Gümüşü şimşək

Holmsun özünəməxsus şəkildə mənə danışdığı hadisəni böyük maraqla dinləmişdim. Cinayət haqqında aldığım bilgilərin çoxunu dərk etsəm də, bəzi hadisələr arasında əlaqəni kifayət qədər qavraya bilməmişdim.

– Strekerin əlbəyaxa zamanı beynindən aldığı zədədən sonra öz bıçağı ilə yaralanmış olması mümkün deyilmi?

– Mümkün də sözdür? Əlbəttə, ola bilər. Bu halda təqsirləndirilən şəxsin lehinə olan nöqtələrdən biri ortadan qalxmış olur, – deyə Holms dilləndi.

– Amma yenə də polisin beynindəki ssenarinin nə olduğunu, hələ də, anlaya bilməmişəm.

– Qorxuram, ucundan yapışdıqları nəzəriyyə nədirsə, ciddi etirazlara səbəb olsun.

– Belə başa düşürəm, Fitsroy Simpson növbətçini dərmanla yuxuya verib, hansısa şəkildə əlavə açar ələ keçirib, tövlənin qapısını açıb və atı çıxarıb. Yarış dəstini geydirdikdən sonra qaçırıb, qapını da açıq qoyub. Atı süpürgəotu bitən əraziyə qədər sürdükdən sonra mehtərlə qarşılaşıb. Belə görünür, aralarında dava baş verib. Simpson Strekerin özünü qorumaq üçün istifadə etdiyi bıçaqdan xəsarət almayıb, əvəzində ağır əsası ilə onun beynini dağıdıb. Sonra da oğru atı xəlvət yerə aparıb, ya da at əlbəyaxa zamanı qaçıb. Əgər qaçıbsa, deməli, indi süpürgəotu olan sahədə gəzişir. Polisə görə, cinayət bax bu cür baş verib. Bəli, bu o qədər də real görünmür, amma digər ssenarilər daha zəifdir. Hadisə yerinə getdiyim zaman bütün bu versiyalara göz gəzdirəcəyəm. Hələ ki, bu nöqtədən daha irəliyə aparacaq çıxış nöqtəsi görə bilmirəm.

Nəhəng Dartmur dairəsinin mərkəzində qalxan balığının qarnı kimi görünən kiçik Tavistok qəsəbəsinə çatanda axşam olmuşdu. Stansiyada bizi iki cənab gözləyirdi. Biri saç-saqqalından şirə bənzəyirdi, açıq-mavi gözlü, sarışın və uzunboylu idi. O biri isə frak, uzunboğaz çəkmə geyinmiş, eynək taxmışdı. Bakenbordları da boyu kimi qısa idi. Hər ikisi qıvraq görünürdü. İkincisi məşhur idmançı polkovnik Ross idi. Digəri isə İngilis Detektiv Servisində qısa vaxtda ad qazanmış müfəttiş Qriqori idi.

– Gəlməyinizə çox sevindim, Holms, – polkovnik dedi. Müfəttiş burada lazım olan hər şeyi edib. Ancaq bədbəxt Strekerin qatilinin və atının tapılması məsələsində qaranlıq nöqtə belə qalmasını istəmirəm.

Holms soruşdu:

– Bir yenilik varmı?

– Təəssüflə qeyd edim ki, elə bir yenilik yoxdur. Bayırda bizi fayton gözləyir. Heç şübhəsiz, qaranlıq düşməmiş hadisə yerini görmək istəyirsiniz. Ona görə də izin versəydiniz, söhbətimizi yolda davam edərdik.

Bir az sonra faytonla tarixi Devonşir şəhərinin küçələri ilə gedirdik. Müfəttiş Qriqori özünü bu cinayətə həsr etdiyindən nə bilirsə, tezcə danışmağa başladı. Holms arabir ya sual, ya da şərh verərək müdaxilə edirdi. Polkovnik Ross əllərini bir-birinə keçirib arxaya söykənmiş, şlyapasını gözlərinin üstünə basmışdı. Mən isə bu iki detektivin söhbətini diqqətlə dinləyirdim. Qriqori öz versiyasının detallarını danışırdı. Onun danışdıqları, demək olar ki, Holmsun qatarda söylədiklərinin eynisi idi.

