Жашоо ушундай элде баардыгын «аманчылык «жеңет» дейт. Аман болсок алтын аяктан суу ичебиз. Бири-бирибиз менен көрүшөбүз жолугабыз. Желмогуз Акаев менен Бакиевдин заманы бүттү. Биз ал кезде колдо каражаттын жоктугунан кыйналып айылга да бара албай калдык.Башыбыздан эмне деген гана оорчулук алааматтар болгон жок. Маянанын оордуна шекер, арак, ун алган күндөрүбүз

болду. Такыр акча көрбөй бир канча жыл жашадык. Ошонун оордугунан жакындарга жолго акча жок болуп, топурак сала албай күнөөгө баттык. Ошол жегичтердин капшабыбы азыр деле заман жакшы оңолуп кеткен жок. Каражат болсо туулган жерге барып эки-үч күн жүрүп келгим келет. Баягы жакшы адамдарга жолугуп алар менен аңгемелишп, туулган жердин ой-кырын баарын койбой аралагың келет. А түгүл алыскы балалыгың өткөн Тешик Көл, Чатыр Таш, жерлерине баргым келет. Бирок ага мүнкүнчүлүк кайда? Буюрса эл оңолоор. Жакшылыктан үмүт үзбөй туралы. Эл оңолбой биз оңолбойбуз.Ошол оор кезде туулган жер жөнүндө дастан жарата баштадым. Жаманбы, жакшыбы ал менин жүрөгүм аркылуу өттү.

***

«Мен»-деп дайым жүрөсүң,

Уят болот мен деген.

Жарык чачып бирге бол,

Жакындашып эл менен.

Бирге болсоң эл менен,

Өзүңү журт урматтайт.

Кабалаңдуу күндөрдө,

«Карааныңы» эш тутат.

Ойлогонуң аткарылат,

Ой-санааңда эңсеген.

Калк деген улуу деңиз,

Карааны чоң кеп-кенен.

Бирок беш кол тең эмес,

Кошоматчы короктоп.

Өкмөттү көрсө жүгүрөт,

Өзүнөн- өзү сороктоп,

Жолдош болбо шумпайга

Жолобой кач андайдан.

Жолун жакшы белендеп

Жол уласын ар бир жан.

***

Жаш улгайып, курак өтүп баратат

Туулган жерге калгамын бара албай.

Ала-сала жылдар өтүп шашылат,

Адамдар да мен тарапка каттабай.

Оор учурлар алыста калган айлыма,

Сапар барбайм каражаттын жогунан.

Жана дагы жердештерим, өскөн жерге

Жазган ырда, көргөн түштө жолугам.

ЧОҢ ТАШ СУУСУ

Жашасам да тиги алыс тарапта,

Жалын курак эске келип ар чакта.

Чоң-Таш суусу доош берип мен өскөн

Чогултат ой-санаама жашыл көктөм.

Көңүлүмө жакын болуп ар убак,

Эске түшүп өткөндөгү бала чак,

Ээ –жаа бербей тоо суусунча жаңыра,

Эркин элес түшүмдө да жаңырат.

***

ЖЕРДЕШТЕРИМИН ЭЛЕС, БЕЙНЕСИ

КАНА ЭМЕСЕ ТАПКЫЛАЧЫ!!!

Тигил эле мындан көп жыл илгери кээ бир жердештер жөнүндө ыр жаздым эле. Ошол ырларды бир сыйра карап чыгып, ушул китепке киргизүүнү ылайык таптым, анткени жердештеримин ыйык элеси унутулбай ушул китепте жаңырыктап жүрө берсин.

***

Улар атып аскадан,

Ушундай жигит башынан.

Туулган жерин бүт карап,

Турнабайын асынган.

Калыстык жагын баалаган.

Сүйкүмдүү сулуу кызга,

Үйлөнүп алган жашынан.

Каткырыгы таш жарган.

Бакылдап келип кеп салган,

Бул кайсы жигит ойлонгун?

Өмүш байкем болбосун.

***

Киши жасап цементтен,

Размерин тактап келтирген.

Кебетесин аныктап,

Гезиттерге сүрөт чийген.

«Өлбөс болсун атым»– деп,

Өжөрлөнө иштеген.

Өмүрүндө арак ичпеген,

Алкаш көрсө жине келген,

Акыйкат ишти баштаган,

Айткыла бул кайсы адам?

Чыгармачыл Мусажан агам бар,

Чыр ишти такыр жактырбаган,

Чыныгы ишкер адам башынан.

***

Өкүндүргөн кеби жок,

Өтө сүйкүм эң эле.

Тиштеринин баары алтын,

Сырын билген башканын.

Мугалим болуп жашынан,

Көп жумушту аткарган.

Ачууну албайт колуна,

Жутуп койуп пиводон.

«Ден соолук болсунчу» деп,

Крушканы көтөрөт,

Боюу узун койкойгон.

Сакмалчы болот чабандарга,

Ошол эле учурда,

Билимин берет балдарга,

Баардык ишин так аткарган

Жаман жакка барбаган.

Бармак түгүл карыш жылбаган

Бул кайсы ага айткылачы,

Жообун ылдам тапкылачы.

Эркиндик деген байкебиз,

Эмгегин дайым эстейбиз.

***

Кой баккан башынан,

Эмгекчил болуп жашынан.

Калыс болуп дайыма,

Жакшылык кылган баарыга.

Үйүнө барган адамдарга,

Сый көрсөтүп жандарга,

Куйрук, жамбаш жедирген,

Чыгдандагы баардык тамакты,

«Алдыга коюуп же» деген.

Ич жылытманы койкойтуп,

«Алып кой эми кел» деген

Маселенин эң башкысы,

Токтобек аганын өз бажасы,

Сырын билген башка жандын,

Бул Амантуру Аалынын.

