Hekayələr

La Perl hirsindən döşəməni yumruqladı və hər şeyə lənət yağdırdı. Adətən, onun belə gərgin anlarında Uri sakitcə dayanıb ona baxır, bu mənzərəni izləyirdi. Yalnız boz gözləri qaralır, baxışları dumanlanırdı. Sanki bu hərəkətiylə La Perlin deyinməsinin mənasız, boş bir şey olduğunu bildirirdi.

La Perl yaxşı görürdü ki, Uri ilə onun arasında heç bir ümumi cəhət yoxdur. Bəs necə oldu ki, bu adam onu xilas etdi?! Bu onu çox təəccübləndirirdi. Amma vaxt da yetişmişdi. Con Randolfun ölümü artıq şəhər tarixinin arxivinə düşmüşdü. Əlbəttə, qatil tapılsaydı, camaat iş-gücünü bir kənara qoyub məhkəmənin hökmünü gözləyərdi. Amma qatil tapılmadığından insanların qızıla olan marağı üstün gəlirdi. Çayın dibində qızıl yatırdı, sahildəki qumlar da öz qiymətini itirməmişdi. Dənizin buzu əriyəndən sonra isə insanlar ora axışacaqdılar. Buradakı axtarışlar onların naz-nemətlə yaşamasını təmin edəcəkdi.

Bir gecə Uri Bramla birlikdə La Perl itləri kirşəyə qoşdu və onlar ağ qarla örtülü cığırla cənuba yollandılar. Alçaq sıra dağları, təpəlikləri aşıb Anvik çayının yanından ötdülər və düz Yukona gedib Koyukuk, Tanana və Minuk şəhərlərini arxada qoyaraq iki dəfə qütb dairəsini keçib böyük bir düzənliyə çıxdılar. Bu, həddindən artıq üzücü bir səyahət idi. La Perl heç cür başa düşə bilmirdi ki, niyə Uri onu özüylə buraya gətirib. Nəhayər, Uri dedi ki, düzənliyin o tayında – İqldə onun öz sahəsi var və orada adamlar işləyirlər. İql şəhəri düz sərhəddə yerləşirdi. Ondan bir az aralı yerləşən Kudaxi istehkamlarının kazarmaları üstündə Britaniya bayraqları yellənirdi. Bundan sonra Douson, Pelli, Vindi-Arm, Linderman, Çilkut və Dayi şəhərləri gəlirdi.

Onlar İql şəhərini də ötüb dayandılar. Bu onların son dayanacağıydı və burada ayrılmalıydılar. Ətrafdan bahar iyi gəlirdi. La Perl indi arxayın idi, sanki azadlıq lap qulağının dibindəydi. Hər təzə gün gəldikcə o da yeni həyata yaxınlaşırdı. Dünya geniş, gələcək isə ona işıqlı görünürdü.

Səhər yeməyi zamanı La Perlin kefi kök idi. O, fit çalır, astadan mahnı oxuyurdu. Uri itləri qoşub yola düşməyə hazırlaşırdı. Hər şey hazır idi, amma yolqabağı Uri sönmüş odun parçalarını tonqala yaxın gətirib soruşdu:

– Sən heç Ölü atlar yolu haqqında eşitmisənmi?

Onun baxışları qayğılı idi. La Perl sualı başa düşməyib çiyinlərini çəkdi.

– Bəzən həyatda elə adamlar olur ki, onları yaddan çıxarmaq çox çətin olur, – deyə Uri astadan, tələsmədən söhbətə başladı. – Mən belə bir adamla görüşmüşəm. Bax, dediyim həmin o yolda. 1897-ci ilin qarlı aşırımlarını keçmək çoxlarının həyatı bahasına başa gəlmişdi. O vaxtdan həmin yolun adı beləcə qalıb. Bir vaxtlar atlar bu yolda buz heykəllərə dönmüş və Skaqueydən Bennetə¹⁸ qədər dağlarda at cəmdəkləri sıralanmışdı. Qarlı aşırımı keçərkən yük dolu atlar sürüşüb dərələrə düşmüş, tikə-tikə olmuşdular. Bəziləri isə soyuqdan uçurumlarda can vermiş, dolu kisələrin ağırlığına tab gətirməyib bataqlıqda, lehməli sularda boğulub ölmüşdülər. Mən adamların bu dilsiz-ağızsız heyvanlara necə əziyyət verdiklərinin, onları ölənədək işlətdiklərinin şahidi olmuşam. Bəzən də can verən atları taleyin hökmünə buraxıb tərk edirdilər. Amma yəhərlərini və nallarını çıxarmağı unutmurdular. Elə bil bu qarlı aşırım insanların ürəyini də dondurmuşdu.

Belə bir günlərdə mən böyük bir ürək sahibinə rast gəldim. Yaxşı və vicdanlı adam idi. Elə bil lap peyğəmbər övladıydı. Dincəlmək vaxtı gələndə o, atların yükünü boşaldır, bu zaman heyvanlar rahat nəfəs alırdılar. At yeminə xeyli pul xərcləyən bu adam heyvanların yük daşımaqdan sürtülüb yara olmuş bellərini yorğanla örtərdi. Amma o biri sahibkarların atlarının bellərinə baxanda adamı dəhşət bürüyürdü. Yəhərlərin altındakı dərin yaralar irin bağlamışdı. Bu sahibkarlar atları dırnaqlarından qan gələnə qədər qovurdular. Mənim dostum isə son dollarını belə nalların mismarlarına verərdi. Biz onunla bir qabdan xörək yeyir, çörəyimizi yarı bölürdük. Bu qanlı yolda həmin adamla elə qan qardaşı olmuşduq. Azğın, Tanrını unutmuş sahibkarlardan fərqli olaraq mənim dostum sonsuz əzab dənizinə baxır, gözlərindən acı yaşlar axıdırdı. Dağ aşırımlarında yazıq atlar şahə qalxaraq imdad istəyirdilər. Uçuruma yuvarlanan atlar yaralı halda pişik kimi divara dırmaşmağa çalışır, müvəffəq ola bilmirdilər. Sahibləri isə yaralı atları ölümün pəncəsinə buraxırdılar. Bizim isə atlarımızdan biri yıxılsaydı, dostum dərhal karvanı saxlayıb ata yardım edir, ona qayğı və nəvaziş göstərirdi.

