–Դժբախտաբար, տերն ինձ քո ռոմանտիկությամբ չի օժտել և գուցե դրա համար է, որ ես այդպես էլ չսովորեցի մարդկանցով զմայլվել այն բանի համար, որ նրանց նկարը փակցված է պատվո տախտակին։

Ստեփանը ծիծաղեց ու այդպես սրտանց ծիծաղելով էլ ասաց.

–Նայիր է, չի մոռացել, իսկ որ տեղն եկավ՝ կսկսի բողոքել մոռացկոտությունից։

–Այո, որտեղ պետք է՝ ուժեղ հիշողություն ունեմ,– հայտարարեց Ռաֆայելը ժպտալով։– Այ, օրինակ, ոչ մի կերպ մոռանալ չեմ կարող այն փաստը, որ ապարատի փորձարկումն ուշանում է։ Ինձ ասել են, որ դու փորձարկումը հետաձգել ես մինչև Անտոնյանի վերադարձը, ճի՞շտ է։

–Այո,– գլխով արեց Ստեփանը։ -Ուզում եմ օգտվել այդ հետաձգումից և որոշ անավարտ բաներ կան՝ անել։

–Հարկավոր է արագացնել, բոլոր ժամկետներն անցել են,– ասաց Ռաֆայելը, պատրաստվելով դուրս գալ լաբորատորիայից։ Դռան մոտ նա շրջվեց և ցուցամատով առաստաղը ցույց տալով ավելացրեց,– ինձ վերևից շարունակ զանգահարում, շտապեցնում են, քիչ առաջ էլ մինիստրության տեխնիկական բաժնի պետը զանգեց, բայց ես քաղցր խոսքերով կերակրում եմ նրանց, որպեսզի հապճեպ ոչինչ չանես։

–Շնորհակալություն։

–Դա քիչ է, դու այդ փորձարկմանն ինձ պետք է հրավիրես։

–Նախապես ասում եմ՝ չեմ հրավիրելու։

–Ախր, ինչո՞ւ։

–Արգելված է։

–Սա գժվե՞լ է, ինչ է,– վարակիչ ժպիտը դեմքին ասաց Ռաֆայելը, դռան մոտից հետ դառնալով։– Լսիր, ե՞ս չեմ դրել այդ արգելքը։

–Օրենքները մարդիկ են հնարում, սակայն դա չի նշանակում, թե նրանք կարող են խախտել այդ օրենքները,– ասաց Ստեփանը։– Օրենքները մեզ պետք է պաշտպանեն ոչ միայն ուրիշներից, այլև հենց մեզանից։

–Ահա այդպիսին ես, դրա համար էլ ''Արարատը'' շարունակ տանուլ է տալիս։

–Բայց ֆուտբոլային մրցումների աղյուսակում ամեն տարի ''Նևթչիից'' մի քանի հորիզոնական բարձր է լինում։

–Դա ինձ վրա չի ազդում,– ձեռքերը տարածեց Ռաֆայելը։– Ես ֆուտբոլային մրցումների սիրահար չեմ։

–Դա նրանից է, որ քո ''Նևթչին'' վատ է խաղում։

Ռաֆայելը բարձր ծիծաղեց, աչքերը կկոցած նայեց Ստեփանին։

–Լսիր,– ասաց նա,– քո և Անտոնյանի հարաբերություննեն ինձ հետ ոչ մի կապ չունեն։ Այնպես որ, պիտի թույլատրես մասնակցեմ փորձարկմանը։ Վերջիվերջո, ես ինչո՞ւ պիտի խանգարեմ քեզ։

–Դու պետք է հասկանաս ինձ, Ռաֆայել։ Ամբողջ այս կես տարվա մեջ դու անչափ մարդկային էիր։ Մի քիչ էլ համբերիր, խնդրում եմ։

–Չէ, իմ բախտը կատարելապես բերում է։ Լսիր, ես դիրեկտո՞ր եմ այստեղ, թե ոչ։

–Դիրեկտոր եք, Ռաֆայել Աղասիևիչ, այն էլ ինչպիսին…Դու կնստես տանը, հետո ես կզանգեմ քեզ, և մենք կգնանք ամենաշքեղ ռեստորանը՝ քո հաշվին իհարկե։

–Իսկ ինչո՞ւ իմ հաշվին,– ծիծաղեց Ռաֆայելը։

–Որովհետև ապարատի հաջող փորձարկումով կբարձրանա ինստիտուտի հեղինակությունը,– հանգիստ պարզաբանեց Ստեփանը,– իսկ հետո ապարատը կներկայացվի պետական մրցանակի և մրցանակ կշահի։

–Համոզեցիր, համաձայն եմ,– ասաց Ռաֆայելը և վճռական քայլերով գնաց դեպի դուռը, սակայն կես ճանապարհին կրկին կանգ առավ և, շրջվելով Ստեփանի կողմը, իմիջիայլոց ասաց.

–Լսե՞լ ես, որ Լեոնիդն այստեղ է։ Նա հիմա Սիբիրում նավթային տուզերից է, գիտե՞ս։ Մեծ հեղինակություն ունի այնտեղ։

–Ե՞րբ է եկել։

–Չգիտեմ, առավոտյան զանգեց, հետաքրքրվում էր քո ապարատով։ Խոստացավ անցնել։ Լավ առիթ է, նրան էլ կհրավիրենք ռեստորան։ Չէ, ինչո՞ւ ռեստորան։ Լսիր, շաբաթ օրը Ամալյայի վերջին քննությունն է։ Կիրակի կհավաքվենք մեզ մոտ, տղաներին կկանչենք ու մի լավ կուրախանանք։ Հը, ի՞նչ կարծիքի ես։

–Հըմ, վախենում ես ռեստորանում թալանեն, հա՞,– ժպտաց Ստեփանը։– Դու դեռ շատ առաջ կգնաս։

–Նախանձո՞ւմ ես։ Ամոթ է, ախպերն ախպորը չի նախանձի։ Ռեստորանը ՝ռեստորան, ես դրան համաձայն եմ, բայց փորձարկման օրը գալիս ես մեզ մոտ։ Սպասելու եմ զանգիդ։

Դիմացի լուսամուտը բացվեց և դիրեկտորի քարտուղարուհին՝ բարակիրան ու սիրունիկ, գլուխը դուրս հանելով այնտեղից, ասաց.

