Araya girən qadın

– Sizə bəyan edirəm, ordakı insanlar ta-mamilə xoşbəxtdir, – Kersdeyl inadla deyirdi. – Lap belə sağlam dostlarından, qohumlarından da yaxşı yaşayırlar. Molokaidəki dəhşətli şeylər barədə danışılan bütün söhbətlər cəfəngiyyat-dır. İstənilən böyük şəhərin hər hansı xəstəxa-nasında, ya da yoxsul məhəllələrində olun, min dəfə qorxunc şeylər görərsiniz! Canlı ölülər! Nə vaxtsa insan olmuş varlıqlar! Necə də axmaq fi-kirlərdir! Hələbir görəsiniz, bu canlı ölülər 4 iyulda⁴necə at yarışı təşkil edirlər… Bəzilərinin şəxsi qayıqları da var. Biri hətta katerə malikdir. Onlar vaxtlarını şən keçirməkdən savayı heç nə etmirlər. Yemək, içmək, paltar, tibbi xidmət – hər şey yerli-yerindədir. Onlar özləri özlərinə ağadır. Ordakı iqlim də Honoluludakından yax-şıdır, yer gözəl yerdir. Mən özüm də orda qal-maqdan imtina etməzdim. Əntiqə yerdir!

Beləcə, Kersdeyl şən qotur xəstəsi hesab edilirdi. Özü isə qoturdan qorxmurdu. İddia edirdi ki, qotura yoluxmaq boş şeydir, milyon-da bir hadisədir. Lakin bir dəfə etiraf etdi ki, onun sinif yoldaşı Alfred Starter nə cürsə bu xəstəliyə yoluxaraq Molokaiyə göndərilib, elə orda da ölüb.

– Məsələ ondadır ki, əvvəl dəqiq diaqnoz qoya bilmirdilər, – Kersdeyl izah edirdi. – Hər hansı yaxşı tanınmayan simptomlar və ya nor-madan artıq nəsə olanda, xəstəni Molokaiyə aparırdılar. Nəticədə, ora onlarla qotur xəstəsi göndərildi. Elə bizim kimi normal adamlar. İndi daha nöqsan baş vermir. Səhiyyə Bürosunun tətbiq etdiyi metod tamamilə güvəniləndir. Ən maraqlısı isə: bu metod kəşf edilən zaman, Mo-lokaidə olan bütün xəstələr təkrar müayinədən keçirildi. Nəticədə, bəzi adamların sağlam ol-duğunu aşkarladılar. Sizcə, o adamlar Molokai-dən çıxmağa sevinirdilər?

Heç də belə deyil! Onlar koloniyanı tərk edərkən elə ağlayıb-sızlayırdılar ki, heç Hono-luludan gedəndə o cür ağlamamışdılar. Hətta evə getməkdən imtina edən də olmuşdu, onları güclə çıxarmağa məcbur qaldılar. Bir nəfər hətta xəstəliyin son mərhələsində olan bir qadınla ev-lənmişdi. O, Səhiyyə Bürosuna ruhu parçalayan bir məktub yazmış, bildirmişdi ki, onun yaşlı və xəstə arvadına heç kim onun kimi baxa bilmə-yəcək.

– Bu nə metoddur axı elə? – deyə, maraqla soruşmuşdum.

– Bakterioloji metod. Burda səhv mümkün deyil. İlk dəfə bu metodu bizim ən yaxşı mütə-xəssisimiz həkim Hervi tətbiq edib. O, əsl sehr-bazdır. Hervi kimi qotur barədə yaxşı bilən ikinci adam tanımıram. Və əgər nə vaxtsa qotu-run dərmanı tapılsa, əminəm ki, bu işi elə Hervi görəcək. Metod isə çox sadədir: “bacillus lep-rae”ni parçalayaraq təhlil ediblər. İndi bu basil-laları səhvsiz tanımaq olur. Qoturdan şübhə-ləndikləri adamı həkimin yanına çağırır, dəri-sindən kiçik bir hissə kəsir və o hissəni bakteri-oloji tədqiqata göndərirlər. Görülən əlamətlər yoxdur, amma bununla belə, bu basillalardan xeyli miqdarda tapa bilərlər.

– Deməli, bizdə də çox sayda basilla tap-maq mümkündür, eləmi? – deyə soruşdum.

Kersdeyl çiyinlərini çəkərək güldü:

– Əlbəttə ki! İnkubasiya dövrü yeddi il çə-kir. Əgər bu məsələyə aid nəsə şübhəniz varsa, həkim Herviyə baş çəkin. Dərinizdən bir hissə kəsib götürəcək və göz qırpımında cavab verə-cək.

Sonralar Kersdeyl məni həkim Hervi ilə tanış elədi. O isə dərhal qabağıma çoxlu hesabat sənədləri və Səhiyyə Bürosunun qotur xəstəliyi ilə bağlı nəşr etdirdiyi broşürləri tökdü. Sonra isə xəstəlikdə şübhəli bilinənlərin Kalixidəki qə-bul məntəqəsinə apardı. O məntəqədə kimdə qotur aşkarlanırdısa, onları Molokaiyə göndər-mək üçün saxlayırdılar. Ora göndəriş ayda bir dəfə baş tutur və xəstələr öz yaxınları ilə vida-laşaraq kiçik gəmiyə əyləşir, koloniyaya gedir-lər.