Bir dəfə qarlı aşırımı keçəndən sonra əlliyə qədər atı yorub öldürmüş bir sahibkar təzə atlar almaq istəyirdi. Bizə atlara görə beş min təklif etdi. Biz bir ona, bir də dönüb atlarımıza baxdıq. Atlarımız poni cinsindən idi. Cibimizdə siçanlar oynaşırdı, pula ehtiyacımız vardı. Amma yadımıza dağ yamaclarındakı əziyyətlər, qarlı uçurumlar düşdü. Dostum bir kəlmə də demədən atlarını ayırdı. Sonra mənə baxdı, biz bir-birimizi danışmadan anladıq. Mən onun, o da mənim atlarımı güllələdi. Dostumun sarsıntıdan az qala ürəyi partlayacaqdı. Güllə səsləri və atların dəhşətli hayqırtısı həmin sahibkarı özündən çıxarmışdı. Bizə ağzına gələni dedi.

İndi bildin ki, qarlı aşırımda rast gəldiyim və dostlaşdığım adam…

– Bildim, Con Randolf!… – deyə La Perl onun sözünü tamamlayarkən dodaqları səyridi.

Uri başını tərpədib dedi:

– Şadam ki, başa düşdün.

La Perl çarəsiz və qüssəli halda:

– Mən hazır, – deyə bildirdi. – Keçək əsas məsələyə, amma cəld ol.

Uri ayağa qalxıb:

– Ömrüm boyu Allaha inanmışam, – dedi. – Bilirəm ki, ilahi ədalət var. Yəqin ki, yuxarıdan bizə baxır və taleyimizi həll etmək istəyir. Əminəm ki, o gözəgörünməz qüvvə mənim sağ əlimin məhz onun hökmünü yerinə yetirməsini istəyir. Allaha o qədər inanıram ki, hətta səninlə bərabər şərtlərlə atışmağa razıyam. Qoy Allah özü son hökmünü versin!

Bu sözlərdən sonra La Perlin sevincdən ürəyi şiddətlə döyündü. O, Urinin itaət etdiyi gözəgörünməz qüvvəyə yox, şansa inanırdı. Bu, həmin şans idi ki, həmin gecə sahilboyu qar təpəcikləri arasında qaçanda da onun yanında olmuşdu.

– Axı bizim bir tapançamız var, – deyə La Perl etiraz etdi.

– Növbə ilə atarıq, – Uri tapançanı çıxarıb yoxladı. – Kimin birinci atacağını qoy kart həll etsin.

La Perlin bədəni istiləndi. Ürəyində kart oyununu götür-qoy elədi. Kartları cibindən çıxardı. Düşünürdü ki, bu dəfə bəxt onun üzünə güləcək. Cəld kartlardan birini çıxardı ki, siftə paylayan adamı müəyyənləşdirsin. Bəxti gətirdi, sevincdən uçundu. Tez kartları qarışdırıb payladı. Oynamağa başladılar. Urinin əlində kozır yox idi. Amma La Perlin iki tuzu, iki kozırı¹⁹ vardı. Bəxt bu dəfə onun yanında idi. Beləliklə, onlar əlli addım ölçüb məsafəni müəyyənləşdirdilər.

Uri dedi:

– İşdir, məni öldürsən, itləri də, sursatı da götür. Cibimdə onlara aid rəsmi mülki kağızlar da var.

Uri çiyinlərini düzəldib dik dayandı və rəqibinin üzünə baxdı. La Perl arxasını şüaları okeanın suyunda əks olunan günəşə çevirdi. Gözlərini qıyıb nişan aldı. Tələsmirdi, yaz yelinin ani vıyıltısında silahı aşağı saldı. Birdən dizi üstə çökərək tapançanı iki əli ilə bərk-bərk tutub atəş açdı. Uri bir addım atıb əllərini havada yellədi. Səndələyib qarın üstünə yıxıldı. Güllə ürəyindən dəyməmişdi, yoxsa elə yerindəcə ölərdi. Amma Uri var gücünü toplayıb ayağa qalxdı. Tapançanı istədi. La Perlin könlündən ikinci dəfə atəş açmaq keçdi. Amma o dəqiqə də bu fikri beynindən çıxartdı. Düşünürdü ki, onsuz da bəxt onun tərəfindədi. Ona görə də hiylə və fırıldaq gəlmədən bu oyunu vicdanla oynamaq istəyirdi. Uri ağır yaralı idi. Çətin ki hədəfi düz nişan alsın. Bəlkə, heç tapançanı əlində tutmağa gücü çatmayacaqdı?!

La Perl kinayə ilə güldü, tapançanı yaralıya uzadıb dedi:

– Nə oldu, bəs deyirdin Allah var? Hanı o, hardadı sənin ədalətli Allahın?