–Ռաֆայել Աղասիևիչ, հեռախոսով ձեզ են հարցնում, ի՞նչ պատասխանեմ։

–Իսկ ո՞վ է հարցնողը։

–Մինիստրությունից է,– հմայուն ժպտաց քարտուղարուհին։

–Երևի էլի ապարատի հարցով է,– ասաց Ռաֆայելը։– Լսիր, վերջացրու, թե չէ, հոգիներս հանում են,– ավելացրեց նա և դուրս եկավ լաբորատորիայից։

*******

Ստեփանը կրկին խոնարհվեց ապարատի վրա, փորձելով մի անգամ ևս ստուգել չափման սարքերը։ Ռաֆայելի գնալուց հետո Ստեփանը մոռացել էր դուռը փակել, և առաջին պահ նրան թվաց, թե Ռաֆայելն է, հետ է եկել՝ հաղորդելու հեռախոսով ունեցած զրույցի մասին, սակայն դռան առջև տեսնելով Եվային, մնաց զարմացած։ Ասես վախենալով առանց թույլտվության ներս մտնել՝ Եվան կանգնել էր շեմքին՝ երկչոտ ու գունատ, և հետաքրքրությամբ դիտում էր ինչպես Ստեփանին, այնպես էլ ամբողջ լաբորատորիան։

–Բարև, Ստեփան,– անհամրձակ ասաց նա, ի վերջո մտնելով լաբորատորիա։– Դու, իհարկե, ում ասես սպասում էիր, միայն ոչ ինձ։

–Չէ, ինչու…– կմկմաց Ստեփանը հարմար բառեր որոնելով։– Մենք այստեղ… զրուցում էինք Ռաֆայելի հետ։

–Ե՞րբ։

Աշխատանքով տարված՝ Ստեփանը չէր հիշում, թե ինչքան ժամանակ է անցել այն պահից, ինչ Ռաֆայելն այստեղ էր՝ գուցե մեկ ժամ, իսկ գուցե ավելի։

–Խոսում էինք,– անորոշ արձագանքեց Ստեփանը։– Նրան կանչեցին հեռախոսի մոտ։

–Ուրեմն Ռաֆայելն այստե՞ղ է։

–Այո, լաբորատորիայում էր…

–Կուզենայի տեսնել, վաղուց չեմ տեսել։ Բայց դառնուրախ հեռանկար է։

–Ինչո՞ւ։ Չես սիրո՞ւմ նրան։

–Ե՞ս։ Ինքը չի սիրում ինձ։ Իմիջիայլոց, մի անգամ հեռախոսով ինձ ասաց, որ այն օրվանից, ինչ ես բաժանվել եմ քեզնից, նա սկսել է ավելի լավ վերաբերվել ինձ։ Այնպես որ, նրա ատելությունն իմ նկատմամբ ոչ մի օրվա է, և ոչ էլ երկու։ Ի հատուցումն, ես նրան ասացի, որ իր ջգրու կվերցնեմ ու նորից շտապ կամուսնանամ քեզ հետ։

Ստեփանը նայեց նրան։

–Ի՞նչ է, վախեցա՞ր,-ծիծաղեց Եվան։

–Դու չե՞ս կարող ուրիշ բանից խոսել։ Ներիր, բայց ինձ դուր չի գալիս այդ խոսակցությունթը։

–Ինչո՞ւ,– հարցրեց Եվան, ակամաբար նայելով դիմացի կցաշենքին, ուր մի քանի աղջիկներ երրորդ հարկի լուսամուտի առջև խմբված, հետաքրքրությամբ նայում էին ներքև, լաբորատորիայի կողմը. ''Երևի տեսել են այստեղ մտնելիս'',– մտածեց Եվան։

–Պետք չէ հիմար զավեշտի վերածել այն, ինչ իրապես զավեշտ չի հանդիսանում,– հանգիստ ասաց Ստեփանը, նույնպես նայելով հետաքրքրասեր աղջիկներին, որոնք թեպետ լուսամուտից ետ էին քաշվել, բայց, հավանորեն, շարունակում էին սենյակի խորքից դիտել իրենց։

–Իսկ եթե իրերին նայենք հենց այնպես։

–Հենց այնպես ես նայել չեմ կարողանում։

–Ստեփան, թանկագինս, չէ՞ որ դու դեռ սիրում ես ինձ, և ես…

–Դու ի՞նչ գործով ես եկել, ավելի ճիշտ, կներես, ի՞նչ էիր ուզում ասել ինձ:

–Չգիտեմ,– արագ ու նյարդայնորեն արտաբերեց Եվան։

–Իսկ այնուամենայնի՞վ։

–Չգիտեմ, Ստեփան… Հանգամանքների այդ տարօրինակ զուգադիպումը, այն, որ դու ստիպված ես աշխատել Անտոնյանի հետ, այն, որ դուք հաճախակի տեսնվում եք իրար հետ , բարեկամաբար զրուցում եք… Այդ ամենը ճակատագրի ինչ-որ խայտառակ ծաղրանք է։ – Եվան խեղդեց հառաչանքը։– Դուք արդեն ամբողջ կես տարի միասին եք աշխատում և այդ ժամանակաընթացքում ես վախենում եմ՝ ինչպես ձուկը ցամաքից…Անհնարին է երևակայել՝ նա համարյա ամեն օր կարող է տեսնել քեզ, խոսել քեզ հետ, լսել քո ձայնը, տեսնել քո ժպիտը, իսկ ես զրկված եմ այդ ամենից։ Եվ ահա այսօր համբերել չկարողացա, ինձ համար անտանելի ծանր էր, և ես եկա։

–Ինչո՞ւ։

–Չէ՞ որ ասացի՝ չգիտեմ: Եկա, որովհետև ուզում էի տեսնել քեզ, լսել քո ձայնը, նայել քո մազութոտ ձեռքերին։

Ստեփանը ծիծաղեց, մի հայացք ձգեց Եվայի վրա, սակայն ոչինչ չասաց։

–Ինչո՞ւ ես ծիծաղում։ Քո ծիծաղը անուրախ ծիծաղ է, Ստեփան։ Ինչի՞ վրա ես ծիծաղում։

–Ինձ զվարճացրեց այդ արտահայտությունը՝ մազութոտ ձեռքեր։ Իմ ձեռքերը մազութոտ չեն, սա մեքենայի յուղ է։ Բայց ես ուրիշ բան հիշեցի։

–Ի՞նչ հիշեցիր,– հարցրեց Եվան պարզասիրտ քնքշանքով և նրա թավշե ձայնը նկատելի դողաց։-Խոսիր, ասա ինչ-որ ուզում ես, միայն թե մի լռիր։ Ես ուզում եմ լսել քո ձայնը, և ուզում եմ լսել՝ ինչպես դա երբեմն յուրահատում է կանանց՝ առանց ըմբռնելու քո բառերի նշանակությունը, միայն թե լսեմ ձայնդ, ինձ անհրաժեշտ է քո ձայնը։ Հենց մի րոպեով մտա, որ տեսնեմ քեզ ու լսեմ ձայնդ: Աստված իմ, ես երբևէ մագնիտոֆոնի վրա գաղտնածածուկ գրի կառնեմ քո ձայնը, որպեսզի լսեմ միայնության մեջ։ Դե, ասա, ի՞նչ ես հիշել,– ձայնը հանկարծակի իջեցնելով շշնջաց Եվան։