***

Дагы кепти баштайлык

Жакшы тарбиялап балдарын,

Кебин айтып аталык.

Жогору жакка аттанып,

Жакшыларды колго алып.

Балдарынын баары чоң,

Кудайдын кулагы сүйүнсүн,

Иштеп дайым так жүрсүн.

Бири иштейт обкомдо,

Бири иштейт райкомдо,

Дагы бири кызматта,

Тигил эле борбордо.

«Капырай» деп эл таң калат,

Бийликке кантип жетип алат».

Чуңкур жерди баспаган,

Кадамын аяр таштаган.

Өмүр боюу ачуу сууну,

Колуна такыр албаган.

Мас болгон кишини

Мыскыл менен караган.

Атын айтып берейинби,

Бергиле мага сүйүнчү,

Бул Аалы атанын Түкүшү.

***

Ой менен жылкы айдаган,

Ойлуу гана жылмайган.

Көп санаа келсе адамга,

Көңүлдү улап жайгарган.

Тешик Көл деген жайлоодо.

Дайыма бирге болгонбуз.

Өткөн убак кайран чак,

Баарын кайра ойлойбуз.

Ак көңүл жайдары,

Жайгарып өткөн адамды,

Керимдин уулу Огой агам эсимде,

Жакшы адам эстен кетмек беле.

***

Короосунда, коюу көп,

Коюунан да уйу көп.

Өзү жүрөт талаада,

Жылкыларын көзөмөлдөп.

Көңүл бурган ар жанга,

Жакшынакай сөзү менен

Ар адамидын өзүнө,

Арыбас бакыт тилеген.

Эргүүлөнткөн ар жанды,

Бул адам бизге тааныш багы

Кадимки Таңыскожонун Сагыны.

***

Суу сугарып эгин айдаган

Сур атын улам камчылаган.

Жанында дүлөйлөр жүргөнсүп,

Катуу үн менен кыйкырынган

Күрөк түшпөй колунан,

Талаасы кетпей оюунан.

Жөнөкөй адам карапайым,

Эл үчүн эмгек сиңирген

Эмгегин унутпайлы алардын.

Бул кайсы адам эле,

Жооп бергиле тез эле?

Эстен кетпейт деги эле,

Бул Көбөк деген эр эле.

***

Жакшы багып балдарын

Камын көрүп алардын.

Эң жөнөкөй токтоо адам,

Жакшылык башталган,

Баардыгын тең санаган.

Кээде бек сүйлөп бакылдап,

Кээде акырын сүйлөп кыңылдап.

Эли үчүн эмгек кылып,

Ишин жакшы аткарган.

Айткыла бул кайсы адам?

Менден эмес кудайдан,

Ал агабыз кадимки Сулайман.

***

Өтө катуу сүйлөнбөгөн,

Катуу жини келгенин,

Такыр көргөн эмесмин,

Башкаларды боктоп-сактап,

Грам сөгүнгөнүн укмпагам

Боюу чыгып куркуюуп,

Ошонусу менен таанылган

Маданияттуу башынан,

Оору менен кармашып,

Келе жатты жашынан.

Бир атанын жалгызы,

Кыраан куштун алгыры.

Жакшынакай сүйүүсүн,

Балдарына арнаган.

Балдары да бактылуу

Бакыт жанган алардан,

Мен айтайын сен билбесең,

Бул Суксур деген абакем.

***

Алыс жакта жүрсөм да,

Дайыма келет эзиме.

Экөөбүз такыр урушпай,

Ойночубуз жаш кезде.

«Модоюум»– десем жаныма,

Чуркап келет берилеп

«Жүрө гой каралдым»– деп,

Жүрчүмүн дайым жетелеп,

«Байке» деп мага эркелеп.

Мындан көп жыл илгери

Кармап жута койчу эле

Кылт эттирип тигинден.

«Карып калган чагым» деп,

Аны такыр таштаптыр.

Абдан жакшы жазаптыр.

Мактоо ага жарашкан

Жароокер адам башынан,

Жакшы жүрөт жымыйып.

Жеңелерин көргөндө.

Күлүп коёт кылмыйып.

Бул кайсы жигит айткылачы?

Менин ыйык жан биргем,

Бул кайсы адам болот.

Поруму жүрүш турушу,

Асеке эле окшошот

Башкага такыр окшошпойт.

***

Билим берип балдарга,

Үлгү болгон жаштарга.

Кээде кытмыр сөз айтып,

Жанындагы адамды,

Жанын койбой жылмайтып.

Калжыңдаган кеп айтпай,

Калыс болгон баарына.

Эрдик кылып майданда,

Мекен коргоп жаш чагында

Сыйлаган кары жашыбыз.

Бул кайсы адам айткылачы,

Ал биздин Саяк агайыбыз.

Жаңылбай анын ысымын,

Жаштарга айта барабыз.

***

Эстүү десе эси бар,

Акылдуу десе акылы бар.

Куудулдантып күлдүргөн,

Купшуң-купшуң сөзү бар.

Калк алдында берилген,

Калыстык жагы бар.

Айта берсек түгөнбөгөн

Мактай берчү жагы бар.

Математиканы бат чыгарып,

Жаңылбай жат чыгарып.

Өз ишин так иштеген.

Өркүндөткөн балдарды,

Жакшынакай билим менен

Бул кайсы адам айткылачы?

Ал Карагул агайыбыз,

Көзү өтүп кетсе да,

Урматтап аны сыйлайбыз.

Даңктуу атын унутпайбыз

***

Ары токтоо маданияттуу

Жаш кезде элге алынган.

Көп жылы мектепти,

Солк эттирбей башкарган.

Эч бир адам ал жөнүндө

Жаман кепти айтпаган.

Жакшыдан жакшы кеп калган.

