ԿՈՐՍՎԱԾ ԲԱՐԴԻՆԵՐ

–Ա՜ա, պատահմամբ է տեսել,– ծոր տվեց Ուլյան,– փողոցով պատահմամբ գնում էի, պատահաբար տեսա, սկսեցի պատահմամբ խոսել։

Աղջիկները ծիծաղեցին։

–Ուլկա,– մտերմիկ տոնով սաստեց Ալեքսանդրա Եմելյանովնան։– Խիղճ ունեցիր․․․

–Ես միշտ էլ խղճով եմ եղել, Ալեքսանդրա Եմելյանովնա,– ծիծաղելով ասաց Ուլյան։– Արար աշխարհը գիտի դա․․․ Դուք ձեր Մայայի մասին մտածեք․․․

Ալեքսանդրա Եմելյանովնան ժպտաց, այտը գորովագին սեղմեց Մայայի այտին։

Առավոտը բացվեց անձրևով։ Դեղնած, թաց տերևները կախվել էին ծառերից։ Հեռվում, լայնարձակ տափաստանի վրա, ծանր նստել էր մառախուղը։

Պերվոմայկայում խոսում էին պարտիզանների, թռուցիկների ու այրված դեզերի մասին։ Բոլորը թաքուն, բայց ներքուստ ուրախ՝ ասում էին, որ գիշերը պարտիզաններ եկել Պերվոմայկա, թռուցիկներ փակցրել տների պատերին, հեռագրասյուներին, խանութի դռանը։ Ինչ-որ աշխուժություն էր տիրում ավանում։ Մի թռուցիկ ձեռքին, Մայան մտավ տուն։

–Թռուցիկ եմ գտել, մամ,– ձեռքում շուռումուռ տալով թռուցիկը, անտարբեր ասաց նա։– Առ, կարդա։ Կարծես տեղ չեն գտել կպցնելու, բերել մեր պատին են փակցրել։

Մայրը զարմացած նայեց դստերը, ակամայաբար մեկնելով ձեռքն ու վերցնելով թռուցիկը։

–Իսկ ինչպե՞ս են փակցրել,– մտազբաղ ասաց նա, և սկսեց կարդալ՝ սկզբում ցածր, իսկ հետո հետզհետե բարձրացնելով ձայնը․ «Հիտլերը կախաղանով, գնդակահարությամբ ու խոշտանգումներով ուզում է վախեցնել սովետական մարդկանց։ Թշնամիները լացով ու արցունքով են լցրել մեր տները։ Հիշեցեք, Հիտլերի համար ստրուկներ ենք մենք, միս, ասասուն։– Աննա Փեհլիվանովան խորը շունչ քաշեց, շարունակեց․– Լավ է մահ, քան գերմանական ազատություն։ Հիտլերը խաբում է պատերազմի ավարտի մասին, պատերազմը նոր է բորբոքվում։ Մեր բանակը դեռ կվերադառնա Դոնբաս։ Մի գնացեք Գերմանիա, եթե ուզում եք շուտով ձեր տան մեջ համբուրել ձեր ամուսնուն, որդուն, եղբորը։ Մենք մեր թռուցիկներում կպատմենք ճշմարտությունը, ինչքան էլ դառը լինի այն Ռուսաստանի համար։ Կարդացեք, կարդացեք մեր թռուցիկները, դրանց բովանդակությունը հաղորդեցեք տնից-տուն, գյուղից-գյուղ։ Մահ գերմանական զավթիչներին»։– Ախր ինչպե՞ս են փակցրել ,– վերջացնելով ընթերցումը, կրկնեց Աննան,– ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հասկանալ․․․ Շունն էլ բաց թողած էր․․․

–Էլ ինչ պարտիզան, որ չկարողանա թռուցիկը փակցնել պատին,– ծիծաղեց Մայան։ – Իսկ գիտե՞ս, մամ, քանի որ պարտիզաններ են գալիս, ուրեմն կարմիր բանակը հեռու չէ։ Ուրեմն մոտ է այն․․․

–Դա նույնպե՞ս թռուցիկներում է գրված,– ուշադիր նայելով դստերը, հարցրեց Աննան։

–Այո։ Գրված է նաև այն մասին, որ ընկեր Ստալինը Մոսկվայում է,– ասաց Մայան։ – Գերմանացիները ստում են, որ իբր ընկեր Ստալինը թողել է Մոսկվան։

–Դա նույնպե՞ս թռուցիկում է գրված,– արդեն չթաքնված հետաքրքրությամբ հարցրեց Մայայի մորաքույրը՝ Նինան, որը հյուր էր եկել Սամսոնովկա գյուղից։

–Այո,– Մայան հանգիստ շրջվեց մորաքրոջ կողմը և շրջազգեստի գրպանից հանելով մի թռուցիկ ևս, անտարբեր գցեց սեղանին։ – Սա էլ մոռացել էի․․․ Սա ցանկապատին էր կպցրած․․․ Կարդա՞մ, մամ։

–Կարդա,– ուշադրությունը լարեց մայրը։– Կարդա տեսնենք ինչ են գրում։

–«Մոտենում է գերմանա-ֆաշիստական բարբարոսների լծից ազատվելու բաղձալի ժամը,– հանգիստ, անվրդով ձայնով կարդաց Մայան։– Հարավ- արևմտյան ճակատի զորքերի կողմից ճեղքված է պաշտպանության գիծը։ Մեր զորամասերը, գրավելով Մորոզովսկայա կայարանը, առաջ շարժվեցին 45 կիլոմետր դեպի արևմուտք։ Մեր զորամասերի առաջխաղացումը դեպի արևմուտք շարունակվում է ։ Գերմանացիները խուճապահար փախչում են՝ ձգելով զենքերը։ Նահանջելով՝ թշնամին թալանում է բնակչությանը, խլում մթերքներն ու հագուստը։ Պահեք, ինչ կարող եք, որպեսզի հիտլերյան բանդիտների ձեռքը չընկնի։ Սաբոտաժի ենթարկեք գերմանական հրամանատարության հրամանները, մի հավատացեք նրանց ստերին։ Ընկեր Ստալինը Մոսկվայում է։

Մահ գերմանական դահիճներին։

Կեցցե սովետական ազատ հայրենիքը»։ Ահա,– ասաց Մայան նույն անտարբերությամբ։ – Իսկ դուք չեք հավատում։

–Ինչո՞ւ չենք հավատում ․․․ Հավատում ենք․․․ Բայց դե բոլոր թռուցիկները քեզ են պատահում,– ժպտալով արտասանեց մայրը՝ չկասկածելով բնավ, որ ինքը՝ Մայան է գրել այդ թռուցիկը։

–Դու ուշադիր չես, ծիծաղեց Մայան, հետո ավելացրեց ,– գերմանացիները ուզում են կոմերիտականներին տանել Գերմանիա, բայց չեն կարող։

