[Բ]
Պատասխանի. արդարեւ որպէս երանելին Առաքեալ ասէ, իմաստութիւն աշխարհիս այսորիկ յիմարութիւն է առաջի Աստուծոյ։
Զի՞նչ առեալ կամ զի՞նչ կցկցեալ կամ ո՞յր բանիւ խաւսին։
Թե ճշմարիտ է նմա աւրինացն աստուած, յորմէ զարարածսն ամենայն դնէ, ապա աւտարին զոր նմա ռպռզտաւղք մուծանէ՝ չէր պարտ նորա [251] արարածոցն ցանկանալ, թեպէտ եւ ի տանջանս եին կամ ի հանգստեան։
Զի թե աստուած էր, եւ իւր իսկ արժան էր արարածս առնել, եւ ոչ այլոյ արարածոց ցանկանալ։
Այլ զի ոչ ինչ արար, յայտ է՝ թե բնաւ եւ էր իսկ ոչ։
Զի թե էր իբրեւ զԱստուած, պարտ էր նմա զամենայն կարողութիւն յանձին ունել։
Եւ եթե ինքն յանձնէ իմաստութիւն ինչ այնպիսի ոչ ուն295rէր, գեթ յարարիչն աշխարհի նայեցեալ, իցիւ ուսանել ի նմանէ զարուեստն։
Բայց եթե նմա նմանող չկարէր լինել, գոնեայ հիւղեայն լիցի նմանող, որ ընդ գետինն քարշէր՝ եւ եղեւ հաղորդ արարչութեան արարչին։
Այլ յայտ է՝ թե ի մտաց բարբաջանք են աղանդն, եւ ոչ ճշմարտութիւն։
360 Արդ նախ զաստուածն աւրինաց եւ զհիւղն նմա հաւասար դնել՝ ի փիլիսոփայից գողացեալ դնէ. որք տկարութիւնն արկանեն զԱստուծով՝ թե չկարաց յոչնչէ ինչ առ[252]նել, այլ ի նիւթոյ ընթերակացէ։
Եւ թեպէտ բիւրապատիկ յանուն աւտարին եւ որդւոյն նորա Յեսուայ՝ զոր բարերարն կոչեն՝ ապաւինիցին, չեն ինչ ընդհատ ի հեթանոսաց։ Այլ որպէս նոքա աստուածս բազումս ասեն, եւ սոքա աստուածս քարոզեն։
Եւ բազմապատիկ մահապարտք են, զի արարեալք յաւրինացն աստուծոյ՝ յաւտարին անուն խրախուսեն իբրեւ զտիրադրուժս որ եւ ի մարդկան միջի ոչ պաշտի։ Զի ոչ իշխէ արքայից արքայի ծառայ՝ ի կայսր խրախուսել, եւ ոչ կայսեր ոք ծառայ՝ ի սասանականն խիզախել. ապա թե ոչ՝ գլխապարտ գտանի։
295v Դարձեալ եւ նոքա ծնունդս աստուածոց բազմաց ասեն. եւ սոքա յամուսնութենէ աւրինացն աստուծոյ եւ հիւղեայ ասեն արարեալ զամենայն արարածս։ Եւ զի՞նչ աւելի իցեն քան զմոգս, որք յամուսնութենէ դնեն զաստուածսն իւրեանց։
361 Արդ ցուցցեն. ո՞ր հոգի [253] ետ նոցա զայն աւրէնս. զի ի հոգւոյն սրբոյ, որ ի մարգարէս եւ յառաքեալս խաւսեցաւ, ուրացեալ են։
[Գ]
Այլ Պաւղոս՝ ասեն, յափշտակեցաւ յերրորդ երկինս, եւ լուաւ զայս բանս անճառս՝ զոր մեք քարոզեմք իսկ։
363 Նա աւանիկ Պաւղոս ասէ. զոր ոչ է պարտ մարդկան խաւսել։
Արդ Մարկիոնն, թե մարդ ոք իցէ, ապա եւ նմա անճառ եին բանքն. որ եւ մարդ իսկ է, եւ վատթարագոյն քան զամենայն մարդիկ. որոյ թողեալ զճշմարտութիւն հոգւոյն, եւ նստի առասպելս կարկատէ։
Եւ այնչափ յանդգնեալ սատանայութեան ոգւովն, մինչեւ ի պատգամաց հոգւոյն սրբոյ քաղ հանել. զկէս աւետարանի ընտրել առնուլ՝ եւ զկէսն իբրեւ զխոտան ի բաց թողուլ. նոյնպէս եւ զառաքելական թղթոցն. եւ զհին կտակարանս ամենեւին ուրանալ, 296r որպէս թե յանզգամէ տուեալ իցեն եւ ոչ ի բարւոյ։
Եւ Առաքեալ ասէ՝ թե անպա[254]տում են բանքն, զոր լուաւ. եւ Մարկիոնն ասէ՝ թե ես լուայ։
Արդ Առաքելո՞յ՝ որ անճառ զբանսն համարի՝ պարտ է անսալ, թե Մարկիոնի՝ որ ի քարշ արկեալ ընդ վայրս զբանսն ածէ։
[Դ]
Դարձեալ՝ թե մշտնջենաւոր էր աւրինացն աստուած, ապաքէն պարտ էր կանխագէտ եւ ամենագէտ էանալ. եւ թե չէր կանխագէտ եւ ամենագէտ, ապա եւ կատարեալ իսկ չէր։
ռԱյլ նա աւանիկք կատարեալ երեւի այնու՝ զի զերկինս եւ զերկիր արար. եւ ոչ միայն մի երկինս՝ այլ երկուս, եւ զաւրս բազումս։
Եւ որ այնմ ամենայնի բաւական եղեւ, զայն զի՞ ոչ կարէր գիտել՝ թե է ոք ի վեր քան զնա, յորմէ կասկած կայր նմա։
