Eerst neide ze en zakkien in mien nije hemdrok, lee schoon ondergoed op mien stoel en mien Zöndagsche kleeren en een slaopmutse, smeerde toe twee snee boerenstoet van en el laank, rolde er rookworst in een Drentsche Kraant en stopte en helder wit linnen geldzakkien in de laotaofel.
„'t Is toch een kant, zörgelik wief” – dacht ik en snurkte als een Bulgaar, toe ze 't dek opslueg.
Um vief uur, trok Jaaije mij an 't linkeroor en ruep: „nao 't peerdespul Berend!” en een kwartiertien laoter was Berend Veltink in 't Zöndagsche pak.
Toe gaf ze mij 't geldzakkien en zee: „nemme genog mee – men weet niet, bij leven en starven” en de oogen wuerden heur nat en ik knipte er ook mee, maor 't wol niet.
Ik at staondeweg een brugge, drukte Geert, die in 't bedde lag te liepen umdat vaoder op reize gunk, de hand, keek de hond is an, smokte Jaaije, veur 't eerste in roem 14 jaor – as men trouwt is, komp men der zoo niet toe – zee: „tot mörgenaovend volk!” en stapte 't loeg oet, met allerlei moezennösten in 't heufd.
„Waor giet dat op an?” – ruep Gerrit Platzer.
„Nao Carré.”
„Nou – zee ie – ie konnen oe geld ook wel beter gebruuken!”
Ik zee niks.
„Waor zal 't hen?” – vrueg de scheper.
„Ik gao hen, waorvan ik mörgen werrumme kom, maor ie breijen an jou leste hoosse en jou schaoppeschuppe kui je wel present geven an 't Meseum te Assen” – snouwde ik hum toe.
Nao een uur fiks stappens, kwam ik an een harbargien bij 't kernaol en gunk ter in om mien vief zinnen is wat te verzetten.
„Herink, Berend – zoo wuerd ik daodelik toe espreuken – nou al op 't pad? – Hoe is 't met Jaaije en Geert? – En de olde mueije heft of elegd? – Hei je onze broene nog? – Hoe is 't met de knobbel, die Jaaije aachter 't regter oor hef? – Is die Grönninger half wieze boerheeren-zeun nog bij oe in de kost? – Hef de doomnée de vrouw in 't bedde? – Onze Klaos hef an elot en wat zint de rampelzanten duur! – En ie hebt zoo timmert, heur ik! – Is oe vrouws moeder de lintworm al kwiet? – En zit ie nou in 't hok?”
„Geef mie een glaassien klaore” – zee ik.
„En waor geet 't hen?”
„Nao Carré.”
„Hei je al 'n kaortien?”
„Nee.”
„Nou, dan kui je wel mal oet en mal in hoes kommen!”
Ik gaf een stuver, dee mien pakkien an de stok en de stok op de scholder en zee: gezondheid zaomen! en gunk de deure oet en trok die driftig achter mij digte.
Toe 'k en twintig tree egaon hadde, heurde ik mij naoroepen: „gaot, ai je te Grönningen komt, voort bij Carré an um een kaortien en doe hum de groetenisse van onze Klaos, die lest 's aovends ok zien spul hef ezeen!”
„'k Zal 't vrij maoken” – schreeuwde ik.
Um elf uur zat ik bij Thomas in 't Hoogeveene an de koffie en roem twaalf uur stapte ik in de vuurwaagen met twintig mans- en zeuven jonge vrouwspersonen.
Naost mij zat een hoezaor, die mij ieder keer ankeek en lachte en dan zee: pik!
Ik weurd in 't leste krieuwelig en vrueg hum: „zeg is, jonkman de peerde-ruuter, waorumme zegge ie zoo vake tegen mij pik?”
„Omdat je dan zouwen zeggen: tik!”
De twintig mans- en de zeuven vrouwspersonen proestten 't uut van lagchen.
„Das flouw” – zee ik.
„Dat is 't ook – zee hij – maor hei je ook tabak?”
„Jao wel” – zee ik en gaf hum mien deuse.
Toe nam hij een proeme zoo groot as een calvienappel en stopte daornao zien Duutsche piepe en zee tegen drie man, die op onze banke zatten: „ook stoppen?” en waoragtig de kerels deeën 't, en eene der van ruep mij bertaol toe: lucifers!
Ik gaf de tondeldeuze, maor zee toch: „ai je mij nao de waorheid vraogt, dan bin ie gezaomentliek wel wat hekstrant.”