–Իմ վերարկուն։

–Վերարկո՞ւն։ Ի՞նչ վերարկու։

–Բանվորական իմ հին վերարկուն, որով գնում էի նավթահանքեր։

–Իսկ ինչո՞ւ հանկարծ հիշեցիր այն։

–Ահա այդ վերարկուն, իրոք որ մազութոտ էր և, հիշում եմ, սարսափելի ազդում էր հորդ ջղերի վրա։ Լավ, սա, ինչպես ասում են, որպես քնարական զեղում։ Ասա, ինչո՞ւ ես եկել։

–Չգիտեմ,-մեջքով հենվելով հենասյանը, հոգնած ասաց Եվան։-Չեմ կարողանում նրա հետ, հասկանո՞ւմ ես, չեմ կարողանում…Ես ապրում եմ ինչպես թռչնակը ոսկյա վանդակում… Բանտարկված թռչնակի համար ի՞նչ ուրախություն,թե ոսկուց է նրա վանդակը ։ Ի՞նչ եմ անում այդ անտիկվարային արձանիկներն ու ոսկեջրած կահկարասին, փայլուն պարկետն ու պարսկական գորգերը։ Չեմ ուզում, ոչինչ չեմ ուզում, երբ քեզ հետ վարձով էինք ապրում՝ ես հազար անգամ երջանիկ էի, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ լսեցի հորս, ինչո՞ւ թողեցիր, որ լսեմ նրան, Ստեփան, մ՞իթե սա է այն կուլտուրական կյանքը, որի մասին նա կրկնում էր շարունակ… Այս աշխարհում բոլորն ուզում են սիրել և լինել սիրված,– հուզված ձայնով շարունակեց Եվան։– Բոլորը, բայց ոչ ես… Ինչո՞ւ ես դրա իրավունքը չունեմ, Ստեփան, օգնիր ինձ, աղաչում եմ, չէ՞ որ գիտեմ, դու դեռ սիրում ես ինձ, օգնիր ինձ, մի ռումբից-բանից հնարեիր, դնեիր նրա արկղում։

Ոտնաձայների վրա երկուսն էլ շրջվեցին լուսամուտի կողմը։

–Ողջույն, Եվա,– բաց լուսամուտից նայելով ներս ասաց Ռաֆայելը։

–Ողջույն, Ռաֆայել Աղասիևիչ… Ինչպե՞ս եք, վաղուց չեմ տեսել ձեզ։

–Ոչինչ… Այդ ո՞ւմ եք ուզում սպանել, և այն էլ ռումբով։ Չլինի՞ թե Անտոնյանին։

–Իսկ եթե՝ ասենք նրա՞ն։

–Եվ նրա հետ ամբողջ քաղաքի կեսը, չէ՞։ Վախեցեք աստծուց։

–Մի անհանգստացեք, Ռաֆայել Աղասիևիչ, դուք քաղաքի մյուս մասում եք ապրում, ձեզ ոչինչ չի լինի,– ծիծաղեց Եվան։– Դե լավ, ես գնամ,-դժկամությամբ արտաբերեց Եվան, աննկատ մի հայացք ձգելով Ստեփանի վրա: Կողքի խանութում գործ ունեի, ասացի մի րոպեով մտնեմ, տեսնեմ ինչպես եք: – Ցտեսություն։

–Ցտեսություն,– համարյա միասին արձագանքեցին Ստեփանն ու Ռաֆայելը։

Մի առժամանակ լռություն էր նրա գնալուց հետո։ Ոչ Ստեփանը, և ոչ էլ Ռաֆայելը, ասես դիտավորությամբ, չէին ուզում խախտել այդ լռությունը։ Երկուսի մտքերն էլ, ամենայն հավանականությամբ, նույն ուղղությամբ էին աշխատում։

–Մինիստրությունից կարգադրեցին այս շաբաթ փորձարկել ապարատը,– վերջապես խոսեց Ռաֆայելը։ – Մինիստրի առաջին տեղակալն էր զանգել… Նա ինչո՞ւ էր եկել։

–Չգիտեմ,– մտազբաղ պատասխանեց Ստեփանը։

–Ինքն էլ չգիտե՞ր, թե ինչու է եկել։– Ռաֆայելը սևեռուն նայեց Ստեփանին, հետո, առանց հայացքը նրանից կտրելու, ծխախոտ հանեց և վարժ շարժումով ինքնալուցիչը մոտեցնելով, կպցրեց այն, սկսեց ծխել։

–Նշանակում է Անտոնյանի գործերը վատ են,– ասաց նա։-Իսկ քոնն ինչպե՞ս են։

–Ներիր, Ռաֆայել, բայց նման հարցերում դժվար է խորհրդատու լինելը։

–Դու դեռ սիրո՞ւմ ես նրան,– ծուխը վեր փչելով հարցրեց Ռաֆայելը։

Ստեփանը լռին գլխով արեց և, ուղիղ նայելով ուսանողական հին ընկերոջը, ասաց.

–Բայց դա այլևս ոչ մի նշանակություն չունի։ Է՞լ ինչ հարցեր կան։

–Դու կգա՞ս միասին գնանք ճաշելու,– հարցրեց Ռաֆայել լուսամուտի մյուս կողմից։– Ի միջիայլոց, ես դրա համար եկա քեզ մոտ։ Ուրիշ բան չկարծես։

–Դու կարող էիր և քարտուղարուհուն ուղարկել։

–Բայց ես ուզում էի տեսնել քո հեմինգուական փառահեղ դեմքը։

Ստեփանը ժպտաց։

–Վերջերս շատ ես առաջադիմել, խոսքի տակ չես մնում։

–Ճի՞շտ։ Դա լավ է։ Մասնագիտության մեջ խորանում ես ուրեմն։ Ասա, կգա՞ս, թե չէ։

–Ի պաշտոնե, իրավունք չունեմ հրաժարվելու. պետերի խոսքը օրենք է ներքոստորագրյալների համար։

Ռաֆայելը նույնպես ժպտաց։

–Ընդմիջմանն այստեղ կլինեմ,– ասաց նա։-Մի կես ժամով գնում եմ կենտկոմ։

Ստեփանը փակեց լաբորատորիայի դուռը և շարունակեց ընդհատված աշխատանքը։

*******

Կեսօրվա դեմ անձրևը դադարեց։ Բայց դա կարճատև դադար էր, որովհետև օրվա վերջին այն նորից սկսեց մաղել և ամբողջ քաղաքը պարուրվեց թափանցիկ շղարշով։

