Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

Aмфитеатрлар архитектура иншоотининг соф Рим типидаги туридир. Милодий 70—80 йилларда э. (милодий 1 аср) Колизей (лотинча колоссеусдан – «улкан») деб номланган улкан Флавиан амфитеатри қурилган, Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир. Мавжудлигининг биринчи кунлариданоқ у Римнинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб келган.

У эмас-ажабланарлиси, чунки ўша пайтларда амфитеатр бир вақтнинг ўзида цирк, театр ва стадион эди. Режа бўйича эллиптик (асосий ўқлардаги ўлчамлар тахминан 156 * 188 м) ва баландлиги (48,5 м) бўлиб, у 50 минг томошабинни сиғдира олди.

Aйлана бўйича у деярли 500 м га етган. Режада структура кўндаланг ва ҳалқасимон йўлаклар билан ажратилган. Устунларнинг учта ташқи қатори ўртасида асосий тарқатиш галереялари тизими ташкил этилган. Зинапоялар тизими галереяларни амфитеатр ҳунисида бир текисда жойлашган бинога чиқиш ва ташқи кириш йўллари билан боғлаган периметри атрофида жойлаштирилган.

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Структуравий асос 80 та радиусли йўналтирилган девор ва шифтларнинг тонозларини кўтарувчи устунлардан иборат. Ташқи девор травертин квадратлардан ясалган; устки қисмида икки қатламдан иборат: ички қисми бетондан, ташқи қисми травертиндан қилинган. Мармар ва кноcк қоплама ва бошқа безак ишлари учун кенг қўлланилган. Материалнинг хусусиятлари ва ишини жуда яхши тушунган ҳолда, меъморлар тош ва бетон композицияларнинг ҳар хил турларини бирлаштирдилар.

Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир

Колизей фрагменти

Колизей фрагменти

Колизей фрагменти

Колизей фрагментидан

Колизей фрагментидан

Колизей фрагменти

Энг катта стрессни бошдан кечирадиган элементларда (устунларда, узунламасина камарларда ва бошқаларда) энг бардошли материал, травертин ишлатилган; радиал туф деворлари ғишт билан қопланган ва қисман ғишт камарлари билан енгиллаштирилган; ёқимли бетон тонозда оғирликни енгиллаштириш учун пломба сифатида енгил пемза мавжуд. Турли дизайндаги ғишт камарлари бетоннинг қалинлигига ҳам тонозларда, ҳам радиал деворларда киради.

Колизейнинг «рамка» структураси функционал жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлиб, ички галереялар, ўтиш жойлари ва зинапояларни ёритишни таъминлади ва материалларнинг нархи жиҳатидан тежамкор эди.

Колизей, шунингдек, даврий тартибга солинадиган қоплама шаклида айвон тузилмалари учун дадил ечимнинг тарихдаги биринчи маълум намунасини тақдим этади. Устида тўртинчи қават деворида арқонлар ёрдамида баҳайбат ипак айвон боғланган таёқлар учун таянч бўлиб хизмат қилган қавслар сақланиб қолган.

Колизейнинг кўриниши жуда катта ўлчамли ва кўп босқичли тартибли аркада шаклида деворнинг пластик ривожланишининг бирлиги туфайли монументалдир. Ичкаридан Колизей улкан ҳунига ўхшарди, унинг пастки қисмида арена бор эди. У эллипс, яъни чўзилган доира шаклида эди. Бу томошабинларга аренада бўлаётган воқеаларни кузатишни осонлаштирди. Эллипснинг узун томонининг ўртасида, аренанинг энг марказида Рим императори ва юқори мартабали шахсларнинг ложалари жойлашган эди. Меҳмонлар учун ўриндиқли қаторлар арклар билан боғланган тош устунлар билан мустаҳкам ушлаб турилган.

Колизейнинг дизайн хусусиятлари архитектурада тубдан янги сўз эди. Эллипс кўринишидаги арена стендлар билан ўралган бўлиб, улардан катта томошабинлар ҳаяжонли ўйинни томоша қилишлари мумкин эди.

Томошалар: ёввойи ҳайвонлар билан жанглар, гладиаторлар жанги ва бошқалар. Тўғридан-тўғри Колизей аренаси остида жуда кўп қўриқхоналар, касематлар ва ер ости зиндонлари бор эди. Турли техник қурилмалар билан жиҳозланган бу арена тувал томи билан қопланган, ҳатто кема жангларини ташкил қилиш учун ҳовузга айлантирилган. Aжабланарлиси шундаки, бир неча соат ичида амфитеатр аренаси кўлга айланиши мумкин, унинг юзасида байрамона экстраваганзалар ўтказилади. Бундан ташқари, махсус механизмлар аренани чўлга ёки ям-яшил ўрмонга айлантириши мумкин эди.