–Ինչո՞ւ չեն կարող ,– հետաքրքրվեց մայրը։

–Պարտիզանների թռուցիկներում է գրված ։ Նրանք կոչ են անում չգնալ Գերմանիա։ Ժողովուրդը հավատում է պարտիզաններին, ուրեմն և կլսի նրանց։

–Ուժով կտանեն,– ասաց մորաքույրը։

–Ուժո՞վ ։– Մայան մի պահ նայեց նրան։– Չեն կարող։ Մի՞թե պարտիզանները կթողնեն․․․ Կտեսնեք, որ չեն կարող։

Մայան այդ երեկո ուշ եկավ տուն։ Եվ ուշ էլ քնեց։ Սեղանի մոտ նստած շարունակ գրում էր։

–Մինչև կես գիշեր ի՞նչ էիր գրում,– առավոտյան հարցրեց մայրը։– Մի քանի անգամ արթնացա, գրում էիր։

–Չէ՞ որ ասել եմ․․․ պարապում եմ,– խուսափողաբար ասաց Մայան, իսկ հետո փոխեց խոսքը․– Մերոնք գրավել են Նովոշախտինսկը։ Ֆաշիստները կորած են։

–Իսկ որտեղի՞ց գիտես,– արագ հարցրեց Աննան՝ անկարող թաքցնելու հրճվանքը․ նրա դենքը բերկրանք էր արտահայտում։– Նշանակում է, ուրեմն, որ մերոնք մոտենում են․․․ Այսօր ավանում բոլորն այդ մասին էին խոսում․․․ Ուրեմն դա ճի՞շտ է․․․– Իհարկե ճիշտ է․․․

Մայր ու աղջիկ նայեցին իրար, ժպտացին։

Մայան սպասում էր նրանց։ Բորյան կրկին մեկնել էր Պոպովկա՝ իր թաքցրած գնդացիրներից երկուսը բերելու։ Ուր որ է՝ պիտի գար։ Նա ուզում էր տուն մտնել, ինչ-որ մեկը այնտեղ, փողոցում, երկարաձիգ սուլեց։ Մայան նրան սուլոցից ճանաչեց․ Ուլյան էր։ Մայան ձեռքի գիրքը դրեց պատշգամբի բազրիքին, արագ դուրս եկավ։ Մութ էր, բայց Աննան տեսավ, թե ինչպես Մայան դուրս եկավ բակից և, տեսնելով Ուլյային ու Բորյա Գլավանին, ուրախությունից ծափ զարկեց։

–Ե՞րբ է եկել,– հարցրեց Մայան՝ շփոթված նայելով Ուլյային։

–Ո՞վ,– իբր չհասկացավ Ուլյան։

–Այսօր ,– պատասխանեց Բորյան։ Քանի օր է ճանապարհին ենք։ Գիշերը գալիս էինք, ցերեկը՝ թաքնվում։

–Գնդացիրը բերե՞լ եք։

–Այո։ Եվգենի Մաշկովին ասացի, քիչ մնաց ուրախությունից գժվեր։ Սա չորրորդ գնդացիրն է, որ բերում ենք։ Երկուսն առաջ էինք բերել։

–Ես գիտեմ այդ մասին։

–Մաշկովը գովեց։

–Ասա՞ց, որ մեզ մոտ եղել է։

–Ասաց ․․․ Նա Ուլյային սիրահարվել է, գիտե՞ս․․․

–Այո,– հպարտ կանգնեց Ուլյան։– Մինչև ականջները։ Չէ, մինչև ականջների ծայրերը։

Նրանք ցածր ծիծաղեցին։

–Վաղը արի Տոնյայի մոտ,– կամացուկ ասաց Ուլյան։– Վեցի մոտերքը։ Իսկ մինչ այդ պետք է գնալ Իզվարինո։ Կարո՞ղ ես գնալ։

–Իհարկե,– ասաց Մայան ։– Իսկ ի՞նչ կա։

–Հարկավոր է թռուցիկներ տարածել այնտեղ։ Ճանապարհին նույնպես․ եկող-գնացող շատ կա այդ ճանապարհին։ Ահա, կարտագրես։ Սովինֆորմբյուրոյի վերջին հաղորդագրությունն է։

–Շատ լավ։

–Իսկ հիմա աչքերս փակում եմ, ցտեսություն ասա Բորկային։

Մայան ձեռքը մեկնեց Բորյային։

–Աչքերդ մի փակիր,– ասաց նա՝ ժպտահայաց նայելով Ուլյային։– Քեզանից ամաչող չկա։ Բարի գիշեր, Բորյա։– Մայայի մատները սահեցին Բորյայի ափի վրայով։ – Մինչև վաղը,– քնքշաձայն ավելացրեց նա։

–Զգույշ եղիր,– խորհուրդ տվեց Բորյան։– Աշխատիր՝ ոչ ոք չնկատի։

–Եղավ,– ժպտաց Մայան։– Զգույշ կլինեմ։ Մինչև վաղը․․․

Մայան դարպասի մոտ սպասեց մինչև Ուլյան ու Բորյան անհետացան մոտակա տների ետևում, ու նոր գնաց տուն։

Աշխատելով չարթնացնել մորն ու մորքույր Նինային, որ քնած էին սենյակում, Մայան կամացուկ, անձայն մոտեցավ պատշգամբում, լուսամուտի առջև դրված սեղանին,սկսեց արտագրել Ուլյայի տված թռուցիկը։

Ոչ մայրը և ոչ էլ մորաքույրը չգիտեին, իհարկե, որ այդ պահին Մայան թռուցիկներ է արտագրում։

Մայան հաշվեց․ քսան օրինակ։ «Մի երկու հատ էլ արտագրեմ, գնամ քնելու »,– որոշեց նա։ Մատներն արդեն թմրել էին։ Մայան չգիտեր, որ մայրը քնած չէ։ Իսկ նա, իրոք, քնած չէր, քիչ առաջ արթնացել էր ու հիմա քնել չէր կարողանում։ «Ոտքի վրա չորացել է,– մտածում էր նա դստեր մասին։– Օրը մի կտոր չոր հացից բացի ոչինչ չի դնում բերանը»։ Հիշեց Մայային պատերազմից առաջ՝ այնպես ուրախ, թռվռուն։ Աննան չկարողացավ այլևս քնել։ Նա ելավ անկողնուց, դուրս եկավ պատշգամբ․ Մայան պատշգամբում թախտին քնով էր անցել։

Աննան, չգիտես ինչու, մի տեսակ անհանգիստ սրտով մոտեցավ սեղանին, ակամա բաց արեց այնտեղ դրված տետրը և ասես քարացավ․

«Մերոնք գալիս են,– կարդաց Աննան։ Մայայի ձեռագիրն էր։– Մեր զորքերը, դաժան մարտեր մղելով, առաջ են գալիս․․․» Կարդաց Աննա Փահլիվանովան ու հասկացավ։ Ամեն ինչ հասկացավ նա․․․ Ուրեմն Մայան խաբում էր իրեն, ուեմն նա ոչ թե դաս էր վերհիշում, այլ թռուցիկներ էր գրում։ Վախը ընկավ մոր սիրտը։ Երկար մտածեց Աննան, շատ երկար մտածեց։ Բայց չհանդիմանեց աղջկան։ Չէ, չկարողացավ հանդիմանել։