„Als je dat tegen mijn wachtmeester zeiden – riep de hoezaar – dan was het dadelijk: in de provoost, drie dagen op water en brood, krom gesloten en…”
De schrik slueg mij um 't harte, en ik meende Goliath den Philistijner te zien, maar ik had niet zoo völle couragie as klein David en in de benauwdheid zee ik: „wi'j een stukkien worst, kavalderist!”
„Om u te dienen” – zee de hoezaar.
Om mij te dienen – nou, dat mankeerde er nog maar an!
Ik lee mien pakkien op de knie, knupte de zakdoek lös en daar lagen de beide plakken versche stoete, o zoo aordig tusschen de lekkere worst, net as een paar lievelingen in de aarms van er moeder.
De hoezaar, altied even vrijpostig, nam zonder vraogen de worst en vrueg: „heb je ook en mes?”
„Jao wel” – zee ik en gaf hum mien kniepmes en daorop sneed hi de worst half deur, en de eene helfte in zeuven stukkies en ruep: „aannemen dames.” De zeuven wigters huelden de haande op en kregen elk een entien en daorop zette hi zien roege mutse of en deed de voerig lös en lee er de andere helfte in.
Toe lachte de brutaole kerel nog eventies tegen de worst en knikte er tegen en zee: „tot wederziens!”
Ik knikte geen woord, maar dacht: „daor mos Jaaije nou is bij wezen!”
Toe de hoezaor de mutse weer op de kop had ezet, vrueg hij mij: „leef je in den echten staat boertje?”
„Jaowel” – zee ik.
„Nou – zee hij – doe dan de compelementen van Philip Tukker, hoezaar van Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden – petten af! schreeuwde hij tegen de 20 manspersonen en zij deen 't ook – doe dan de compelementen van Philip Tukker aan jou vrouw!”
„Dat hoop ik waar te nemen – zee ik – maor dachte: ik zal er wel op passen!”
De trein stund stille, een kerel met glimmige knoopen op de jasse keek in de wagen en ruep: Beilen!
Nee! – schreeuwden er een stuk of wat – ik hueld mij dood stille en piep zee de gloeijende supplejant en nums zee en woord tot an Assen, waor de vuurspeijer drinken mos hebben, zee de hoezaore, dat een bereisde snaok was.
„Is hier ook okkasie um een borrel te koopen?” vrueg hij an de conducteur.
„Neen” – was 't antwoord.
„Nou – zee hi – dat is een mooije Provinciale hoofdstad, waor een trein ankomp met twee honderd man en niemand een borrel kan krijgen. Dan is het in Turkije nog beter. As een vremde daar aan de eene kante een dorp binnenstapt, komt hum dadelijk een Bulgaar te gemoet met een welkomstdronk, brandewijn met peper, pimpernel, foelie, mosterd, kruidnagels en wormkruid, goed door mekaar geroerd en zegt a vous! en drinkt het in een keer leeg, en dan nemp hij de vrömde onder den arm en brengt hum de andere kante het dorp weer uut. Kik de onbekende een beettien zwart, dan gef hi hum een schop en zeg: het compelement aan de familie. Wat zeg je daarvan boertje?”
„Ik zegge niks” – zee ik.
Van Assen tot Grönningen was alles stil in de wagen.
De hoezaor sluep en ik hueld mij of ik sluep, want ik was bange dat hie weer wakker wuerd.
Endeliek stund de trein stille en zee men: Grönningen, en de hoezaor sprung overende, dee zien verschrikkeliek slagzweerd umme, slueg an en vrueg: „heeft er ook nog iemand wat te reclameeren?”
Ik dachte an de worst en zee: „dat is te zeggen vrindschap…”
„Excellent – schreeuwde ie – kom te Haarlem, dan zal ik jou presenteeren aan mijn wachtmeester en aan Lourens Koster, die de letters uitvond, daar jij niet veel van gegeten hebt!”
„Vooruit!” – en daor zwierde ie hen met de groote jasse in de wind, net as een blouwe draak.
Toch was 't een aordige kerel.
„'k Hoop het nao te komen”, schreeuwde ik hum aohternao en toe klouterde en stommelde al 't volk oet de wagens.
Daor stund ik op de groote stoepe van het Grönninger staotsiejon, maor maokte gaauwe dat ik vort kwam, van wegens het spectaokel dat daor was. Ik kan niet tegen drokte en bin zwak van heufd, da'k oet de messels heb eholden – zeg onze olde vroedvrouw.