Եւ եթե գիտէր, ընդէ՞ր ոչ ամրացոյց զիւր տեղին, զի մի լինէր անդր մուտ հակառակորդին՝ որ գայր եւ ապստամբեցուցանէր զարարածս նորա ի նմանէ։
365 Եւ դարձեալ՝ բարին, զոր կոչեն, եթե որպէս ասենն՝ բնութեամբ [255] բարի էր, եւ չարութիւն ի նմա ոչ գոյր՝ զի այլոցն բարի խորհէր, նմա չար ընդէ՞ր խորհեցաւ, առնել զնա 296v սրտառուչ յիւրոցն արարածոց։ Զի սա հանապազ առնէ մարդիկ. եւ նորա միշտ հանեալ ի սմանէ, առնէ զսա թախծալից. որ ոչ բարւոյ գործ է՝ այլ չարի։
[Ե]
Դարձեալ, եւ զոր արդարն ասեն՝ թե արդարեւ արդար էր, յետ բաժանելոյ զիշխանութիւնսն, իւր զերկինսն երկոսին առնլոյ, եւ հիւղեայ եւ որդւոցն նորա զերկիր միայն թողլոյ, զիա՞րդ էր զի միւսանգամ նորա աշխարհին ցանկացեալ, ասէր՝ թե տուր ինձ ի կառոյդ քումէ, եւ յինէն տաց ոգի, եւ արասցուք մարդ ըստ նմանութեան մերում. որ ոչ արդարոյ գործ է՝ այլոյ աշխարհի ցանկանալ՝ այլ անիրաւի։
367 Կամ հիւղեայն զիա՞րդ ընդ միտս հարեալ էր, ընդ մի անգամ բաժանելոյն ի նմանէ՝ դարձեալ հաղորդութիւնս առնել, եւ անձամբ անձին նենգել եւ մասնմուտ առ[256]նել աւտարի յիւր աշխարհն, զի առնիցէ անդ զԱդամն եւ զամուսինն նորա, որ մերթ ի սա տայր ձեռն եւ մերթ ի նա։
368 Բայց եւ տէր արարածոց զարդարն միայն զիա՞րդ կոչիցեն. զի եւ յառաջնումն, որպէս ասեն, ոչ միայն ինչ արար, այլ հ297rասարակ արարին զինչ եւ արարին. եւ յերկրորդումն ի հասարակաց նիւթոյ արարին զմարդն, եւ երկոքին զոյգ ուրախ լինեին ի նմա։
369 <Եւ երկոքին զոյգ զիա՞րդ պատուիրեին նմա եւ ուրախ լինեին ի նմա>։ Զի թե՝ որպէս ասենն՝ արդար միայն էր աւրինացն աստուած, յայտ է՝ եթե զարդարութեան եւ պատուիրանս տայր նմա. եւ եթե չար միայն էր հիւղն, հարկ էր՝ եթե չարեաց եւեթ խրատ տայր նմա։
Եւ ո՞ւր էր զի երկոքին ուրախ լինեին ի նմա՝ որ հակառակ միմեանց տային զպատուէրս. մին՝ զբարեաց իբրեւ զբարի. եւ մին՝ զչարեաց իբրեւ զչար։ Զի ոչ արդարոյ, որ բնութեամբ արդար իցէ, մարթի զչար ինչ պատուէր տալ. եւ ոչ չարի, որ բնութեամբ [257] չար իցէ, զբարւոյ խրատ տալ։
370 Այլ եւ ուրախ լինել չարին ուստի՞ էր, որ միշտ խաւարինն եւ գժդմագոյն էր։
Կամ արդարոյ նենգել, որ ի բնէ արդարակորով եւ խրաւախորհ էր, որում չէր մարթ իւր միայն ռխորելք զմարդն հասարակաց ստեղծուած։
Այլ իբրեւ արդարոյ պարտ էր խորհել՝ թե որպէս ի միասինն արարաք զնա, առ հասարակ արժան է մեզ եւ վայելել ի նմա։
Բայց ոչ իբրեւ զարդարակորով, այլ իբրեւ 297v զնենգաւոր եւ զկասկածոտ առեալ մեկուսի զմարդն զեղծուցանէր՝ թե ես եմ աստուած, եւ չիք այլ ոք բայց յինէն։
Եւ ի դէպ էր Ադամայ ասել՝ թե մինչ առնելն կամեցար զիս, գոյր այլ աստուած, յորժամ զհողն խնդրեցեր. եւ արդ զի խորելդ զիս քեզ կամիս միայնոյ, դու միայն իցես աստուած, եւ այլ ոք ոչ։
Այլ թերեւս ի համբաւէ մահուանն զարհուրեցաւ՝ զոր թե կամէր թե չկամէր սակայն կրեաց։
371 [258] Եւ զայն ոչ գիտէր՝ թե առ նենգելն նենգէ նմա հիւղն, եւ ընկղմէ զմի անուն նորա ի մէջ բազում աստուածոց՝ զոր առնէր գայթակղութիւն մարդոյն։
Եւ այնպիսի վնասու ոչ յետնամեղն եղեւ պատճառ, այլ որ նախն նենգեաց։ Զի թե նորա զայնպիսի արուեստ չէր ցուցեալ, հիւղն ոչ իմանայր։
372 Այլ ինքն եղեւ վարդապետ, եւ իւրոյ նենգութեանն, եւ հիւղեայ խորամանկութեանն։
[Զ]
Եւ իբրեւ տեսանէն՝ թե ոչ ոք պաշտէ զնա՝ բարկացեալ արար զնոսա մահկանացուս. եւ որոց ոգիքն ի մարմնոցն ելանեին՝ արկանէր զնոսա մի ըստ միոջէ ի գեհեն։
Արդ քան զնոսա արկանէր ի զ298rեհեն, զնա՝ որ պատրեացն զնոսա՝ ընդէ՞ր ոչ արկ ի գեհեն։
Միթե վասն զի ո՞չ կարէր յաղթել նմա։ Ապա եթե բռնագոյն քան զնա էր հիւղն, զի՞ ետ ի ձեռս զիւր պատրեալսն նմա չարչարել։