–Քո հայրն էլ կոմերիտական էր,– ասաց նա, երբ Մայան առավոտյան լվացվել, նախաճաշել էր և ինչ-որ տեղ էր ուզում գնալ ․․․– Ես էլ կոմերիտական եմ եղել։ Զգույշ եղիր, աղջիկս։ Դժվար է պայքարի ճանապարհը։ Շատ է դժվար․․․

Մայան իր սև, խոշոր աչքերը հառել էր մորը և հպարտությունից խոսք չէր գտնում ասելու։

Նա մոտեցավ, անխոս սեղմվեց մորը։

–Շնորհակալություն ,– կամացուկ ասաց նա։ Եվ քիչ լռելուց հետո ասաց․ Գնում եմ Իզվարինո, մամ։ Այնտեղ թռուցիկներ պետք է տարածեմ։

–Բայց չէ՞ որ վտանգավոր է,– վերջապես ասաց Աննան մտախոհ։– Չէ՞ որ շատ է վտանգավոր,– ավելացրեց նա։

–Ես իրավունք չունեմ չգնալու, մամ,– հանգիստ ձայնով ասաց Մայան ։– Ես կոմերիտկազմակերպության քարտուղար եմ եղել ․․․ Ես իրավունք չունեմ․․․ Հիշո՞ւմ ես, ամառները բերքահավաքի ժամանակ գնում էինք մոտիկ կոլտնտեսություններին օգնելու ․․․ Առաջինը միշտ ես էի գնում, հիշո՞ւմ ես։ Ուրիշ կերպ հնարավոր էլ չէ։

Աննան լուռ էր։

–Գնա,– ուշացումով ասաց նա՝ երկար նայելով աղջկան։– Թող չարը հեռու լինի քո ճանապարհից։ Գնա․․

Նա այլևս ոչինչ չգտավ ասելու։

Տղաներն արդեն հավաքվել էին ավանային ակումբի բակում։ Այդպես էր որոշումը, հանձնարարությունը կատարելուց հետո երեկոյան հավաքվել ակումբի մոտ։

Դեմյան Ֆոմինը՝ կարճահասակ, տարիքով տղաներից ամենափոքրը, ակումբ եկավ ամենավերջում։ Բորյան սկսել էր անհանգստանալ․ Դեմյանը նրա հնգյակից էր։ Բոլորը միանգամից աշխուժացան, հենց որ փողոցի ծայրին երևաց Դեմյանը։

–Բարով տեսանք, ով քաջն Դիմկա Փոմին,– գոչեց Վասյա Բոնդարևը։

–Ողջույններ բոլորիդ՝ իմ կողմից, Դեմյան Փոմինը սեղմեց տղաների ձեռքերը։– Ի՞նչ նկար է։

– «Վոլգա – Վոլգա »,– պատասխանեց Բորյա Գլավանը ։– Վերջացրի՞ր բոլորը։

–Բոլորը ,– ասաց Դեմյանը՝ ձեռքը տանելով գրպանները։– Այս ոնց է պատահել, մեկը մնացել է,– նա մի թռուցիկ հանեց գրպանից։– Այս ինչպե՞ս է պատահել, որ մնացել է,– նա թոթվեց ուսերը և այդ պահին, նկատելով քիչ հեռվից եկող ոստիկան Սևաստյանովին, ծիծաղեց։– Տալիս եմ Սևաստյանովին, ինչ ուզում է, թող անի։

–Հիմարություններ մի արա, Դիմկա,– ասաց Անատոլի Պոպովը։– Լսո՞ւմ ես, Դիմկա։

–Բայց չէ, Դիմկան չէր լսում։ Նա հանկարծակի նկատեց, որ Սևաստյանովը խմած է և որոշեց նրա մեջքին կպցնել մոռացված թռուցիկը։ Դիմայի աչքերն արդեն փայլում էին խորամանկ ժպիտով։

–Իսկ եթե թռոցիկը կպցնե՞նք Սևաստյանովի մեջքին,– առաջարկեց նա, հայացքը չկտրելով Սևաստյանովից ։

–Ասացինք, որ թող գժություններդ,– բարկացավ Անատոլի Պոպովը ։

–Դիմկա, խելոք մնա,– իր հերթին ասաց Բորյան, միաժամանակ աչքով անելով նրան։

Դեմյանը ինչպես կանգնած էր, այնպես էլ կանգնած մնաց։

Սևաստյանովը եկավ, թեթև օրորվելով անցնում էր տղաների կողքով, Դիմկան մի երկու քայլ առաջ գնաց և ընդգծված քաղաքավարությամբ ասաց․

–Բարև ձեզ, քեռի Տիմոֆեյ, ինչպե՞ս եք։

–Սևաստյանովը կանգ առավ, ուշադիր նայեց Դեմյանին։

–Լավ եմ, բալիկս, մոտ արի, ո՞ւմ տղան ես։

Ֆոմինը արագ մոտեցավ, խոնարհ կանգնեց նրա առջև․ նա ետևում, ձեռքում սեղմած պատրաստ պահում էր թռուցիկը։

–Սոլիկովսկու տղան եմ, քեռի Տիմոֆեյ։

Սոլիկովսկին շրջանային ոստիկանության պետն էր, Դիման գիտեր, ինչ էր անում։

–Օ՜, ես էլ չճանաչեցի,– Սևաստյանովը չէր հասցրել տարածել ձեռքերը, Դիմկան հայտնվեց նրա գրկում, նա ձեռքի թռուցիկը արագ ու աննկատ սոսնձեց Սևաստյանովի մեջքին ու հետ քաշվեց՝ շարունակելով անմեղորեն, քնքշաբար ժպտալ նրան։– Պապան ինչպե՞ս է․․․

–Լավ է քեռի Տիմոֆեյ, շնորհակալություն ․․․

Սևաստյանովը քայլեց դեպի դահլիճ, մի քանի անգամ ետ նայելով ու ժպտալով Դեմյանին։

–Դիմկա, դու իսկական աճպարար ես, – հիացմունքով բացականչեց Տոլյա Պոպովը՝ գրկելով Դեմյանին։

–Զգույշ, Տոլիկ, քո մեջքին էլ թռուցիկ կկպցնի,– ծիծաղեց Բորյան։

–Ափսոս, էլ չունեմ,– ձեռքերը տարածեց Դեմյանը ։– Իմանայի՝ մի հատ էլ կպահեի։

–Տղերք, Սոլիկովսկին,– բացականչեց ինչ-որ մեկը։

–Դիմկա, փախիր, հայրիկդ գալիս է,– կատակեց Բորյան, և բոլորը շրջվեցին դեպի Սադովայա փողոցը, որի ծայրին, իր շքախմբով, երևաց շրջանային ոստիկանության պետ Սոլիկովսկին։

