужо з дрэва, вельмі прыгожа распісанымі рознымі карцінамі, інакш і не скажаш.

– Рыцар Янка і каралеўна Мілана! – ізноў абвясцілі іх, але ўжо ўрачыста, і запрасілі ўвайсці.

У зале, на пэўным узвышшы, на раскошным троне велічна сядзеў кароль Мацей. Збоку стаяў даўгі стол, відаць, для баляванняў ці для прыёму высокіх гасцей, за якім сядзелі некалькі слынных рыцараў, сярод якіх дзеці адразу пазналі Мікалая, Рыгора і Прылепу. Здзіўляла толькі, што не было Вярнігары.

Юнакі паважліва схілілі галовы і накіраваліся да караля. Але той, нібы забыўшыся пра ўсе нормы прыдворнага этыкету, ускочыў з месца і сам хутка накіраваўся да іх.

– Да ліха ўсе цырымоніі! – усклікнуў ён узрушана. – Як жа я рады вас бачыць! Дайце ж я вас абдыму!

Дзеці нават трохі разгубіліся. А да іх ужо падарваліся і рыцары з-за стала, усцешаныя сустрэчы.

– Чаму ж вы без папярэджання? Я б учыніў сапраўдны баль у гонар вашага прыбыцця.

– Дык мы хутчэй так, праведаць, – усё ніяк не маглі адысці юнакі ад гэтак гарачай сустрэчы.

– Адно толькі ваша з’яўленне для нас ужо свята!

Пасля караля дазволілі сябе расчуліцца і рыцары, кожны з якіх меў за гонар паціснуць руку Янку і схіліцца перад прыгажуняй Міланай, іх сапраўднымі героямі, якія ўжо некалькі разоў ратавалі каралеўства ад бяды.

– З якой жа мэтай ці з якой нагоды вы да нас завіталі? Ці можам вам чымсьці дапамагчы?

– Сумавалі па вас. Вось і вырашылі выправіцца ў шлях.

– І гэта правільна! Нам таксама вельмі вас не ставала. Гэта ж колькі мы не бачыліся? Гадоў дзесяць?

– Недзе так.

– Хм, – падзівіўся Мацей, аглядаючы Янку і Мілану, якія за такі час амаль не змяніліся. Хаця ў яго самога і валасоў сівых пабольшала, ды і рыцары, што тут прысутнічалі, былі ўжо не такімі маладымі. Але нічога не сказаў. – Ды што гэта я?! – раптам спахапіўся кароль. – Вы ж з дарогі, пэўна, галодныя?

– Не без таго.

– Я ўжо распарадзіўся, зараз нам пададуць абед. Спадзяюся, вы не адмовіце нам у сціплым застоллі?

– Гэта з радасцю, – усміхнуўся Янка, страўнік якога даўно ўжо прасіў падсілкавання.

Усе расселіся, і па хуткім часе на стале з’явіліся разнастайныя стравы. Наглядзеўшыся на гандлярскіх лаўках на прысмакі, яны гатовыя былі з’есці ўсё, што прынеслі і папрасіць дабаўкі. Хаця стол і без таго быў багаты нават для рыцараў, што за ім сядзелі.

– Даўно мы ў вас не былі, – пачаў размову Янка. – Дарогаю мы заўважылі, наколькі змяніліся твары ў мясцовых жыхароў. Бачна, што яны нарэшце адчуваюць сябе вольнымі і шчаслівымі.

– Так, мы прыклалі ўсе намаганні, каб народу жылося добра. Шмат чаго давялося змяніць, шмат чаго збудаваць, але тое прынесла свой плён. Калі народ шчаслівы, то і ўладар можа спаць спакойна, – усміхнуўся Мацей. – Калі кіруеш народам, найперш пра ягоны дабрабыт і трэба дбаць. Добра будзе жыць ён – добра будзе і табе.

– Каб усе кіраўнікі так думалі. Вашаму народу з вамі пашанцавала.

– Спадзяюся. Зрэшты, ён таго варты, пасля столькіх гадоў прыгнёту і барацьбы за волю.

– Дарэчы, за гэты час, спадзяемся, больш ніякіх спроб напасці на каралеўства не было?

– Пасля таго, як апошнім двум захопнікам задалі чосу, іншым ахвочым нават думаць пра гэта перахацелася, – узрушыўся рыцар Мікола, прыгадваючы слаўныя часы недалёкай мінуўшчыны.

– Так, дыхту далі ім добрага, – пагадзіўся Рыгор.