Айткылачы бул кайсы адам.

Аскар айтат «иним» деп,

Ал Казак атанын Медербек.

***

Токтоо адам жөнөкөй,

Кыйкырынып ал адам.

Кобур-собур күлдүрүп,

Комедия баштаган.

Анын сөзүн уккан адам,

Санын чаап каткырган.

Жанындагы адамга,

Жомогун айтып бакырган.

Ал агамын айтканына

Арсалаңдап каткыргам.

Жашап өттү эл менен

Жан дүйнөсү эл деген.

Бул Дүйшөнбай абакем,

Уят болот билбесең.

Бизде эки адам бар,

Аты уйкаш жаралган.

Аттары уйкаш жаралып,

Экөөнү эл мактаган.

Латипанын жолдошу

Ал менин класташым,

Ал аганын атын тапкыла,

Ылдамыраак айткыла?

Ылдыйкы Качкын турбайбы,

Өйдөөкү Качкынга агага

Аты уйкашып калбайбы.

Ал экөөнү билбесек,

Бизди кудай урбайбы.

Экөө бир айылдан кыз алып,

Бажа болот турбайбы,

Бул экөөнү билбесек,

Бизди кудай урбайбы.

Аман болсун Качкындар,

Жашап далай замандар.

Үтүровдон агайдан жакшы окуп,

Үтүр, чекитин бүт токуп,

Чоң окуудан окуса,

Математик болуп жашынан.

Мугалим болмок башынан.

Жамангул, Карагул агайларындай болмок,

Алардан ашпаса да

Порум, формуласы ошолорду тартмак.

Же илибой мугалимден кыйын болмок.

Стаканды колго алып,

Чертип койгон тигинден.

Теңтуштарын көргөндө:

«Барбы дейт бирдемең».

Күлүп дайым каткырып,

Кайгырып такыр көрбөгөн.

Кадыркул байкем болбосун,

Ошонун өзү өңдөнгөн.

***

Актив болуп жашынан,

Фкрма болуп башынан.

Кой кайтарган малчыга

Короолу койду тапшырган.

Колоктотуп сумка асынган,

Койдун саны жазылган.

Койду сойсо чабандар,

Жалаң майды чайнаган.

Жумуш кылып талбастан,

Жумурай журтка таанылган.

Кежир сөз чыкпай оозунан,

Керимсел жигит созулган.

Өтө эле арык эмес,

Өтө эле толук эмес,

Өзүн фигурный кармаган.

Бүт районго таанымал

Ылдыйкы жакта жашаган,

Ылдыйдан чабандарга аттанган.

Ыдырыс деген агам бар.

***

Боюу узун далдагай,

Буттары чоң бир далай.

Чап кенедей асылып,

Тамашалуу сөз айткан.

Беттери тартып чап жаак,

Кыймылы кетет калдактап.

Алдында турган адамды,

Арсактата каткырткан.

Күрөк түшпөй колунан,

Эгинге карай суу бурган.

Эмгеги менен жан баккан,

Эмгектенип элге жаккан.

Айткылачы бул кайсы адам,

Бердигул агам маа жаккан

***

Жеңеме бозо салдырып

Бордоп малын семирткен.

М алда жүрүп дайыма,

Бакыт тапкан эмгектен.

Жанында жүрүп абамдын

Кайгырганын көрбөгөм.

Жайкы кечтей созулган.

Жакшы адам эле көөлдөгөн.

Бул кайсы адам тапкылачы,

Атын ылдам айткылачы,

Жапас байкем көрүнгөн,

Карааны чыгып бөлүнгөн.

***

Колгозго аты таанылып,

Далай жылы уй айдаган.

Сайгактап качкан уйларды,

Сабалапр жетип кайырган.

Кожоюун болуп эмгекте,

Колгозго аты таанылган.

Үйүнө келген адамды,

Үйрүлө түшүп сыйлаган.

Сыпаа сылык сөз айтып,

Сылык адам башынан.

Бул Ишенбек абам турбайбы,

Бул адамды унутсам,

Мени кудай урбайбы.

***

Буту ооруган жылкыны,

Буудан кылып таптаган.

Абалата желдирип,

Ат үстүндө чайпалган.

Арбын болуп менчик малы,

Жалаң куйрук чайнаган.

Калибеттүү адамдарды,

Кадырлап келип колго алган.

Жакшы жашап эл менен

Жаркын эмгек сиңирген.

Чечкиндүү эле мүнөзү,

Денсоолук абам бул өзү.

***

Күтүрөтүп жылкыны,

Күдүр жакка айдаган.

Берешен болуп элине,

Бээ байлап жылкы саадырган.

Ар дайыма мал менен

Агайын тууган эл менен.

Журтуна эмгек сиңирген.

Жалдуу тулпар ат минген.

Малын тосуп теминген.

Кана ылдам табыңар,

Бул кайсы абалар.

Ишенбек менен Көчкүн байкелер.

Билбесеңер билип алыңар.

***

Коңур Өлөң элинин,

Кутту күйө баласы.

Жалгыз өсүп жашынан,

Бир атанын баласы.

Эмгеги менен таанылган,

Достору көп башынан.

Эмгекчил өстү жашынан.

Андай адам бизде бар,

Ал Айылчы абаңар.

***

Темирди жешип сомдогон

Карала болуп көрүнүп,

Тракторун оңдогон.

Эң эле катуу айдабай,

Эреже сактап жолдордон.

«Көңүлү калып калат»– деп

Шыбырап жай сүйлөгөн.

Жашынан эле ал адам,

Адептүү болуп үйрөнгөн.

Кээде куудул сөз айтып,

Адамды койгон каткыртып,

Шамеш байкем турбайбы,

Муну ырыма кошпосом,

Мени кудай урбайбы.