–Հիմա նա մի լավ դաս կտա Սևաստյանովին ,– ծիծաղեց Դեմյանը։

Տղաները գիտեին, որ երբ պետերից որևէ մեկը բացակայում է, Սևաստյանովը իրեն գեներալի նման է պահում։ Նրանք արագ անցան մութ ճեմասրահով, մտան դահլիճ, որտեղ, իրոք, գեներալի պես, փքված շրջում էր Սևաստյանովը՝ չկասկածելով անգամ, որ թիկունքին թռուցիկ կա կպցված։ Բոլորն, իհարկե, տեսնում էին, բայց ոմանք, վախենալով ոստիկանություն ընկնելուց, շրջվում էին, մյուսները ձևացնում էին, թե չեն տեսնում, ոմանք ծիծաղում էին, իսկ Սևաստյանովը շարունակում էր ճեմել դահլիճով մեկ՝ դիտողություն անելով սրան- նրան, հայհոյելով։

Տղաները անհամբեր սպասում էին։ Վերջապես ներս մտավ թանձրամարմին Սոլիկովսկին։ Նկատելով Սևաստյանովին, Սոլիկովսկին մոտ կանչեց նրան։

Սևաստյանովն արագ մոտ եկավ, ձգվեց ու զեկուցեց․

–Պարոն պետ, շարքային Տիմոֆեյ Սևաստյանովը պատիվ ունի զեկուցելու․․․

–Թողնել ,– գոռաց Սոլիկովսկին։ Այդ ի՞նչ է փակցված ձեր մեջքին։

Սևաստյանովը կանգնել էր քարացած ու ապուշ կտրած։

–Ես, պարոն պետ․․․

–Թողնե՛լ,– կրկին գոռաց Սոլիկովսկին և մոտենալով Սևաստյանովին, թունդ հայհոյանքով պոկեց թռուցիկը, հետո շրջվեց իր հետ եկած սպաներից ինչ-որ մեկին հրամայեց․

–Տարեք սրան ոստիկանատուն և ասացեք, որ ես հրամայել եմ փայտի տասնհինգ հարված տալ նրան։

–Առաջ,– իր հերթին հրամայեց սպան, և Սևաստյանովը, դեռևս քար կտրած ու շփոթահար, քայլեց սպայի առջևից։

–Դաժան հայրիկ ունես, Դիմկա,– Դեմյանի ականջին փոփսաց Անատոլի Պոպովը։

Տղաները կամացուկ ծիծաղեցին։

Ակումբից դուրս գալիս, Սևաստյանովը ետ նայեց։

–Դիմկա, քեզ է որոնում,– չկարողանալով պահել ժպիտը, շշնջաց Բորյան։

Դեմյանը ուսով հրեց նրան, ծիծաղեց։

Այն մասին, որ կուսշրջկոմի նախկին հրահանգիչ Եվգենի Մաշկովը որպես դիրեկտոր աշխատանքի է ընդունվել Գորկու անվան ակումբում,– Մայան իմացավ Բորյայից, իսկ Բորյային այդ մասին ասել էր Վիկտոր Տրետյակևիչը։

–Բոլոր նրանց, ովքեր աշխատանքի են ընդունվում ակումբում, Գերմանիա չեն տանում,– ասաց Բորյան։

–Իսկ հնարավո՞ր է մերոնցից մի քանիսին տեղավորել այնտեղ,– չգիտես ինչու հանկարծակի իջեցնելով ձայնը, հարցրեց Մայան։

–Իհարկե,– ժպտաց Բորյան։– Մի քանի խմբեր կան՝ դրամատիկական, երգի ու պարի, լարային, կրկեսային։ Հայտարարություն կա ակումբի պատին փակցված՝ ցանկացողները կարող են ընդունվել ուզած խմբակի մեջ։ Բուրգոմիստրն է թույլատրել։

–Հարկավոր է մերոնց իրազեկ դարձնել։

–Ես արդեն ասել եմ ում պետք է։ Հո բոլորին չի կարելի․․․ Միայն մեր մարդկանց,– բազմանշանակալից ավելացրեց Բորյան։– Վիկտոր Տրետյակևիչը նույնպես այնտեղ է, նա լարային նվագախմբի ղեկավարն է, իսկ ակումբի ադմինիստրատորը Վանյա Զեմնուխովն է։

«Նրանք, իհարկե, այնտեղ կզբաղվեն ընդհատակյա գործունեությամբ,– մտածեց Մայան ։– Դա լավ է, կընդունվենք այնտեղ և մեզ Գերմանիա չեն քշի․․․ Դա շատ լավ է»,– Այդպես էր մտածում Մայան, բայց ասաց բոլորովին ուրիշ բան։-Գիտե՞ս, Բորյա, քո հնգյակի այդ Գենադի Պոչեպցովը դուր չի գալիս ինձ։

–Իսկ ինչո՞վ է դա վատ,– ժպտաց Բորյան։– Նույնիսկ լավ է,– շարունակելով ժպտալ, ավելացրեց նա։– Նույնիսկ շատ է լավ։ Դա ինձ անչափ ուրախացնում է։

–Ինչո՞ւ,– զարմանքով հարցրեց Մայան։

–Որովհետև ինձնից բացի քեզ ոչ ոք դուր չի գալիս։

–Խելառ,– մտերմաբար հպվելով Բորյային ասաց նա, բայց իսկույն էլ լրջացավ։– Ես այդ մտքով չեմ ասում, հառաչեց նա։– Գիտե՞ս․․․ նա մի քիչ վտանգավոր է երևում․․․ նա չի՞ մատնի մեզ, մեր ընդհատակյա խումբը ․․․– միանգամից ասաց Մայան։

–Ոչ, չի մատնի,– գլուխն արագ շարժեց Բորյան։– Չի կարող պատահել․ չէ՞ որ նա կոմերիտական է։

–Այո, բայց նա նույնպես կորցրել էր տոմսը․․․ երբ գերմանացիները մոտ էին արդեն և ուր որ է պիտի մտնեին Վորոշիլովգրադի մարզ։

–Ինչո՞ւ ես կարծում, թե նա դիտմամբ էր կորցրել։

–Չգիտեմ ։– Մայան թոթվեց ուսերը։– Համենայն դեպս հարկավոր է զգույշ մնալ։

–Նա արդեն ամեն ինչ գիտի։ Խմբի բոլոր տղաներին ու աղջիկներին ճանաչում է․․․ բայց անհոգ մնա, նա չի մատնի։