– Гэта файна, – адобрыў тое Янка. – А як зараз у вашых суседзяў справы?

– Вы пра караля Сэнмура?

– Караля?

– Так, цяпер ён кароль у каралеўстве Вагорыя. І ў іх, на жаль, усё не так добра, калі не сказаць болей – усё даволі кепска.

– Але што такога магло здарыцца?

– Віной усяму залішняе захапленне Семаргала чарадзействам. Кажуць, ён валодаў нейкай кнігай замоў, таму і быў такі магутны. Падобна, што ён знайшоў у ёй, як пры дапамозе свайго чарадзейскага кія выклікаць не толькі спусташальны агонь, але і як здабываць яго з нетраў зямлі, яшчэ больш страшны і знішчальны. Ён прыняў усе меры перасцярогі – адправіўся ў горы, падалей ад забудоў, каб ніводнай жывой душы не было навокал. Але не разлічыў ён, якая скрышальная, разбуральная моц можа хавацца ў тым заклёне.

– Што ж там за заклён такі быў?

– Што за ён – не ведаю. Але вядома, што намерыўся Семаргал выклікаць вогненную кроў зямлі.

Дзеці пераглянуліся паміж сабой.

– Напэўна, размова пра магму, як пры вывяржэнні вулкана, – выказаў Янка шэптам сваю здагадку Мілане.

– Вынік яго чарадзейства адчулі нават мы, – працягваў Мацей. – Зямля тады здрыганулася так, што скалыхнула месцамі і землі нашага каралеўства. Горы расчыніліся, і з расколіны хлынула нешта падобнае на расплаўленае ў пячы жалеза, якое сваім агнём жэрла ўсё на сваім шляху: дрэвы хутка ператвараліся ў попел, будовы не вытрымлівалі і ахопліваліся полымем, усё жывое адразу знікала. Гэта быў сапраўдны кашмар, жах, якога ніхто ніколі ў жыцці не бачыў. Але самае страшнае – ён ніяк не мог спыніць гэтай бяды, бо цалкам не ведаў, як. Усё ягонае каралеўства апынулася пад пагрозаю, і прычынай таму быў толькі ён сам, яго небяспечнае захапленне. І калі ён асэнсаваў гэта, было ўжо позна – спусташальная плынь, хай і не хутка, але вынішчыла добрую частку зямель.

– Як жа Семаргал даў рады?

– У тым і бяда, што даць рады з гэтым нават ён, з усімі сваімі ведамі і моцай, не мог. Каб уратаваць сваё каралеўства ён быў вымушаны звярнуцца да панны Маразанны. Вох, каб вы яе ведалі! Яшчэ больш злосная і бязлітасная вядзьмарка, чым сам Семаргал. Нават ён яе пабойваўся. Але не меў ён тады выйсця, хоць і невядома цяпер, што тады было б лепей. Каб ведаў ён, да чаго гэта прывядзе, мо і не звяртаўся б да яе.

– Такая страшная?

– Хутчэй магутная! Семаргалу агонь падуладны, а Маразанна ўсё, што пажадае – у лёд ператварае. Што там казаць – нават агонь у сілах калі не замарозіць, дык пагасіць сваім холадам. І сэрца ў яе, кажуць, ледзяное. А Волх, пагатоў, наогул ёй не раўня, і побач з ёй не стаяў. Яго магчымасці так, дзіцячыя забавы. Бо Маразанна не папросту вецер магла выклікаць, а такі ўраганны віхор, што рукі-ногі павыкручвае, ды шыі ўсім зломіць.

– Як жа яму собіла з ёй звязацца?

– Нездарма ж кажуць – як топішся, то і за вострую касу схопішся. Падобна, што не бачыў ён іншага выйсця ў той момант, вось і быў вымушаны дамаўляцца. Толькі дамова апынулася тая не танная.

– Высокую цану за сваю дапамогу прызначыла?