– Fitsroy Simpsonun ətrafındakı tor getdikcə daralır. Məncə, qatil odur. Lakin dəlillər qarışıqdır, yəni yeni dəyişiklik hadisənin inkişafını tamamilə dəyişə bilər.

– Yaxşı, bəs Strekerin bıçağı?

– Yəqin, yıxılanda öz-özünü yaralayıb.

– Dostum Vatson da bu cür düşündüyünü söyləmişdi. Əgər iş belədirsə, o zaman bu fakt da Simpsonun əleyhinə ola bilər.

– Şübhəsiz. Üzərində nə bıçaq izi, nə də başqa yara tapılıb. Dəlillər bütün hallarda onun əleyhinədir. Favorit atın yox olması ən çox ona sərf edərdi. Tövlə gözətçisini yuxuya vermək məsələsində şübhəli bilinir, fırtınada bayırda imiş, əlində ağır əsası varmış, qalstuku da qətlə yetirilənin əlində tapılıb. Bütün bunlar, məncə, işi məhkəməyə vermək üçün kifayətdir. Holms başını yellətdi:

– Ağıllı bir vəkillə bütün bu dəlilləri puç etmək olar. Niyə atı tövlədən çıxarsın axı? Onu yaralamaq niyyəti vardısa, bunu tövlədə edə bilməzdi? Cibindən açar çıxıb? Tiryəki ona kim satıb? Hamısından vacibi: onun kimi əraziyə nabələd adam, üstəlik o cür atı harada gizlədə bilər? Xidmətçi vasitəsilə gözətçiyə çatdırmaq istədiyi kağız barədə nə dedi?

– Dediyinə görə, on funtluq əsginas imiş. Portmanatında da bu onfuntluq tapıldı. Amma söylədiyiniz digər məsələlər göründükləri qədər ağlabatan deyil, Holms. Birincisi, adam buralara nabələd deyil. İki dəfə yay vaxtı Tavistokda qalıb. Tiryək, böyük ehtimalla, Londondan gətirilib. Açara gəldikdə isə işi bitəndən sonra harasa atmış ola bilər. Atı da süpürgəotu sahəsində bir dərə və ya köhnə mədən sahəsinə qovmuş ola bilər.

– Yaxşı, bəs qalstukla bağlı nə deyir?

– Qalstukun ona aid olduğunu, amma itirdiyini deyir. Cinayətlə bağlı yeniliklərə əsaslanaraq onun atı tövlədən çıxaran adam olduğunu söyləmək olar. Bazar ertəsi gecəsi cinayətin baş verdiyi yerdən bir mil aralıda bir dəstə qaraçının köç saldığını öyrənmişik. Çərşənbə axşamı günü gediblər. Simpson və bu qaraçılar arasında razılaşma olduğunu nəzərə alsaq, atı onlara vermiş ola bilməz? Qaraçılar atı da götürüb gediblər.

– Tamamilə mümkündür.

– Süpürgəotu sahəsindəki qaraçıları axtarışa verdirmişəm. Həmçinin Tavistokdakı on mil məsafədə olan bütün tövlə və anbarlarda axtarış təşkil etmişəm.

– Anladığım qədərilə çox yaxın ərazidə daha bir ferma var, elə deyilmi?

– Bu nüansı nəzərimizdə saxlamalıyıq. O fermanın Desbero adlı atı yarışlarda ikinci yerdə gəldiyi üçün favorit atın yoxa çıxması onlara da sərf edə bilər. Atçılıqla məşğul olan Sayls Braunun da yarışlara böyük miqdarda pul qoyması və Streker ilə münasibətlərinin yaxşı olmaması məlumdur. Amma tövləsini axtartdırsam da, cinayətlə bağlı hansısa ipucuna rast gəlmədim.

– Yaxşı, bəs bu Simpsonun Mapletondakı tövlələrlə əlaqəsinə rast gəlindimi?

– Xeyr, heç nəyə.

Holms arxaya söykəndi və söhbət sona çatdı. Bir neçə saniyə sonra isə arabaçımız yol kənarında sadə, kiçik, qırmızı kərpiclə tikilmiş villanın qarşısında dayandı. Bir az qabaqda, çəmənliyin qarşısında boz rəngli, uzun anbar var idi. Hər yerdə soluxmuş ayıdöşəklərinin saraltdığı süpürgəotularının alçaq qıvrımları üfüqə doğru uzanırdı. Bu mənzərənin qarşısını ara-sıra Tavistokun zəng qüllələri və qərbə doğru Mapleton tövləsi ilə ətrafındakı bir neçə ev kəsirdi. Holmsdan başqa hamımız faytondan düşmüşdük. Holms isə hələ də, arxası üstə söykənmiş, başını havaya qaldırmış, göy üzünə gözlərini zilləmiş, öz dünyasına çəkilmiş, xəyallara dalmışdı. Qoluna toxunmağımla sıçrayıb faytondan atılmağı bir oldu.