Ստեփանը ինստիտուտից դուրս եկավ բարձր տրամադրությամբ։ Տրոլեյբուսի կանգառում, մի տեսակ բոլորից մեկուսացած, նա տրվել էր խոհերին. այսօրվա իր աշխատանքից գոհ էր. ապարատի վրա բոլոր գործերը վերջացրել էր, և ժամեր էր հաշվում մինչև փորձարկումը։ Իսկ գուցե տրամադրության բարձրացումը պայմանավորված էր Եվայի գալուստո՞վ։ Ինչո՞ւ այդպես փոխվել է. նիհարել է, կորցրել վաղեմի հմայքն ու թարմությունը։ Ասես ամիսներ շարունակ չի քնել։ Հավանաբար, իրոք, ծանր է նրա համար։

–Բարև, Ստեփան,– անսպասելի հայտնվելով նրա կողքին, ասաց Ելենան խաղուն ժպիտով։-Տո՞ւն ես գնում։

–Աշխատանքից հետո սովորաբար տուն եմ գնում,– նրա տոնով արձագանքեց Ստեփանը նույնպես ժպտալով։-Թե դու ուրի՞շ պլաններ ունես։

–Ոչ մի պլան չունեմ։ Ես անձկությամբ սպասում եմ, որ գոնե մի անգամ հրավիրես որևէ ներկայացման։ Այ, օրինակ, փոքր թատրոնը հյուրախաղերի է եկել, հաճույքով կուզենայի մի քանի ներկայացում նայել։

– Ես դա խոստանում եմ քեզ, Ելենա, միայն թե ոչ այս շաբաթ։ Լա՞վ։

–Պարզ է, այսինքն փորձարկումից հետո։ Դժվար է դիմանալը, բայց ոչինչ… Եվան ինչո՞ւ էր եկել ինստիտուտ,– հարցրեց Ելենան բազմանշանակ հայացքով։

–Կարծել է թե Անտոնյանն այստեղ է, բայց նա… նա էլ տեղում չի…

–Շատ տարօրինակ է,– Ելենան շեղակի նայեց Ստեփանին։– Կինը չգիտի, որ ամուսինը դեռևս երեկ է թռել Մոսկվա։

–Դե երևի, չի իմացել, այլապես չէր գա…

Ելենան ժպտաց փակ շուրթերով, ասաց.

–Սուտ ասելն ինչ է, որ չես սովորում… Իմիջիայլոց, վերջերս ես նրան՝ Եվային, ահագին բաներ ասացի, ընդորում, կարծեմ, իր համար ոչ այնքան հաճելի։

–Ինչո՞ւ։

–Համաձայն համաշխարհային ստանդարտի՝ տանը մնացած բոլոր աղջիկները պետք է, որ շատ դաժան լինեն։ Իսկ ես արդեն քսանյոթ տարեկան եմ,– ասաց Ելենանն խոնջանքով։

–Պետք չէ, Ելենա։

–Ի՞նչը պետք չէ, Ստեփան, ի՞նչը պետք չէ, սիրելիս, հոգյակս, թանկագինս, հատկապես ի՞նչը պետք չէ։

–Պարզապես ես ինձ հիմար վիճակում եմ զգում, երբ ուրիշի խոսակցության նյութ եմ դառնում։

–Ուրիշի՞,– վշտացած ասաց Ելենան, կողքանց նայելով Ստեփանին։

–Կարող է, ես ճիշտ չարտահայտվեցի, սակայն բոլոր դեպքերում, չեմ կարծում, թե դա որևէ մեկին հաճույք պատճառեր։

–Գուցե նույնիսկ արգելե՞ս ինձ ՝ մտածել քո մասին։– Ելենան խնդումերես նայեց Ստեփանին՝ սպասելով նրա պատասխանին, և չստանալով այդ պատասխանը, շարունակեց։– Այդ իրավունքն ինձնից ոչ ոք խլել չի կարող։ Լսո՞ւմ ես, ոչ ոք։

Քիչ այն կողմ, նեղլիկ փողոցի անկյունադարձում, միանգամից երևաց տրոլեյբուսը և արագընթաց կերպով սկսեց մոտենալ կանգառին։

*******

Շենքը գերատեսչական էր, նավթաքիմիական պրոցեսների ինստիտուտն էր կառուցել իր աշխատակիցների համար, և բոլոր բնակիչները համարյա գիտեին միմյանց։ Մինչև նոր ամուսնություն՝ Եվան նույնպես այստեղ էր ապրում, և Ռաֆայելը հաճախակի էր տեսնում նրան ու Ստեփանին: Նախանձել կարելի էր նրանց համերաշխությանը… Զարմանալի բան է կյանքը, մտածում էր հիմա Ռաֆայելը, այն երբեմն այնպիսի չար կատակներ է անում, որ հարյուր տարի մարդու մտքով չի անցնի։ Եվ դա մենք կոչում ենք ճակատագիր ու ասում ենք նաև, որ մարդուց է կախված իր ճակատագիրը։ Ոչ, միշտ չէ, որ դա այդպես է, չէ՞ որ կա նաև ճակատագրի քմահաճույք։

Մտքերով տարված՝ Ռաֆայելը բարձրացավ չորրորդ հարկ, կամացուկ բաց արեց դուռը և կանգ առավ՝ լսելով կնոջ ձայնը։

Միջանցքի մեծադիր հայելին անդրադարձնում էր հյուրասենյակը, ուր կինը՝ Ամալյան՝ հրպուրիչ ու միշտ ցանկալի, ձեռքի շորով վերցնում էր կահույքի փոշին ու միաժամանակ ինչ-որ բան էր արտասանում։ Նա մերթընդմերթ ընդհատում էր արտասանությունն ու ինչ-որ երգ էր դնդնում։

Ռաֆայելն ակամա ժպտաց՝ գաղտնածածուկ նայելով կնոջը։

–Սիրտը չորս խոռոչից՝ երկու նախասրտերից ու երկու փորոքներից, բաղկացած սնամեջ մկանային օրգան է, որի պարբերական բաբախումները ապահովում են արյան շրջանառությունը…– սկսեց Ամալյան և իսկույն էլ կանգ առավ՝ մի պահ աչքի անցկացնելով լուսամուտագոգին դրված բաց գիրքը։– Սա արդեն գիտեմ։ Գնացինք առաջ։– Նա կրկին երգեց։– Ուրեմն այսպես… Ձախ և աջ փորոքներից սկսվում են համապատասխանաբար… համապատասխանաբար… էլի մոռացա այդ հիմար բառը։– Նա դարձյալ մոտեցավ, նայեց դասագիրքը։– Չէ, չեմ նայելու,– ասաց նա վճռական։– Սկզբից կսկսեմ ու մի շնչով կանցնեմ վրայից։– Աչքերը փակելով՝ նա ասաց շուտասելուկի պես, ձախ և աջ փորոքներից սկսվում են համապատասխանաբար աորտան… հիշեցի՝ աորտա,– բացականչեց Ամալյան,– աորտան և թոքային ցողունը, իսկ ձախ և աջ նախասրտերի մեջ բացվում են համապատասխանաբար թոքային երակները և սիներակները։– Նա նորից սկսեց սրբել շորով։– Ախր, այսպես որ գնա, չեմ հասցնի որևէ բան պատրաստել։ Ուրեմն այսպես. սիրտը և արյունատար բոլոր անոթները միասին վերցրած ապահովում են օրգանիզմի բոլոր օրգանները…