Heel zaggies kuijerde ik nao de Heerepoorte op. In gien twintig jaor was ik in Grönningen west. In Decembermaond von Anno 1837 ree ik der hen met Mannus Geugel, die lest an een kronkel in de darm estörven is, ieder met een vet zwien, somma sommarum met ons vieren. Um drie uur ree we oet en 's aovends kwammen we te Grönningen. Onder weg haw we 28 zeupies drunken. Mannes was ter niet vies van, maor even veur iedere harbarge wuerd ie wat onpasselik, zee ie, en ook had ie een misseraobelen last van kolde veuten, waorveur een snaps zoo goed was, zee ie, en ik drunk met, um hum gezelschap te holden en ook as goed vrund. Men moet hoelen met de wolven daor men met in 't bosch is – zegt Jaaije. Ze zul niet zeggen: daor men met in de harbarge is.
Heerink, heerink, wat is dat Grönningen daor veur de Heerepoorte veraanderd! 't Veur-ende van die olde griezelige smoezelige poorte steet daor nou moederzielig allenne en in de walle hebt ze een gat graoven, zoodat vrund en vijand de stad zoo maor in heur fasie kan gloepen.
De meeste mensen luepen um de poorte hen, maor ik gunk der eerbiedig onder deur, want daortoe is een poorte toch verordineerd, en eert de oldheid! – zeg onze Doomnée altied.
Toe 'k der weer onder weg was, bekeek ik hum ies van achteren, maor och wat een aokelig gezigte. Krek of ie tegen Dries Popke, de half-wieze oet het warkhoes, kiekt, as die Zaoterdags 't buis met modder en kalk besmeerd en de bokse scheurd hef.
„Waaromme laot ze toch die poorte daor zoo staon?” – vrueg ik an een Grönninger pelietzie-diender.
„Op order van den Staat en voor de hantikwiteit” – zee ie – en toe wus ik nog niks.
Eer ik de Heerestraote ingung, die daor zoo parmantig op de Drentsche hondsrug lig, knapte ik mij wat op, veegde de stevels met een beetien gras en spije of, poeste het stof van mien hoogen hoed, knupte de jasse digte en bleef nog is een stögien staon rondkieken en miemeren.
Ai je de wereld regt beziet en wat de starvelingen zoo al uutvoeren, dan mui je toch met de oldvader Kokkeejus zeggen: de menselikke natuur zit eeuwig en arfelik dwars in de wagen. Van dage wil ze in de heugte en mörgen in de leegte – nou opbouwen en strakkies weer dale smieten, dat is 't grootste pleizier van 't verdreide menschdom. Onze lieve Heer hef de mensch platvoet op de eerdkloot zet, maor hij wil altied de heugte in. Daorumme bouwde ie de toren van Babel. Die vaderen oet het olde Testament wilden de neuze deur 't achtensweerdige blaauwe oetspansel steken, um is te zien wat daor eigentliek wel achter zat en toe'k daor lest met mien vrouw over sprak, zee mien zeuntien, die op een stoove bij 't vuur zat eerappels te braoden: daor zit niks achter. Dou bist een Pariesche commenist Geert – zee ze en ik zal de meester der is over onderholden. Ik wil dat gedrei van de eerde ook niet langer hebben. Laot de stad in 't ronde gaon met al de kwiksteerten, die der in zint, maor 't platte land holt 't geloove vast dat de zönne maor eenmaol op Hiski'ja's smeekinge stille stund en nao die dag altied weer deur kuijert, boven over en onder langs. En hoe gunk 't die Babelbouwers? 't Warkvolk kwamp zoo hooge – zee de scheerbaos lest, toe ie van een oefening kwam – dat ze mekaor niet en konden verstaon. As de timmerman nao beneden ruep um zien doemstok, dan bragt de krullejonge hum de zaoge en as de metsler um kalk schreeuwde, kwamp de opperman zien knecht met de borrelflesse, daor hij al evenwel neet kwaod um was want de metslers zint goed van inbörst. Zoo luep alles in de war en dikke ruzie op de koop toe. Dat zee de scheerbaos, die völe groote lue sprek en in 't geniep moddern is. En zeet nou hier. Onze veurolders hebt de grond in de heugte warkt, dat de rugge der van kraakte en nou smiet de kinds-kinds-kinds-kinder ze weer in de grafte, en op de plaatse waor de toren van Babel hef estaon, zit de filesofen nou in de grond te wrueten, of ze ook een steen kunt vinden waorop de Babelbouwers hanepooten hebt ekrabbelt. Ze kunt dat lezen – zekt ze – en wij mut het geleuven al zint 't ook leugenaors. Jaoren en jaoren hef Grönnegen met groote wiesheid de eerden mantel um den pokkel ehad en nou scheurt ze hum der of, onder 't geschreeuw van licht, lucht. In de Grönneger karke geet het net aanders umme. Veur en viefentwintig jaor zetten de stads schriftverklaorders overal de keerse bij um op te snuffelen wat neet waor was en dat was warempel geen klein beettien, zoodat de eenvoldige geleuvigen de grieuwels over de grauwels luepen en nou staot ze op de preekstoel en der onder in 't hok en poest wat ze kunt om dat licht weer uut te kriegen. As 't niet wil, krigt 't een domper op de kop.