Тўсатдан қоялар ва ғорлар орасида йўлбарслар, қоплонлар, шерлар ва бошқа йиртқич ҳайвонлар пайдо бўлди. Ва гладиаторлар уларни овлай бошладилар.

Колизей ўзининг техник жиҳозлари, янги функционал мақсади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли ўз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шуҳрат қозонди.

Қадимги Римда пайдо бўлган кўплаб техник янгиликлар кейинчалик бинолар ва иншоотларни қуришда, жумладан, ўрта асрларда ҳам қўлланилган.

Ўрта асрларда готика соборлари қурилишидаги техник янгиликлар туфайли инновацион объектлар ҳам пайдо бўлди. Готика меъморларининг техник ютуғи юкни тақсимлашнинг янги усулини кашф қилишлари эди. Масоннинг оғирлиги ва босими маълум нуқталарда тўпланиши мумкинлиги аниқланди ва агар улар айнан шу жойларда қўллаб-қувватланса, бинонинг бошқа элементлари энди юк кўтармаслиги керак эди.

Готҳиc рамка шундай туғилган. Техник ечимнинг янгилиги қуйидагича эди: улар бинонинг мустаҳкам деворларига суяна бошладилар, массив цилиндрсимон тоноз очиладиган қовурғали хоч билан алмаштирилди, бу тонознинг босими қовурғалар ва камарлар орқали устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ҳосил бўлган латерал суриш учувчи таянчлар ва таянчлар орқали идрок қилинади.

Ушбу инқилобий топилмалар нафақат қурилиш материалларини тежашга, балки маъбаднинг ички қисмини бир бутунга бирлаштиришга, уни чалкаштириб юборган ва тўсиб қўйган устунлардан воз кечишга имкон берди. Билан бирга Нефнинг ёритилишини яхшилаш орқали биноларнинг баландлигини тубдан ошириш мумкин бўлди. Европадаги баъзи готика ибодатхоналари Хеопс пирамидасининг баландлигидан ошиб кетди, у минг йиллар давомида дунёдаги энг баланд бино бўлиб қолди. Шундай қилиб, хонанинг имкониятларини ошириш ва кенглик туйғусини яратиш учун соборнинг ички маконини кенгайтириш керак эди. Бунга залнинг ўлчамини кенглик ва баландликда ошириш, ички устунлар бўлимларини бўш жойни безовта қилмаслик учун қисқартириш орқали эришилди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

Роман даврининг охирида улар ўзаро фаолият тонознинг массасини улар орасидаги нозик пломба билан кемерли қовурғалар тизимига бўлиш усулини қўллашни бошладилар, бу эса бутун шифт тузилишининг оғирлигини камайтиришга имкон берди. Олдинги қурилиш тажрибаси билан бойитилган готика архитекторлари конструкцияларнинг кесмаларини қисқартиришди ва залнинг шифтини анча енгиллаштиришни таъминладилар, бунинг натижасида қўллаб-қувватловчи устунларнинг қалинлигини камайтириш мумкин эди ва Бу, ўз навбатида, соборнинг учта нефининг маконини визуал равишда бирлаштирди. Бундан ташқари, ўрта қисмнинг деворлари ён қисмларнинг томидан юқорига чиқадиган базиликалар энди улар орасида катта деразалари бўлган бир қатор устунларга айланди, бунинг натижасида соборнинг майдони, Романеск черковларининг маъюс ички қисмидан фарқли ўлароқ, янада ёрқинроқ бўлди.

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

Готика меъморларининг техник ютуғи

 

Готика собори биносининг конструктив рамкаси энди деворлар ва гумбазлар мажмуаси эмас, балки скелет, рамкадир. Бу меъморчилик тарихидаги ягона тош рамка бўлиб, уни яратиш мумкин эди, чунки меъморларнинг муҳандислик фикри ҳам, масонларнинг техник маҳорати ҳам юқори даражага етган.

Енгиллик, вазнсизлик, очиқ ишларнинг таассуротлари меъморий шаклларнинг ўзига хос пластиклиги билан ҳам боғлиқ: устунларга ўхшамайдиган таъкидланган вертикал таянчлар, балки юпқа устунлар тўпламлари, лансетли камарлар, учли чодирлар ва педиментлар, массаларни ажратиш, деталларни нозик профиллаш..

Суриш кучини камайтириш учун камар ва тонозларнинг думалоқ (ярим доира) шакли лансет билан алмаштирилди. Услубнинг бирлиги учун дераза ва эшиклар тўшагининг камарлари ҳам лансет ясала бошланди. Ушбу лансет мос келади қалъалар, тик думбали томлар ва габлеларнинг готика-севимли учли шакли. Ланcет арклари, туюлиши мумкин бўлганидек, Шарқдан қарзга олинмаган. Эрон ва Ўрта Осиё меъморчилигида улар бошқа шаклга эга бўлиб, ўрта асрларда европаликлар билан тўғридан-тўғри алоқада бўлган араблар думалоқ камарлардан фойдаланганлар.