374 Բայց եւ արդարն թե արդարեւ արդար էր, չպարտ էր այնու[259]տեւ մարդիկ առնել. զի գիտէր եթե խաբելոց է զնոսա հիւղն։ Այլ իբրեւ արդարոյ արժան էր խորհել՝ թե զի՞նչ աւգուտ է զի ես առնեմ, եւ այլ հանէ զնոսա յինէն։
Նա եւ տանջել իսկ չէր աւրէն զնոսա. զի գիտէր՝ թե այլոց բանիւ մեղանչեն։
[Է]
Այլ միւսն եւս, զոր ասեն, ամբարշտագոյն է քան զամենայն. թե իբրեւ ետես բարին՝ որ յերրորդ երկինս նստէր՝ զայնչափ զքսան եւ զինն ազգաց զոգիս տանջեալս ի գեհենի, գթացեալ ի նոսա՝ առաքեաց զՅեսու զորդի իւր, երթալ առնուլ զնմանութիւն ծառայի, եւ ի կերպարանս մարդկան լինել։
376 Եթե այնչափ գթած էր, ետ ընդ ետ իսկ ընդէ՞ր ոչ յղեաց զորդին իւր՝ երթալ փրկել զնոսա, այլ յետ քսան եւ ինն ազգաց այնչափ ոգւոց ի գեհենի տանջելոց։
377 298v Այլ նախ՝ երրորդ երկինս ասել ուստի՞ իցէ նմա. զի Մովսէս երկուս երկինս ասէ։ Այլ որպէս յամենայնի մոլորեցան հերձուածողք, [260] նոյնպէս եւ յայսմ. զի ոմն տասն երկինս ասէ, եւ ոմն եւթն, եւ Մարկիոն երիս։
Եւ ի գրոց սրբոց կամին հաստատել զմոլորութիւնն իւրեանց՝ թե երկինս եւ երկնից երկինս բազմաբար ասեն գիրք։
Յորժամ ոչ յումեքէ սանձահարին հարցուածովք, արտաքոյ գրոց սրբոց բարբաջեն. եւ իբրեւ վտանգին, ապա ի գիրս ապաւինին։
378 Բայց երկինս եւ երկնից երկինս յայն սակս գտանեմք ի գիրս, զի յԵբրայեցւոց լեզու երկին չմարթի ասել, որպէս եւ ոչ յասորի լեզու՝ ջուր կամ երկին. այլ մին բազմաբար ասի։
Եւ յայտ անտի է, զի եւթանասնիցն ռթարգմանեալք ի յոյն լեզու, ասեն. ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, իբրեւ զմիոյ երկնէ յայտ արարեալ։
Եւ յասորի լեզու քանզի չմարթի երկին ասել, ասէ. ի սկզբանէ արար Աստուած զյաթն երկինս եւ զյաթն երկիր։ Թեպէտ եւ միաբար չմարթի ասել նոցա զմիոջէ երկնէն, սա[261]կայն յաթն աս299rելով որ է տարր իբրեւ զմիոջէ տարերէ միոյ երկնի յայտ առնէ թարգմանութիւնն։
Նա եւ զերեւելի հաստատութիւնս, որ ի ջուրց մեկնեցաւ, երկին թարգմանեցին եւթանասունքն, ուստի յայտ է՝ թե վերին երկինն եւ ներքին՝ երկու երկինք են, ոչ երեք կամ բազումք։
379 Այլ ասեն. Պաւղոս ասաց՝ թե յափշտակեցաւ այնպիսին մինչեւ յերրորդ երկինս։
380 Եւ զայն ոչ գիտեն, թե չեւ եւս յայտ է՝ թե մինչեւ ցերրորդ երկինս ասիցէ, կամ թե մինչեւ ցերրորդ ինչ մասն ի բազում մասանց միոյ երկնիս ասիցէ. եւ բանն ի յոյն լեզու յերկոսին հարկանէ։ Եւ մանաւանդ զի առանց արթերն ասէ՝ որ է ն. զի ոչ ասէ՝ թե մինչեւ ցերրորդ երկինն, այլ թե ցերրորդ երկնի առանձինն ասելոյ։ Ուստի տայ ակնարկութիւն, եթե ի մասն ինչ երրորդ ի բազում մասանց երկնի [262] յափշտակեցաւ Պաւղոս. վասն որոյ ածէ զնորին զկնի, թե յափշտակեցաւ այնպիսին ի դրախտն։ Եւ դրախտն ոչ եթե յերրորդ երկինս իցէ, եւ կամ բնաւ յերկինս ուրեք, այլ յերկրի. զոր եւ ինքեանք իսկ վկայեն՝ 299v թե իբրեւ արարին զմարդն, ի դրախտի անդ եդին, որ է յերկրի եւ ոչ յերկինս։
381 Բայց թե եւ կոչի բարձրութիւն ինչ երկինք, որպէս յորժամ ասիցէ գիր. թռչունք երկնից եւ ցաւղ երկնից, եւ ամպք եւ հողմք երկնից. ոչ եթե յերկինս իցեն, այլ զի ի բարձրութեանն են՝ երկնից կոչին.
Նա եւ զծառոց անգամ, որ ի սակաւ ինչ բարձրութեան են, ասեմք՝ թե երկնաբերձ են. եւ զծխոյ՝ թե յերկին կցի։
Ըստ սմին աւրինակի եւ Պաւղոսի զերրորդ երկինսն ասել իմանալի է։ Սկսիր յառաջնմէն, եւ էջ յերկրորդն, եւ հաս յերրորդ աւդդ՝ որ ի գրոց երկին կոչի, եւ գտանես զոր ինչ երանելին Պաւղոս ասէ.