– O hələ son sözünü deməyib. Onun son sözünü eşitməyə hazırlaş…

La Perl laqeyd halda Uri ilə üzbəüz dayandı. Uri sərxoş adamlar kimi yırğalanırdı. Tapança ona çox ağır gəlirdi. Qorxurdu ki, onu əlində saxlaya bilməsin. Uri bütün gücünü toplayıb tapançanı gözünə tərəf qaldırdı. Rəqibinin düz ürəyini nişan alıb tətiyi çəkdi. La Perl bir an hərəkətsiz qaldı, gözləri önündə San-Fransisko haqqındakı arzuları canlanıb söndü. Günəş işığına qərq olmuş bəyaz qar gözlərində yavaş-yavaş qaraldı. O bu dəfə pıçıltı ilə bəxtinə qarğış yağdırdı. Son dəfə belə kobud səhv buraxdığı bu amansız oyunu lənətlədi.

Tərcümə edəni: Kamran Nəzirli

İNSANI ÖLDÜRMƏK

İçərini ölgün gecə lampaları zorla işıqlandırsa da, qadın özünə yaxşı tanış olan böyük otaqlarda və geniş salonlarda sərbəst dolanır, yarımçıq qoyduğu şeirlər kitabını axtarırdı; axşamtərəfi kitabı harasa qoymuşdu. Qonaq otağına girib işığı yandırdı. Qadının çılpaq boynu və çiyinləri kənarları krujevalı, açıq-qırmızı rəngli ipək donun içində üzürdü. Gecədən keçməsinə baxmayaraq, qadının barmaqlarındakı üzüklər bərq vururdu, qızılı saçları səliqəylə yığılmışdı. O, çox məlahətli, incə hərəkətli, zərif bir qadındı. Al dodaqlı yumru sifətində mavi gözləri xəfif parıltı saçırdı; gözlər gah bakirə qız sadəlövhlüyü ilə geniş açılır, gah da qəddar, soyuq, amiranə, inadkar qadın əzmiylə xumarlanırdı.

Qonaq otağının işığını keçirib başqa otağa üz tutdu. Hardansa onun qulağına zəif səs gəldi. Qapının yanında dayandı. Yüngül bir xışıltıydı, ya nəydi, sanki kimsə yeriyirdi. Ona elə gəldi ki, qulağına səs gəlib, amma nəsə onu ehtiyatlı olmağa vadar etdi. Düşündü ki, görəsən, gecənin bu vaxtı xidmətçilərdən kim otaqlarda gəzə bilərdi. Xidmətçilərin başçısı ola bilməzdi: o kişi erkən yatmaq vərdişini nadir hallarda dəyişirdi. Yemək otağının yanından keçəndə qapının bağlı olduğunu gördü. Bilaixtiyar qapını açıb içəri girdi. Bəlkə də, fəhmlə hiss etmişdi ki, qulağına dəyən səs məhz bu otaqdan gəlir. Qaranlıqda əlhavasına işığın düyməsini tapıb basdı. İçəri işıqlanan kimi qadın qapıya doğru çəkilib içini çəkdi.

– Ah, – qadın inildədi. – Qorxutdunuz məni. Sizə nə lazımdı?

– Burdan tez rədd olub getmək. – Kişi dodaqlarını əyib dedi. – Sizin bu saysız-hesabsız otaqlarda əməlli-başlı azmışam. Əgər siz yolu göstərsəniz, mən dərhal çıxıb gedərəm.

Onunla üzbəüz dayanmış kişi tapançasını işıq düyməsinin yanında küncə qısılmış ev sahibəsinə tuşlamışdı. Qorxmasına baxmayaraq, qadın tapançaya və sahibinə diqqətlə baxdı. Qara rəngli uzun silah “Kolt” olmalı idi. Kişi bəstəboydu, pis geyinmişdi. Gün altında yanıb qaralmış sifəti və qonur gözləri tamamilə sakitdi. Tapança onun əlində titrəmirdi, düz qadının sinəsinə tuşlanmışdı.

– Bəs bura necə düşmüsünüz? – qadın soruşdu. Onun səsində həmişə amirliyə öyrəşmiş adamın kəskinliyi sezilirdi.

– Sadəcə olaraq sizdən nəsə oğurlamaq istəyirdim, miss, vəssalam, – deyə kişi cavab verdi. – Bura qalxdım ki, görüm götürüləsi bir şey varmı? Əmin idim ki, evdə yoxsunuz. Çünki sizi qocayla birlikdə maşına minən görmüşdüm. Yəqin ki, atanızdı. Siz də miss Setlifsiz, hə?

– Sizə kim dedi ki, mən miss Setlifəm? – deyə soruşdu.

– Bu ki qoca Setlifin evidir!

Qadın təsdiq mənasında başını tərpətdi.

– Əvvəllər heç bilmirdim ki, onun qızı var, – deyə kişi təəccübünü gizləmədi. – Hm, indi isə, zəhmət olmasa, yolu göstərin, çıxıb gedim.

– Necə yəni çıxıb gedəsiniz? Axı siz quldursunuz, oğrusunuz!

– Bu işdə naşı olmasaydım, barmaqlarınızdakı üzüklərinizi çıxarar, sizinlə də çənə döyməzdim, – kişi mızıldandı. – Ancaq mən qoca Setlifin evini yarmağa gəlmişəm, qadın soymağa yox. Qapının qabağından çəkilsəniz, yolu özüm də tapa bilərəm.