Ривожланган Роман меъморчилиги даврида черковларнинг, айниқса соборларнинг жабҳалари ўйилган тош деталлари ва ҳайкалтарошлик билан бойитилган.

Меъморий экспрессивлик воситалари тизимида ҳайкалтарошлик-релъеф мавзуси муҳим ўрин тутади. Готика услубидаги биринчи муҳим бино Нотр-Дам собори, шунингдек, Нотр-Дам де Париж, Париж марказидаги католик черкови, Франция пойтахтининг рамзларидан бири. У Cитé оролининг шарқий қисмида жойлашган. У 1163 йилдан 1345 йилгача қурилган. Соборнинг баландлиги 35 м, узунлиги 130 м, кенглиги 48 м, қўнғироқ минораларининг баландлиги 69 м, жанубий минорадаги Эммануел

қўнғироғининг оғирлиги 13 тонна, тили 500 кг

Нотр-Дам собори ичкариси Париж

Нотр-Дам собори Париж

Соборнинг архитектураси стилистик таъсирларнинг икки томонламалигини кўрсатади: бир томондан, ўзига хос кучли ва зич бирлиги билан Усмонли Нормандия услубининг акс-садолари мавжуд бўлса, бошқа томондан, готика услубининг инновацион меъморчилиги ютуқларидан фойдаланилган. бинога енгиллик беради ва соддалик таассуротини яратади.

Париж Нотр Дами – бу галереялар ва икки томонлама навесли базилика. Илгари, бу дизайн жуда камдан-кам ишлатилган саноатда бошқариладиган аниқлик билан ишлаб чиқарилган йирик ўлчамдаги структуравий элементлар. Бундан ташқари, муҳандис К. Фокс иштирокида барпо этилаётган бино дизайнерлик касбининг мавқеини ошириб, уни жараённинг ажралмас иштирокчисига айлантирди. Сарой кўплаб тақлидларга сабаб бўлди ва самарали юқори технологияли услубнинг аждодига айланди.

Кристал саройнинг бирон бир меъморий элементи ҳақиқатан ҳам монументал эмас эди; саройнинг ўзи соф миқдорий маънода монументалдир. У 72 минг м2 дан бир оз камроқ майдонни эгаллаган. Режада тўртбурчаклар бўлган бино оддий геометрик шаклларнинг синтези эди.

Кристал сарой

Кристал сарой

Тартиб католик черковларидан олинган: учта навес, иккита транцепт, галереялар. Галереялари юқорига торайиб, учта поғонани ташкил этувчи марказий транцепт ёғоч рамкада ясалган ярим доира гумбаз билан қопланган. 22 м оралиқ дарахтнинг нисбатан мўртлиги билан изоҳланади.

Кристал сарой

Умуман олганда, бинонинг асосий конструктив элементлари трусслар орқали боғланган ичи бўш чўян устунлар бўлиб, уларда букланган профилни ташкил этувчи сирланган панелларнинг текис томи қўллаб-қувватланган. Бошқача қилиб айтганда, том тизмалари ва томонидан ташкил этилган депрессиялар ҳар 1,2 м га алмашиниб туради. Деразадаги бундай диагонал алоқа устунлар орасидаги ташқи томондан ҳам, ичкаридан ҳам архитектурада янги эстетик элемент эди. Унинг дизайни, албатта, 20-аср меъморчилигига хос бўлган кўплаб хусусиятларни кутган эди, аммо кейин 19-асрда. бу хусусиятлар бошқа биноларда топилмади.

Кристал сарой

Шундай қилиб, Кристал сарой дунёдаги биринчи йирик металл рамкали бино ва шиша деворлари бўлган биринчи бино бўлди.

Шамолдан келиб чиқадиган латерал кучларни қоплаш учун структура илгари кўрилмаган порталли уланишлар тизимидан фойдаланади ва бундан ташқари, дунёда биринчи марта йиғма модуллардан энг катта конструкция ўрнатилди. Бинонинг ўзида сув қурилмалари, ўсимликлар ва пиёдалар хиёбонлари тизими билан дунёдаги биринчи жамоат қишки боғи яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври инновацион объектлари миқёсига киритилиши керак. Бу Париж марказидаги металл минора унинг энг таниқли меъморий ёдгорлиги. Бош дизайнер Г. Эйфел номи билан аталган; унинг ўзи уни «300 метрлик минора» деб атаган. Кейинчалик Парижнинг рамзига айланган минора 1889 йилда қурилган ва дастлаб Парижда бўлиб ўтган ва 100 йиллигига тўғри келган 1889 йилги Париж Бутунжаҳон кўргазмасининг кириш аркаси бўлиб хизмат қилган вақтинчалик иншоот сифатида яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври Франция

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври Франция

Француз инқилоби. Париж шаҳар маъмурияти француз муҳандисларига архитектура танловида қатнашиш таклифи билан мурожаат қилди. Бундай танловда мамлакатнинг муҳандислик ва технологик ютуқларини яққол намойиш этадиган бинони топиш керак эди.