***

Өмүр боюу тракторду,

Тыркылдатып айдады.

Кээде таш ташыса,

Кээде саман ташыды,

Жок эле болбой калганда

Толтура салып силосту,

Чабандарга алпарды.

Трактору дүкүлдөп,

Тынбай иштеп күн-түндөп.

Бул кайсы абаңар,

Конок байке турбайбы,

Аны ырга салбасам,

Таарынгансып калбайбы.

***

Бай болуп жакшы жашады

Жүз коюун айдап алдына.

Уйлары анын арбын эле,

Дайыма жетип айранга.

Боюу узун эң эле,

Жанында туган адамдар,

Кодогой тартып калчу эле.

Эки метр арышы,

Жанында баскан кишилер,

Чуркаганда жете албайт.

Бак-бак этип катуу айтат,

Кемчилдикти бетке айтат.

Тапкыла бул ким эле?

Бул адамдын баяны,

Аскербай жээним баягы.

***

Тажаалданып сүйлөгөнүн,

Такыр көргөн эмесмин

Ачуусу келип айкырганын,

Анысын да уккан эмесмин.

Мулуңдап ушак айтканын,

Мунусун да көргөн эмесмин.

Адамдаргага тарбия берип,

Аырын сүйлөйт назиктенип.

Эмгеги менен баар тапкан,

Дайыма бай жашаган.

Бул ким болот кудай ай?

Атын таппай кыйналам,

Ойлонуп жатып кыйладан.

Ысыкен байке ушу эле.

Өтө назик киши эле.

***

Ак эмес кып-кыпзыл,

Картошка тигип талаага.

Элден журттан кем калбай,

Эмгекчил болуп жашады.

Далай жыл кой багып,

Ак эмгектен сый алган.

Сыртты карай мал айдаган,

Сырдана тарткан башынан,

Атын журту сыйлаган,

Дайыма жакшы кеп кылган.

Бул байкенин чоо жайын,

Айтпасак кудай урбайбы,

Сыйын көргөн башка жандын,

Сыдыш байкем турбайбы.

***

Балыкчыда бирөө жашап,

Айлында бирөө жашап,

Бата алган элинен

Экөө тең эмгек сиңирген.

Кыпчактын белдүү уланы,

Жазбасам болбойт буларды.

Аты калып айлында,

Атагы кетип далайга.

Тукумдары тарады,

Алып элден батаны,

Өттү далай баяндар,

Булар өзүм сыйлаган,

Жээнтеай, Жеембай агалар.

***

Кубантып жылмая

Куудул сөз айтып дайыма.

Жаркылдап маанай шат берген,

Жанында жүргөн адамга.

Анын айткан сөздөрү,

Макал болуп кетчү эле.

Күлкү менен адамды,

Кубанычка бөлөгөн,

Кусмидин жезде жашынан

Шайыр болуп төрөлгөн.

Эмгеги сиңип калкына,

Чоң бакытка бөлөнгөн.

***

Жорго таптап желдирген

Кулпунтуп чепкен кийинген..

Жоргону жолдо салдырып,

Догору жак менен желдирген.

Өмүр боюу жакшы жашады.

Элинен алып сыйларды.

Ыскак байкем турбайбы,

Ырым аны киргизбесем,

Жазганымын баардыгы

Жаман чыгып калбайбы.

«Мен китепте жок экем»– деп,

Ыскак байкем таарынбайбы,

Аны ырыма салайын,

Карызыман кутулайын.

***

Келе жаткан жылкыны,

Керүү жакка айдаган.

Адырдагы жылкыны,

Алкымдан тосуп кайырган.

Тоодогу топоздору,

Торпуга барып жыйылган.

Жайылып жаткан койлорду,

Жайылмага кайырган.

Алынып калган калкына,

Азамат жигит бу дагы,

Кенебес эмгек сиңирген,

Жолдошу Батма жеңемин,

Батасын алган элинин,

Кененбай байкем турбайбы.

Байкеми ырга салбасам,

Мени кудай урбайбы.

***

Карала атын желдирип,

Капчыгай менен бир келип.

Көк ала атын желдирип,

Көк торпу менен бир келип.

Бир жигит келди эле,

Сылык сыпаа жан эле.

Сындуу жагы бар эле.

Сырдана тарткан адамга,

Сыйкырлуу сөзү бар эле.

Ачык айтып, ак жүргөн,

Ак көңүл жагы бар эле.

Сабалата сөз айтсам,

Садырдын уулу Качкынбай.

Элине сиңген эмгеги,

Таалайлуу адам ушундай.

***

Бир агам бар эле,

Жакшы көрөт мен аны,

Жашап жаткан бүт калкы.

Төрөлгөн жердин сыймыгы,

Ага арнайм ырымды.

Ичимдеги сырымда,

Жаш кезимде мен көрдүм,

Тарбиясын үйрөндүм,

Элине сиңген эмгеги,

Сыйлаган дайым эл жерди,

Тоодой болгон салмагы,

Тобокел байкем турбайбы,

Аны жаздым ырыма,

Жазганым ары уланды.

***

Өмүрү өттү мал менен,

Өрнөктүү эмгек сиңирген.

Бата алган карыдан,

Алкыш алган жашынан.

Баардык журтка таанымал.

Жылкыларын жыйра айдап,

Койлорун айдап мааратып.

Өмүрүнөн шаң таратып.

Ээрчишкен эки асылдар

Бекен, Оторчу абалар.

***

Өмүргө болсун салабат,

Таанымал болгон калкына,

Тааныш агам Саламат.

Жашоонун болуп үзүрү,

Жакшынакай өмүр сүрдү.

Аман болсун агалар,

Алдыңкы күндө бакыт бар.

Ээ болуп алар урматка,

Элеси эсте бул чакта.