As we in 't loeg is over zukke dingen praoten in de lange winter-aovens, dan zeg Snikking altied: „de kop op zie- en de kop veurover-partije verlös 't altied en as in de hoogere burgerschoelen de jonks ofekserseert hebt en ze over stad en land gaon, dan lig de ortedokse partij op er ende. Of ze daor in Grönningen al poesten tegen 't licht, met een perfester als veurpoester, 't helpt niks, 't mensdom wil de oogen niet meer op kemando digte kniepen, maor ze altied wied waogen open hebben.”
Jaaije les nog wel is in de Leere der Godzaligheid, een heel dik boek, ook met rooije letters, nog van die olden daor je op reken kunt, en toe ze lest ter doezelig van was, zee Ester, die in 't loeg jonge haonen opkof: „Och, vrouw Veltink, ik kan al wai je neudig hebt wel op een stuuvertien schrieven: heb God lief boven al en de menschen as oe zölfs. Lao we dat maor doen, vrouw Veltink, en wij komt wel waor we graog wezen willen.”
Snikkink, die net bij ons in hoes was, zee: „gao met, Ester, ik heb nog een beste olde kippe, die krigste present, want dou bist een knappe jeudinne.” Jaaije schudde 't heufd en hef de heele dag niet proot.
Een Grönneger schoefkarre steute mij oet die prakkesaotsie en ik gunk de Heerestraote in, die daor zoo groots op onze Hondsrugge lig, onze Hondsrugge zeg ik twee maol achter mekaor. Jao, dat mag die Grönnegers nou en dan wel ies onder de sirkonfleksie worden ebragt, want as die Drentsche Hondsrugge zien start, waorup de stad lig, stillegies onder heur wegtrok, bij occasie per exempel dat het volk in de Harmonije zat te kösteren onder een muziek-konsert, dan zakte de stad met al heur heerliekheid perdoes in de klei. Oeze wetholder hef altied schik as ie daorvan praot, niet um dat wegzakken, maor dat Grönningen deur Drenthe wordt edraogen.
„Nou – zee Jaaije lest – 't wordt ook deur Drenthen regeert, de Goeverneur is een Landschapskind en de Scholte zien olde ook.”
De huuze in Grönningen zint hoog, maor smal en de lue slaopt er völle op de zolders, soms wel twee en drie laogen boven mekaor. Itzik vertelde, dat ie er ies bij nao fermilie, op een brulfte, slaopen had, vier en 't negentig treeën in de heugte.
Jaaije zee: „jonge Itzik lao we 't op de helfte maoken, want in 't optellen, dat hek mangs e markt, vergisse ie oe wal is een enkele keer, namentliek dai je in de drokte zekt, zeuven en zeuven is zestiene en vief is drie en twintig.”
Laot het zeuven en veertig trappe wezen, 't is toch griezelig 's nachts zoo an 't ende van den eerdbol te liggen, zunder benul. Stads-docters zekt dat het gezond is boven de begaone grond te slaopen en de bruer van de commies, dat een scheikundige mut wezen, wil hebben, dat al 't volk 's nachts boven de wind mut liggen en oet 't gezigte. Die 't hoogste lig is er 't beste an toe, want die krig al de addees, die ze in de leegte oet de kop löslaot, en opwippen, umdat ze ligter bint as de stikstof, veur nummedal.
Jaaije schaterde 't oet van laggen en zee tegen mij: „nou, as ie zeuven en veertig trappe mut opklauteren, kom ie 's mörgens bij 't eerste hanengekrei eerst veur 't bedde.”