–Էլի կահո՞ւյք ես սրբում,– հանկարծ ասաց Ռաֆայելը։

–Այո,– վախեցած ետ ընկրկեց Ամալյան,– ինչպես նաև բոլոր օրգանները… Օյ, վախեցրիր ինձ, Ռաֆայել։

–Սառը ջուր խմիր,– ծիծաղեց Ռաֆայելը։-Խանգարեցի՞ քեզ։

–Տունը հավաքելիս տղամարդիկ միշտ էլ խանգարում են, նույնիսկ, երբ ուզում են ինչ-որ բանով օգնած լինել իրենց կանանց։

–Չօգնե՞մ ուրեմն,– ժպտալից ասաց Ռաֆայելը հանելով վերարկուն,– պատրաստ եմ ամեն ինչում օգնել՝ ասա, թե չէ կարող եմ միտքս փոխել։ Այ, այստեղ ոնց որ փոշի կա,– մատները քսելով պահարանին, ավելացրեց Ռաֆայելը։

–Դու խելքդ թռցրե՞լ ես, ինչ է,– բարկությամբ ասաց Ամալյան։-Մատներիդ հետքը մնաց կահույքի վրա։

–Ներեցեք, խնդրեմ, պարզվում է, որ ներմուծական կահույքին հեռվից կարելի է նայել միայն, ձեռքով չի կարելի կպչել։

–Ախր, ողորկված է, փչացնում ես։ Ի սեր աստծո, գնա, մի խանգարիր, պետք չէ ինձ քո օգնությունը։

Ռաֆայելը ծիծաղեց, ցանկանում էր դուրս գալ սենյակից, սակայն Ամալյան կանգնեցրեց նրան.

–Սպասիր, ո՞ւր ես գնում։

–Ինքդ չասացի՞ր, որ չխանգարեմ քեզ։

–Դու, ավելի լավ է, ստուգիր ինձ։ Հրեն գիրքը։

Ռաֆայելը ետ եկավ, լուսամոտագոգից վերցրեց գիրքը և սկսեց կարդալ.

–Սա՞ է… Սիրտ-անոթային համագարգ։ Բայց ես ոչինչ չեմ հասկանում այստեղ,– տարակուսանքով ասաց նա, նայելով կնոջը։

–Ոչինչ, դու միայն հետևիր տեքստին, թե չէ հաստատ կտրվելու եմ։ Որ կտրվեցի, հաշվիր, թե մեռած ու թաղած չեմ։

–Գրողը տանի, որտեղի՞ց ես սովորել այդ արտահայտությունները։ Լավ, ասա, ո՞րը կարդամ։ Լրիվ սկզբի՞ց։

–Չէ, այդտեղ բաժին կա՝ ''Լյարդի բուժում''։

Ռաֆայելը մի պահ աչք ածեց գրքի բաց էջը և սկսեց.

–Մահը ֆիզիոլոգիական պրոցեսների անդառնալի դադարումն է բջջիջներում և հյուսվածքներում…

–Ինչպե՞ս թե… Դու ճիշտ չես կարդում։

–Ուրիշ բա՞ն եմ կարդում։– Ռաֆայելը մի երկու ենթատեքստ բաց թողեց։ -Ահա, այստեղից։ Դե, սկսիր։

–Լյարդը,– սկսեց Ամալյան։– Կենդանիների ու մարդու օրգանիզմի մարսողության, նյութափոխանակության, ֆերմենտային, պաշտպանական, արտաթորության և այլ պրոցեսներին ակտիվ մասնակցող խոշոր գեղձային այդ օրգանը…

–Եվ այդ ամբողջը ըմբռնել է պետք։

–Ի՞նչ,– զարմացած կանգ առավ Ամալյան։– Այդպե՞ս է գրված այդտեղ։

Անսահմանորեն դյուրահավատ՝ իր սևորակ աչքերով նա նայեց Ռաֆայելին։

–Ամալյա, գիտե՞ս, ես արդեն զգում եմ, թե ինչպես է ծակում ձախ կողքս։

–Լյարդը աջ կողմում է,– ժպտաց Ամալյան։

–Միևնույն է, գիրքն այնպիսի լեզվով է գրված, որ ես ոչ մի բան չեմ հասկանում… Ստեփանը չի՞ զանգել դեռ։

–Ոչ,– ասաց Ամալյան։

–Հետաքրքիր տղա է, ինչո՞ւ չի զանգում։

–Դե, ոչինչ, ուր որ է կզանգի,– հուսադրեց Ամալյան։

–Մինիստրությունից կանչել էին, խորհրդակցություն էր,– ասաց Ռաֆայելը։– Ասացի փորձարկումը վերջացրած կլինեն արդեն, չգնացի ինստիտուտ։ Դե, լավ, մի բան տուր ուտեմ, քաղցից մեռնում եմ։

–Չե՞ս ասել, թե Ստեփանն էլ է գալու։ Մի քիչ պանիր ու հաց կեր, հիմա կվերջացնեմ։

Ռաֆայելը գնաց խոհանոց և քիչ անց ետևից լսեց կնոջ ձայնը.

–Ռաֆայել, գիտե՞ս, մի տեսակ ինչ-որ վատ նախազգացում ունեմ։

–Դրա համա՞ր ես շարունակ երգում,– խոհանոցից լսվեց Ռաֆայելի ծիծաղը։

–Չէ, ճիշտ, վախենում եմ այդ Անտոնյանը մի խաղ սարքի Ստեփանի գլխին։

–Սա ի՞նչ կրակ է,– հաց ու պանիրն ձեռքին վերադառնալով խոհանոցից, ասաց Ռաֆայելը։– Լսիր, դու ե՞րբ պիտի վերջ տաս քո այդ կատեգորիկ դատողություններին։ Ի՞նչ խաղի մասին է խոսքը. Անտոնյանն ազնիվ մարդ է։

–Այդ ազնիվ մարդը մի երկու անգամ բեկանել է Ստեփանի նախագիծը։

–Եվ ճիշտ է արել,– գլխով արեց Ռաֆայելը։– Իմիջիայլոց, մինչև Անտոնյանը ես նույնպես երկու անգամ մերժել եմ։

Ամալյան մոտեցավ ամուսնուն և, միամիտ տեսքով նայելով նրան, ասաց.