Miss Setlifin ağlı iti işləyirdi. Dərhal anladı ki, bu adamdan qorxmağa dəyməz. Peşəkar cinayətkar deyildi, orası da aydındı ki, şəhər adamı deyil. Ondan sonsuz çöllərin təmiz ətri gəlirdi.

– Mən qışqırsam necə? – qadın maraqlandı. – Köməyə başqalarını çağırsam, məni güllələyəcəksiniz? Qadına əl qaldırarsınız?

Kişinin baxışlarındakı tutqun çaşqınlıq qadının gözündən yayınmadı. O, düşüncəli tərzdə, sanki çətin problemi həll edirmiş kimi dilləndi:

– Güman ki, sizi boğar, ya da şikəst edərdim.

– Qadını?

– Adam məcbur olanda edər. – Qadın kişinin bu sözü deyərkən dodaqlarını bir-birinə sıxdığını gördü. – Əlbəttə, siz köməksiz bir qadınsınız, amma məsələ burasındadır ki, mən həbsə düşə bilmərəm. Dostum məni Qərb tərəfdə gözləyir. Bədbəxtliyə düçar olub, onun köməyinə çatmalıyam. Amma… məncə, sizə bir elə ağrı vermədən boğa bilərəm.

Qadın gözlərini geniş açıb uşaq sadəlövhlüyü ilə kişiyə baxdı.

– Ömründə quldur görməmişdim, – o dedi. – Siz heç təsəvvür edə bilməzsiniz ki, sizinlə kəlmə kəsmək mənimçün necə də maraqlıdır.

– Mən quldur deyiləm, miss… Yəni əsl quldur deyiləm. – Qadının inamsızlıqla baxdığını görüb tez əlavə etdi: – Əlbəttə, madam ki özgəsinin evinə soxulmuşam, elə düşünmək olar… Ancaq ilk dəfədir belə bir iş tuturam. Mənə mütləq pul lazımdır. Bir də yalnız mənə çatası şeyi götürmək istəyirəm.

– Heç nə anlamıram, – qadın gülümsündü. – Məgər oğurluq sizə çatası şey deməkdir?

– Həm elədir, həm də yox. Nə isə… mən çıxıb getsəm yaxşıdır.

Kişi qapıya tərəf addımlayanda qadın onun yolunu kəsdi. Necə də canlar alan bir maneə idi! Kişi sol əlini uzadıb sanki onu qucaqlamaq istədi, ancaq tərəddüd edib dayandı. Aydın görünürdü ki, qadının gözəlliyi onun əl-qolunu bağlayır.

– Görürsünüzmü? – qadının qalibanə səsi eşidildi. – Bilirdim ki, mənə toxunmazsınız.

Kişi əməlli-başlı özünü itirmişdi.

– Ömründə qadın ürəyi sındırmamışam, – o dedi. – Asan deyil qadini incitmək. Ancaq siz qışqırsanız, mən buna məcbur olacağam.

Miss Setlif inadla dedi:

– Bir az da qalın, söhbət edək. Elə maraqlıdır ki! İstəyirəm izah edəsiniz ki, nə üçün oğurlamaq – sizə çatacaq şeyi götürmək deməkdir.

Kişi isə heyran nəzərlərlə qadına baxaraq dedi:

– Mənə həmişə elə gəlirdi ki, qadınlar oğrulardan qorxurlar. Ancaq deyəsən, siz elələrindən deyilsiniz.

Qadının şən gülüşü eşidildi.

– Bilirsiniz, oğrudan oğruya fərq var. Mən sizdən qorxmuram, çünki başa düşürəm ki, siz qadın incidən adamlardan deyilsiniz. Gəlin söhbət edək. Bizə heç kəs mane olmaz. Evdə təkəm, atam gecə qatarı ilə Nyu-Yorka gedib, xidmətçilər isə yatırlar. Sizi nəyəsə qonaq etmək istəyirəm. Axı qadınlar tutduqları oğrulara nəsə təklif edirlər, hər halda, romanlarda belə yazılır. Ancaq bilmirəm yeməyi hardan götürüm. Bəlkə, nəsə içəsiniz?

Kişi hələ də tərəddüd içində dayanıb dillənmirdi. Miss Setlif onun xoşuna gəldiyini və bu istəyin anbaan artdığını yaxşı anlayırdı.

– Qorxursunuz? – o soruşdu. – Sizi zəhərləmərəm, düz sözümdür. Əmin olasınız deyə özüm də içərəm.

– Siz həddindən artıq gözəl qızsınız! – bunu deyərək kişi bayaqdan bəri ilk dəfə tapançanı aşağı saldı. – Bundan sonra dünyasında inanmaram ki, şəhər qızları qorxaq olurlar. Bax, siz zərif, balaca qadınsınız, cəsarətiniz isə başdan aşır. Ən əsası isə adamı inandırırsınız. Görəsən, silahlı quldurla sakitcə söhbət edə bilən qadın çoxmu tapılar? Lap elə kişi də.

Onun sözlərinin sehri altında qadın şirin-şirin gülümsədi. Amma danışarkən yenidən ciddiləşdi.

– Ona görə ki, siz düz adama oxşayırsınız. Quldura bənzəmirsiniz, ancaq yenə də oğurluğun daşını atın. Özünüzə başqa iş axtarın. Yaxşı, bu zibil tapançanı qırağa qoyacaqsınız, ya yox? Gəlin işdən danışaq. Hər şeydən əvvəl sizə münasib iş tapmaq lazımdır.

– Bu şəhərdə ay tapdın ha, – kişi acı-acı dedi. – Mən axtarmaqdan zara gəlmişəm. Sözün düzü… pis adam deyildim, ta işsiz olana qədər.