Եվ հանկարծ Բորյան հիշեց, թե ինչպես մի անգամ Գենադի Պոչեպցովը իր երեսին ասաց․ «Հարկավոր է միշտ ընտրել ոսկե միջինը»։ Այն ժամանակ ինքը ոչ մի նշանակություն չտվեց նրա ասածներին, բայց հիմա, Մայայի խոսքերից հետո, սկսեց մտածել ու մի տեսակ վախեցավ։ Ընտրել ոսկե միջինը ․․․ այսինքն խուսափել ծայրահեղություններից ․․․ մի՞թե կարող է մատնել ․․․ Հնարավոր է․․․ Ի՞նչ անել․․․ Նա ամեն ինչ գիտի․․․ Հեռացնել խմբից նույնպես անկարելի է ․․․ նա, իրոք, կարող է գնալ ու մատնել։

–Այո, հարկավոր էր զգույշ լինել մարդկանց ընտրության հարցում,– վերջապես խոսեց Բորյան ։– Մենք մի քիչ շտապեցինք․․․

–Այ, օրինակ, մենք Զինա Վիրիկովային չընդունեցինք մեր խմբի մեջ,– ասաց Մայան, նայելով Բորյային ։– Նա նույնպես կասկածելի անձնավորություն է․․․ Նրան վստահել չի կարելի։ Պոչեպցովի նկատմամբ ևս զգույշ պետք է լինել։

–Ոչինչ, զգույշ կլինենք,– որոշակի լռությունից հետո խոսեց Բորյան։– Մենք նրան կհետևենք։

Այդ նույն օրվա երեկոյան Բորյան, Անատոլի Պոպովը, Վիտոր Պետրովը, Դեմյան Ֆոմինն ու մյուս տղաները կանգնել էին Գորկու անվան ակումբի բակում և սպասում էին Եվգենի Մաշկովին։

Մաշկովն ուշ եկավ։ Նա, առանց ուշադրություն դարձնելու տղաների վրա, անցավ նրանց կողքով, մտավ ակումբ։

Անատոլի Պոպովը ու Բորյա Գլավանը նրա ետևից մտան դահլիճ, իսկ մյուս տղաները մնացին բակում։ «Ինչպե՞ս սկսել և առհասարակ ինչի՞ց սկսել, որպեսզի նա վստահի իրենց»,– մտածում էին տղաները։ Իրենք նրա մասին որոշ բան գիտեին, իհարկե, իսկ նա իրենց՝ տղաների մասին՝ ոչինչ։ Հենց միանգամից ասե՞լ նրան, որ կոմերիտականներ են, եկել են կապ հաստատելու նրա հետ։ Պատմե՞լ այն մասին, որ իրենք ընդհատակյա խումբ են կազմել և պայքարում են զավթիչների դեմ․․․ Իսկ եթե չհավատա՞․․․

Մաշկովն այստեղ, ակումբում նույնպես ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց տղաների վրա։

–Բարև ձեզ,-առաջ գալով անհամարձակ ասաց Անատոլին։

–Բարև ձեզ,– իբր նոր միայն նկատելով տղաներին, Մաշկովը շրջվեց նրանց կողմը։– Ի՞նչ եք ուզում։

–Ուզում ենք աշխատանքի տեղավորվել,– համարյա միասին պատասխանեցին Բորյան ու Անատոլի Պոպովը։

–Մենք հայտարարություն ենք տվել, ճիշտ է, անցեք մի երկու օրից ․․․

Մաշկովն ուզում էր գնալ դեպի բեմ, բայց Տոլյայի հարցը կանգնեցրեց նրան․

–Մեզ ուրիշ աշխատանք է հետաքրքրում։

–Ի՞նչ աշխատանք․․․ Երևի չեք ուզում գնալ Գերմանիա։ Հավանաբար, լսել եք, որ ովքեր աշխատանքի են ընդունվում ակումբում, նրան Գերմանիա չեն տանում, իսկույն վազել-եկել եք ․․․

–Մենք ոչինչ էլ չենք լսել,– կտրուկ ասաց Բորյան։

Մաշկովը ձևացրեց, թե չլսեց տղայի ասածը, դանդաղ շրջվեց և դահլիճից բեմ ելնող աստիճաններով բարձրացավ բեմ, քայլեց դեպի բեմի խորքը։

Տղաները գնացին նրա ետևից։ Մաշկովը քայլում էր բեմի երկարությամբ՝ բարձրաձայն մտորելով․

–Այստեղ կտեղավորվեն նվագախմբի տղաները ․․․ Վարագույրը հարկավոր է փոխել․․․

Նա դարձյալ ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում տղաների վրա, իսկ տղաները չէին էլ մտածում թողնել –հեռանալ, նրանք համառորեն սպասում էին։

–Մենք այստեղից չենք հեռանա, մինչև չբավարարեք մեր խնդիրը։

Մաշկովը դանդաղ շրջվեց նրանց կողմը և ասաց․

–Եկեք իմ ետևից։– Նա մտավ բեմին կից ինչ-որ սենյակ, նստեց սեղանի մոտ։ – Նստեք։

Տղաները տեղավորվեցին բազմոցին, սպասելով Մաշկովի հարցին։ Իսկ հարցը չուշացավ։-Ինչպիսի՞ աշխատանք եք ուզում,– հարցրեց Մաշկովը՝ ծխախոտ վառելով։

–Այնպիսի աշխատանք, որ մերոնք շուտ վերադառնան,– միանգամից ասաց Անատոլին, անթարթ նայելով Մաշկովին։

–Իսկ ո՞վ եք դուք։

–Մենք կոմերիտականներ ենք ․․․– երկչոտ ասաց Տոլյան։

–Հետո՞ ինչ ․․․

–Մենք կոմերիտականներ ենք,– այս անգամ ասաց Բորյան ։– Պերվոմայկայից։ Իսկ դուք կոմունիստ եք․․․ Մենք ձեզ գիտենք․․․

Մաշկովի դեմքը խաղաղվեց։ Դեմքին նկարվեց ժպիտը։ Դա մի մարդու ժպիտ էր, որը շատ լավ գիտեր, թե ովքեր են եկել իր մոտ և ինչ են ուզում։

–Դե լավ, պատմեք տեսնեմ ․․․

Տոլյան ու Բորյան իրար ընդհատելով պատմեցին Պերվոմայկայի տղաների ու աղջիկների մասին, այն մասին, թե ինչպես են թռուցիկներ տարածել, սպանել գերմանացիների կողմից նշանակված պահակին, որը ծաղրուծանակի էր ենթարկում Պերվոմայկայի աղջիկներին՝ շարունակ խլելով նրանց հավաքած հասկը։ Պատմեցին նաև այն մասին, որ դաշտերում վառել են ցորենի մի քանի դեզեր, երկաթգծի տակ ամոնալ դնելով, պայթեցրել են դեպի Ստալինգրադ գնացող գերմանական էշելոնը։

Մաշկովը չէր ընդհատում նրանց։ Իսկ վերջում սկսեց հարցերը՝ ընդհատակյա խմբի գործունեության մասին բոլո՞րը գիտեն արդյոք, ոչ ոք չի մատնի՞, եթե հանկարծ բռնվեն․․․ Կդիմանա՞ն տանջանքներին։