–Կարելի՞ է ես ու դու մի քիչ բամբասանքով զբաղվենք։

–Հինգ րոպեն հերի՞ք է քեզ,– ժամացույցին նայելով ասաց Ռաֆայելը։

–Հինգ րոպե՞,– քամահրանքով արձագանքեց Ամալյան։– Ես քո ընդունարանում չեմ գտնվում, որպեսզի քարտուղարուհու միջոցով ռեգլամենտ նշանակես։ Դու իմ ամուսինն ես։

–Սիրելի ամուսինը։

–Այո, սիրելի ամուսինը։

–Միայն հինգ րոպե, սկսիր։

–Դու ի՞նչ կարծիքի ես, Եվան երջանի՞կ է Անտոնյանի հետ։

–Եվան՝ կասկածում եմ, իսկ, այ, Անտոնյանը՝ ոչ։

–Ինչո՞ւ է քեզ թվում։

–Թեկուզ այն բանի համար, որ նա Ստեփանին ավելի լավ է վերաբերվում, քան Ստեփանը նրան։

–Մի կատակիր, ժամանակը սուղ է։ Իսկ ինչո՞ւ ես կասկածում Եվայի երջանկությանը։

–Պատկերացրու քեզ նրա տեղ՝ հեշտությամբ կհասկանաս։

–Այո, բայց չէ՞ որ…

–Հինգ րոպեն անցավ,– ցուցամատով ժամացույցի թվացուցակը տկտկացնելով ասաց Ռաֆայելը։

–Ինչպե՞ս,– հարցրեց Ամալյան խռովկան ձայնով։– Արդե՞ն։ Քո ժամացույցը ճիշտ չի աշխատում, ես նոր-նոր բացվում եմ։

Ռաֆայելը ծիծաղեց, գրկեց կնոջը, պտտացրեց սենյակում։

–Ախ, Ամալյա, դու ե՞րբ ես մի քիչ խելոքանալու։– Շարունակելով ծիծաղել՝ Ռաֆայելը օրորեց գլուխը և ասաց. –Լսիր, մենք արդեն հինգ տարի է միասին ապրում ենք, ու ես այդպես էլ հասկանալ չեմ կարողանում՝ ե՞րբ ես կոկետություն անում, իսկ երբ՝ որևէ բան լրջորեն անում։

–Ես ինքս էլ դա հասկանալ չեմ կարողանում,– ծիծաղեց Ամալյան։

Ռաֆայելն անփութորեն գրկեց կնոջը, Ամալյան ցանկացավ խույս տալ, նրա ձեռքի մեխերը թափվեցին գետնին։ Այդ պահին հնչեց դռան զանգը, և երկուսն էլ ակամաբար նայեցին դռան կողմը։

–Ելենան է, ես եմ կանչել,-Ռաֆայելի գրկից ազատվելով, ասաց Ամալյան, գնալով դեպի դուռը։

Ելենեան թեթևնքայլ ներս մտավ, առանց կանգ առնելու հանեց անձրևանոցն ու կախեց՝ չսպասելով, որ Ամալյան օգնի նրան և, հայելու առջև ուղղելով մազերը, ասաց.

–Ինչ սարսափելի եղանակ է։ Բարև, Ռաֆայել։

Ռաֆայելը պատասխանեց նրա ողջույնին և արագ ելավ տեղից։

–Ինչպե՞ս ես, Ելենա,– հարցրեց նա առաջ գնալով։– Դու գեղեցիկ ես ինչպես միշտ և սքանչելի ես՝ դարձյալ ինչպես միշտ։

–Օյ-օյ-օյ,– ծիծաղեց Ելենան։– Ստեփանը չի՞ զանգել դեռ։

–Րոպե առ րոպե սպասում ենք նրա զանգին։

Հեռախոսը դրված էր միջանքում, փոքրիկ սեղանին։ Ռաֆայելը անհանգիստ նայեց ժամացույցին, դժգոհ օրորեց գլուխը և վճռականորեն վերցրեց հեռախոսափողը… Նա մի պահ մտածեց և, հեռախոսափողը կրկին դնելով տեղը, նստեց՝ հայացքը ապարատին, ասես հենց այս րոպեին պիտի զանգեն իրեն։ Սակայն հեռախոսը լուռ էր։

–Լավ է, որ եկել ես,– ասաց նա Ելենային:

–Ինչո՞ւ։

–Ստեփանի համար ուրախալի կլինի։ Մանավանդ այսօր։

Ելենան թերահավատությամբ նայեց Ռաֆայելին, միաժամանակ ցանկանալով հավատալ նրան։ Շփոթմունքը թաքցնելու համար, նա վարանքով փախցրեց հայացքը:

–Լենա, ես հիմա քեզ համար ընտիր սուրճ կպատրաստեմ,– ասաց Ամալյան, մտնելով խոհանոց։

–Դու ինձ ինչի՞ համար էիր կանչել,– անվարան հարցրեց Ելենան, նույնպես մտնելով խոհանոց։

–Ես… հենց այնպես… չէ, հիշեցի, ուզում էի քեզ հետ խորհրդակցել կիրակի օրվա համար։ Դիպլոմս պետք է նշե՞նք, թե չէ,– նա նայեց Ելանային և մեղավոր տոնով ավելացրեց,– ազնիվ խոսք։

–Երդվել պետք չէ, Ամալյա։ Չափից դուրս հեշտ ենք երդումներ տալիս, վախենում եմ գնալով ընկնի այդ երդումների գինը։

–Լենա, միշտ կենսուրախ, ծիծաղը շարունակ դեմքիդ, ի՞նչ է պատահել, դու այսօր մի տեսակ անտրամադիր ես։

–Ստեփանի հետ վիճել ենք, երևի դրանից է։

–Դու չպետք է նրան վշտացնես,– գլուխը տարուբերելով, դանդաղ ասաց Ամալյան։– Ապարատի հետ կապված այս ամբողջ գլխացավանքն ու առհասարակ…

–Առհասարակ ի՞նչ,– տեղավորվելով խոհանոցային աթոռակին ասաց Ելենան և ավելացրեց բոլորովին հանգիստ տոնով։– Մենք հենց այստեղ, խոհանոցում սուրճ կխմենք, և հաճելի է, և բարեհարմար։ Նստիր ինձ մոտ։

Ամալյան սրճամանները դրեց գազօջախին և նստեց Ելենայի դիմաց։

–Ամալյա, գի՞տես, ամեն անգամ, երբ գալիս եմ քեզ մոտ, ես դա վաղուց եմ նկատել, ինչ-որ զարմանալի ջերմություն ասեմ, թե մի տեսակ ինչ-որ քնքշություն, կարծես քեզնից հաղորդակցվում է իմ մեջ։ Ի միջիայլոց, մարդկային մի թաքուն հատկություն կա՝ հայտնի՞ է քեզ. մարդ ամենաշատ պահանջ է զգում է իր մերձավորին ասել լավը, քան վատը։ Ասենք, դա գործին չի վերաբերում,– հանկարծակի փոխելով խոսակցության նյութը, ասաց Ելենան։– Գիտե՞ս, Ամալյա, ես շուտվանից ուզում եմ սաստիկ քնքշահույզ մի հարց տալ քեզ ու ժամանակ չեմ գտնում. Դու երջանի՞կ ես։