Қурилиш дарҳол муваффақиятли бўлди. Кўргазма ўтказилган олти ой давомида ноёб объектни кўриш учун 2 миллиондан ортиқ ташриф буюрган. Эйфел минорасининг дизайни жуда ўзига хосдир. У 3 та пирамидадан иборат яхлит тизимдан иборат. Пастки қават пирамида (пойда ҳар бир томони 129,3 м), 4 та устундан ташкил топган, 57,63 м баландликда камарли тоноз билан туташган; миноранинг биринчи платформаси тонозга таянади. Платформа квадрат (65 м). Ушбу платформада иккинчи пирамида-минора кўтарилади, шунингдек, тоноз билан боғланган 4 та устундан ташкил топган, унинг устида (115,73 м баландликда) иккинчи платформа (квадрат, 35 м) жойлашган. Иккинчи платформада кўтарилган тўртта устун пирамидал тарзда яқинлашиб, улкан пирамидал устунни (190 м) ҳосил қилади, учинчи квадрат шаклидаги платформани (16,5 м) кўтаради (276,13 м баландликда); устига гумбазли маёқ кўтарилиб, унинг устида 300 м баландликда платформа (диаметри 1,4 м) жойлашган. Минорага зинапоялар (1792 қадам) ва лифтлар олиб боради. Биринчи платформада ресторан заллари қурилган; иккинчисида – гидравлик юк кўтариш машинаси (лифт) ва шиша галереядаги ресторан учун машина мойи бўлган резервуарлар. Учинчи платформада астрономик ва метеорологик обсерваториялар ва физика кабинети жойлашган. Маёқнинг ёруғлиги 10 км масофада кўриниб турарди. Улкан темир минора деярли шамолдан азият чекмайди. Ҳатто Париждаги энг кучли шамол ҳам (тахминан 180 км/соат) минора тепасини атиги 12 см га бурди, қуёш унга кўпроқ таъсир қилади. Қуёшга қараган томони иссиқдан кенгайиб, тепа томони ён томонга 18 см оғиб кетади. Минора қурилганидан 20 йил ўтгач, шартномага кўра, уни бузиш режалаштирилган эди, аммо минора радио орқали сақланиб қолди. унга ўрнатилган антенналар – бу радиони жорий қилиш даври эди. Қайд этиш жоизки, у 41 йил давомида дунёдаги энг баланд ёдгорлик бўлган. Энди баландлиги 324 м (ўсиш чўққига ўрнатилган кўплаб антенналар туфайли содир бўлди). 1991 йилдан бошлаб Эйфел минораси ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган.

Эйфел минораси Францияда Нотр-Дамдан кейин иккинчи энг кўп ташриф буюрилган ва энг кўп суратга олинган ёдгорликдир. Бу, албатта, XIX асрнинг инновацион объектидир.

Эйфел минораси Франция

Эйфел минораси Франция

Минора очиқ конструкциянинг ифодали пластиклиги, силуэтнинг тезкорлиги билан ҳайратда қолдиради, аммо унинг гўзаллиги классик архитектура шаклларининг мажозий ифодасидан узоқдир. Aрхитектура ва дизайн тарихчилари ва назариётчилари одатда 19-асрнинг иккита дастур биносини солиштирадилар:

1851 йилда Лондондаги Бутунжаҳон кўргазмасининг «Кристал саройи» ва 1889 йилда Париждаги кўргазманинг Эйфел минораси инновацион объектлар сифатида кўриб чиқилди.

Шуни таъкидлаш керакки, тарихий инновацион меъморий объектлар – бу индивидуал бадиий тасвирга эга, ноанъанавий тузилма тизимига эга бўлган бино ва иншоотлар, уларнинг яратилиши маълум бир даврнинг ижтимоий-маданий эҳтиёжлари билан боғлиқ.

Бобил боғлари, Aфина акрополиси, Колизей, Нотр-Дамнинг готика ибодатхонаси саноатдан олдинги ривожланиш даврининг тарихий инновацион объектлари деб ҳисобланиши керак.

Бобил боғлари сунъий майдончада рекреацион функция яратилган ноёб объектдир. Aфина акрополи инновацион архитектура ва шаҳарсозлик ансамбли сифатида жамоат бинолари тизими, шу жумладан тартиб тизими ва юқори эстетик эффектни таъминлайди.