–Ոչ ոք չի մատնի,– արագ վրա բերեց Տոլյա Պոպովը ։– Մենք երդվել ենք․․․

«Իսկ Պոչեպցո՞վը,– մտածեց Բորյան։– Նա չի՞ մատնի արդյոք․․․ Նա կարող է մատնել»,– վախեցած մտածեց նա, սակայն այդ մասին ոչինչ չասաց Մաշկովին։

–Ուրեմն այսպես, ասաց Մաշկովը, դանդաղ ելնելով տեղից ։– Իմ մասին ոչ մի խոսք ձեր տղաներին ․․․ Ամեն ինչ Վիկտոր Տրետյակևիչի միջոցով ․․․ Որպեսզի ոչ ոք չգա ինձ մոտ․․․ Այդպես ավելի լավ է․․․ Ամենից գլխավորը՝ դուք մենակ չեք․․․ Ձեզ կօգնեն ․․․ Շարունակեցեք պայքարել ․․․ Հայրենիքը ձեր կարիքը զգում է ․․․ Գնացեք։ Ես ձեզ չգիտեմ, իսկ դուք՝ ինձ․․․

Երեկոյան Մայան ուշ եկավ տուն։ Մորն ասաց, որ գնացել էր աղջիկների հետ պարապելու, շատ է հոգնել, ու գնաց քնելու։ Սակայն երկար ժամանակ քնել չէր կարողանում։

Կրասնոդոնի ընդհատակյա կազմակերպության շտաբի անդամների հետ ունեցած զրույցը հուզել էր նրան։ Իսկ իրեն, ինչպիսի անմտություն, թվում էր, թե միայն իրենք՝ Պերվոմայկայի կոմերիտականներն են ընդհատակյա խումբ ստեղծել։

Պարզվում է, որ հայրենիքի համար այս ծանր օրերին ընդհատակյա կոմերիտական խմբեր են ստեղծվել նաև հարևան խուտորներում ու ստանիցաներում։ Բոլոր կոմերիտականները պայքարի են ելել ընդդեմ թշնամու ․․․«Մահը պայքարում ավելի լավ է, քան ստրուկի կյանքը»,– շշնջաց Մայան և խավարի մեջ շողացին նրա աչքերը։ Նա հիշեց նաև Օլեգ Կոշեվոյի խոսքերը․ «Որպես Կրասնոդոնի ընդհատակյա կոմերիտական կազմակերպության կոմիսար,– ասաց նա, փոխնիփոխ նայելով իրեն ու Ուլյային ,– կազմակերպության, շտաբի անդամների և անձամբ իմ անունից շնորհակալություն եմ հայտնում ձեզ՝ Պերվոմայկայի կոմերիտականներիդ ․․․ Դուք ազնվաբար ու քաջաբար եք կռվում գերմանացիների դեմ…– Օլեգը ժպտաց։– Ես համոզված եմ, որ առիթ կունենամ կրկին անգամ շնորհակալություն հայտնելու ձեզ…»

Մայան իր առջև ասես նորից տեսավ Վանյա Զեմնուխովին, որը շարունակ կկոցում էր աչքերը, ժպտահայաց Լյուբա Շևցովային, տեսավ ու Վիկտոր Տրետյակևիչին, որը մերթ ընդ մերթ նայում էր Մայային և, արագ փախցնելով հայացքը, ժպտում։ Բոլորին տեսնում էր ասես և նրանց մտովի ասում․ «Ոչինչ, դուք առիթներ շատ կունենաք դեռ Պերվոմայկայի կոմերիտականներին շնորհակալություն ասելու․․․ Մենք դեռ շատ բան կանենք․․․ Մենք ձեռքներս ծալած չենք նստի, մենք կգործենք»

Ե՞րբ էր քնով անցել՝ ինքն էլ չգիտեր, արթնացավ ինչ-որ ձայներից։ Փողոցից աղջկական մի ձայն կանչում էր նրան։

Եվ մինչև Մայան կելներ տեղից, մինչև կհագնվեր՝ փողոց ելնելու համար, վազեվազ բակ մտավ Ուլյան։ Գիշերը ձյուն էր տեղացել։ Աշնանային երկար ցրտերից հետո՝ առաջին ձյունը։ Ճերմակ ձյան վրա խոր ոտնահետքեր թողնելով, Ուլյան վազեց բակի երկարությամբ, թմփթմփացնելով բարձրացավ փայտե աստիճաններով։

–Մայա, մի րոպեով դուրս արի,– ներս ընկնելով՝ հուզված ասաց նա։– Դուրս եկ, տես ում են տանում։

–Ո՞ւմ են տանում,– դեռևս ոչինչ չհասկանալով հարցրեց Մայան, անշտապ ելնելով տեղից։

–Ձեր տանն ապրող սպային։ Վլադիմիր Բեսսոնովին ․․․

–Ո՞վ է տանում,– ո՞ւր է,– մյուս սենյակից ելնելով հարցրեց Աննա Փեհլիվանովան, – ո՞ւր է։

–Գերիների հետ տանում են,– շրջվելով Աննա Փեհլիվանովայի կողմը պատասխանեց Ուլյան։– Ուտելու որևէ բան վերցրու տանք նրանց։ Շատ են նրանք։ Շուտ արա․․․

–Իսկ որտե՞ղ են հիմա։

–Բազարնայա հրապարակի մոտ տեսա։ Նրանց քշում էին դեպի Կրասնոդոն կամ Վորոշիլովգրադ։ Երևի համակենտրոնացման ճամբար են տանում։ Հարկավոր է շտապել։

–Տանն ինչքան հաց կա՝ տար,– արագ ասաց Աննա Փեհլիվանովան ։– Մենք մի կերպ կդիմանանք։ Տար։– Նա տան ամբողջ հացը հանեց, դրեց սեղանին։

Երկու րոպե չանցած, աղջիկներն արդեն ձյան միջով վազում էին դեպի Կրասնոդոն գնացող խճուղին։

Առջևում երևաց ռազմագերիների շարասյունը։ Իսկ շարասյան գլխին՝ մի սայլակառք, որտեղ նստած գերմանացի սպան ուշադիր նայում էր գերիների կողմը, մեկ-մեկ բարձրաձայն հրամաններ տալիս ուղեկցող պահակներին։

Աղջիկները կանգ առան և լուռ նայեցին շարասյան կողմը։

Գերիները կիսամերկ, հյուծված ու հոգնատանջ, հազիվ էին հասցնում քայլել սայլակառքի ետևից։ Ֆաշիստական ուղեկցորդ պահակները աղաղակով ու հարվածներով քշում էին նրանց ձյան միջով։