***

Бир мугалим бар эле,

Өтө токтоо жан эле.

Мектепте жанын сабап иштеген,

Терин төгүп, дитинен эмгектенген.

Бөтөн жерлик сыйлуу адам дебеди,

Эч нерсеге татыбады эмгеги.

Жок дегенде алакандай кагазга,

Ал кагаздын кереги жок такыр ага.

Кагазды ала албайт парасыз,

Ал үчүн кой, торпок алпарыңыз.

Же болбосо кулун берип алыңыз.

Акыры кете берди өз жерине,

Алыстагы Ак Суу деген элине.

Мейли ал кагазды деле албасын,

РайОНОдогулар кагазын катып алсын

Кагаз менен кир жерин сүртүп салсын.

Балдарга берген билимин,

Жумшаган сонун эмгегин.

Беккулу досум турбайбы,.

Муну унутуп салганда,

Мени кудай урбайбы.

***

Бир кезекте бизди окутуп билим берген

Сыйлыкты Саяк агай ала албады,

Жада калса Кашый, Токтокан эжей албады,

Карагул, Эркиндик агалар кур калды.

Пара берсе алар небак алышмак,

Пара менен баардык бийлик жашаган.

Кадырмандар албаган ошол сыйлыкты,

Рай ОНО догулар катып алсын артына,

Дат басып чирип жатсын артында.

***

Балакет болуп катүгүн,

Бир агам ырга жазылбай.

Унутуп бара жатыпмын,

Калган экем байкабай.

Адамга баш бербеген,

Жини чукул неме эле,

Хансыңбы, бексиңби,

Карабас жагы бар эле.

Ал Абдынын Максүтү,

Шоңконун уулу сүйүктүү.

Эмгекчил болгон жашынан,

Күлкүлүү болуп жоругу,

Куудул болчу башынан.

Жездекеми ырга салдым,

Сөзүм менен жамактадым.

Келип ушул учурум,

Бир жумуштан кутулдум.

***

Энеми сыйлап энемдей.

Атамы сыйлап атадай.

Биздин үйдө чоңоюуп,

Бир тууган бир баладай.

Атам кайтып жатканда,

Арманга батып аябай,

Атакелеп ыйлаган.

Энем өтүп жатканда,

Эсине салып өткөнүн,

Энекелеп ыйлаган.

Көгүлтүр тоо салтанат,

Көчтү ашырып аркалап.

Чоң ашууну бирге ашып,

Сыртты жайлап бир болдук,

Жайык төр, Калак Ташта,

Жанаша бирге отурдук.

Бул кайсы адам айткыла?

Элге болгон кең мекен

Жусу деген абакем.

***

Аска зоодой керилген

Аралаш жашап эл менен.

Улуу тоодой керилген,

Урмат алган элинен.

Кремилдей керилген,

Киресин айдап жол келген.

Ысык Көлдөй жайкалган,

Ырысы толо жайпалган.

Байкагыла ырымды,

Окшош болду чыныгы.

Кеңеш менен Жылкычы,

Эми сөздү тактайын,

Эки агамы айтайын.

***

Саруунун эки уланы,

Салтанаты айылдын.

Берешен эмгек сиңирген,

Белдүү адамы баарынын.

Көп жигиттин ичинен

Көркүн ачкан аймактын.

«Көнөчөк» элдин ичинде,

Көйкөлтүп тапкан бактысын.

Төрөдөй Төлөнбай агалар

Бактыбек, Кыдыр уландар,

Баарыңарга таанымал.

***

Туулган жерин кеп кылат,

«Туум ушул»– деп бел тутат.

Ырыстуу жердин кулуну,

Ысабек белдүү атаны,

Ысымын дайым кеп кылат.

Ураалынын күйө баласы,

Үй-бүлөсү баардыгы,

Тубаса Темир- Канаттык.

Урматтап багып чоңойткон,

Уул- кызынын атасы.

Жандыргыла бул ырды,

Жамакта ким жазылды.

Акмат байкем турбайбы,

Анын жайын билбесеңер,

Анык кудай урбайбы.

***

«Кара көйнөк» айлында,

Калыстык менен таанымал.

Кара жаак ырчы мындан көп,

Калкына небак айтылган.

Калтырбай ырын айтканда,

Калык калат тиякта.

Ойлонуп сөздү чыгарса,

Осмонкул калат биякта.

Корунбай ырдап киргенде,

Коргол калат арт жакта.

Эринбей ырдап киргенде,

Эстебес калат тай чабым.

Айныбай сөздү баштаса,

Алымкул калат ат чабым.

Карга канат какканча,

«Калың китеп жазат»,-деп уктум.

Жору туруп учканча,

«Жомок жазат»-деп уктум.

Айланып чымчык конгончо,

«Аңгеме жазат»,-деп уктум.

Уулу кеткен урумга,

Кызы кеткен кырымга.

Бели бекем бай болгон,

Абдылда деген атанын,

Алдыңкысы окшогон.

Алынып журтка таанымал,

Аманкелди акын бар.

Аны мен ырда калтырбай,

Айта турган акым бар.

Акын кылып таптап салган

Менин карындашыма ырахмат.

***

Каадаланып далай жыл,

Калдайып тоодо мал баккан.

Алдына айдап жылкыны,

Кар каптаган ашуу ашкан.

Эл ичинде ак пейил,

Эмгегин элге таштаган.

Калдарбек, Айтбек абалар

Кадырлуу жандар дагы бар.

Алардын кылган эмгегинен,

Аңгеме, жомок жазылаар.

***

Экөөн ээрчип алчумун,

Байке, байке байкелеп.

Мындай бол, тигиндей бол!

Алар мени жемелеп.

Кээде тартип бузганда,

Мойнуман алып желкелеп.