382 Եւ լուաւ բանս անճառս, զոր ոչ [263] է պարտ ումեք խաւսել։
383 Թեպէտ եւ Առաքեալ եւ անաւթ ընտրութեան էր, ռընկերք Պետրոսի, լծակից որդւոցն որոտման, քարոզակից Բառնաբայ, զիա՞րդ էր զի նմա պարտ էր լսել եւ խաւսել զբանսն անճառս եւ իւրոց ընկերացն ոչ։
Ոչ ապաքէն մի շնորհք եին յամենեսին, եւ մի եւ նոյն ռոգի եւ ի նոսա։
384 Այլ անճառ բանքն ոչ եթե նմա ճառելիք եին եւ ա301rյլոց ընկերացն անճառք. այլ ըստ այնմ զոր յառաջնումն թղթին Կորնթացւոց ասէ. զոր ակն ոչ ետես, եւ ունկն ոչ լուաւ, եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ այն՝ զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց։
Է եւ զայս իմանալ՝ թե ոչ զի ես միայն արժանի եղայ խորհրդոյն, որ տրուպս եմ առաքելոց, այլ թե եւ Պետրոս՝ որ գլուխն է առաքելոց՝ տեսանիցէ, չկարէ ճառել. եւ թե լսիցէ, չկարէ պատմել. քանզի անպատում է եւ ի վեր քան զմիտս եւ զլեզու մարձ[264]կան։
Եւ վասն այնորիկ ասէ Առաքեալ. թեպէտ եւ տեսի, չկարեմ պատմել. թեպէտ եւ լուայ, չեմ բաւական ճառել։
385 Դարձեալ՝ ո՞յր աստուած ո՞յր աստուծոյ արարածոց խնամակալ լինէր, եթե ի տանջանս եին եւ թե յանդորրու։
Կամ զանցանելն զՅեսուայ ի նորա աշխարհն՝ զիա՞րդ ոչ ինքն զգայր, եւ ոչ ոք ի զաւրացն նորա, եւ ոչ ռայլովքք զելանելն նորա անդրէն։
Եւ եթե զնորայն իբրեւ զաստուծոյ չկարեին իմանալ, եւ զայնչափ ոգւոց՝ զորս եհան առ նոքաւք յիւր երկինսն՝ զսաւսաւինն զիա՞րդ ոչ առնուին։
Եւ կամ 301v պահապանքն ոգւոցն արգելականաց ընդէ՞ր ոչ առնեին ազդ տեառն իւրեանց։
Այլ յայտ է՝ եթե սնոտի բանք են եւ անհաւատ պատմութիւնք։
[Ը]
Եւ եթե նմանութեամբ միայն եղեւ մարդ, եւ կերպարանաւք եւեթ էր խաչն եւ չարչարանք եւ մահն, ապա եւ փրկութիւն ինչ որ գործեցաւ։
Այլ եւ փրկէր իսկ [265] ընդէ՞ր զայլոյ արարածս, զոր իւր չէր արարեալ, որ ոչ բարւոյ գործ է՝ այլ ապիրատի, սպրդել գաղտ մտանել յայլոյ տուն եւ նենգել նմա։
Բայց զայն եւս հարցցուք. մարմնաւո՞ր ոք էր Յեսուն, եթե անմարմին։
Եթե ասիցեն՝ թե անմարմին էր, լուիցեն։
Զի եթե անմարմինն եկն, եւ աստ՝ մարմին որպէս ասենն՝ ոչ զգեցաւ, յայտ է՝ եթե ոչ ետ ինչ, եւ ոչ առ. ոչ մեռաւ, եւ ոչ փրկեաց. եւ ի զուր է ասելն Մարկիոնի, եթե արեանն Յեսուայ եմք գինք։ Զի ոչ հեղաւ արիւնն նորա, եւ ոչ նոքա գնեցան, այնու զի կերպարանաւքն ասեն զխաչն եւ զմահ, եւ ոչ ճշմարտութեամբ։ Եւ յանդիմանեն զնոսա Հրեայք, որ ցայսաւր պնդեալ են՝ թե հարքն մեր հանին զՅիսուս ի խաչ։ Ուստ300rի յայտ յանդիման ցուցանի, եթե ոչ կեղծեաւք ել Քրիստոս ի խաչ, այլ ճշմարտութեամբ։ Քանզի եւ ճշմարտի յարութեանն մերոյ՝ կացոյց [266] զիւրոյ անձինն զյարութիւն աւրինակ։
[Թ]
Եւ եթե, որպէս ասենն, զաւրէնս արդարոյն դատաւոր եւ միջնորդ խնդրեաց Յեսուն, անդստին իսկ յաւրինացն բազմապատիկ մահապարտ գտանի՝ զի նախ քան զխաչելութիւնն իւր զբազումս յափշտակեաց։
Եւ ոչ միայն ինքն, այլ եւ այլս բազումս ընտրեաց ի նոցանէն, եւ առաքեաց՝ զի աշակերտիցեն եւ ձգիցեն առ նա։
Եւ ոչ միայն այնչափ, այլ եւ զաւրութիւն զգեցոյց նոցա՝ կոխել զզաւրս տեառնն իւրեանց, եւ արկ սուր եւ բաժինս ի տան նորա, եւ վառեաց հուր յարարածս նորա, մինչեւ կարճել եւ խափանել զաւրէնս նորա յաւուրցն Յովհաննու մկրտչի, եւ աւետարանել զիւր արքայութիւնն, արձակեալ քարոզս բազումս՝ քարոզել, եւ հնձաւղս բազումս՝ հնձել, զոր ոչ ինքն սերմանեաց։
Եւ այն մինչ չեւ մեղուցեալ ինչ ուրուք էր նմա, ոչ ի խաչ հանեալ եւ ոչ զարիւն նորա [267] հեղեալ, առ աւ300vար զտուն նորա, եւ խախտեաց զթագաւորութիւն նորա. եւ նա լռեալ կայր եւ ոչ ինչ մեղանչէր նմա։
Եւ զիա՞րդ ասիցեն՝ թե խաչելութեամբն գնեաց ռզմարդիկնք. զի ահաւանիկ զայն ամենայն ժողովս բազմաց, մինչ չեւ ելեալ էր ի խաչ, կորզեաց յինքն։