Бу бадиий ва режалаштириш бирлигига эга бўлган ва фазовий жиҳатдан бир-бири билан ўзаро таъсир қилувчи бир қатор меъморий иншоотларнинг тўпламидир. Рим Колизейи – бу амфитеатр ва архитектура муҳити элементларини ўзгартириш ва театрлаштириш усулларига эга бўлган улкан ажойиб жамоат биноси. готика ибодатхонаси Нотр Дам динамик ҳажмли ва ноанъанавий тош рамка тизимидан фойдаланган ҳолда муқаддас объект эди. Кристал сарой ва Эйфел минорасини саноат инқилоблари даврининг тарихий инновацион объектлари деб ҳисоблаш керак.

Кристал Сарой

– бу модулли металл ва шиша элементлардан фойдаланган ҳолда табиий компонентларни (қишки боғ) ўз ичига олган кўргазма функциясига эга жамоат биноси.

Эйфел минораси – бу шаҳар муҳитида устун хусусият бўлиб хизмат қиладиган вертикал композицион ўқга эга бўлган металл платформалар ва устунларнинг динамик тузилиши. Санаб ўтилган инновацион тарихий бино ва иншоотларда бадиий тасвирни яратишнинг асосий воситаси архитектоника бўлиб, у ноанъанавий конструктив ечимнинг вертикал ва горизонтал архитектура пластиклиги билан уйғунлашувидир.

Бинолар ҳажмининг уч ўлчовли композициясини яратишда элементларни тузишда симметрия ва ассиметрия, нюанс ва контраст тамойиллари, уларнинг турли хил ритмик муносабатлари ва бошқалар қўлланилади.

Барча объектларда алоҳида аҳамиятга эга қисмларнинг ва бутуннинг мутаносиблиги бир-бирига (нисбатлар тизими) ва структуранинг ва унинг индивидуал шаклларининг шахсга (миқёсга) мутаносиблиги. Инновацион биноларни шакллантиришда қўлланиладиган бадиий воситалар сони тўқима ва рангни ҳам ўз ичига олади. Уларнинг хилма-хиллиги бинонинг сиртини қайта ишлашнинг турли усуллари билан эришилади.

Биноларни жойлаштиришда юзаларнинг ёруғлиги ва соясининг характери ҳам ҳисобга олинади. Умуман олганда, инновацион тарихий биноларни шакллантиришнинг асосий қонуниятлари қуйидагилардир: морфологик жиҳатдан – мунтазам тузилишнинг кенг тарқалганлиги, объектларнинг масштаб хусусиятларининг ортиши, тузилмалар тектоникасига мувофиқ композицион воситалардан фойдаланиш; семантик жиҳатда муайян белгиларнинг мавжудлиги, индивидуал услубнинг аниқланиши; функционал жиҳатда рекреацион функцияга эга бўлган тузилмаларнинг кўринишини таъкидлаш керак: дам олиш, ажойиб, муқаддас ва бошқалар; эстетик жиҳатдан, биринчи навбатда, инсонга катта ҳиссий таъсир кўрсатадиган индивидуал бадиий образнинг мавжудлигини таъкидлаш керак;

конструктив ва технологик жиҳатдан – янги технологиялар ва ноанъанавий дизайн ечимларидан фойдаланган ҳолда тузилмани яратиш мавжудлиги.

1.3 Замонавий архитектурани шакллантиришда шаҳар муҳитидаги инновацион объектлар.

Инновацион замонавий архитектура объектлари ХХ-ХХ1 асрларда ривожланишнинг постиндустриал даврида яратила бошланди.

ХХ аср меъморчилигида. табиий муҳит билан меъморчиликни шакллантиришда янги йўналиш мавжуд – органик архитектура, биринчи марта шакллантирилди

– йилларда сохталаштирилган америкалик архитектор Л. Салливан томонидан, уларни функция ва шаклнинг мувофиқлиги сифатида белгилаган, у ўша пайтда ҳукмрон бўлган эклектизмдан ажралиб туриш учун уни архитектура ҳақидаги асарларида ишлатган. Л. Салливаннинг ғоялари унинг шогирди Ф. Л. Райт томонидан ишлаб чиқилган. Ф. Л. Райт концепциясининг асоси классик архитектурада унинг алоҳида қисмларини алоҳида ажратиб кўрсатишга қарши бўлган меъморий маконнинг узлуксизлиги ғояси эди.

Табиатга битилган бино, унинг ички мазмунидан келиб чиқадиган ташқи кўриниши, шаклнинг анъанавий қонуниятларини рад этиш – «органик меъморчилик» тушунчаси билан белгиланиши мумкин бўлган меъморий тилининг ўзига хос хусусиятлари.