Агасы бар ини ырыстуу,

Жана дагы таалайлуу,

Анан дагы бактылуу.

Ак эдил болчу башынан

Шарданы анын бир далай,

Шамалдай менен Үсөнбай,

Аларды кантип унутам.

***

Тору ат минип келатканда,

Тоодой болгон карааны.

Ак боз атчан келатканда,

Ала Тоом мага жакындады.

Кантип гана унутам,

Карааны тоодой агаларды.

Бегимат, Көкүш агаларым,

Жазган ырда калып калсын.

***

Баласынын атагы,

Ай ааламга тарады.

Керилген жигит созулуп,

Кремилге ал барды.

Мезгил өтүп кетсе эле,

Ушундай өткөн учурлар,

Унутулуп калабы.

Анын атын чыгарып,

Айтып жаттык баарыбыз.

«Жашасын кара көйнөк»-деп,

Шаңдуу жашап жатабыз.

Оюумда жок капасы.

Атактуу уулду чыгарган,

Алдыга кадам жол салган

Ал баланын атасы,

Кожокен байкем турбайбы.

Ушундай уулду чыгарган,

Абакени унутсак,

Бизди кудай урбайбы.

Мезгил өтүп кетсе да,

Ал байкеме ырахмат.

Азыркы сөрөй депутаттар,

Жыргатып бизди жатабы,

Баардыгы тең жеп-ичкич,

Каныды жутат шимирип.

Буларга караганда,

Катуу суука кабылып,

Ак карлуу тоодо мал баккан,

Эмгеги менен жан баккан,

Элдин даңкын чыгарып,

Ак баракка жаздырган

Куттубек уулга ырахмат.

Куттубектен мурун да,

Ушундай уулду чыгарган.

Санаасы төп, куудулданган,

Самаганга жетип алган

Төкөр агам Кожокениме ырахмат.

Кожокени Кожоке кылган

Атын унутуп калыпмын.

Көк жоолукчан жеңекеме ырахмат.

***

Тоодой агам бар эле

Эсиме келет кайта эле.

Атама жакын жан эле

Кычык сөз айтып бир-бирине,

Тийишип калаар жан эле.

Көңүлдөрүн шат кылып,

Анан калчу каткырып.

Бөтөлкөнү калтырбай,

Баарын жутуп таштамай.

Алар ынак жан эле,

Бул агамдын аты ким эле,

Токтомуш байкем болбосун.

***

Көп болдум анын жанында

Мээрман болчу адамга.

Депутат болуп атагы,

Тарады журттун баарына.

Журттун сыйын көп көрүп,

Борборду далай аралады.

Эмгекчил болуп атагы,

Калың журтка тарады.

Калктын жүгүн көтөргөн,

Дал ушундай азаматты,

Унутпайбыз биз дагы

Бул биздин байкебиз,

Белгилүү чабан Рыспай.

Аңгемелеп кеп кылсак,

Баяны анын бир далай.

Ырыспайды Ырыспай кылып.

Шаңкылдатып ырын чыгарган,

Өзүмүн чап жаак жеңекеме ыракмат.

***

Кээде куудул сөз сүйлөп,

Кытыгылайт адамды.

Анын куйкум сөзүнө,

Күлбөскө айла барбы.

Кээде какшык сөз сүйлөп,

Ичиркентет адамды

Анын ушул сүйлөмүн,

Көтөрбөскө чара барбы.

Ушундай укмуш сапатты,

Жездем кайдан үйрөнгөн.

Өзүмчө ойлоп күймөлөм.

Байкап көрсөң сөздөрүн,

Шоңконун баары ушундай.

Барысы тең какшыкчыл,

Сөзү бетке ургандай.

Бул жездекем ким болот

Кана жоопту ким айтат.

Анын атын ким табат?

Эмгеги сиңген элине,

Кадыр баркы жеринде,

Арбын болгон байлыгы,

Тарбиялуу балдары,

Кубат деген жездекем,

Ошонун эле өзү экен,

Өзү эмес кара көзү экен.

Жеңилин жерден алып,

Жетилтип колдоо салып,

Жеңиш эжекеме алкыш миң ирет.

Эгер эжем болбогондо,

Мындай болот беле ким билет?

***

Кер жылаандын кепшегенин

Сур жыландын суусаганын.

Аны да баарын бүт билет.

Сөөлжандын жер алдында,

Сөөм жерге жылганын.

Куюн Маамыттын жерде желгенин,

Жер Тыңшаар маамытты акырын

Жерди тыңшап келгенин.

Муну да баарын бүт билет.

Сөз сүйлөсө сөзгө чечен,

Эл алдында кеп билген.

Жаштарды карап туруп,

Акыл айтып безилдеген.

Ич жылытмадан ичкени эле жаман.

Буга кантип жакындап калган.

Аны ичпесе бир топ жерге бармак,

Ошол жагынан адашып калган

Аны Кекий жеңем адам кылган.

Тапкылачы бул кайсы агам,

Ынтымак байкемин өзү экен,

Өзү эмес кара көзү экен.

ТЕМИР –КАНАТ ДЕГЕН ЖЕРГЕ БАРАТАМ

Адырда чөбү ыргалган,

Балдары ыр чыгарган.

Кайраттанган эмгек менен

Карылары кажыбаган.

Алыста бир аймак бар,

Темир- Канат аталган.

Жолдордон жолду аралап,

Жонокту бойлоп сабалап,

Адыр жерин акмалап,

Алды жакка үмүт байлап

Кайрат берет аткан таң.

Телтору атты желдирип,

Темир – Канат деген жерге баратам.

Жигиттери кайраттуу,

Жигердүү ишти жасаган.

Жаштары жакшы чыгып,

Жалындуу отту аралаган.

Айлындагы адамдары,

Алыс жерге таанылган.