Onun əsəbi sözləri şən gülüşlə qarşılandı. Bu gülüş kişinin ürəyinə yağ kimi yayıldı. Qadın isə bunu başa düşüb girəvəni əldən vermək istəmədi. Qapının yanından aralanıb bufetə sarı getdi.

– Mən bufetdən bir şey tapanacan siz hər şeyi yerli-yataqlı danışın. Nə içirsiniz, viski?

– Bəli, miss, – hələ də əlində tapança olan kişi çaşqın halda nəzarətsiz qapıya baxıb qadının arxasınca yeridi.

– Sizinlə içəcəyimə söz vermişdim, amma viski xoşlamıram. – Qadın gülümsünərək əlavə etdi: – Mən çaxıra üstünlük verirəm.

Miss Setlif çaxır şüşəsini qaldırıb icazə istəyirmiş kimi kişiyə baxdı.

– Əlbəttə, viski kişi içkisidir, – o dedi. – Düzü, qadınların viski içməsini xoşlamıram. Çaxır isə başqa məsələ, çaxır olar.

Miss Setlif süzgün və qılıqlı baxışlarını ona zilləyib stəkanını toqquşdurdu.

– Sizin uğurlarınız şərəfinə… Arzu edirəm ki, özünüzə münasib iş tapasınız.

Oğrunun çöhrəsində qəzəb sezən qadın tez susdu. Kişi viskidən bir qurtum alıb stəkanı yerə qoydu.

– Nə oldu? – ev sahibəsinin qayğılı səsi eşidildi. – Viskidən xoşunuz gəlmədi?

– Qəribə viskidir, tüstü iyi verir.

– Ah, sizə şotland viskisi süzmüşəm. Siz isə, əlbəttə, yerli viskilərə öyrəşmisiniz. İndi dəyişərəm.

Az qala ana qayğısı ilə lazımi butulkanı tapıb stəkanı dəyişdirdi.

– Bu necə, xoşunuza gəldi?

– Bəli, xanım. Bundan tüstü qoxusu gəlmir. Əsl mən deyən viskidir. Dərhal görünür ki, təmizdir, qatışığı yoxdur.

– Çox içənsiniz?

– Elə deməzdim. Düzdür, əvvəllər həddimi aşdığım vaxtlarım olub, o da ayda bir-iki dəfə… Amma indi bəzən bir qədəh viski də bəs edir. Hə, xanım, qonaqpərvərliyinizə görə təşəkkür edirəm, daha mən tərpənim.

Lakin miss Setlif “dəvətsiz qonağı” belə tez buraxmaq istəmirdi. Demək olmazdı ki, o, macəra axtaran idi. Əksinə, yüngül söz-söhbətdən uzaq qadınlardandı. Ancaq bu kişidə nəsə qeyri-adi, həyəcanlandırıcı bir şey vardı ki, bu da onun marağını artırırdı. Üstəlik, tam əmin idi ki, ondan qorxmağına dəyməz. Kobud çöhrəsinə, sərt baxışlarına baxmayaraq, bu adam təəccüblü dərəcədə mülayim idi. Qəlbinin dərinliklərində baş qaldırmış həvəsi ona pıçıldayırdı ki, bu əhvalatı eşidən bütün dost-tanış onunla necə fəxr edəcək, həsəd aparacaqlar… Ona görə də fürsəti əldən buraxmaq istəmirdi.

– Axı siz heç demədiniz ki, nə üçün oğurlamaq – sizə çatası şeyi götürmək adlanır. Əyləşin, bu barədə danışın, – deyə özü də kişi ilə üzbəüz oturdu.

Ayıqlıq hələ də kişini tərk etməmişdi: gözləri dörd tərəfi müşahidə edirdi. Sonra o, heyranlıqla qarşısındakı qadını dinləyir, amma eyni zamanda kənar səslərə də diqqət kəsilirdi. Bir an da olsun stolun üstündə, sağ əlinin səmtinə qoyduğu tapançasını yaddan çıxarmırdı. Çünki o hər şeyə rəğmən özgə evindəydi. Meşə və düzənliklərdə heç vaxt sayıqlığını itirməyən bu Qərb oğlu nə biləydi ki, onun həmsöhbətinin ayağının altında elektrik zənginin düyməsi var. O belə bir şey haqqında heç vaxt eşitməmişdi; bu yerdə sayıqlığı onun dadına çata bilməzdi.

– Bilirsinizmi, miss, – xanımın israredici sualına cavab verməyə başladı. – Haçansa qoca Setlif mənə kələk gəlmişdi. Sizin atanız mənim var-yoxumu əlimdən aldı. Kimin ki cibində milyonları var, qanun onun tərəfindədir. Mən atanızdan intiqam almaq fikrində deyiləm. Çünki o mənim barəmdə heç nə bilmir, xəbəri də yoxdur ki, məni dilənçiyə çevirib. Axı əlində milyonları fırladan şəxsin mənim kimi qarışqadan nə xəbəri olacaq? O, iş adamıdır, əlinin altında yüzlərcə işçisi, idarəedicisi var. Bu adamlar onun yerinə iş görür, hətta onun əvəzinə düşünürlər. Mən isə atanızın etibar etdiyi bu adamların məhv elədiyi minlərdən biriyəm.

