У апошнія пару месяцаў я вельмі дрэнна меўся – перабываў у глыбокім запоі і амаль што не спаў, я баяўся арышту, як ніколі раней, і калаціўся ад страху. У траўні за ўдзел у Супраціве арыштавалі цётку Міру і яе мужа, там была нейкая няўцямная гісторыя з цёткамірыным катафалкам – гэты аўтамабіль быў таямнічым чынам задзейнічаны ў акце супраціву, як напісалі ў газеце, і, паводле чутак, іх расстралялі, кватэру апячаталі, а ў горадзе кожны ведаў, што калі зачапіла кагосьці з тваёй сям’і, то раней ці пазней возьмуцца і за цябе. У чэрвені мы развіталіся з сястрой – яна вымудравала сабе камандзіровачны пропуск з горада і надумала ўцячы да Памежнай зоны, далей ад небяспекі, а я застаўся ў апусцелай кватэры на Бляклай, едучы з глузду ад чакання арышту. Мяне звольнілі з уліковага бюро, і я не асабліва пераймаўся пошукам новай працы, упэўнены, што мяне неўзабаве прымуць. Сякія-такія ашчаджэнні дазвалялі мне не памерці з голаду і папаўняць запасы “Імперскага каньячнага”, я амаль не выходзіў з дому. Адзінай уцехай былі кароткія сустрэчы на лесвічнай пляцоўцы з маёй суседкай з адзіннацатай кватэры, я нават не ведаў ейнага імані, але яна была слаўнай мілай івай, і аднаго мімалётнага вітання ставала, каб не засіліцца, каб напярэдадні арышту дажываць свае п’янкія дні ў цёмнай кватэры на Бляклай.
У жніўні іва знікла. Спачатку я не надаў гэтаму значэння – ці мала але вечарамі ў вокнах адзінаццатай кватэры заставалася цёмна, і ніхто больш не вітаў мяне чарадзейным гаючым кіўком харашмянай галоўкі на сходах ля параднага пакою. Мой і без таго незайздросны стан пагоршыўся, і ўсё часцей я проста валяўся нямогла ў пакоі, бязгучна скуголячы ў пажоўклыя падушкі. Я пачаў баяцца ўласнага ценю, маё п’янства выціскала мяне, нібы пасту з цюбіка – з лёгка зразумелага ўпарадкаванага паўпекла ў бясконцае і нязнанае пекліца. Мне не хапала адвагі забіць сябе, але я і не ведаў, як мне жыць далей – куды, у які бок, таму жыў па інерцыі, пакрысе руйнуючы сябе і дзівячыся з штодня як жа доўга цягнецца ўжо гэтае самаразбурэнне, наколькі эластычная пальчатка маёй асобы на кулаку энтрапіі, які што хвіліны большае.
Аднойчы раніцай на лесвічнай пляцоўцы зрабілася шумна – там грукалася аб сценкі нешта вуглаватае, там шаргацела і рыпала, і зрэдчас чуваць было здушаную лаянку. Я прытуліўся да дзвярнога вочка і ўбачыў грузчыкаў, якія зацягць па вузкім пралёце масіўнае старасвецкае піяніна. Новы жыхар! Увечары ў вокнах адзінаццатай кватэры запалала святло. Мне адразу стала неяк цяплей на душы, падумалася, можа мая іва вярнулася, а можа і не мая, але можа прынамсі якая іншая. У той вечар я заснуў з усмешкай на твары, п’яны ўшчэнт, проста ў фатэлі.