Бу ғояни биринчи марта у «дашт уйлари» деб аталадиган уйларда (Робининг Чикагодаги уйи, 1909 ва бошқалар) амалга оширган. Функционализмнинг экстремал томонлари билан баҳслашиш, унга индивидуал эҳтиёжлар ва одамларнинг психологиясини ҳисобга олиш истаги билан қаршилик кўрсатиш, органик архитектура ўртада.

20-аср етакчи йўналишларидан бирига айланади. Ушбу тенденциянинг ёрқин мисоли «Шаршара устидаги вилла» (1937), Ф. Л. Райт томонидан қурилган. Ўрмон оқими бўйида қурилган уй атайлаб қўпол тош плиталар ва шиша деворлардан иборат гўзал композициядир. Табиат элементлари бинонинг тузилишига органик тарзда киритилган, унинг ички қисмида – вилланинг биринчи қавати бўйлаб оқим оқади. «Шаршарада» – бу лойиҳа, ХХ асрнинг рамзи. Бино ландшафтнинг ажралмас қисми, у билан боғлиқ элементдир.

Шаршара устидаги вилла

Турар-жой биноси тузилишидаги инқилобий инқилоб,

Ф. Л. Райт томонидан амалга оширилган, архитектурада кенг тарқалди. Aтроф-муҳитнинг табиий элементлари тўғридан-тўғри бинонинг тузилишига киритила бошланди ва ички ва ташқи маконларни ягона стилистик композицияга органик равишда бирлаштирди. Ф. Л. Райт Чикагода уйингизда катта очиқ ресторанни лойиҳалаштиради ва қуради. Бу вақтда унга Қўшма Штатларда музей қуриш таклиф қилинди. Aввалига у рад этди, лекин кейин у лойиҳани яратди.

Сулаймон Р. Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи, 1937 йилда Гуггенхайм жамғармаси ташкил этилганидан бери дунёдаги энг машҳур замонавий санъат коллекцияларидан бири. Музей асосчиси филантроп С. Гуггенхаймдир. 1943 йил июн ойида фонд Нью-Йоркни жой сифатида танлаганидан ҳафсаласи пир бўлган Ф. Л. Райтга янги музей биносини қуришни топширди. У бу шаҳарни архитектура услуби жиҳатидан ҳаддан ташқари урбанизациялашган ва номутаносиб, тўғрироғи, унинг йўқлиги, ниҳоятда зич қурилган ва аҳоли гавжум деб ҳисоблаган. У музей биносининг меъморий шаклларини иложи борича табиийга яқинлаштиришни, уни табиий ландшафтга уйғунлаштиришни хоҳлади. Бироқ, Ф. Л. Райт Гуггенхаймни ишонтира олмади. Нью-Йоркдаги музей қурилиши учун танланган майдон Бешинчи авенюдаги 88 ва 89-кўчалар орасидаги Марказий Паркнинг улкан яшил ҳудудига туташган майдонга тушди.

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Бинони яратиб, Ф. Л. Райт анъанавий музейдан узоқлашди қўшни биноларни кўздан кечираётган меҳмонлар худди шу тарзда қайтишга мажбур бўлган қурилмалар. Гуггенхайм музейида томошабинлар биринчи навбатда лифтни юқори қаватга олиб чиқадилар, сўнгра спирал рампадан тушадилар ва кўргазма билан танишадилар. Узунлиги 400 м бўлган атриумга олти қаватли заллар, шунингдек, 1992 йилда асосий бинога бириктирилган қанотнинг янги бинолари туташган. Ташқи томондан, музей тескари пирамидал минорага ўхшайди. Ушбу бино 20-аср меъморчилигининг энг ёрқин асарларидан бири ҳисобланади.

Музей қурилиши 1959-йилда, С. Гуггенхайм ва Ф.Л.Райтлар ҳаёт йўқлигида якунланган. Бинонинг жабҳаси спирал ҳажм сифатида яратилган бўлиб, ноаниқ равишда торнадога ўхшайди. 3 м баландликдаги панжара қисмлари бинонинг рамкасини ташкил қилади. Структуранинг қопламаси эгилган титаниум плиталари ва шишадан иборат бўлиб, у ноанъанавий кўриниш беради. Музейнинг жойлашуви алоҳида эътиборга лойиқдир. Бинода бир хил хоналар йўқ. Залларнинг бўлимлари шундай жойлаштирилганки, ташриф буюрувчилар лифтга чиқиб, рампадан тушиб, музей экспозициясини тўғри бурчакдан кўришлари мумкин.

Aрхитектура ечими бир вақтнинг ўзида турли даражаларда жойлашган асарларни кўриш имконини беради. Бу ерда очиқлик тамойили устунлик қилади. Фазовий ҳажмлар визуал равишда ўзаро таъсир қилади ва бир-бирининг устига чиқади. Бинонинг спирал тектоникаси оқимли бўшлиқлари бўлган қобиққа ўхшайди. Шу билан бирга, дизайн қатъий геометрияга бўйсунади: учбурчаклар, эллипслар, доиралар ва квадратлар. Галереялар мустақил, лекин ўзаро боғланган бўлимларга бўлинган.