Գերիները քայլում էին ճանապարհով ու ճանապարհից դուրս՝ տափաստանի միջով, շրջապատված գերմանացիներով, տեղական ոստիկաններով ու շներով։ Պերվոմայկայի երեխաները հացի կտորներ էին շպրտում նրանց, կանայք՝ արտասուքն աչքերին, քայլում էին հետևից, հայհոյում, անիծում գերմանացիներին, երբեմն խնդրում, աղաչում էին՝ թույլ տալ ուտելիք հանձնել գերիներին։ Փաշիստները հրացանի կոթով հրում էին կանանց, երեխաներին ու ծերերունիներին, հայհոյում էին․

–Ռուիխ, շվայնե ․․․Լռել, խոզեր ․․․

Սակայն կանայք շարունակում էին քայլել, խնդրել։

Մայան Վլադիմիր Իգնատևիչին տեսավ դեռ հեռվից։

–Ահա նա,– ասաց նա Ուլյային, իսկ մտքում ասաց․ «Տեսնո՞ւմ եք, լեյտենանտ, նորից հանդիպեցինք։ Եվ սա, իրոք, գուցե և վերջին հանդիպումն է»։

–Վերցրու ինքդ հանձնիր հացը, Ուլյա, ես չեմ կարող,– ասաց Մայան՝ աչքը չկտրելով շարքի մեջ քայլող Վլադիմիր Իգնատևիչից։– Նա անհարմար կզգա։

–Չեն թողնում,– նայելով գերմանացիների կողմը, հուզված ասաց Ուլյան։– Տեսնո՞ւմ ես ինչպես են քշում մերոնց։ Բայց ես կհանձնեմ։

Ուլյան արագ գնաց շարքի կողքից։ «Վոլոդյա»,– կանչեց նա։ Շարքում ետ նայեցին, և հենց այդ պահին Ուլյան շպրտեց հացի կապոցը։ Միանգամից մի քանի ձեռքեր օրորվեցին օդում, իրարանցում ընկավ։

–Ցրվել, ցրվել,– գոռացին ուղեկցորդ պահակները օդում կրակելով։– Ցրվել։ Շվայնե, շվայնե․․․

Պահակներից մի քանի հոգի վազելով մոտեցան, սկսեցին հրացանի կոթերով խփել գերիներին, որոնք հրմշտելով իրար, շարունակում էին հացի կտորներ փնտրել տասնյակ ոտքերի տակ կոխկրտված ձյան մեջ։

Ֆաշիստական զինվորը, բռնելով հրացանի փողից, թափ առնելով հրացանի ծանր կոթն իջեցրեց գետնին խոնարհված գերիների վրա։

Գերիները լուռ փախան իրենց տեղերը։ Իսկ երկուսը մնացին պառկած այնտեղ, ձյունածածկ ճանապարհին։

Գերիները առաջ շարժվեցին, իսկ այնտեղ, ուր քիչ առաջ խմբվել էին նրանք, գետնին, արյան մեջ անշարժ պառկել էին դեռ այն երկուսը։ Նրանցից մեկը Վլադիմիր Իգնատևիչն էր։

–Այս ի՞նչ արեցի, այս ի՞նչ արեցի,– լաց եղավ Ուլյան, վազելով դեպի Մայան։– Նրանց սպանեցին, Մայա, դահիճները նրանց սպանեցին։

Մայան, անուժ որևէ բան ասելու, ընկավ Ուլյայի գիրկը և գլուխը նրա կրծքին սեղմած, լուռ հեկեկաց։

Գերիների շարասյունը դանդաղ քայլում էր տափաստանի միջով։

Օրն անցավ ծանր։ Մինչև ուշ երեկո ձյուն էր տեղում։ Մայան փակվել էր տանը, շարունակ քայլում էր տանը, շարունակ քայլում էր սենյակում , մտածում։ Գոնե մայրը տանը լիներ․ նա առավոտ շուտ գնացել էր Սամսոնովկա, քրոջ մոտ՝ ուտելու որևէ բան բերելու, և մինչև հիմա չկար։ Մայան մի անգամ էլ մոտեցավ լուսամուտին․ այնտեղ, փողցում դեռ շարունակում էր տեղալ ձյունը։ Նա նորից հիշեց այն բոլորը, ինչ տեղի ունեցավ առավոտյան, հիշեց, թե ինչպես տղաները ձեռքի փոքրիկ սայլակով տարան Վլադիմիր Իգնատևիչին ու մյուս սպանված գերուն․․․ Տղաները նրանց տանում էին թաղելու ավանի հանգստարանում, իսկ ինքը կանգնել էր անշարժ՝ հենված Ուլյայի ուսին, և անձայն լալիս էր։ «Մի՞թե նրանք չպիտի ստանան իրենց արժանի պատիժը,– մտածում էր Մայան ,– աստված իմ, մի՞թե պիտի անպատիժ մնան նրանք,– շարունակ կրկնում էր նա, և ինքն իրեն հուսադրում,– կգա, շուտով կգա ահեղ դատաստանի ժամը»։ Իսկ Դեմյան Ֆոմինը, այդ փոքրիկ տղան, որի վրա ինքը ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում պատերազմից առաջ, պարզվում է, քաջ տղա է։ Նա կանգնել էր իր մոտ և շարունակ կրկնում էր․․․ «Մի վշտանա, Մայա, մենք այդ պահակներին մի լավ դաս կտանք»։ Եվ ինչ՝ տաս-տասնհինգ րոպե առաջ նա վազեվազ մտավ բակ, փայտե աստիճանների վրայով, ինչպես առավոտյան Ուլյան, ցատկելով մի ակնթարթում հայտնվեց դռների մեջ։

–Նրանց չեն տարել, Մայա ,– հևասպառ ասաց նա վազելուց շնչհեղձվելով։– Նրանց թողել են այստեղ, Պերվոմայկայում ․․․ Մենք տղաներով ուզում էինք շրջապատել նրանց տափաստանում, բայց նրանց Կրասնոդոն չտարան և ոչ էլ Վորոշիլովգրադ տարան ․․․ Նրանք տեղավորել են Պերվոմայկայի հիվանդանոցում, և մենք պետք է ազատենք նրանց ․․․

–Ինչպե՞ս,– ընկճված ձայնով կամացուկ հարցրեց Մայան։

–Այո,– արագ գլխով արեց Դեմյանը։– Նրանց այս գիշեր կպահեն այստեղ, և մենք կազատենք նրանց։ Արդեն որոշված է․․․

«Բայց նրանց մեջ չի լինի Վլադիմիր Իգնատևիչը,– անձկությամբ մտածեց Մայան։– Որովհետև նա այլևս չկա, նրան սպանեցին»։

–Դե, ես գնամ,– թույլ ժպտաց Դեմյանը։– Դու մի մտածիր, Մայա․․․ Ես վաղը քեզ կպատմեմ բոլորը։

–Ոչ, ես էլ եմ գալիս,-հանկարծ վճռական ասաց Մայան։– Մենք կշեղենք պահակների ուշադրությունը։

Դեմյանը քիչ մտածեց։

–Ես իրավունք չունեի ասելու,– ասաց Դեմյանը ուշացումով։– Կիմանան, որ ես եմ ասել քեզ։