Уначы я прачнуўся, таму што піяніна зайграла. Гралі нягучна, але ў начной цішыні дзіўная, нервовая манера гры разам з трывожнай гармоніяй-спатыкачом гучала ў моц сваёй незвычайнасці проста аглушальна. Музыка быццам забывала, што яна музыка, і рабілася паволі тлеючай танальнасцю вар’яцтва, голкай пад пазногцем, пакутлівым катаваннем, што папікае, сарамаціць, агаляе нешта няўлоўна мярзотнае, непрыстойнае, і, калі музыка зноў рабілася музыкай, і шатанскае сугучча змяняў аднастайны саладжава-абрыдлівы матыў, я разумеў, што гэтым мярзотным і непрыстойным быў менавіта я, і мною апаноўваў пякучы сорам. Гэтая музыка была падобная да бесперапыннай серыі бязлітасных поўх, нібы прыцэл, нібы дырыгуючы ерыхонскімі апошнімі нотамі паказнік; яна нібыта зрабілася выкананнем нейкага інфернальнага вердыкту, а я сядзеў у фатэлі, працверазелы і да смерці спалоханы, не ў змозе паварушыцца – нават калі музыка спынілася. Я ачуняў толькі апоўдні – натомлены, змардаваны, сам не свой ад жаху. Дома заставалася яшчэ дзве пляшкі “Імперскага каньячнага”, я асушыў адну з іх за колькі хвілін, і тутсама адышоўся ад памяці.
Уначы я прачнуўся, таму што зайграла піяніна. Другая пляшка “Імперскага каньячнага” стала бездакорным наркозам.
І наступнай ноччу я прачнуўся, таму што зайграла піяніна. У мяне не было больш змогі гэта трываць, не засталося “Імперскага каньячнага”, каб проста выключыцца, і ў адчайным паўтрызненні я вырашыў пайсці ў 11-ю кватэру і зрабіць хоць нешта. Я ўстаў з фатэля, і музыка тут жа спынілася. Вось жа чартаўня! Хістаючыся ад млявасці, я ўсё ж адважыўся пайсці і разабрацца з навалай. На прыступках я ўсвядоміў, што паняцця не маю, што мне сказаць, як растлумачыць, бо музыка была сапраўды вельмі ціхая і, у прынцыпе, прычын наракаць не было; калі я апынуўся каля цыратавых дзвярэй з двума пазалочанымі адзінкамі, я знову запанікаваў, аднак выракаць сябе на далейшыя пакуты я не мог проста фізічна, таму націснуў на пімпку электрычнага званка.
За дзвярыма пачуўся прыглушаны пластмасавы пераліў, хтосьці гучна зарагатаў, разбілася шкляное, пачуліся крокі, у дзвярах павярнуўся ключ, пакацілася ўпушчанае шкляное, бразнула жалезнае, хтосьці знову зарагатаў і дзверы нарэшце адчыніліся.
Калі вы хоць раз бачылі ў жыцці па-сапраўднаму мацёрую звяругу – усё роўна котку або землярыйку, страхавога агента або лася – вам, хутчэй за ўсё, знаёмае адчуванне прысутнасці жывой істоты на максімальным узроўні свайго выжывальнага развіцця.
Менавіта такі мацёры крогх адчыніў мне дзверы. Гэта быў немалады мужчына з сівізной, убачыўшы мяне, ён усміхнуўся і хацеў быў нешта сказаць, як знянацку я ня вытрымаў і даў дзерака. Такой моцнай панічнай атакі ў мяне даўно ўжо не было, праз нервовае знясіленне, бессань і параною я зусім перастаў разважаць цвяроза. Страх гнаў мяне прэч, я ўварваўся ў сваю кватэру, прыхапкам сабраў самае неабходнае і выбег з дому.
Да раніцы я піў у прывакзальным бары, потым пайшоў да рэчкі ўшчэнт п’яны, загнаны; мне падавалася, што трэба проста ўвайсці ў рэчку і паплысці, і ўся гэтая чортава калатнеча знікне і я разам з ёю.
У самой набярэжнай на слупе я ўбачыў напісаную ад рукі абвестку – арэнда пакою. Я ўмыўся рачной вадою, учасаўся, пералічыў рэшту грошай і пайшоў па адрасе ў абвестцы. Так я пасяліўся на вуліцы Чорнай.