Дайнын айтып жерлердин

Далай ашуу жол ашкам.

Тектирден тектир аралап.

Темир – Канат деген жерге баратам.

Кылыгы чыгып таанылып,

Кыздары сулуу ыр жазган.

Төрлөрү алыс созулуп,

Төрт түлүк малы жайылган.

Адырын кийик аралап,

Аскалары аркайган,

Асманынан булут кечип,

Айбаттуу бүркүт шаңшыган.

Телтору атымы желдирип,

Темир – Канат деген жерге баратам.

Эчен белди аралап,

Ээн жерде жол басам.

Телтору атчан сабалап,

Жүздөшүп эчен эл менен

Жүрөгүмө үмүт байлап,

Өзөн бойлоп. жол келем

Өмүргө күбө аткан таң.

Темир – Канат деген жерге баратам.

Темир – Канат жерим сен кайдасың?

Жүрөгүмө ырым болуп жайнайсың,

Көзүмө улам-улам көрүнүп,

Көлүмдө учкул кайык айдайсың.

Сан ырларды улам кайта жаратып,

Санааман такыр эле кетпеген

Чарчатпай дайыма канат кагып,

Чабалакей болуп көңүлүмдө айланып,

Сапар жолум салабат,

Сайдан сайды аралап.

Адамдар болсун саламат.

Тепчип өтүп кыяны,

Тектирден тектир аралап,

Темир – Канат деген жерге баратам.

Түгөнбөгөн ак сүйүүнү

Жүрөгүмө салып алып,

Сагынычты саргайган,

Санааларды жыйып салып.

Шылдыр аккан булагын ыр кылып

Тектирдеги текелерин сагынып,

Жел соккондо түркүн гүлү ыр элеп,

Карыларым жомок айткан дөбөдө,

Ай чыкканын жомоктоп коюу түндө,

Ой ойлоп эчен-эчен жол баскам,

Темир- Канат деген жерге баратам.

Мени улам санаага салып издеткен

Темир –Канат турагым сен кайдасың?

Алыс жакка сен кетип калбайсың

Жүрөгүмөн түнөн алып жатасың.

Жылып учкан Телтору атты желдирип,

Жылкы үстүндө улам-улам теминип,

Мага дайым кайрат берет аткан таң,

Темир- Канат жерди изеп баратам

ТЕМИР – КАНАТКА

Кайда барсам жүрөгүмдө

Туулган жерим жашап жүрөт.

Мен кайгырсам кайгырат,

Мен кубансам кошо күлөт.

Алыстагы туулган жерим,

Жүрөктө жанган бакытпы.

Алмадай болгон жүрөгүмө

Асыл жерим кантип батты?

КУЛЖЫГАЧ КАПЧЫГАЙЫНА

Эске салат тасмиялап кайталай,

Өтүп кеткен балалыктын жылдарын

Биздин үйдөн улам кеткен арылай

Бийик жарлуу кичинекей капчыгай.

Балалыгым ойноп жүрөт жоголбой,

Кичинекей капчыгайдын ичинде.

Көңүл салсам мага гана көрүнөт.

Көрүнбөйт башка чоочун кишиге.

Балалыкты көрүш үчүн капчыгайга,

Далай ирет сапар тартып келгемин.

Аны менен аңгеме куруп сүйлөшүп,

Алыс жакка кайра аттанып кеткемин.

***

УНУТПА!!!

Көзгө илешпей далай убак учууда

Көп жылдар өткөн экен туп-туура.

Тирек көрүп ата-менен энени,

Тирүүлүктө эстей жүрүү парс тура!

Алыс жактан туулган жерди эстейбиз

Айылда калган балалыкка кез келебиз.

Ата –эненин актап бүткүс эмгегин,

Өмүр күүгүм улгайганда эстеербиз.

Турмуш деген ачуу -таттуу башынан,

Туурасы көп, жаңылыштыгы айтылган.

Санап бүткүс санжырасы таралган,

Бул дүйнөдө жашап өтүү бир арман.

Кээде шумкар, кээде кузгун куш болуп,

Байларга чоң бийликке кор болуп,

Калп нерсени чындыкка айлантып,

Чын нерседен кайра калпты жаратып,

Бул дүнөдө жашап өтүү бир арман.

Алмай-телмей өтүп жатат күндөр да,

Ар кандай иштер болот турмушта,

Асыл досум кандай болгон күндө да,

Ата- эненин улуу эмгегин унутпа!!!

Туулган жерди түбөлүккө урматта!!!

КАНДАЙЧА АКЫН БОЛДУҢ ?

Калкым менден сурап калат:

– Кандайча сен акын болдуң?

Кантип жаздың ырларыңы

Кандай ойду ойлондуң?

Баарысын тең таразалайм,

Мен аларга жооп камдайм:

– Көрүнгөн тоонун жанында,

Көңдөй деген жерим бар.

Темир-Канат айлым бар,

Тескей, Күңгөй тоосу бар.

Ат Жайлоо деген жерим бар,

Калак Таш деген дагы бар бар.

Андан бери Күн Тийбес,

Чолок- Төр менен Котур -Төр

Кара- Каман, Чатыр -Таш,

Калкымын малы жайылган.

Тешик Көл деген көлүм бар,

Быкылдап балык батпаган.

Ырга салып ошолорду,

Ыр түзгөндү үйрөндүм.

Ардактап жазып чыккамын,

Ар бир сабын сүйлөмдүн.

«Ашык болуп калбасын» деп,

Арбын жерин чийип салдым.

Кайта баштан улам оңдоп,

Катасын карап тактадым.

Бир саптан кошуп отуруп,

Төрт китебим жаралды.

Жараткан жардам бердиби

Жазымышымбы, тагдырбы?

Туугандарым мага айтчу:

«Чоң болуп ал бир жерге.