Belə ki, xanım, mənim bir at gücünə malik hidravlik qurğusu olan kiçik idarəm vardı. Ancaq Setlif və onun şərikləri bizim torpaqları ələ keçirəndən, ərinti təsərrüfatını yenidən qurandan və nəhəng hidravlik qurğunu yaradandan sonra mənim işim bitdi. Heç qoyduğum mayamı da çıxara bilmədim. Mitilimi atdılar bayıra. Ona görə də indi cibimdə bir qəpiyim olmayanda və dostumun da ehtiyac içində olduğunu görəndə qərara aldım ki, qocanın varidatına azacıq əl gəzdirim. Düşünürəm ki, götürəcəklərim sırf nə vaxtsa itirdiyimin əvəzi olaraq Allah yanında günah sayılmaz.

Miss Setlif etiraz etdi:

– Bütün dedikləriniz həqiqət olsa da, oğurluq istənilən halda günahdır. Məhkəmədə bundan ötrü sizə bəraət verməzlər.

– Bilirəm, – kişi razılaşdı. – Ədalətli olan hər şey çoxdan qanuniliyini itirib. Buna görə də burda narahat oturmuşam. Bu o demək deyil ki sizinlə oturub söhbət etmək ürəyimcə deyil, əsla! Siz mənim xoşuma gəlirsiniz, amma heç də polisin çənginə keçmək istəmirəm. Yaxşı bilirəm ki, başıma nə oyunlar gələ bilər. Keçən həftə bir oğlanın belinə beş il yüklədilər. Özü də nəyə görə? Küçədə bir nəfərdən iki dollar səksən beş sent çırpışdırdığına görə. Bu barədə qəzetdən oxu- muşam. İş olmayan çətin vaxtlarda insanlar ümidsizləşir, qəddarlaşır və girinə keçən hər kəsin başında bu qəddarlığı partlatmağa imkan axtarır. Əgər bu dəqiqə mən tutulsam, on ilə qədər iş verərlər. Ona görə də tez çıxıb getmək istəyirəm.

– Yox, dayanın! – qadın əlinin hərəkətiylə onu saxlamağa çalışdı, eyni zamanda da ayağını elektrik düyməsinə basdı. Bununla artıq neçənci dəfə idi ki, kişidən xəbərsiz həmin düyməni basırdı. – Siz heç demədiniz ki, adınız nədir?

Bir anlıq tərəddüddən sonra kişi dedi:

– Məni Deyv çağıra bilərsiniz…

– Məsələ burasındadır ki, Deyv, – qadın süni utancaqlıqla güldü, – sizinçün nəsə eləmək lazımdır. Siz hələ cavansınız, sizə çatacaq hesab etdiyiniz şeyləri götürsəniz, sonralar elə alışacaqsınız ki, heç payınıza düşməyənləri də çırpışdıracaqsınız. Bütün bunların axırı isə özünüz bilirsiz necə qurtarır. Yaxşısı budur, sizə münasib iş tapaq.

– Mənə bu dəqiqə ancaq pul lazımdır, – o, inadla dilləndi. – Özümçün istəmirəm. Dostumdan ötrü bura girmişəm. Bayaq dedim sizə, o, təhlükə altındadır. Dərhal kömək edilməsə, getdi fələyin…

Miss Setlif cəld onun sözünü kəsərək dedi:

– Mən sizinçün iş taparam. Qaldı dostunuzun məsələsinə… Bilirsiniz nə var? Sizə borc verərəm, ona göndərərsiniz. Sonra öz maaşınızdan mənim pulumu qaytararsınız.

– Üç yüz dollar bəs edərdi, – kişi sakitcə dedi. – Bu pula o, canını qurtara bilər. Bundan ötrü, bir də adicə şorba və tütün üçün bir-iki sent pula bir il nəfəs dərmədən işləməyə hazıram.

– Ah, siz çəkənsiniz! Heç ağlıma gəlməyib.

Qadın tapançanın üstündən əlini uzadıb siqaret çəkənlərin barmaqlarında olan məlum sarı ləkəyə işarə edəndə həm də nəzərləri ilə silahacan məsafəni ölçdü. Cəld hərəkətlə silahı götürmək istəyi onu təlatümə gətirdi. Əmin idi ki, tapançanı götürə bilər, amma yenə də tərəddüd etdi. Nəhayət, istəyinə birtəhər güc gəlib fikrindən daşındı.

– Çəkmək istəyirsiniz?

– Lap bağrım çatlayır.

– Mən etiraz etmirəm, buyurun çəkin. Birisi siqaret çəkəndə mənim xoşuma gəlir.

Kişi sol əlini yan cibinə salıb əzik-üzük bir siqaret kağızı çıxararaq onu sağ tərəfinə, tapançanın yanına qoydu. Təzədən əlini cibinə dürtüb çıxardığı iri, qıvrım tənbəkini kağızın üstünə tökdü. Sonra hər iki əlini tapançanın üstünə qoyub siqaret bükməyə başladı.

– Bu iyrənc silaha elə yapışmısınız ki, sanki məndən qorxursunuz, – miss Setlif coşqunluqla dilləndi.

– Sizdən qorxmuram, xanım, amma nəsə bir az narahatam.

– Mən isə sizdən qorxmadım.

– Siz niyə qorxasıydınız ki?

– Bəs canıma görə qorxmayım? – qadın etiraz etdi.

– Hə, elədir, – kişi dərhal razılaşdı, – ancaq mən qətiyyən sizdə qorxu görmədim. Bəlkə, mən özümü çox ehtiyatlı aparıram.