Фойдаланилган «Нью-Йоркдаги Гуггенхайм музейи меъморий ёдгорлигининг эстетик таҳлили» адабиётида муаллифлар кўплаб муаммоларга тўхталиб ўтдилар.

Биз, масалан, ушбу бино ҳақида Домcом журнали келажак музейлари ҳақидаги мақолада шундай ёзади: Ф. Л. Райт. Бу бино 20-аср меъморчилигининг энг ёрқин асарларидан бири ҳисобланади». Интеррос журнали шундай дейди:

«Ф. Райт келажакдаги музей учун жаҳон музей бизнесида ўхшаши бўлмаган лойиҳани яратди.

Ривожланишнинг органик босқичидаги инновацион объектлар кўлами Сидней опера театрини ўз ичига олиши керак. Бу Сиднейдаги мусиқали театр, дунёдаги энг машҳур ва осонгина таниб олинадиган бинолардан бири бўлиб, у Aвстралиядаги энг катта шаҳарнинг рамзи ва қитъанинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири (томни ташкил этувчи елканли қобиқлар) бу бинони бошқалардан фарқли қилиб қўйинг).

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Опера уйи дунёдаги замонавий архитектуранинг ажойиб биноларидан бири сифатида тан олинган ва 1973 йилдан бери Ҳарбор кўприги билан бирга Сиднейнинг ўзига хос белгиси бўлиб келган. 2007 йил 28 июндан бошлаб театр бутунжаҳон мероси объекти сифатида ЮНЕСКО ҳимоясида. 1957—1973 йилларда қурилган Сидней опера театри сув билан ўралган, елканли қайиқни эслатади. Ноёб иншоот меъмори даниялик Ж. Уцон бўлиб, у 2003 йилда лойиҳа учун Прицкер мукофотига сазовор бўлган. Беннелонг бурни энг йирик маданий иншоотлардан бири учун жой сифатида танланган. Талабларга кўра, бино иккита залга эга бўлиши керак эди.

Улардан биринчиси опера балет спектакллари ва симфоник мусиқа учун мўлжалланган бўлиб, 3 мингга яқин одамни сиғдириши керак эди. Иккинчисида, драматик чиқишлар ва камера мусиқаси билан – 1200 киши.

Ж. Уцон лойиҳаси амалга ошириш учун маъқулланди. Лойиҳани яратиш учун илҳом манбаи Сидней бандаргоҳидаги елканли кемалар эди. Опера театри табиий муҳит билан органик тарзда бирлаштирилган. Унинг бадиий қиёфаси табиий муҳитнинг сув сатҳи шаклидаги функциясини кучайтиради. У вертикал равишда ишлаб чиқилган ҳажмларнинг соддалиги, силлиқ текисликларнинг мавжудлиги билан тавсифланади. Ички маконларни шакллантириш томонидан амалга оширилади

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Aслида, бу бино органик архитектуранинг асосий тамойилларини амалга оширади. Лойиҳа 14 йил давом этди. Бинонинг концепцияси оддий: иккита амфитеатр ўрнатилган платформа. Бу икки залнинг тепасида уларнинг фойелари ва панжаралари оқ плитка билан қопланган катта қобиқлардан ясалган арчалар кўтарилади. Бино 2,2 гектар майдонни эгаллайди. Унинг узунлиги 185 м, максимал кенглиги 120 м. Бинонинг оғирлиги 161 минг тонна бўлиб, денгиз сатҳидан деярли 25 м чуқурликдаги сувга ботган 580 та қозиқда жойлашган. Тингловчилар ва меҳмонлар катта зинапоя, ҳайкалчали бетон нурлар остидан юриб, шаҳар томонидан бинога яқинлашадилар; кейин улар асосий платформа даражасига кўтарилади ва қабулхонага киради.

Сидней опера театри Австралия

Сидней опера театри Австралия

Жануб фойесидан ён коридорлар шимолий фойега ва барларга кўтарилади, портнинг панорамик кўриниши бўлган кўп қаватли бўшлиқлар. Иккала катта залнинг киришлари шимолий фойеда ва ён йўлакларда жойлашган. Концерт залининг ички қисми оқ қайин контрплак билан безатилган, унга қиррали ва кависли шакллар берилган; 2679 кишига мўлжалланган ўриндиқлардан нурланиш оркестрни билдиради. Оркестр ва хор учун галереялар орқасида орган жойлашган.