З цягам часу я прыходзіў у сябе і вывучаў новы раён – я палюбіў набярэжную рэчкі і тутэйшыя вулічныя крамкі. Планаў на будучыню ў мяне не было, я жыў, не задумваючыся; балазе маіх ашчаджэнняў ставала на тое, каб забяспечваць каторы час гультаяванне. Я піў “Імперскае чырвонае” ў кавярні “Пад праўдай” і днямі навылёт назіраў за разгараннем восеньскага пажару. Адзіным чалавекам, з якім я дачыняўся ў гэтыя лагодныя ціхамірныя дні, была гаспадыня кавярні. Яе клікалі Нона, ёй было крыху за сорак. Яна рана заўдавела і часцяком перабывала ў змрочным настроі, але была ўсё ж кабетай сардэчнай і мела да мяне прыязнасць. Яна не задавала збыткоўных пытанняў пра маё мінулае, пры сустрэчы заўжды пачынала размову як бы з сярэдзіны думкі, і я ўслухоўваўся ў струмень ейных словаў, пакуль мы не пачыналі плыць разам у адным кірунку. Гэта была жанчына-рэчка, якая жыла на беразе рэчкі, а я ішоў за вадой.
Наладзіўшы свой няхітры новы побыт, я трохі акрыяў. Нона знайшла мне заробак – пераклады з ампетыянскай на фразійскую, у гэтай справе я зубы з’еў, і перада мной замільгалі агні будучыні. Чаму б і не жыць так, на беразе рэчкі, на беразе жанчыны, нетаропка працуючы, непрыкметна існуючы? Чаму б не пачаць абжываць свой жыццёвы тупік замест таго, каб біцца галавой аб яго сценкі? Зрабіцца жабай, што самавіта жыве ў нары тарантула.
Я стаў умеркавана піць і купіў сабе сякія-такія строі наўзамен зношаным штанам і сурдуту. Я стараўся не пакідаць раёну набярэжнай, ладзячы сваё жыццё такім чынам, каб не было падставы выходзіць за межы павучынай нары. Мае стасункі з Нонай рабіліся штораз бліжэйшыя, мы абодва адчувалі гэтую сувязь і моцна цешыліся ёю, не дазваляючы, тым не менш, нашым адносінам перарасці ў нешта большае, рамантычнае. У кавярні “Пад праўдай” я цяпер бавіў усе свае дні, перакладаючы тэксты, за абедам і вячэрай, пераглядваючыся і гутарачы з Нонай. Зрэшты, часцяком гэта цяжка было назваць гутаркамі, гэта было хутчэй саўдзел у маналогах Нонны, часам маўклівы, часам шматслоўны. Я любіў гэтыя яе маналогі – яны, хоць і прамаўляліся ўголас, я быў упэўнены не былі прызначаныя для мяне, Нона вяла гутарку сама з сабой, з жыццём, а я быў гэтаму толькі сведкам.
Неяк у нядзелю папаўдні, у апошні дзень кастрычніка, я ўварваўся ў кавярню “Пад праўдай” з купай перакладзеных папер пад пахай і абярэмкам сакавітых груш для Ноны. У кавярні быў усяго адзін наведнік, сумны дзядок, ён сядзеў за далёкім столікам ля сценкі, уткнуўшыся носам у шклянку з “Імперскім гарэлкавым”. Нона стаяла ля акна, суворая і дзіўная. Звычайна яна б павіталася са мною і ўсміхнулася і, напэўна, падпусціла б жарцік наконт майго ўзбуранага выгляду, але ў той момант яна быццам не заўважала мяне, адно засяроджана пазірала ў акно, склаўшы рукі за спінай.
І тут яна загаварыла. Павольна, выразна, разгойдваючыся з боку ў бок:
– У горада пыса ў крыві. Чырвоныя, колюча-рубячыя клёны на сэрца, цэлая калода дам чырваў у стракатай цыганкі, усе мінакі – паспешлівымі ратаўнікамі кагосьці медсёстрамі і медбратамі, восень ліецца па канавах густым чырвоным заходам, чарнеючай крывёю, уцякае ад шахцёраў нафтай.
І бар не цешыць, і тампанады любовяў не спыняюць восень, у горада пыса ў крыві, напляваць, верасень у горадзе, ці кастрычнік, ці лістапад, горад падхапіў восень і цяпер будзе толькі ўсё горш. Усе чырваней.
Я гляджу ў акно.
Нарэшце восень і ўнутры, і звонку.
І цэлая талля дам чырваў.
Раптам яна быццам прачнулася, здрыганулася, утаропіўшы ў мяне сваім спустошаным позіркам і чужым, зрывістым голасам спытала;
– Ну што, згуляем парцейку?