Билимиң сенин жетишет,

Бийлик жүргүз элиңе.

Же болбосо башкарма бол!

Байыйсың анда тез эле.

Селсебет болуп иштөөдө,

Сен теңдүүлөр бу кезде.

Кара жигит иштеп жүрөт

Кем эмесиң сен андан.

Билимиң элге таанылган.

Ыр кылып туулган жерди,

Китебиң бар жазылган.

Пара берип бат эле,

Райком болуп алсаңчы.

Бакжайып элге көрүнүп,

Баарына көз салсаңчы».

Тагдыр мага буюрбаптыр,

Башкарма боло албадым.

Алып жутуп кесип жейт,

Алар элдин байлыгын.

Сонун ашка батырат,

Курсагын такыр ачырбайт.

Кабат -кабат тамак ичип,

Казы-карта чайнашат.

Конок болуп көп жерде,

Ичкендери арак-шарап.

Кези келсе жылмаят,

Келин-кызга көз кызат.

Аз эле жылдын ичинде,

Алды чыгып бөрсөйүп.

Эшиктерден араң кирип,

Курсагы калат көлтөйүп

Эл башкарган чоңдордун,

Бирөөнүн аты калбаптыр.

Убакыт жылган сайын,

Унут боло баштаптыр.

Туугандар мени кечиргиле,

Чоң болбодум башкалардай.

Ал өнөрлөр чыны менен

Алыстап менден качкандай.

Кыргыз элдин кыйрында,

Калыгулдун аты аталат.

Арстанбек улуу акын,

Айды карай сызып жатат.

Ыр жазып келем тажабай,

Жаманбы же жакшыбы.

Урматтаймын келечекти,

Ушул өнөр жактыбы.

Ырыстуу жерден күү чыкса,

Ыр жазууну ойлондум.

Кадырлуу жерден ыр жаңырса,

Кантип жазбай коёмун.

Ырга салып сууларды,

Ыр жазганды үйрөндүм.

Алтын чак бала күнүмдөн,

Акын болом деп жүрдүм.

Кайта эле менден сурашат:

– Кантип жаздың ырларыңы?

Калың кагаз бетине,

Кандай төктүң сырларыңы?

Бир азыраак ойлондум,

Аларга айтаар жообум бул:

– Ошол Темир-Канатта,

Кылымдар жашап эл менен.

Бугу уруудан тукум бар,

Будур белди жердеген.

Куттуу энеден жаралган

Куржун, Торгой атам бар.

Береги Торгой атанын,

Беккулу деген уулу бар.

Бек атадан жаралган

Курумшу, Шоңко, Бүтөбай.

Байырлап Темир- Канатты,

Баяным менин бир далай.

Үч атанын балдарын,

Даңктап жаздым ырыма.

Сыйдалап улам мактабай,

Сындап жаздым ырымда.

Калк аралап көп жүрүп,

Карылар менен сүйлөштүм.

Жарпым улам жазылып,

Жаштар менен үндөштүм.

Ак элечек энеден,

Эчен ирет бата алдым.

Сыйын көрүп алардын

Сыймыктуу деп атадым,

Таалайлуу жер кагылайын,

Такыр кетпей түшүмөн.

Ысымы дайым жүрөктө,

Ыйык жер ушул деп жүрөм.

Белден ары созулган,

Беккулу деген айлым бар.

Көп жерге болгон таанымал,

«Көзгө чабаар» даңкым бар.

Тектирден ары созулган,

Темир-Канат жерим бар.

Калкка болгон таанымал,

«Кара көйнөк» атым бар.

Сапырылып бал татыган,

Сабаа толгон кымыз бар.

Көп жерге болгон таанымал,

«Көнөчөк» деген атым бар.

Элди ырдап, жерди ырдап,

Ыр жаратып калгамын.

Алардан алдым кубанычты,

Ал жагын мен танбаймын.

Элди, жерди аралайм,

Эчен ырлар жаралат.

Тулпар кылган өзүмдү,

Туулган жерге ырахмат

Мен айылдан узак жылдар боюу алыста жашап калдым Мезгил өтүп, курак жылган сайын, айылдагы жаркын адамдардын элесиэсиме кайрылып келип турат. Ким эле айылдагы бала чагын эстебесин.Айылдагы бала чагымы эстегенде, Кинодогу экранга тартылгандай,туугандарыңын элеси бадырая чыга келет. Алар жөнүндө бул китептеэскердим. Эми алардын жакшы жагы 4- китепте дагы эскерилмек. Эер убакыт болсо, айылга барып китептердин кем-карчын дагы толуктап жазабыз го. Менин айтайын дегеним Кененбай байкем жана Батма жеңем жөнүндө. Бала чагымда алар менен аралаш жашап калдым. Экөө тең ата-энеме өтө жакын адамдар эле. Айрыкча жеңеме байкем бирдеме десе,энем аны бат эле жоошутуп, ийге салып койчу. Экөө тең ырысы тоодой сонун адамдар болчу. Тээ эле 1980-жылдары байкеме арнап, «Жылкычы» деген ырымыжазгам. «Жылкычынын жана жылкынын образын толук сонун берипсиң» деп сынчылар мактаган Бул ыр китепке кирип газетага бир канча жолу чыккан. Эмесе ошол ыртөмөндөгүдөй.

ЖЫЛКЫЧЫ

Жылкычы агам Кененбайга

Үйүр –үйүр жылкыны

Үркүтүп тоодон айдаган

Желе-желе бээ байлап,

Желпиништен кайырган.

Кейип-кепчип койбостон,

Керме-Тоону жай кылган.

Карк кылып элин кымызга,

Калкына кызмат аткарган.

Шамалдай учкан жылкыны,

Шагылдуу тоодон кайырган.