–Իհարկե,– արագ ասաց Ամալյան։

–Հարկավոր է երեխաներ շատ ունենալ,– խրատական տոնով ասաց Ելենան,– թե չէ երկու երեխա ունեք, այն էլ շարունակ Ռաֆայելի ծնողների մոտ են։ Տղամարդիկ, ճիշտ է, հազվադեպ են, ինչպես հարկավոր է, հասկանում մայրական բերկրությունը, իսկ հայրականը՝ միայն այն բանից հետո, երբ որդին դպրոցից տուն է բերում առաջին ''երկուսը''. նրանց մեջ հանկարծակի գլուխ է բարձրացնում ծնողական զգացմունքը, և նրանք սկսում են ահ ու սարսափ թափել խեղճ զավակների գլխներին, բայց դու, այնուամենայնիվ, մի երկու տղա ու մի երկու աղջիկ բեր։

–Շատ լավ,– ծիծաղեց Ամալյան,– դու բարի սիրտ ունես։ Ռաֆայելը զուր տեղը չի գովում քեզ։

–Ռաֆայելին դու այնքան էլ մի հավատա,– ժպտաց Ելենան,– նա շողոմում է ինձ, իրականում վատ կարծիքի է իմ մասին։

–Լենա, ինչե՞ ես ասում,– ձեռքերը տանելով կրծքին զարմացած ասաց Ամալյան։– Դա ճիշտ չի։ Ռաֆայելն այդպիսին չի։

Ելենան որոշ ժամանակ նայում էր Ամալյային, ինչպես մեծահասակներն են նայում դյուրահավատ երեխաներին, և ասաց սրտի անդիմադրելի մղումով.

–Դու սիրում ես Ռաֆայելին,– ասաց նա:– Դու հայուհի ես, նա ադրբեջանցի, բայց իրար սիրում եք անմնացորդ վսեմ սիրով, որովհետև սերը ազգություն ու կրոն չի ճանաչում, սերը վեր է ամեն ինչից: Սիրել կարողանալը վիթխարի երջանկություն է, Ամալյա։ Դրանում ճիշտ է, շատ դառնություն կա, բայց, ով գիտի, գուցե հենց դրա մեջ է ամբողջ թովչանքը… Դե, լավ,– կարճ կապեց նա։– Իսկ Ռաֆայելն, իրոք, որ, լավն է, ճիշտ ես անում, որ սիրում ես նրան։ Այ, եթե մի քիչ էլ հոգատար ու մի քիչ էլ բարի լիներ մարդկանց նկատմամբ, շատ լավ կլիներ։

–Դու Ռաֆայելին լավ չգիտես, Լեն,– դարձյալ ներողամիտ տոնով ասաց Ամալյան։– Ախր, նա շատ բարի է։

–Բարին՝ բարի է, միայն թե մի տեսակ կարծես վախենում է իր բարությունից՝ փակելով այն յոթը կողպեքի տակ… Սուրճն այստեղ, խոհանոցում ենք, չէ ՞, խմում։

–Ոչ, ոչ, գնում ենք հյուրասենյակ։ Վեր կաց, արդեն պատրաստ է։

Ելենան ելավ տեղից, վերցրեց սրճագավաթներն ու շաքարամանը, բարակ մարմնի հեզաճկուն քայլվածքով անցավ հյուրասենյակ և

թանձր, փրփրուն սուրճը լցնելով փոքրիկ գավաթները, նստեց ողորկված փայլուն սեղանի մոտ:

–Ստեփանը չզանգեց,– անսպասելի ասաց Ելենան,– գուցե չի էլ զանգելու։

–Ինչպես թե՝ չի զանգելու,– զարմանք հայտնեց Ամալյան։– Ռաֆայլեն, ախր, պայմանավորվել է հետը։ Բացի այդ, Լեոնիդը նույնպես գալու է։

–Սուրճս խմեմ, գնամ,– ասաց Ելենան։– Հետո կանցնեմ։

–Իսկ քեզ ո՞վ է բաց թողնում, որ գնաս,– ձեռքը մտերմաբար Ելենայի ձեռքին դնելով, ասաց Ամալյան։

Ելենան խորախորհուրդ նայեց Ամալյային։

–Պետք է քեզ ասեմ, որ դու իմ խորհրդի կարիքը չես զգում,– ժպտաց նա։– Եվ դու ինձ բոլորովին էլ դրա համար չես կանչել…

–Ինչպես չես ամաչում, Լենա։

–Իսկ ինքդ կարմրում ես,– բազմանշակի ասաց Ելենան։– Ես հո գիտեմ՝ Ստեփանի համար ես կանչել…Տեսնես ինչի՞ց է, որ մենք այսպես սիրում ենք դրստել ուրիշների ճակատագրերը։ Բայց քոնը բոլորովին ուրիշ՝ երջանիկ մարդու եսապաշտություն է։ Ի միջիայլոց, դա եսապաշտական երջանկություն է։ Իսկ ո՞րն է դրա իմաստը, դու գիտե՞ս։ Դե, լավ, մի կարմրիր։

–Վերջ տուր, Լենա, լսում ես, հենց հիմա վերջ տուր։

–Չէ, միևնույն է, պիտի լսես ինձ,– անհողդող շարունակեց Ելենան՝ առարկություն չվերցնող տոնով։– Երջանիկ մարդկանց եսապաշտությունը կայանում է նրանում, որ նրանք անպայման ուզում են երջանկացնել ուրիշներին։ Երբեմն նույնիսկ համառորեն համոզելով։ Դրա համար էլ ես չեմ նեղանում քեզանից։ Միայն խորհուրդ կտայի զգույշ լինել. պատահում է, որ նա, ում այդպես համառորեն ուզում ես երջանկացնել, սկսում է ոտքիդ տակը փորել։ Այդպիսի դեպք արդեն եղել է։

–Եվ ո՞ւր է նա հիմա։

–Ո՞վ,– հարցրեց Ելենան, չհասկանալով, թե ում մասին է խոսքը։

–Նա, ով լավությանը վատությամբ է պատասխանել։

–Անցյալ տարի խորտակվեց ծովում,– հանգիստ ասաց Ելենան։

–Եվ շատ էլ լավ դառավ, որ խորտակվեց,– սրտանց արձագանքեց Ամալյան։– Դրանց այդպես է պետք։

Ելենան ծիծաղեց և ասաց.