І ў той жа самы момант дзядок за далёкім столікам з грукатам адкінуў крэсла, ускочыў і пачаў спяваць брынклівым старэчым голасам тую самую нездаровую нядобрую музыку з адзінаццатай кватэры, на здзіўленне дакладна трымаючыся нотаў.
Я павярнуўся на Нону і сшэрх ад жаху. У яе мілых, сяброўскіх, знаёмых рысах нешта знянацку пстрыкнула, змяняючы яе ўсю. Хруснулі косткі, пырснула кроў з носу на васільковай сукенцы і вось – перада мной стаяў крогх, самы страшны і мацёры, што я калі бачыў.
Я ўваткнуў у яго нож, які трапіўся пад руку. Я рабіў гэта зноў і зноў, пакуль мне не заламалі рукі і не павалілі на зямлю.
Тарантул схапіў жабу.
Мне далі пажыццёвае зняволенне. Гэта не так страшна, як вам здаецца. Калі падумаць, то вам усім таксама далі пажыццёвае. Гэта дасканалае глупства.
Страшней за гэта зацемка, якую я даўно выразаў з газеты “Імперская Праўда”, што дастаўляюць да нас у турму – гэты кавалак паперы ўжо зусім пажаўцеў і абцёрхаўся, але на ім яшчэ можна прачытаць пару сказаў з падводкі:
“Аперацыя «Крогх» завершаная, вораг дзяржавы арыштаваны. Псіх-оперы ўсё больш паспяхова ловяць ворагаў народа на жыўца”.
29.Х.37
наадрэз
памаліліся
навыперадкі
паверылі
наводмаш
перахрысціліся
– целься!
назаўжды
– пли!
зразумелі
пад сцяну
упалі
не сабой
упалі
шчаслівымі
Па траекторыі пчалы
Аб чым будуць дажынкі апошняга дыктатара,
ці жоўты ліст зазеляніцца зноў?
Ці ўсміхнецца невясёлая вясёлка?
Як доўга велізарны і дзівосны вол яшчэ
стрымае ў грудзях стогадовы ўдых?
І, назіраючы з глыбінь, як на паверхні
на водных лыжах ездзіць тут і там
Афелія ў зіхоткім брыльянтавым бікіні,
як доўга вол яшчэ не паплыве, каб
выкрасці Афелію, стаць богам, стаць
быком?
Як? Колькі? І навошта? І калі?
І горбіцца, брыняе мой пытальнік.
Ён корань каранёў, кароль без кораня і корань без кароны.
Але ў красавіку ён разарве асфальты ўсіх
шляхоў.
Тады нарэшце я пайду па траекторыі
пчалы.
Дзень тужлівых сабак
(у суаўтарстве з Аляксеем Авекавым)
Лізнула дахі не распаленае яшчэ малінавае сонца – раз, другі, трэці. Злізала цёмную, верхавіну дома, што забавілася ў ночы. На трэцім нехлямяжым, але ўжо цалкам ранішнім паверсе Бешачка і Пафнуцік прачынаюцца на посцілцы ў вітальні. Балонкі кладуць галовы на лапы і застаюцца ляжаць, чуйна, узбурана. Алена Рычардаўна на кухні, зноў па старасці сваёй падумала, што будні дзень, гатуе сасіскі і каву. Алена Рычардаўна не зветрыць нават сённяшні дзень, чаго ўжо казаць пра заўтрашні! Зараз, як зазвычай, схамянецца і закрычыць у вітальню: “Бешачка, Пафнуцік! А што ў мяне ёсць для пупікаў! Гайда, хадзіце сюды!” Але Бешачка і Пафнуцік не спяшаюцца да альцгеймеравых ружовых сасісак. Яны ляжаць – бы сфінксы, балонкі-аракулы. Блыхі, коткі, косткі, лівер і вяндліна – усё марная марнасць. Блішчаць вочы, сухія насы, сабакам не да кілбас.