– Narahat olmayın, məndən heç bir pislik görməzsiniz, – qadın bu sözləri deyə-deyə ciddi və səmimi nəzərlərini adama dikdi. Ayağını isə təzədən elektrik düyməsinin üstünə basdı. – Görürəm ki, adamları yaxşı tanımırsınız. Xüsusilə də qadınları. Çalışacağam ki, siz cinayət aləminə girmədən oğurluqdan əl çəkib ağıllı bir işin qulpundan yapışasınız. Siz isə…

Kişini bu sözdən qeyrət boğdu.

– Çox üzr istəyirəm, xanım, bağışlayın, – deyə mızıldandı. – Sizin xeyirxahlığınız qarşısında mənim şübhəyə düşməyim heç insafdan olmadı.

Sağ əlini tapançanın üstündən götürüb siqaretinə bir-iki qullab vurdu, sonra silahı dizinin üstünə qoydu.

– İnandığınız üçün çox sağ olun, – ev sahibəsi az qala pıçıltıyla dedi və ayağının altındakı düyməni yenidən basdı.

– Bu üç yüz dolları isə günü bu gün Qərbə yollaya bilərəm, – kişi əlavə etdi. – Əvəzində isə, dediyim kimi, sizə bir il yeməyim və tütünüm verilməklə işləyə bilərəm.

– Daha çox qazanacaqsınız. Sizə vəd edirəm ki, ayda yetmiş beş dollardan az maaş almayacaqsınız. Əlinizdən mehtərlik gəlir? Atlarla aranız necədir?

Kişinin tutqun sifəti açıldı. Gözlərində qığılcım parladı.

– Çox gözəl, ya mənim, ya da atamın yanında işlərsiniz. Fərqi yoxdur. Onsuz da xidmətçiləri mən işə götürürəm. Mənə ikinci bir arabaçı lazımdır…

– Frak geyinəcəm? – kişi kəskin tərzdə onun sözünü kəsdi. Qərbin azad oğlunun səsində nifrət sezildi.

Miss Setlif şəfqətlə gülümsədi:

– Deməli, ürəyinizcə deyil. Qoy fikirləşim… Dayçalara baxa bilərsiniz?

O, başını razılıq əlaməti kimi tərpətdi.

– Bizim cins atlar zavodumuz var. Orada sizin üçün iş tapılar. Hə, necədir?

– Necə olacaq, xanım… – Onun səsində sevinc və təşəkkür birləşmişdi. – Deyin görüm, o zavod hardadır? Günü sabah işə başlayaram. Bir şeyi sizə vəd edə bilərəm: heç vaxt təəssüflənməyəcəksiniz ki, bədbəxtliyə düçar olmuş Hyuq Lyükə kömək əli uzatmısınız.

– Siz gərək ki, adınızın Deyv olduğunu demişdiniz, – deyə qadın məzəmmətlə barmağını silkələdi.

– Bağışlayın, xanım, yalan demişdim. Əsl adım Hyuq Lyükdür. İndi mənə dediyiniz pulu verib zavodun da ünvanını söyləsəniz, səhər tezdən düz ora yollanaram.

Bütün bu söhbət zamanı miss Setlif zəng vasitəsilə müxtəlif işarələr verirdi: üç qısa və bir uzun, iki qısa və iki uzun, nəhayət, beş uzun zənglər etmişdi. İndi isə ya div yuxusuna getmiş xidmətçilərin səhlənkarlığından, ya da zəngin işləmədiyindən şübhələnsə də, ayağını elektrik düyməsindən çəkmirdi.

– Sizə köməyim dəydiyinə çox sevinirəm, – qadın dilləndi. – İndi isə icazənizlə qalxım yuxarı, pulqabımı gətirim.

Kişinin baxışlarında şübhə əlaməti sezib tez də əlavə etdi:

– Mən ki sizə üç yüz dollar əmanət edirəm.

– Sizə inanıram, xanım, amma yenə də narahatam. Özümü ələ ala bilmirəm.

– Amma pul üçün yuxarı qalxmalıyam.

Kişi cavab verməmiş qadının qulaqları hardansa xəfif bir səs aldı. Bu, hardasa açılan qapı cırıltısı idi. Ancaq səs o dərəcədə zəif idi ki, daha çox külək səsinə bənzəyirdi. Əgər qadın həmin səsə diqqət kəsilməsəydi, çətin ki o səsi tuta bilərdi. Ancaq Lyük də o səsi tutmuşdu.

– O nə səsdir elə? – deyə həyəcanla soruşdu.

Cavab əvəzində miss Setlif əlini uzadıb cəld tapançanı qamarladı. Onun hərəkəti Lyük üçün tamamilə qəfil olduğundan bircə anda nə baş verdiyini anlamadı. Onun əli silahın boş yerini cırmaqladı.

– Oturun! – qadının amiranə səsini kişi çətinliklə tanıdı. – Tərpənməyin! Əllərinizi stolun üstünə qoyun!

Lyükün tapançanı necə tutmasını qadın yaxşı yadında saxlamışdı. Ağır tapançanın irəli uzanmış qolunu yormaması üçün miss Setlif dirsəyini stola dayadı, bununla da kişinin başını deyil, sinəsini nişan aldı. Lyük isə sakitcə oturmuşdu. Tapançanı almaq üçün cəhdin olmadığını və açılacaq atəşin yan keçməyəcəyini anlayaraq qadının bütün əmrlərini itaətlə yerinə yetirirdi. Tapançanın da, onu tutan əlin də əsmədiyini görür, sinəsində açılacaq yaranı təsəvvüründə canlandırırdı. O, qadına deyil, tapançanın tətiyinə gözlərini zilləmişdi. Miss Setlif isə tətiyi yüngülcə basmış, tətik isə hədələyici tərzdə gərilmişdi.