388 Այլ, ասեն, զնոսա բժշկութեանց գինս տարաւ. զհիւանդս բժշկեաց, եւ զբորոտս սրբեաց. եւ զմեռեալս յարոյց, եւ զանդամալոյծս հաստատեաց, եւ զդեւս հալածականս արար։
389 Եւ իցէ ոք բժիշկ։ Յորժամ զորդի ուրուք բժշկիցէ, վարձս ոչ առնու։ Այլ զբժշկեա՞լն ի գլխովին գինս բժշկութեանն խնդրիցէ։
Եւ գրեսցուք՝ եթե բժշկեալքն եին ինչ նմա անկ վասն երախտեացն. իսկ զորս ոչ բժշկեաց, ընդէ՞ր հրապուրեաց եհան ի տեառնէն իւրեանց. որ ոչ բարւոյ գործ էր, այլ նենգաւորի։
Եւ զաւրէնսն զիա՞րդ իշխէր դատաւոր խնդրել՝ որոյ այնչափ վնաս [268] յառաջագոյն քան զմահն իւր արարեալ էր ի տան նորա. մանաւանդ՝ զի եւ գիտէր իսկ՝ թե պարտաւորեն զնա աւրէնքն, եւ ոչ արդարացուցանեն։
Արդ եթե յիսրայէլացւոյ 302r կերպարանս եկն ի տուն նորա, սակայն պարտաւորելոց էր։
Զի գրեալ է յաւրէնսն՝ թե ամենայն Հրեայ, որ լուծցէ զաւրէնսն սպանցի. եւ որ ոչ թլփատեսցի, եւ ոչ շաբաթս պահեսցէ, մեռցի։
Եւ նա ելոյծ զաւրէնսն եւ խախտեաց զկրաւնսն։
Մահապարտ էր յաւրինացն։
Եւ թե յայլոց ազգացն ի կերպարանս եկն առ նոսա։
Նախ՝ զաւտարազգիսն իսկ կոտորել հրամայեալ էր նոցա, եւ ոչ խնայել։
Եւ ապա՝ ի վերայ եկացն եւ պանդխտաց հրաման կայր, եթե ոչ պահիցեն զկրաւնս աւրինացն, մահուամբ մեռցին։
Համայն եւ այնպէս յաւրինացն մահապարտ էր։
390 Իցէ ոք, որ մտանիցէ գաղտ ի տուն ռընկերի իւրոյ զեղծել ինչ։ Եւ ի բուռն անկեալ՝ չլինիցի՞ մահապարտ։
Եւ կամ իցէ ոք, որ մա[269]տուցեալ՝ զայլոյ զորդիս կամ զծառայս յապիմակս եւ ստահակս յաւժարեցուցանիցէ հանել։ Եւ հասեալ ի վերայ՝ ո՞չ հանիցեն զայն ընդ կառափն։
Եւ կամ իցէ ոք, <որ> իբրեւ զդէտ մտեալ՝ զայլոյ թագաւորութիւն գաղտ լրտեսիցէ։ Եւ ծանուցեալ զլրտեսն՝ ո՞չ սատակիցեն վաղվաղակի։
391 Նոյնպէս եւ Յեսուն 302v յառաջ քան զխաչելութիւնն բազում ինչ այսպիսի վնաս գործեաց ի տան արդարոյն. եւ ըստ աւրինացն, զոր դատաւորն խնդրեաց, բազում մահուց պարտական գտանի։ Զի աւտարոտի մի եկեալ յայլոյ տուն, այնչափ մեծամեծ աղէտս գործեաց ի նմա. զաւրէնսն եւ զմարգարէսն նորա արգել, եւ զիւր թագաւորութիւնն աւետարանեաց։
392 Արդ ո՞վ էր նա՝ որ այնչափ մեծամեծս կարաց գործել, թե ոչ Տէրն ամենայնի, որ ասաց՝ թե ամենայն ինչ տուաւ ինձ ի հաւրէ իմմէ։
Ուստի յայտ է՝ թե ոչ իբրեւ զաւտար ոք առ յափշտակութեամբ, [270] այլ ի հաւրէ տուաւ ի ձեռս նորա, եւ իբրեւ զՏէր աւրինացն դադարեցոյց զաւրէնսն. եւ յառաջ քան ի խաչ ելանել՝ եցոյց զթագաւորութիւնն իւր։
Ո անմիտք. զի՞ ոչ իմացայք, եթե հայր Յեսուսի է Տէրն ամենայնի, այնու զի զամենայն ետ ի ձեռս նորա. եւ նա է Տէր աշխարհի, եւ ոչ զորմէ դուքն կարծեցէք՝ որ չէր իսկ։ Զի ամենայն որ արտաքոյ քան զնա աստուած անուանի, չէ ի բնէ աստուած։
393 Եւ բազում ինչ եւ այլ է, որով ցուցանի՝ թե Տէր 303r մեր յիւրսն եկն եւ ոչ յաւտարոտիս. եւ ինքն եւ հայրն իւր են Տէր աշխարհի։
Եւ առաւել ի վիրաւորէն, որ մինչ դեռ յԵրուսաղեմէ յԵրիքով իջանէր՝ վիրաւորեցաւ յաւազակաց, ցուցանի՝ թե ոչ աւտարոտի ոք էր վիրաւորին Քրիստոս, այլ մերձաւոր եւ դարմանիչ նորա։ Որպէս եւ ինքն իսկ ասաց ցփարիսացին, թե ուղիղ դատեցար։
Եւ յոչխարէն եւ ի դրամէն, որ կորուսեալ եին եւ գտան, յայտ [271] է՝ եթե յիւրսն եկն եւ ոչ յաւտարոտիս։
[Ժ]
Դարձեալ՝ զմիւս բանն Առաքելոյ, զոր ուղիղ ասացեալ է, խախտեն. թե յորժամ խափանեսցէ զամենայն տէրութիւնս եւ զիշխանութիւնս. զի պարտ է նմա թագաւորել, մինչեւ դիցին ամենայն թշնամիք նորա ի ներքոյ ոտից նորա։
Եւ ասեն՝ թե տէրն աշխարհի խափանէ զինքն եւ զաշխարհ իւր յաւիտեան։
395 Ո անմիտք. եթե յիւր ձեռս է շինելն եւ քակել, եւ զայս աշխարհ՝ վասն զի ծերանայ եւ հնանայ՝ քակիցէ, ընդէ՞ր ոչ այլ նոր եւ գեղեցիկ քան զայս առնիցէ։