Дзесьці ў глухой вёсачцы бязродны кудлаты сабака Палкан наструньвае вушы, пачуўшы рыпенне дзвярэй і, бразгаючы ланцугом, выпаўзае з будкі. Усё як заўжды, гаспадыня спяшаецца на ранішнюю дойку, бразгаючы вёдрамі, ад яе тхне сном, малаком, просам і чаканнем кармёжкі. Але нешта не так, адчувае Палкан, ветрачы – нейкі пах, незразумелы, чужынскі, заўтрашні, мяшаецца са звыклымі і роднымі, і вось здаровы сон ператвараецца ў жахлівы, і малако скісае, і проса пакрываецца цвіллю, і ад чакання кармёжкі застаецца ўстойлівы востры пах голаду. І ён не вытрымлівае, ён падымае сваю пысу да сонца, што радзіцца ў апошні раз і ад якога больш не пахне будучыняй і скуголіць, так, як не скуголіў ніколі, і скуголенне гэтае, падхопленае суседскімі сабакамі, нясецца рэквіемам па-над вёскай.
– У-у-у, дурань кляты! – гаспадыня, што здрыганулася ад неспадзеўкі, на хаду паддае сабаку мыском бота, і спяшаецца далей – яшчэ ж столькі справаў трэба парабіць, столькі ўсяго паспець у гэтым жыцці!
І, пакуль яна не схаваецца за веснічкі, сшэрхлы Палкан праводзіць яе позіркам, і па яго шырокай, пакрытай шнарамі пысе коцяцца слёзы роспачы.
Ананімны сабака ў далёкім горадзе ананімна ветрыць наваколле. Пыса ўгору, збянтэжаная, гаротная. Крыху далей, крыху далей – там, за пахам чалавечага поту, спермы, гнілога мяса і незабудак – яшчэ далей – так, з заўтра – з заўтра тхне цёмным страшным пакінутым пакоем. І не будзе рукі, што гайдане арэлі і ня прыляціць бусла і вясёлым жалейкам не хопіць дыхання. Сабака садзіцца і плача.
– Ты забыўся, але я памятаю, як асцярожліва я падыходзіў да твайго агню, калі я быў сабачаняткам, як твая жонка збірала яблыкі, як мы сядзелі ля агню, абняўшыся і глядзелі ў цемру вакол нас. І зорак было больш, і ты быў дужэйшым, я думаў, ты вырасцеш, але ты так і не рос, вось я не сабачаня, а ты ўсё той жа бяспоўсцевы, лакцісты, мой сябар, мой спадарожнік. Мы столькі прайшлі разам, паляванні, скуралупні, ланцугі і тваё смешнае “але-гоп!” замест “люблю”. І вось заўтра няма, а ты не ведаеш, а я ведаю. Не вінаваць мяне за маю сённяшнюю тугу, іншай ужо не будзе.
Старэча фокстэр’ер не пабег за палкай, так і сеў на клумбу. “Ты чаго, што здарылася?” “Нічога. – падумаў фокстэр’ер – Здарылася нічога, ну, амаль што ўжо здарылася”. Ён падышоў да гаспадара і паглядзеў яму ў вочы, гэтак, як ніколі раней не глядзеў – можа, зразумее?
Пачынаецца дзень тужлівых сабак.
+ + +
Однажды никогда
однажды в чорном
белому
пришлось цвести
однажды не случилась
пыль на книгах
чернели в полуночах маяки
однажды ходики куда-то
не сходили
закончился на кухне
календарь
назад в чернильницу
однажды юркнули
поэмы
и не на троне,
на пеньке
уселся царь
и в поговорки превратились
теоремы
однажды там
однажды никогда
я видимо
наверное
как будто
прожил всю жизнь
вприпрыжку, налегке
пытаясь вечность вспомнить
поминутно
Пра каханне і зоркі
І яму нестае яе, каб дастаць да неба. Роўна яе, так. Яму вельмі хочацца дастаць да неба. Ён ужывае хлараформ.
Калі яна ўжо без прытомнасці, ён становіцца на яе і выцягвае пальцы ў бок начнога неба. Але тое па-ранейшаму далёка. Ён становіцца на дыбачкі. Не, далекавата.
Нясмела падскоквае. Нібыта амаль што дастаў. Скача яшчэ. О, зусім блізка. Яшчэ, яшчэ, пад храбусценне рэбраў, да неба!
Не, не дастаў.
Збянтэжана закурвае. Яна ўжо нават не хрыпіць. Неба далёка. Бадай, далейшае, чым было. Сыходзіць, пагойдваючыся, сплёўвае.