– Siz Allah, unutmayın ki, tətik çox həssasdır. Bərk basmayın, yoxsa bədənimdə qoz boyda dəlik açarsınız.

Qadın barmağını azacıq boşaltdı.

– Bax, belə yaxşıdır, – kişi dedi. – Amma lap yaxşı olardı ki, ağzını yana döndərəsiniz. Çox həssas silahdı. Lazım gəlsə, yüngülcə tətiyi çəkmək onu kükrədib qaldıracaq və sizin güzgü kimi parıldayan döşəmənizi qana boyayacaq.

Arxadan qapı açıldı. Kimsə içəri girdi. Lyük heç qımıldanmadı da. O yalnız qarşısındakı qadına baxır, tamamən başqa adamın çöhrəsini görürdü: bu çöhrə qəddar, amansız, soyuq, eyni zamanda ifrat dərəcədə gözəl idi. Qadının bayaqkı işvəli baxışları indi buz kimi kəsirdi.

– Tomas, – qadın əmr etdi, – zəng vurun polisə, bu qədər vaxtı hardaydınız?

– Mən zəng səsini eşidən kimi gəldim, xanım.

Lyük bir an da olsun gözünü qadından çəkmirdi, elə o da göz qırpmadan ona baxırdı. Zəng haqda danışılanda isə kişinin baxışlarında nəsə bir anlaşılmazlıq oxundu.

– Bağışlayın, xanım, – xidmətçi dedi, – bəlkə, yaxşı olardı ki, mən də silah götürüm, qalan qulluqçuları da oyadım?

– Yox, siz polis çağırın. Bunu özüm burda saxlaya bilərəm. Cəld dediklərimə əməl edin!

Qulluqçuların başçısı məstlərini sürüyə-sürüyə otaqdan çıxdı. Üz-üzə oturmuş kişi və qadın isə gözlərini bir-birindən çəkmirdi. Beyninə dolmuş fikirlər indidən qadına həzz verirdi: indi o, tanışlarının təntənəli tərifini eşidirdi. Gözəl miss Setlifin təkbaşına silahlı qulduru tutması haqqında qəzetlərdəki xəbərləri oxuyurdu. O, əmin idi ki, bu əhvalat sensasiyaya çevriləcək.

– Məhkəmədə sizə hökm oxunandan sonra düşünmək üçün xeyli vaxtınız olacaq, – qadın soyuq səslə davam etdi. – Onda oturub fikirləşərsiniz ki, başqasının əmlakına göz dikəndə və qadının üstünə silah çəkəndə necə böyük səfehlik etmisiniz. Bu dərsi yadda saxlamaq üçün xeyli vaxtınız olacaq. İndi mənə düzünü deyin. Axı sizin köməyə ehtiyacı olan heç bir dostunuz yoxdur, elə deyilmi? Dediklərinizin hamısı yalandır, ağ yalan!

Lyükdən səs çıxmadı, qadına dikilmiş baxışlarından da heç nə oxumaq mümkün deyildi. Sanki onun gözləri qarşısına dumandan pərdə çəkilmişdi və bu pərdə arxasından üzbəüz oturmuş qadın zorla seçilirdi; o dumanlıqda günəş şəfəqlərində çimən Qərbin sonsuz çölləri əks olunurdu, Şərqin çürük şəhərlərinin sakinlərindən mənən qat-qat uca olan kişilər və qadınlar görünürdü.

– Niyə susursunuz? Nə üçün təzə bir yalan quraşdırmırsınız? Niyə xahiş etmirsiniz ki, sizi buraxım gedəsiniz?

– Xahiş edərdim, – kişi qurumuş dodaqlarını yalayıb dedi, – xahiş edərdim, əgər…

– Əgər nə? – qadın hökmlə soruşdu.

– Əgər siz ləyaqətli qadın olsaydınız, xahiş edərdim.

Miss Setlifin bənizi ağardı:

– Sözlərinizdə ehtiyatlı olun! – deyə xəbərdarlıq etdi.

– Eh, onsuz da məni öldürməyə cəsarətiniz çatmaz, – Lyük nifrətlə gülümsündü. – Bizim bu aləm tamam cinayət yuvasıdır. Ancaq sizin kimilər orda meydan sulayanda gərək bilələr ki, dünya o qədər ayaq altına alınmayıb ki, mənim kimi dürüst bir adamı öldürəndə sizi cəzasız buraxsınlar. Siz alçaq və yaramaz qadınsınız, ancaq bədbəxtliyiniz ondadır ki, zəifsiniz. İnsanı öldürmək, əslində, o qədər də çətin deyil, amma sizin buna cəsarətiniz çatmaz. O ürəyin sahibi deyilsiniz.

– Ağzınıza gələni danışmayın! – qadın qeyzlə dilləndi. – Sizə xəbərdarlıq edirəm, axırı pis olar! Sizə ağır və ya yüngül cəza vermək məndən asılıdır.

Kişi birdən soruşdu:

– O necə Allahdır ki, sizin kimilərə hər cür əclaflıq eləməyə imkan verir?! Heç başa düşmürəm, zavallı bəşəriyyəti alçaltmaq Allahın nəyinə lazımdır? Mən Allah olsaydım…

Qulluqçunun gəlişi onun sözünü yarımçıq kəsdi.

– Telefona nəsə olub, xanım, – o dedi. – Ya naqillər kəsilib, ya da nəsə başqa şey. Stansiya cavab vermir.

– Nökərlərdən birini oyadın, – miss Setlif əmr elədi. – Göndərin polis dalınca, özünüz də qayıdın bura!