Çaşqın halda baxan polkovnik Rossa çevrilərək: “Bağışlayın”, – dedi, – Xəyala dalmışdım. Gözlərində işıq, davranışlarında gizlətməyə çalışdığı coşqu vardı. Bu, Holmsun alışdığım halı idi, deyəsən, yeni dəlil tapmışdı. Amma haradan və necə tapdığına dair heç bir fikrim yox idi.

– Bəlkə də, hadisə yerinə getmək istəyərsiniz, cənab Holms, – Qriqori dedi.

– Zənnimcə, burada bir az da qalıb detallarla bağlı bir-iki sual versəm, daha yaxşı olacaq. Deyəsən, Strekerin cəsədi bura qaytarıldı, deyilmi?

– Bəli, yuxarı mərtəbədədir. Ekspertiza sabah aparılacaq.

– İllərlə sizə xidmət göstərib, elə deyilmi, polkovnik Ross?

– Həmişə çox mükəmməl işçi olub.

– Yəqin ki, mərhumun cibindən çıxan əşyalarla bağlı araşdırma aparmısınız, müfəttiş…

– Cibindən çıxanları, arzu etsəniz, qonaq otağında görə bilərsiniz.

– Çox şad olaram.

Qarşıdakı otaqda, dairəvi masanın ətrafında oturduq. Müfəttiş kvadrat şəklindəki tənəkə qutunu açarla açdıqdan sonra içindən çıxardığı əşyaları qarşımıza yığdı. Yığdıqlarının arasında bir qutu kibrit, iki düym³ uzunluğunda şam, qızılgül kökündən hazırlanmış müştük, morj dərisindən düzəldilmiş kisədə yarım unsiyalıq⁴ iri-iri kəsilmiş “Cavendish” tütünü, qızıl zəncirli gümüş saat, beş ingilis qızılı, alüminiumdan hazırlanmış qələm qutusu, bir neçə kağız parçası və fil dişi sümüyündən düzəldilmiş sapının üzərinə “Weiss & Co.London” yazılmış olduqca incə və qatlanmayan bıçaq vardı.

Holms bıçağı əlinə götürüb diqqətlə baxdı:

– Bu, olduqca xüsusi bıçaqdır. Üzərindəki qan izlərindən belə məlum olur ki, cəsədin əlindəki bıçaq bu imiş. Vatson, təbii ki, bu bıçaq sənin sahənə aiddir, elə deyilmi?

– Bəli, bu bizim “katarakta bıçağı” adlandırdığımız alətdir, – dedim.

– Deyəsən, incə işlər üçün düzəldilib, olduqca zərif bıçaqdır. Gecə bayıra çıxmaq üçün olduqca qəribə seçimdir. Üstəlik qatlanıb cibə qoyulacaq bıçaq da deyil.

– Bıçağın ucu göbələklə örtülüb. Bu göbələk də cəsədin yanından tapılıb. Arvadının dediyinə görə, bu bıçaq yataq otağında makiyaj masasının üstündə imiş. Streker otaqdan çıxanda onu da götürübmüş. Silah kimi çox pis seçim olsa da, bəlkə, həmin an başqa şey tapa bilməyib, – deyə müfəttiş dilləndi.

– Ola bilər, bəs bu kağızlar?

– Bu üç kağız saman tacirindən alınmış qəbzlərdir. Biri polkovnik Rossun təlimatlarından ibarətdir. Digəri də Bond küçəsindəki şlyapaçı madam Lesurier tərəfindən Uilyam Derbşirin adına verilmiş otuz yeddi funt on beş pennilik qəbzdir. Xanım Strekerin dediyinə görə, Derbşir ərinin dostu imiş və arabir onların ünvanından istifadə edirmiş.

Holms qəbzə baxdı:

– Madam Derbşir yaman bədxərcmiş. Bir geyim üçün çox yüksək məbləğdir. Nə isə, belə görürəm, burada görəcək başqa işimiz qalmadı, hadisə yerinə gedə bilərik.