Թե մինչ չէրն աշխարհ՝ գիտաց խորհել եւ առնել բանիւ, այժմ զի լու303vաւ եւ տեղեկացաւ՝ թե գոյ այլ աշխարհ աւտարին՝ գեղեցիկ եւ ազնուականագոյն քան զնորայն, զմէ՞ ոչ առնիցէ լաւագոյն քան զնորայն, այնպէս զի եւ ընտանիք աւտարին նորայոցն ցանկանայցեն՝ վասն գեղեցկութեանն եւ պայծառութեան։ [272] Զի որպէս զառաջինն կարող եղեւ բանիւ առնել, այնպէս թե կամի եւ այլ ազնուագոյն քան զայն կարող է առնել։
Եւ որ այնպէսն կարող է, ընդէ՞ր խափանիցէ զանձն՝ լինել պատուանդան ընդ ոտիւք այլոյ, եւ ոչ առնիցէ իւր աշխարհ նոր եւ գեղեցիկ քան զառաջինն, եւ թագաւորիցէ ի նմա յաւիտեան։
Բայց թե արգելուցու զնա աւտարն։ Եւ թե այնչափ զաւրագոյն քան զնա է՝ մինչ զի եւ արգելուլ կարիցէ, ապա ոչ է տէր ամենայնի՝ որպէս ասէ ինքն, այլ ծառայ այլոյ տէրութեան։
396 Կամ զայն ուստի՞ ցուցանիցէք՝ թե աստուած աւրինացն քակելոց է զաշխարհս։
Եթե վասն զի գրեալ էն՝ ի մարգարէսն՝ նորա, թե երկինք գալարեսցին իբրեւ զմագաղաթ, եւ երկիր իբրեւ զմոմ հալեսցի, այլ եւ զայն գրեալ է ի մարգարէս՝ 305r թե արարից երկինս նոր եւ երկիր նոր։
Ուստի յայտ է ըստ մարգարէութեանն, թե զայս քակէր՝ այլ նոր առնէր, որպէս [278] եւ դուք իսկ ձեզէն վկայեցէք։
397 Բայց եւ միւսումն եւս արարէք պատասխանի՝ թե ո՞ իցէ որ զիշխանութիւնսն եւ զպետութիւնս խափանիցէ։
Եւ եթե դուք <ոչ գիտէք>, ո՞չ գիտիցէք յԱռաքելոյ՝ զի Քրիստոս խափանէ զիշխանութիւնսն, եւ դնէ զամենայն թշնամիս ի ներքոյ ոտից իւրոց։ Եւ ոչ այն՝ զորմէ դուքն ասէք, որ չէն իսկ եւ ոչ արարեալ ինչ նորա, եւ ոչ առնէ. այլ Տէր մեր եւ հայրն իւր, որ կարող են առնել զամենայն, եւ հնազանդեն զամենայն թշնամութիւնս ընդ ոտիւք։
[ԺԱ]
Եւ դարձեալ՝ թե ձեռնհաս ինչ ոք էր աւտարն, որպէս Մարկիոնն ասէ, ազատել զոգիսն ի տանջանաց անտի, ընդէ՞ր ոչ բռնութեամբ իսկ ձեռն. արկ եւ կորզեաց զոգիս տանջանաւորացն յինքն։ Այլ նախ թոյլ տայր՝ զի տանջիցին, եւ ապա հանէր. եւ զայն ոչ համարձակութեամբ, այլ կասկածանաւք եւ արեան գնոց գնելով։
399 [274] Այլ, ասեն, վասն ողորմու305vթեան արար։ Տեսեալ զոգիս տանջանաւորացն նեղեալս ի դժոխս, առաքեաց զորդին իւր՝ փրկել զնոսա։
400 Եթե փրկեաց զնոսա, վերջինքն զի՞ գործիցեն, որ ի նոյն դժոխս անկանելոց են։
401 Եթե վասն ողորմութեան արար՝ զոր արարն, պահեալ իցիւ զգալուստ որդւոյն իւրոյ մինչ ի վախճան աշխարհի եւ ապա առաքեալ, – զի ի վերայ ամենեցուն առնէր ողորմութիւն, եւ հանէր ի կեանս, – քան փութացաւն եւ առաքեաց ի կէս դարին, եւ չիք հնար վերջնոցն՝ որ անկան անդր՝ թե ելանիցեն։ Քանզի այնուհետեւ զգուշացաւ նոցա տանջիչն։
402 Այլ յոյժ մոլորեալ են, եւ մոռացան զայն՝ թե չիք ծառ չար որ առնիցէ զպտուղ բարի, եւ ոչ քաղեն խաղող ի փշոց, եւ ոչ թուզ ի տատասկէ, եւ իւրն զիւրն ընդունի։
403 Եւ միւսն եւս զոր ասեն՝ թե ոչ ընդունին դժոխք զկեանս, վասն [275] այնորիկ ել ի խաչ, զի իջեալ իբրեւ զմեռեալ՝ ընկալցին զնա դժոխքն։
Իսկ արդ ո՞չ ոք առաքիցի անդր կենդանի, կամ մարդիկ յանցաւորք, կամ սատանայ եւ դեւք կե304rնդանւոյն։ Թե այնպէս իցէ, եւ զնոսա ոչ ընդունին։
404 Կամ Յեսուն իբրեւ զմեռեալ յո՞ չոգաւ։
Միթե ի գերեզմա՞ն երկրի, զոր գիրք դժոխք կոչեն։ Եւ ահա անդ չեն ոգիք, եւ ոչ հուր որ տանջիցէ զնոսա։
Եւ եթե ասիցեն, ի գեհենն չոգաւ իբրեւ զմեռեալ, չիք մուտ բանիցն։ Զի ոչ տայ թոյլ Առաքեալ՝ թե երկուս մահս մեռաւ, այլ մի՝ զոր մարմնովն կրեաց զխաչին, եւ հնազանդ եղեւ մահու խաչին։ Եւ ոչ դնէ՝ թե այլ ոք դատեաց զնա եւ արկ ի գեհեն, այլ թե հայր ետ զնա ի մահ։ Եւ դարձեալ՝ թե ինքն ետ զանձն իւր փրկանս փոխանակ բազմաց, մահուամբ մարմնոյ, եւ ոչ տանջանաւք ոգւոյ։
[ԺԲ]
Այլ անչափ, ասեն, [276] հակառակ են աւրէնք արդարոյն՝ շնորհացն Յեսուայ, զի անդ երանութիւն մեծատանց տայ, եւ եղկութիւն աղքատաց. եւ աստ երանութիւն աղքատաց, եւ վայ մեծատանց։
Անդ ասէ, մի սպանաներ. եւ աստ ասէ՝ թե որ բարկանայ ընկերի իւրում ի տարապարտուց, պարտաւոր է գեհենի։
Անդ ասէ, մի շնար. եւ աստ ասէ՝ 304v թե որ հայի ի կին մարդ առ ի ցանկանալոյ, անդէն շնացաւ ի սրտի իւրում։