– Толькі пазней усе зразумелі, наколькі. Яна папрасіла ў якасці платы для сябе тыя землі, якія былі вынішчаныя і пахаваныя пад тоўстым слоем попелу і таго расплаву, што скамянелым панцырам пакрыў глебу. Часу на разважанні не было, і Семаргал пагадзіўся. Зрэшты, тыя землі падаваліся ўжо ні да чаго не прыдатнымі. Сваё слова яна выканала. Спусташальная плынь, вогненная кроў зямлі, была спыненая, а дакладней – замарожаная. А спаленая зямля пакрылася ледзяным покрывам. Нічога жывога ўсё адно расці на такім месцы не магло, таму і Семаргал напачатку лічыў, што няшмат згубіў, аддаўшы тыя тэрыторыі вядзьмарцы. Але каварства яе выявілася пазней, калі яна ўжо добра замацавалася на тым месцы. Адна бяда ідзе, другую за руку вядзе. Мала таго, што зямля была папаленая, дык яшчэ тады і год неўрадлівы выдаўся. І тут Маразанна прапанавала яшчэ адну сваю дапамогу. Бо не толькі замарожваць усё яна ўмела, але і глебу багатай рабіць. Настолькі, што нават на пяску ўраджай мог узрасці. Хоць і не задарма, вядома ж. Ад кожнага двара, якому дапамагала, патрабавала па аднаму жыхару, каб на працягу цэлага месяца адпрацоўваў ёй паслугу – насіў вёдрамі ваду.

– А вада ёй навошта?

– Яе вядзьмарка ператварала ў лёд, з якога пабудавала сабе ля падножжа гары сапраўдны палац. Хоць і з лёду, і не такі вялікі, як каралеўскі, але надзвычай пекны, які сваёй асляпляльнай прыгажосцю ззяе ў промнях сонца, і з вытанчанымі вежамі, што ўзносяцца высока да неба. Напачатку жыхары нават з удзячнасцю выконвалі сваю працу, бо зямля зрабілася тлустай, іх гаспадаркі ўрадзілі, як ніколі, зерне закаласілася, агародніна налівалася сокам, усё заквітнела і цешыла вока. Маразанна і тут стрымала сваё слова. Але хутка стала зразумелым, што немагчыма разарвацца паміж сваёй гаспадаркай і адпрацоўкай доўгу. Бракавала не толькі часу, але і сіл, бо справа была вельмі не лёгкай. Вось тут Маразанна ўпершыню свой характар і выявіла. На тых, хто быў не ў стане адплаціць ёй сваёй працай, яна насылала сваіх служкаў – паветрыкаў.

– Што яшчэ за яны?

– Малыя і шкодныя стварэнні. Паасобку гэтая драбяза, можа, і не страшныя, бо не такія ўжо і дужыя, але ж лётаюць заўсёды зграяй, ды злыя, як шалёныя сабакі. Налятаюць у віхуры знянацку і кідаюцца гуртам на сваю ахвяру. І хочаш, не хочаш – не адаб’ешся ад іх. Чапляюцца за рукі, за ногі і нясуць над зямлёю па паветры, і не вырвешся ад іх. Зацягваюць няшчасных даўжнікоў у сутарэнныя вязніцы ледзянога палаца, а там ужо Падвей, у якога яны ў падпарадкаванні, катуе палонных небарак. Вох і злосны ён, я вам скажу. Нават паветрыкі нішто перад ім. Знешне быццам бы і чалавек, сівы, у гадах, але твар халодны і бяздушны, нібы прывід які. Замест ног – віхура пад ім, на якой ён і перасоўваецца. А характарам, як звер – люты і бязлітасны. Не пазайздросціш таму, хто да яго патрапіць. Налятае ён на няшчаснага ветрам, закручвае ў свой хвост-віхор, выварочвае, а то і ламае асабліва незгаворлівым рукі-ногі. А каб тыя не крычалі ад нясцерпнага болю – на час катаванняў адымае мову, язык і горла замарожваючы. Тут пагодзішся на што заўгодна. Але пасля праходжання пакут ты ўжо быў вымушаны ў два разы болей адпрацоўваць свой доўг.

– Што за жахі! Нават цяжка ўявіць такое. І што, ўсе церпяць яе выбрыкі?

– Ну чаму ж. Знаходзіліся, хоць і за рэдкім выключэннем, героі, якія з такім не пагаджаліся. Хоць і цяжка сказаць, чаго там болей – гераізму, ці гэта быў апошні крок адчаю, бо губляць ім ужо не было чаго. У любым выпадку – іх лёс быў яшчэ горшы, бо траплялі яны тады ў рукі да самой Маразанны.

– Хіба можа быць што яшчэ горшым?

– Паверце, можа. Праблема ў тым, што свой палац яна палюбіла ўпрыгожваць скульптурамі.

– Дык што тут страшнага?

– Страшэнна тое, што гэта за скульптуры. Бо гэта замарожаныя фігуры акурат тых смельчакоў, што адважыліся пярэчыць ёй ці пайсці супраць яе. Такіх яна бессардэчна ператварае ў ледзяныя скульптуры моцай свайго чарадзейнага кія. А потым расстаўляе на відных месцах свайго палаца, каб усе бачылі, што можа чакаць за непадпарадкаванне ёй.