Elə otaqdan çıxmışdıq ki, dəhlizdə gözləyən bir qadın özünü üstümüzə atıb müfəttişin qolundan yapışdı. Zərif üzündə kobud, səbirsiz ifadə var idi. Yaşadığı qorxunun izi üzündə damğa kimi əks olunmuşdu.

– Onları tutdunuzmu? Tapdınızmı onları? – inlədi.

– Xeyr, xanım Streker. Lakin cənab Holms bizə kömək etmək üçün Londondan gəlib. Əlimizdən gələn hər şeyi edəcəyik.

– Sizinlə bir müddət əvvəl Plimutda açıq hava balında rastlaşmışdıq, deyəsən, xanım Streker, – Holms dilləndi.

– Xeyr, cənab, səhv salırsınız.

– Ola bilməz! And içə bilərəm. Əyninizdə dəvəquşu tüklü, bər-bəzəkli, kül rəngli ipək paltar vardı.

– Cənab, heç vaxt elə paltarım olmayıb, – qadın cavab verdi.

– Allahın işinə bax! – Holms mızıldayıb üzr istəyərək müfəttişin ardınca düşdü. Süpürgəotu ərazisində bir qədər gəzdikdən sonra cəsədin tapıldığı dərəyə yaxınlaşdıq. Dərənin yanında plaşın üstünə atıldığı kolluq vardı.

Holms:

– O gecə, deyəsən, külək yox imiş, – dedi.

– Xeyr, amma güclü yağış yağırdı.

– Deməli, belə olan halda plaşı ora külək atmayıb, kimsə qoyub.

– Bəli, kol-kosun üstünə sərilmiş şəkildə tapılıb.

– Bax bu, diqqətimi çəkdi. O gündən bu yana hər halda burada gəzməyən qalmayıb. Bazar ertəsindən bu vaxta kimi bura çox adamın ayağı dəyib.

– Xeyr, dərənin yaxınına örtük sərib hamımız ayağımızı ora qoymuşduq.

– Mükəmməl!

– Bu çantada Strekerlə Fitsroy Simpsonun ayaqqabılarından bir dənəsini gətirmişəm. Bir də Gümüşü Şimşək üçün düzəldilmiş nallardan birini.

– Sevgili müfəttiş, bu qabiliyyətinizlə öz-özünüzü aşırsınız!

Holms çantanı götürüb dərəyə düşdü. Örtüyü dərənin ortalarına doğru çəkdi. Sonra üzüstə uzanıb palçığın içindəki ayaq izlərini daha yaxından gözdən keçirtməyə başladı. Birdən qışqırdı:

– Bu nədir belə?

Əlində yarısı yanmış kibrit çöpü tutmuşdu. Palçığa elə batmışdı ki, ilk baxışdan onu odun parçasından ayırmaq olmurdu.

– Necə olub, bunu nəzərimdən qaçırmışam? – müfəttişin kefi pozuldu.

– Palçığın içində görünməz vəziyyətdə idi. Mənsə gördüm, çünki onu axtarırdım.

– Necə? Onu axtarırdınız?

– Bəli, onu tapmağa ümid edirdim.

Ayaqqabıları çantadan çıxarıb yerdəki izlərlə tutuşdurdu. Sonra yuxarı çıxdı və otların arasında sürünməyə başladı.

– Zənnimcə, başqa iz yoxdur, – müfəttiş dedi, – Ərazini yüz yard diametrində diqqətlə gözdən keçirmişəm.

Holms başını qaldıraraq:

– Həqiqətənmi? Siz belə deyəndən sonra onda hörmətsizlik edib bir də mən baxmayım. Lakin nə qədər ki qaranlıq düşməyib süpürgəotuluqda bir az gəzişim ki, sabah ərazini tanıya bilim. Yeri gəlmişkən, uğur gətirsin deyə bu nalı da cibimə atıram. Dostumun bu sakit və sistemli işini bayaqdan izləyən polkovnik Ross səbirsizliklə saatına baxdı:

– Müfəttiş, siz mənimlə gəlsəniz, sevinərəm. Bir neçə məsələ barədə məsləhət almaq istəyirdim. Xüsusilə də, çempionatın başlanğıcında atımızın adını siyahıdan çəkməmək məsələsi barədə danışmaq istəyirəm.