Не тапчыце сваё каханне, купіце тэлескоп.
Пра горы і людзей
Ты ведаеш, як атрымліваюцца горы, бо спярша яны людзі.
Ты ведаеш, як атрымліваюцца людзі – бо спярша яны горы.
І ёсць альпіністы і ёсць геолагі. Яны караскаюцца і даследуюць, яны бяруць пробы і шукаюць карысныя выкапні.
І ёсць сябры.
Яны любяць.
How I missed 4.48 express train
(З вершаў Дзіны Мележ)
Сары Кейн
яшчэ – падумаць аб рамонках
яшчэ падумаць аб рамонках
двойчы – аб рамонках
тройчы – аб рамонках
і потым ужо
сутаргава так
невылазна
пра іх толькі і думаць
пацокваючы варанёным
па зубах
пасмоктваючы варанёным —
на смак – быццам той
братаў
алавяны салдацік
нічога не ведаю
ужо світае
а я яшчэ нічога
не ведаю
скасіла вочы на гадзіннік —
4.49.
падобна, Сара
я спазнілася
на твой
цягнік
буду
дабірацца
на перакладных
Калабкі
Калола пікай у бок зіма, люты выкручваў фарш, які астываў, чалавекаў у бязмежны блакітны змрок, мы рабіліся бардовымі камякамі, мяснымі калабкамі, мёртвымі, мерзлымі, без думкі, без пачуцця, без паху. І кожная спроба ўсведамлення таго, што мы ўсё яшчэ існуем, была небяспечнай і цяжкай бітвай, што займала ўвесь наш пракляты час на гэтай астылай раўніне.
Потым увесну мы прачыналіся, так было з году ў год. І рабіліся шчаслівыя – на ўсё лета і восень.
Але менавіта гэта зімовае, неўтаймаванае балансаванне на мяжы бездані і сябе заўжды заставалася нашай галоўнай дарогай да вызвалення.
Там у самым канцы – Бабулі і Дзядулі, ад якіх мы сышлі калісьці даўным-даўно.
Са мною ўсё часцей адбываецца Пётр Яўгенавіч
Убачыўшы першыя пахаванні, даведацца пра смерць. Дагэтуль каты і сабакі неўпрыкмет знікалі аднойчы, і тады тата з мамай куплялі процьму марозіва і ўсе ішлі ў парк. Смерці не было. Было пытанне, якое ўжо тады хвалявала тваё існаванне.
Няўжо і мяне так калі-некалі – у скрыні, пад трубу і бубен?
І, спалохаўшыся, уцякаць у далёкія крапівы.
І ўжо потым, праз шмат гадоў, лавіць сябе на тым, што ты ляжыш усё часцей гэтымі бясконцымі пустымі вечарамі сам-насам на велізарным ложку гэтак, як тады ляжаў Пётр Яўгенавіч з другога пад’езду
Ад гэтага робіцца лягчэй – ненадоўга.
І ўсё часцей ад часу на руках стрэмкі.
І ўсё часцей да мяне ўваходзяць не стукаючы.
Са мною ўсё часцей адбываецца Пётр Яўгенавіч з далёкага дзяцінства.
І рэшта генеральных рэпетыцый нябыту.
Пра людзей і камяні
Чалавек сказаў каменю – добрай раніцы.
Камень прамаўчаў.
Чалавек сказаў каменю – добры дзень.
Камень прамаўчаў.
Чалавек сказаў каменю – дабранач.
Камень адгукнуўся:
1978—2023
і
1978—2017
Або:
1905—1989
Камяні кажуць кожнаму чалавеку рознае.
Камяні кажуць кожнаму чалавеку адное і тое ж.
Камяні не хлусяць.
Камяні застаюцца.
Трэцяя манетка
Не дзве на вочы, а тры, а рэч зусім не ў тым, што на трэцяе вока не кладуць манетку, нават не ў тым, што трэцяга вока няма.
Трэцюю яна паклала ў кішэню, перад самым адыходам, калі яе позірк ужо пачынаў блякнуць – бледная рука неўпрыкмет слізганула ў кішэню.
Харону заплаціла.
Засталося на піва і чыпсы.