–Չէ, Ամալյա, դու այս աշխարհից չես։ Ես քեզ սիրում եմ հենց այն բանի համար, որ դու այդպիսին ես՝ դյուրահավատ ու սքանչելի։ Իսկ ինչ վերաբերում է ինձ համոզելուն,– շարունակեց նա,– համոզել պետք չէ, չէ՞ որ ես սիրում եմ Ստեփանին, և այն էլ շատ վաղուց, Ամալյա, շատ վաղուց… Այն օրվանից, երբ դեռ հոգին բուն չէր դրել մարմնիս մեջ,– ժպտաց նա։

Միջանցքում տագնապալից հնչեց հեռախոսազանգը։

–Ռաֆայել, վերցրու,– ասաց Ամալյան առանց տեղից շարժվելու։

–Երևի Ստեփանն է,– ուշադրությունը լարելով, սպասողական ասաց Ելենան, ակամայորեն բարձրանալով տեղից։

Ռաֆայելը վերցրեց լսափողը ու քիչ անից միջանցքում լսվեց նրա ձայնը.

–Ալլո… Այո, այո, ես եմ։ Լեոնի՞դ… դու այդտեղ ի՞նչ ես անում։ Ի՞նչ։ Պարզ խոսիր, ո՞վ է զոհվել…

–Ի՞նչ է պատահել,– հյուրասենյակից արագ դուրս գալով միջանցք, վախեցած հարցրեց Ելենան։

Ռաֆայելը չարձագանքեց։ Ծանր շնչելով, նա լարված լսում էր, հետո ասաց.

–Լավ, հիմա գալիս եմ։

–Ռաֆայել, ի՞նչ է պատահել,– անհանգիստ հարցրեց Ամալյան, նույնպես ելնելով միջանցք։

Ռաֆայելը, գույնը լրիվ գցաց, դանդաղ ցած դրեց հեռախոսափողը։

–Ապարատը պայթել է,– խռպոտ ասաց նա, դողացող մատներով հանելով սիգարետը…– Անտոնյանը պայթյունից զոհվել է…

Բոլորի հայացքները քար արտահայտություն ստացան։

–Ես պետք է գնամ,– մի պահ անց ասաց Ռաֆայելը և մոտենալով զգեստապահարանին, հանեց վերարկուն։– Ելենա, մնա մեզ մոտ, մինչև կգանք։

–Շատ լավ։

Դրսում, ջրհորդաններում, շարունակում էր աղմկել անձրևաջուրը։

*******

Մութն ընկավ միանգամից։ Դիմացի շենքերում առկայծեցին առաջին լույսերը։ Աղոտ վառվեցին նաև փողոցային լապտերները, որոնք թույլ լուսավորում էին թաց ասֆալտը, այստեղ- այնտեղ գոյացած ջրափոսերն ու այդ ջրափոսերի վրա մաղող մանրիկ անձրևը։

Ինչպես ծովը, այնպես էլ ամբողջ Բաքուն՝ Բայիլովի բարձունքներից սկսած մինչև Սև քաղաք ու Սև քաղաքից էլ այն կողմ, ընկղմված էին անթափանց մշուշի մեջ, և, մշուշի միջից, ոնց մենավոր փարոս՝ անեզր օվկիանոսում, հեռուստատեսային աշտարակի վրա փայլկտում էին հակաօդավթարաբարձ կարմիր լույսերը։

–Ես գիտեմ, որ դաժան ու անմարդկային է դա,– երկարատև լռությունից հետո շարունակելով մութ սենյակում առաջ ու ետ քայլել, խոսեց Ելենան։– Բայց ես անկարող եմ զսպելու իմ ուրախությունը։ Ես երջանիկ եմ, որ այդ բանը նրան է պատահել։ Տեր աստված, այս ինչի մասին եմ խոսում։ Ես պարզապես խելքս թռցրել եմ երևի… Այո, այո, նրա հետ է պատահել… և ոչ Ստեփանի։

Խոհանոցից անաղմուկ հայտնվելով հյուրասենյակի դռան մոտ՝ Ամալյան զարմանքով նայեց Ելենային։

– Լենա, դու այդ ո՞ւմ հետ ես խոսում,– հարցրեց նա։

–Ոչ ոքի։ Հեռուստացույցն է։

–Բայց ես լսեցի քո ձայնը,– ասաց Ամալյան, միացնելով լույսը։

–Նշանակում է ես ու ես էի խոսում,– արձագանքեց Ելենան։ Նա նստեց բազկաթոռում, լուսամուտի առջև, և, գրադարակից մի գիրք վերցնելով, սկսեց աննպատակ թերթել։– Ո՞վ էր քիչ առաջ զանգում։

–Ռաֆայելն էր, հիվանդանոցից էր զանգում։ Ասաց, որ տան մոտ են արդեն, հիմա կգան։ Անտոնյանի դիակն արդեն բերել են հիվանդանոց։– Նա որոշ ժամանակ լուռ էր, հետո թառանչ քաշեց, շշնջաց.– Սոսկալի է, մի երկու ժամ առաջ խոսում էինք Անտոնյանի մասին՝ որպես կենդանի մարդու, իսկ հիմա նա չկա այլևս։ Գնաց խառնվեց հազար տարվա մեռելներին։

–Ապագա բժշկուհուն վայել չի սենտիմենտալությունը։– Ելենան մի պահ լարված ուշադրությամբ նայեց փողոցին, հետո ասաց.– Գալիս են… երեքով են… Չէ, սպասիր, ոնց որ Եվան էլ նրանց հետ է։

–Ես գնամ թեյ դնեմ,– ասաց Ամալյան կիսաձայն։ -Երևի լրիվ թրջվել են։

Ամալյան շտապեց խոհանոց, իսկ Ելենան մոտեցավ դռանը, բաց արեց այն՝ չսպասելով դռան զանգին, և մի կողմ կանգնած սպասեց։ Սսկված, ցրտից կուչ եկած՝ Եվան, Լեոնիդը, Ռաֆայելը և Ստեփանը մտան տուն։ Լեոնիդը լուռ սեղմեց Ելենայի ձեռքը, կամացուկ ասաց.

– Լենա, դու բոլորովին չես փոխվել։

–Օրերս վատ չեն անցնում , երևի, դրանից է,– բազմիմաստ արձագանքեց Ելենան և անթարթափ նայելով Ստեփանին, որը գալիս էր ամենավերջում, ասաց,– բարի երեկո, Ստեփան։

–Ելենա, երեկոն այնքան էլ բարի չէ,– խուլ արձագանքեց Ստեփանը։

–Տվեք վերարկուները,– ասաց Ելենան, դիմելով բոլորին։

–Ամալյա, թեյի հոգս արա,– կարգադրեց Ռաֆայելը։– Ուղղակի սառել ենք։

–Հիմա, Ռաֆայել, արդեն պատրաստ է,– խոհանոցից արձագանքեց Ամալյան-Մտեք սենյակ, բերում եմ։