– Як, і ў яе ёсць чарадзейскі кій?

– Вядома ж. Хіба толькі з іншымі ўласцівасцямі. Ды і знешне ён не падобны на кій Волха – нібы шэранню пакрыты, а верхавіну яго ўпрыгожвае вялізны, у вытанчаным разьбяным абрамленні дыямент, які ззяе. На што пакажа яна сваім кіем і даткнецца – умомант у лёд ператворыцца.

– Ашалець! І шмат ужо такіх скульптур?

– Не сказаць, каб зашмат. Бо калі яна зусім не ў духу, а гэта часта, то сярпом галаву з плячэй далоў адсякае. Ды і мала хто быў у стане вытрымаць катаванні Падвея. І, быццам, будовы палаца ёй было мала, працягнула і далей выкарыстоўваць жыхароў Вагорыі. Падобна, што пасля землятрусу з выкідам вогненнай крыві зямля вывергла з глыбіні дыяменты. Адразу за палацам ля падножжа гор знаходзяцца разломы, у якіх Маразанна наладзіла капальні, дзе тыя каштоўнасці і здабываюць. І дайшло да таго, што многія мужчыны пачалі знікаць.

– Але ж гэта папросту нявольніцтва нейкае. Так нельга ставіцца ні да кога. Няўжо ніхто не змог супрацьстаяць гэтаму дзікунству? Куды сам Семаргал глядзеў?

– Верце ці не, але акурат Семаргал і узняў войскі, каб прагнаць яе. Напачатку ён закрываў на ўсё вочы, зрэшты, Маразанна дапамагла яму выратаваць каралеўства ад яго памылкі. Ды і з ураджайнасцю зямлі жыхарам дапамагала. Нават калі пайшлі скаргі ад народу, ён быццам бы не заўважаў іх, не надаваў належнай увагі. Але калі жыхары пачалі ўжо ледзьве не бунтаваць, бо іх сваякі не вярталіся з сутарэнняў вядзьмаркі, ён пагадзіўся, што яна насамрэч перайшла ўсе межы дазволенага. Напачатку ён сам-насам хацеў перагаварыць з ёй. Узяў прыдворных маршалкаў і накіраваўся да яе. Але яна іх нават на ганак палаца не пусціла, заявіўшы, што гэта цяпер яе тэрыторыя паводле дамовы.

– На зямлі каралеўства Вагорыя?

– Атрымліваецца, што так.

– Тады ён папярэдзіў, што не дазволіць ёй так абыходзіцца з яго падданымі. На што яна толькі засмяялася, адмахнуўшыся, што яны самі ў нявольніцтва да яе падпісаліся. А калі Семаргал прыгразіў ёй, што яна паплаціцца за сваё нахабства, яна начаравала вецер, які наляцеў віхурам і перанёс іх за мяжу лядовых уладанняў Маразанны.

– Семаргала? І ён такое стрываў?

– Вядома ж, не. Вы ж памятаеце ягоны ўзрыўны характар. Семаргала прынізілі на вачах яго падданых. Пасля гэтага выпадку ён быў так абураны, што адразу ж склікаў вайсковую нараду, пасля якой абвясціў аб тэрміновым зборы войска. І ужо ў хуткім часе рушыў паходам на ледзяны палац вядзьмаркі. Ён быў упэўнены, што зруйнуе яго з наскоку. Ды дзе там! Як у той прымаўцы: захацела жаба на раку пакатацца.

– І як?

– Аніяк. Без лапаў засталася, паадкусваў. Не разлічыў Семаргал сваёй моцы. Уся зямля вакол палаца была закаваная ў лёд. Напачатку ўсё было спакойна, пэўную адлегласць ваяры прайшлі без перашкод. Але, калі войска ўжо было цалкам на лёдзе, наляцелі на іх паветрыкі на чале з Падвеям, і давай усіх кружыць і коўзаць, як дзяцей малых па слізкім катку, пакуль яны рукі-ногі не пачалі сабе калечыць ды галовы разбіваць. І была б зусім бяда, каб не чары Семаргала, якому атрымалася авалодаць і ведамі Волха, як утаймаваць стыхію ветру. Яго чарадзейскія моцы апынуліся мацнейшымі за Падвея, супраць якога ён скарыстаўся ягонай жа зброяй. І паляцеў той стары разам з тымі паветрыкамі ў віхуры высока ў горы ды на вострыя ўцёсы.