Bir dəfə günorta vaxtı mən klubda oturub məktub yazarkən, mənə Cek Kersdeyl yaxın-laşdı.

– Elə sizi axtarırdım! – salamlaşmaq yeri-nə bu sözləri dedi. – Sizə Havayyadakı ən qəm-gin mənzərəni göstərmək istəyirəm: ağlayan xəstələrin Molokaiyə göndərilməsini. Onların dərdi böyükdür, əlbəttə, amma inanın mənə, əgər Büro onları bir ildən sonra geri qaytarmaq istəsə, bundan da betər mərəkə qaldırarlar. Hələ ki, bir qədəh viski aşırtmağa vaxtımız var. Fay-ton girişdə gözləyir. Beş dəqiqəyə ora çatarıq.

Biz məntəqəyə yola düşdük. Qırxa yaxın bədbəxt öz boxçaları, adyalları ilə birlikdə çə-pərlənmiş bir yerdə gözləyirdi. “Noo” buxar gə-misi elə indicə gələrək limana yan almışdı. Ko-loniyanın idarəçisi mister Makveyin özü də şəx-sən işə nəzarət edirdi. Məni ona və Səhiyyə Bü-rosundan olan həkim Corcesə təqdim etdilər. Corcesi əvvəl Kalihidə görmüşdüm.

Qotur xəstələri doğrudan da kədərli mən-zərə yaratmışdı. Çoxunun üzü elə eybəcər hala düşmüşdü ki, izah etməkdə çətinlik çəkirəm. Lakin onların arasında xoş xarici görkəmə malik olanları da var idi ki, baxanda heç bir xəstəlik əlaməti hiss olunmurdu. Xüsusilə də, ağ bir qız diqqətimi çəkdi – on iki yaşdan çox vermək ol-mazdı, mavi gözləri və qızılı, qıvrım saçları var idi. Amma bir yanağı azacıq şişmişdi. Bu qızın qaradərili xəstələr arasında necə sıxıldığı barədə qeydimə həkim Corces belə cavab verdi:

– Heç də belə deyil. Fikrimcə, bu gün onun həyatında ən xoşbəxt günüdür. Onu Kau-auidən gətiriblər, orda atası ilə yaşayırdı. Ya-man qorxunc adamdır. İndi isə koloniyada ana-sı ilə birlikdə yaşayacaq. Qadın ora üç il əvvəl göndərilib… Çox ağır hadisədir.

– Ümumiyyətlə, xarici görkəmə görə mü-hakimə etmək heç cür mümkün deyil. – Mak-vey izah etdi. – o hündürboy oğlanı görürsü-nüz, lap sağlam adama oxşayır, elə deyilmi? Deməli, mən təsadüfən öyrəndim ki, onun aya-ğında və kürəyində açıq yara var. Eləcə də, di-gərlərinin hərəsində nəsə var… Siqaret çəkən qı-za fikir verin. Görürsünüzmü, barmaqları necə yığılıb? Qoturun anesteziya formasıdır. Sinir sistemini iflic vəziyyətə salır.

Onun barmaqlarını küt bıçaqla kəsmək, ya da sürtgəcə sürtmək olar – o, heç nə hiss et-məyəcək.

– Məsəlçün, bax, o gözəl qadın. O da az qala sağlam görünür, – mən inad etdim. – Çox şux və gümrah görünür.

– Onun qəmli tarixçəsi var! – Kersdeylin qolundan tutub onunla dolaşmağa hazırlaşan Makvey üzünü çevirib, çiyni üzərindən dillən-di. – Hə, o qadın çox gözəl idi. Təmiz polinezi-ya qızı. Hətta bu irqə aid insan tipləri ilə elə də geniş tanış olmadığıma baxmayaraq, bu qadını hökmdar soyundan olan birinə oxşatdım. Ona 22-23 yaş verərdim, çox yox. Əla bədən qurulu-şu var idi və öz irqindəki qadınlara məxsus do-luluq əlaməti az qala hiss olunmurdu.

– Bu, bizim hamımız üçün zərbə oldu. – Corces sükutu pozdu. – Müayinəyə özü gəldi. Heç kim də şübhələnmirdi. Onun necə yolux-duğunu ağlıma sığışdıra bilmirəm. Düzünü de-səm, bizi ağlamaq tutmuşdu. Əlbəttə, çalışdıq ki, bu məsələ mətbuata çıxmasın. Onunla nə baş verdiyini bizdən və ailəsindən başqa kimsə bil-mir. Honoluluda istənilən adamdan soruşun, deyəcəklər ki, “çox güman, o, Avropadadır”. Özü bizdən xahiş edib ki, bu söhbəti kənara çı-xarmayaq. Yazıq qızcığaz. Elə məğrurdur ki!

– Axı kimdir o? – mən soruşdum. – Haq-qında elə danışdınız ki… Yəqin, çox əhəmiyyətli adamdır.

– Lyusi Mokunui – belə bir adamı tanıyır-sınız?

– Lyusi Mokunui? – deyə təkrarladım: yaddaşımda nəsə tərpəndi, amma başımı bula-dım. – Deyəsən, bu adı eşitmişəm, amma tam dəqiq deyə bilmərəm.