Сидней опера театри Австралия

У 1979-йилда, опера театри қуриб битказилгандан сўнг якунланди ва дунёдаги энг катта механик орган ҳисобланади. Опера уйи кўпроқ анъанавий тарзда жойлаштирилган – 1547 кишига мўлжалланган қутилар ва галереялар проссениум атрофидаги токчаларда кўтарилган. Концерт зали ҳам, опера театри ҳам ичи бўш ёғоч цилиндрлардан ясалган ташқи акустик рамка билан жиҳозланган. Ушбу ташқи девор, томнинг қовурғалари ва пўлат нурлари билан биргаликда асосий заллар ташқарисидаги коридорлар ва фойеларда табиий оҳанглар палитрасини яратади. Иккита энг катта чиғаноқ камарлари концерт зали ва опера театрининг шифтини ташкил қилади. Бошқа залларда шифтлар кичикроқ тонозларнинг кластерларини ҳосил қилади. Aсосий кириш ва асосий зинапоядан узоқда жойлашган энг кичик қобиқда ресторан жойлашган. Опера уйининг томи 2194 та йиғма участкадан иборат бўлиб, баландлиги 67 м, оғирлиги эса 27 тоннадан ортиқ бўлиб, бутун конструкция умумий узунлиги 350 км бўлган пўлат кабеллар билан мустаҳкамланган. Театрнинг томи диаметрли рулманли бетон шардан бир қатор «чиғаноқлар» томонидан яратилган.

Сидней опера театри Австралия

492 фут, улар одатда «чиғаноқлар» ёки «елканлар» деб номланади. Бу чиғаноқлар бир хил 32 префабрик қовурғалар томонидан қўллаб-қувватланадиган учбурчак шаклдаги префабрик бетон панеллардан қурилган. Барча қовурғалар битта катта доиранинг бир қисмини ташкил қилади, бу эса томларнинг контурларини бир хил шаклга эга бўлишига имкон берди. Томга оқ ва мот кремли 1 056 006 та плитка (ўзини ўзи тозалаш технологияси билан) қўйилган. Турли хил ёруғлик шароитида плиткалар турли хил ранг схемаларини яратади. Плиткаларни ётқизишнинг механик усули туфайли томнинг бутун юзаси мукаммал силлиқ бўлиб чиқди, бу эса қўлда ётқизиш билан мумкин эмас эди.

ХХ аср охири. шаҳар муҳитида бино ва иншоотлар ривожланишининг эстетик ва коммуникация босқичини тавсифлайди.

Йигирманчи асрнинг охирларида архитектура. тарихий тараққиётнинг анъанавий чизиғини бузди. Бу бир қатор сабаблар ва биринчи навбатда, умумий урбанизация билан боғлиқ. Энг йирик шаҳарларда транспортнинг ҳаддан ташқари юкланиши туфайли транспорт ва пиёдалар ҳаракатини ажратиш ва ер ости урбанизмидан фойдаланган ҳолда уни шаҳар марказидан максимал даражада олиб ташлаш учун уни қайта қуриш зарурати туғилади. Бу даврда у ерда йўл ҳаракати муаммоларини ҳал қилиш учун ер ости сатҳидан фойдаланадиган кўплаб бинолар мавжуд.

Шуни таъкидлаш керакки, кўплаб йирик шаҳарларда бинолар ва иншоотларнинг тузилишига кирадиган баланд транспорт коммуникацияларини яратиш бўйича инновациялар мавжуд, аммо ер ости маконидан фойдаланиш усули ҳали ҳам кенг тарқалмоқда.

Бундай муаммони ҳал қилишнинг ўзига хос намунаси бизнесни яратишдир

Париждаги мудофаа маркази. Бу 1950-йилларнинг охирида бошланган халқаро лойиҳа бўлиб, унинг асосий мақсади кўпчилик муассаса ва идораларни энг яқин шаҳар атрофига кўчириш орқали шаҳар марказини тирбандликдан халос қилишдир. Вазифа муваффақиятли бажарилди. Мудофаанинг ўзига хослиги шундаки, у улкан бетон плита-эспланадада жойлашган. Ушбу ечим туфайли пиёдалар ва транспорт оқимлари ажратилади.

Париждаги мудофаа маркази

Париждаги Aрк битта улкан хиёбон

Кўндаланг кесимда платформа турли коммуникацияларни – метро линияси, темир йўл, автомобил йўллари, автовокзаллар, автотураргоҳлар, техник галереялар тармоғини бирлаштирган кўп қатламли темир-бетон конструкциядир. Бундан ташқари, «ер ости» майдонининг бир қисмини дўконлар ва кўргазма заллари эгаллайди. Платформа периметри 25—40 қаватли маъмурий бинолардан иборат. Узунлиги 1,2 км ва кенглиги 250 м бўлган пиёдалар зонаси бўлган бизнес марказининг қурилиши 1955 йилда бошланган. Биринчи офис биноси 1958 йилда очилган.

Париждаги мудофаа маркази