–Ոչինչ ․․․ դու անհոգ մնա,– հանգստացրեց Մայան։– Ճանապարհին Ուլյային էլ վերցնենք։

Ուլյան տանը մենակ չէր։ Այնտեղ էին նաև Բորյան, Տոլյա Պոպովն ու Վիկտոր Տրետյակևիչը։

Երբ Մայան ներս մտավ, բոլորը միանգամից շրջվեցին նրա կողմը, մեղավոր ժպտացին։

–Բարի երեկո,– ասաց նա առաջ գալով ։– Այս ի՞նչ եք անում։

–Մենք նոր ուզում էինք գալ քեզ մոտ, Մայա,– բոլորի փոխարեն ասաց Ուլյան, նայելով տղաներին։

Դեմյանը անշարժ կանգնել էր դռների մոտ։ Եվ ինչո՞ւ չէիք գալիս,– հարցրեց Մայան, Ուլյայի պես նայելով տղաներին։

–Որովհետև դու այսօր անտրամադիր էիր ,– անհամարձակ սկսեց Տոլյան ։– Մենք չէինք ուզում անհանգստացնել քեզ։

–Այո,– կամացուկ արտաբերեց Բորյան։

–Մենք ուզում էինք գալ քո ետևից, ազնիվ խոսք,– ասաց Ուլյան՝ փայլուն, թախծանուշ աչքերով նայելով Մայային։

–Մենք այսօր կարևոր հանձնարարություն ունենք, Մայա, վերջապես խոսեց Վիկտոր Տրետյակևիչը որոշ լռությունից հետո ։– Մեզ հրամայված է ազատել Պերվոմայկայի հիվանդանոցի շենքում տեղավորված սովետական քսանմեկ ռազմագերիներին․․․ Մենք պարտավոր ենք ինչ էլ որ լինի,– Վիկտորը մի կարճ ակնթարթ նայեց բոլորին,– ինչ էլ որ լինի կատարել հրամանը․․․ Մենք պիտի գայինք քո մոտ, Մայա ․․․ Մենք հենց նոր ուզում էինք գալ քեզ մոտ։

Բոլորը թեթևացած շունչ քաշեցինք։

–Այսօր գերիների մի մասը տարել են Կրասնոդոն, մի մասը՝ Իզվարինո, Վոդյանոյե և Վոլչանսկի, իսկ մի մասն էլ տեղավորել են մեզ մոտ՝ Պերվոմայկայում ,– նորից խոսեց Վիկտոր Տրետյակևիչը ։– Գերմանացիները կատաղած են Ստալինգրադի մոտ կրած պարտության համար,– հանկարծ ասաց նա ջերմագին։

Այդ խոսքերի վրա Մայան ժպտաց, և այդ ժպիտը միանգամից փոխեց բոլորի տրամադրությունը։

–Դիմկան կմտնի գերիների մոտ,– շարունակեց Վիկտորն արդեն աշխույժ տոնով։

Մայան զարմանքով նայեց Դեմյանին։

–Այո, այո, գերիների մոտ, գլխով արեց Վիկտորը։– Նա գիտի նրանց մոտ մտնելու հնարը․․․ Նա նրանց արդեն նախազգուշացրել է՝ պատրաստ լինել։

–Մի՞թե,– բացականչեց Մայան՝ երջանիկ աչքերով դիտելով Դեմյանին։

–Չէ՞ որ իմ մայրն այնտեղ, հիվանդանոցում էր աշխատում, տնտեսվար էր,– կարմրելով ասաց Ֆոմինը ։– Ես այնտեղ շատ եմ եղել․․․ Այնտեղ հիվանդանոցի ետևի կողմից դուռ կա, բանալին ինձ մոտ է․․․– Դեմյանը գրպանից հանեց, հպարտությամբ ցույց տվեց բանալին, կրկին դրեց գրպանը։– Մենք գերիներին կազատենք, իսկ պահակների՞ն ․․․

–Նույնպես կազատենք,– ասաց Անատոլին։

–Այսինքն կվերցնենք նրանց,– գլխի թեթև շարժումով ասաց Ֆոմինը, և տղաներն ու աղջիկները, նայելով նրան, ակամա ծիծաղեցին։

Միայն Բորյան էր, որ չժպտաց անգամ։

Նա, հայացքը գետնին, խստաձայն ասաց․

–Այսօրվա դեպքը մենք մինչև մահ չպետք է մոռանանք։

–Դե լավ, գնացինք, խոսակցության նյութը փոխելու համար առաջարկեց Վիկտոր Տրետյակևիչը ։– Աղջիկները կգնան առանձին։ Գնացինք։ Հաջողություն եմ մաղթում։ Ես գնում եմ Կրասնոդոն՝ շտաբին զեկուցելու մեր զրույցի մասին։

Փողոցի ծայրին տղաներին սպասում էր Վիկտոր Պետրովը։

Մայան ու Ուլյան ժամապահներին նկատեցին հեռվից։ «Համարձակ գնա»,– շշնջաց Մայան։ «Իսկ եթե վախենո՞ւմ եմ»,– նույնպես շշուկով ասաց Ուլյան՝ աչքը չկտրելով հիվանդանոցի մուտքից, որտեղ առաջ ու ետ էին քայլում ժամապահները։ Նրանք երկուսով էին։ «Իսկ դու մի վախենա»,– նորից շշնջաց Մայան։ «Դա այնքան էլ հեշտ չէ»,– կրկին շշուկով ասաց Ուլյան։

Ժամապահներից մեկը, առանց հրացանն իջեցնելու, կանգ առավ, նայեց աղջիկների կողմը։

–Մի տես ինչ փերիներ են գալիս մեզ մոտ,– ասաց ժամապահներից մեկը՝ իջեցնելով հրացանը։

–Բարև ձեզ,– հասնելով նրանց, զրնգուն ձայնով ասաց Մայան։– Ճի՞շտ է, որ ձեզ մոտ գերիներ կան։

–Ճիշտ է,– աշխուժացան պահակները, և նրանց առոգանությունից աղջիկները հասկացան, որ ժամապահները գերմանացիներ չեն։

–Իսկ մեր Պերվոմայկայից մարդ չկա՞ այնտեղ ,– քնքշաձայն ասաց Ուլյան, ժպտլով ժամապահներին։

–Ասենք թե կա,– նույնպես ժպտալով ասաց ժամապահներից մեկը՝ մեջքով հենվելով հիվանդանոցի պատին։

–Իսկ երկա՞ր եք պահելու նրանց այստեղ։

–Մինչև վաղը։

–Իսկ վա՞ղը։

–Վաղը գուցե տանեն Վորոշիլովգրադ։ Իսկ այնտեղից ,– ձեռքով անորոշ շարժումներ արեց, որից դժվար էր կռահել՝ նրանց այնտեղից կտանեն Գերմանիա՞, թե պարզապես կգնդակահարեն։