Անդ ասէ, մի երդնուցուս սուտ, այլ հատուսջիր Տեառն զերդմունս քո, եւ աստ ասէ՝ թե ամենեւին մի երդնուցուք։
406 Եւ արդ զիա՞րդ իցեն աւրէնքն եւ շնորհք միմեանց հակառակ։
Զի Աբրաամ վասն զաւտարս եւ զաղքատս ընդունելոյ՝ բարեկամ Աստուծոյ կոչեցաւ։ Եւ Քրիստոս ասէ՝ թե աղքատն ի գոգն Աբրաամու չոգաւ, եւ մեծատունն ի տանջանս հրոյ։
Քրիստոս աղքատաց երանութիւն տայ, եւ ողորմածաց՝ թե ողորմութիւն գտանելոց [227] են. եւ աւրինացն աստուած այնչափ ցուցանէ ողորմութիւն, մինչեւ զգրաստու թշնամւոյ անկանելոյ բեռամբ՝ չհրամայէ զանց առնել, թե եւ ի ժողովրդենէ ոք իցէ, եւ եթե յաւտար ազգաց։ Եւ զուլ ի մաւր կաթն չհրամայէ եփել. եւ ոչ զհաւ ի ձուոց կամ ի ձագուց վերայ նստեալ՝ ի միասին միանգամայն առնուլ։
Անդ ասէ, սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո. եւ աստ ասէ, սիրեսցես զՏէր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումէ, եւ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո. 306r զի զայսց երկուց պատուիրանաց կախեալ կան աւրէնք եւ մարգարէք։
Եւ ասէ, ոչ եկի լուծանել զաւրէնս կամ զմարգարէս, այլ լնուլ զնոսա։ Արդ զիա՞րդ հակառակ աւրինացն իցէ, որ եկն լնուլ զաւրէնսն եւ զմարգարէս։
Եւ ասէր ցբորոտն զոր սրբեաց՝ թե երթ մատո պատարագ վասն սրբութեանդ քո, որպէս պատուիրեաց Մովսէս յաւրէնսն։
Եւ ցաւրինականն, որ եհարց [278] ցնա, թե զի՞նչ ինչ արարեալ՝ զի զկեանսն յաւիտենից ժառանգեցից, ասէ. զպատուիրանս աւրինացն գիտես։ Եւ հարցեալ կրկին՝ թե զո՞ր պատուիրանս, ասէ. զմի շնարն, զմի գողանար, զմի սպանաներ։ Որով յայտ արար՝ թե ոչ հակառակ աւրինացն ուսուցանէր, այլ նմին միաբան։
Դարձեալ՝ չբարկանալն չսպանանելոյն ոչ եթե հակառակ ինչ է, այլ կարի քաջ միաբան։ Զի թե ոչ ոք բարկանայցէ, եւ ոչ ի գործ սպանութեան մտաբերէ։
Նոյնպէս եւ ոչ ցանկանալն չշնալոյն ոչ եթե ընդդիմակաց ինչ է, այլ առաւել հաւանագոյն։ Զի եթե ոչ ցանկանայցէ, 306v եւ ոչ ի գործ շնութեան ժտի։
Եւ ամենեւին չերդնուլն՝ սուտ չերդնլոյ ոչ եթե ընդդէմ ինչ է, այլ յոյժ ընկերակից։ Զի եթե ոչ սովորիցի ոք ստէպ երդնուլ, եւ ոչ սուտ երբեք երդնու։
Անդ քանզի յանուն կռոցն երդնուին, ասէ. հատուսջիր Տեառն զերդմունս քո։ Ասէ. յիս երդնուցուս՝ [279] որ կենդանի եմ, եւ մի ի կուռսն՝ որ ոչ են կենդանիք։
Իսկ աստ զի կատարեալս առնիցէ Քրիստոս զիւր աշակերտեալսն, ասէ. ամենեւին մի երդնուցուք, այլ եղիցի ձեր այոն այո, եւ ոչն ոչ. եւ որ ինչ աւելի քան զայն, ի չարէ անտի է։ Եւ թե որ աւելի քան զայոն եւ զոչ է՝ ի չարէ անտի իցէ, որչափ եւս առաւել որ սուտ յահաւոր անունն երդնուցու։
Եւ դարձեալ՝ չբարկանալովն եւ չցանկանալով, զոր ուսուցին … [279. 13]
407 … [281. 2]. ապա եւ նոքա այժմիկ մի կերիցեն ձուկն, այլ ի յարութեան անդ, որպէս եւ նա յետ յարութեանն կերաւ ձուկն՝ զոր եգիտ առ ձկնորսսն։
Այլ զի եւ ձուկն միս է՝ այն ամենեցուն յայտ է։ Զի որոյ մարմին եւ արիւն եւ ճարպ եւ ոսկերք են, հար307rկ է՝ թե մսեղէն է եւ կենդանի։ Եւ է ձուկն՝ որոյ իբրեւ խոզի պառակաց թամբ ի վերայ կողիցն կայ։ Եւ արիւն այնչափ ելանէ, որչափ յոչխարէ ոչ ելանէ։ Եւ կերակուրս ժանտս ռնայնք ուտէ, զոր եւ ոչ գազանք եւ անասունք ուտեն։
Եւ զձուկն իսկ առաւել պարտ է գազան կոչել, որ զիւր համազգիսն անխտիր ուտէ։ Եւ այնչափ սուրբ են անասունքն քան զնա՝ զի ի նոցանէն զոհք եւ ողջակէզք մատչին Աստուծոյ, եւ ի ձկանց ոչ ինչ այնպիսի։
Այլ եւ ի խորհուրդ՝ եւ յաւրինակ մեծի խորհրդոյն՝ որ յայտնելոց էր, ոչխար եւ արջառ տպաւորեին, եւ [282] ոչ ձկունք։ Որպէս գառն՝ որոյ արեամբ փրկեցան անդրանիկք որդւոցն Իսրայէղի յԵգիպտոս, եւ խոյն՝ որ սպանաւ փոխանակ Իսահակայ, խորհուրդ եին ճշմարիտ գառինն՝ որ բառնայ զմեղս աշխարհի. եւ երինջն՝ զոր արտաքոյ բանակին սպանանեին յողջակէզ, ըստ ռորոյք աւրինակի եւ Քրիստոս արտաքոյ քաղաքին չարչարեցաւ։
Եւ Դաւիթ ասէ, հաճոյ եղիցի Տեառն իբրեւ զորթ մատաղ, եւ ոչ իբրեւ զձուկն փափուկ։ Զի ձուկն 307v թեպէտ եւ գայ յառակ, ի գերեզմանի առակ գայ եւ ոչ ի կենդանութեան։ Ըստ այնմ զոր Տէրն ասէ՝ թե որպէս եղեւ Յունան ի փոր ձկանն զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս, նոյնպէս պարտ է որդւոյ մարդոյ մտանել ի սիրտ երկրի, եւ լինել անդ զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս։
Եւ այսպէս ոչ գտանեմք ի գիրս սուրբս՝ եթե զձուկն սրբեաց եւ ետ ի կերակուր, եւ ի մսոյ հրաժարեցոյց իբրեւ ի պղծոյ եւ ի խոտանէ իմեքէ։ Այլ եւ յաւրէնսն գրեալ է՝ եթե [283] ետու ուտել ձեզ զանասունս եւ զթռչունս իբրեւ զբանջար խոտոյ։ Բայց միայն մեռելոտի եւ արիւն մի ուտիցէք, զի շունչ անասնոյ արիւն իւր է։ Եւ առաքեալքն ի թղթին՝ զոր յԵրուսաղեմէ յԱնտիոք գրեցին, զնոյն հաստատեցին՝ թե պահել ձեզ յարենէ եւ ի հեղձուցելոյ եւ ի մեռելոտւոյ եւ ի փոռնկութենէ. եւ չասացին՝ թե ի մսոյ։
Նա եւ յաւրէնսն զուտելի անասունսն սուրբս կոչէ եւ զչուտելիսն պիղծս։ Իբր՝ ոչ եթե պիղծք ինչ բնութեամբ եին, այլ զչախորժականսն մտաց մարդկան պիղծս կոչէ. զի գիտէր, թե է ինչ՝ զոր ախորժեն ուտել, եւ է ինչ՝ զոր ոչ 308r ախորժեն ուտել. եւ ըստ նմին նմա աւրէնս եդ։
Այլ զի չիք ինչ պիղծ ի կերակրոցն, զայն ի Տեառնէն լուիցուք. թե չիք ինչ որ մտանիցէ յորովայն մարդոյ՝ թե կարիցէ զմարդն պղծել. այլ որ ինչ ելանէ ի մարդոյ անտի, այն պղծէ զմարդն։
Եւ Առաքելոյ յառաջագոյն հայեցեալ մարգարէութեամբ ի տարապարտ [284] հպարտութիւն աղանդաւորացն, ասէ. կարճեն զկերակուրս, եւ արգելուն զամուսնութիւն՝ զոր Աստուած արար ի մխիթարութիւն հաւատացելոց, որ գոհութեամբ վայելեն, զի սրբի բանիւ Աստուծոյ եւ աղաւթիւք։ Իբր՝ ոչ եթե պիղծ ինչ իցէ եւ սրբիցի. այլ որ նոցա պիղծն կարծէր վասն զոհելոյն, եւ զայնմանէ ասէ Առաքեալ՝ թե սրբի բանիւն Աստուծոյ եւ աղաւթիւք։ Վասն որոյ եւ ի միւսում թղթին ասէ՝ թե յորժամ կոչիցէ ոք զձեզ յանհաւատից եւ երթայցէք, զամենայն ինչ զոր դնիցեն առաջի ձեր, կերիջիք. եւ մի խղճիցէք։ Ուստի յայտ է՝ թե մի ինչ յամենայնէ միսն էր. եւ դարձեալ՝ թե որ ինչ վաճառիցի ի մակեղոնի, որ է ի մսավաճառանոցի՝ կերիջիք. եւ մի խղճայցէք։
408 Այլ ասեն, թե ասէ 308v Առաքեալ՝ թե լաւ է ոչ ուտել միս, եւ ոչ ըմպել գինի, եւ ոչ որով եղբայրն իմ գայթակղեսցի. եւ դարձեալ՝ թե ոչ կերայց միս յաւիտեան, որով [285] եղբայրն իմ գայթակղիցի։
409 Ասասցուք. զի եթե ձկամբն գայթակղիցի եղբայրն, ապաքէն եւ զայն չիցէ պարտ ուտել. քանզի վասն գայթակղութեան չէ պարտ ուտել, եւ ոչ վասն զի թե պիղծ ինչ կայցէ ի կերակրոցն։ Եւ մանաւանդ գինւով, որով բազումքն իսկ զեղխանան։ Եւ ոչ այնչափ միսն յանցուցանէ, որչափ գինին զեղծէ զըմպելիսն, եւ գայթակղեցուցանէ զտեսաւղսն։
Եւ զիա՞րդ իցէ, զի ի մսոյ պահեն եւ ի գինւոյ ոչ զգուշանան Մարկիոնքն. զի բանն յերկոցունց վերայ կայ. ասէ ոչ ուտել միս, եւ ոչ ըմպել գինի։
Եւ զնովիմբ ածեալ զպատճառսն, ասէ, թե եւ ոչ՝ որով եղբայրն իմ գայթակղիցի կամ տկարանայցէ։ Որով ցուցանի՝ թե վասն գայթակղելոյն եդ զայնպիսի միտս ի միջի, եւ ոչ եթե զկերակուրսն պիղծ համարէր, որ ասէն՝ թե է որ հաւատայ ուտել զամենայն ինչ։ Թե ռհաւատաս ասէ՝ 309r թե բանիւ Աստուծոյ եւ աղաւթիւք սրբին կերա[286]կուրքն, կեր՝ եւ մի խտրեր։ Ապա եթե տկարացեալ ես հաւատովք եւ խղճես, բանջար եւեթ կեր, եւ մի գայթակղիր։ Եւ յորժամ չհաւատասն ուտել զամենայն իբրեւ զսուրբ, մի իշխեր դատել զայն որ ուտէն. որպէս եւ որ ուտէն՝ ոչ պարտի անգոսնել զքեզ իբրեւ զտկար, որ ոչդ հաւատաս ուտել զամենայն ինչ իբրեւ զսուրբ։ Քանզի ոչ եթե կերակուրքն կացուցանեն զմեզ առաջի Աստուծոյ, եւ ոչ հանեն յերեսաց Աստուծոյ, այլ կամ հաւատքն կամ խիղճ մտացն եւ գայթակղութիւն։