Նա ելավ անկողնուց, ոտքերով գտավ հողաթափերը, և գիշերանոցով, որի մեջ հստակորեն գծագրվոում էր նրա վայելուչ փխրուն մարմինը, մոտեցավ լուսամուտին։
Գորշավուն երկինքը քաղաքի վրա մռայլ մաղում էր իր ջրե փոշին, և ամբողջ բակն ու բակից այն կողմ, ասֆալտապատ փողոցը ճարպե փայլ էին ստացել։ Փողոցի ծայրին լուսաֆորը ներկվում էր մեկ կարմիր, մեկ դեղնագույն, մեկ կանաչ, և թաց ասֆալտը շարունակ անդրադարձնում էր այդ գույները։
Եվան՝ բարակ հոնքերով, նուրբ ու կապուտաչ, շեկ մազերով, որ արտակարգ գրավչություն էին տալիս նրա դեմքին, լուսամուտի առջև կանգնած լռին նայում էր դուրս, ուր թաց անձրևանոցներով ու անջրանցիկ թիկնոցներով աշխատանքի էին շտապում մարդիկ. Աշնանային քաղաքն արթնանում էր քնից։
Երրորդ տարին էր, ինչ Եվան ապրում էր այս տանը, սակայն այդպես էլ ոչ մի կերպ չէր կարողանում ընտելանալ ոչ տանը, և ոչ էլ, ավաղ, ամուսնուն։
Խոհանոցից ափսեների ձայն լսվեց։ Մարիամն է՝ մտածեց Եվան։ Ամուսինն արդեն աշխատանքի էր գնացել։ Միշտ այդպես էր. առավոտ շուտ , մինչև վարորդը կգար նրա ետևից, տեղից ելնում, մի գավաթ սուրճ էր խմում, կարագով պանիր-հաց ուտում և մեկնում՝ առանց կնոջն արթնացնելու։ Նա գնում էր քաղաքային փակ լողավազան՝ լողանալու, իսկ այնտեղից՝ ուղիղ մինիստրություն։
Այո, Մարիամն էր։ Նա այտեղ խոհանոցում, հավաքում էր սեղանը։ Մարիամը՝ իր տարիքին անհամապատասխան դյուրահավատ ու եռանդուն, առաջին հարկում էր ապրում։ Ոչ ոք չուներ և վաղուց, մինչև նույնիսկ Եվայի գալը, տանու մարդ էր համարվում այս ընտանիքում, ամեն ինչի հասնում, օգնում էր, և նույնիսկ բավականություն էր ստանում այն բանից, որ ինչպես Եվան, այնպես էլ նրա ամուսինը՝ Դավիթ Ավետովիչը, վստահում են իրեն, վերաբերվում ինչպես հարազատի. նա նույնիսկ առանձին բանալի ուներ, օրվա ուզած ժամին կարող էր գալ և, ինչպես սեփական տանը, անել այս կամ այն գործը։ ''Ձեր ցավը տանեմ, աշխարհը մեծ է, բայց էս մեծ աշխարհում ձեզնից բացի ես ոչ ոք չունեմ,– ամաչելով, քաշվելով ասում էր նա երբեմն։– Առանց ձեզ թող մի օրս չլինի''։ Ի պատասխան՝ Դավիթ Ավետովիչը կատակում էր. ''Շուտով ամուսնացնելու եմ քեզ, Մարիամ։ Մի լավ մարդ եմ ճարել քեզ համար''։ ''Պետքս չի,– թախծական, մեղավոր ժպիտը դեմքին ու մի տեսակ ծեքծեքուն, արձագանքում էր Մարիամը՝ չհամարձակվելով ուղիղ նայել Դավիթ Ավետովիչին,– իմ բաժին մարդը Հիտլերը կերել է''։ Եվ Դավիթ Ավետովիչն ու Եվան, և ամբողջ բակը գիտեին, որ ընդամենը մի քանի օրվա ամուսնացած՝ նրա ամուսնուն տարել էին ռազմաճակատ, որտեղ նա զոհվ՚ել էր Կերչի համար մղված մարտերում։ Մինչև հիմա էլ Մարիամը պահում է նրա նամակները՝ գրված Ղրիմից։
Եվան, դանդաղ շրջվելով լուսամուտից, պարզ, բայց ճաշակով կահավորված ննջասենյակով, որի մի պատը, մինչև առաստաղ, ծածկված էր գրադարակներով՝ դարակներին մեկընդմեջ դրված արձանիկներ, անցավ միջանցք, ուր Մարիամը չոր շորը ձեռքին սրբում էր պատի մեծադիր կլոր հայելին, բարի լույս ասաց նրան և մտավ լոգասենյակ՝ լվացվելու։
Քիչ անց, երբ նա դուրս եկավ այնտեղից՝ խավավոր երեսսրբիչը ձեռքին, Մարիամն արդեն ննջասենյակում էր և ինչ-որ բան էր խոսում այնտեղ։ Ուշադրություն չդարձնելով նրան, Եվան, հայելու առջև կանգնած, սկսեց պուդրել երեսը։ ''Վույ, մեղա քեզ աստված, էս ի՞նչ այլանդակ տեսք ունի,– պարզ լսվեց Մարիամի ձայնը,– էս տեսակ բաներին մարդ էլ փող կտա, կառնի՞…Քանի օր է մաքրում եմ, չի անցնում… Վերցնես ու դանակով մի լավ քերես։ Սպասիր մի հատ հարցնեմ Եվային, մեկ էլ տեսար բարկացավ''։– Եվա…
–Ինձ հե՞տ ես , Մարիամ,– կիսաշրջվելով ննջասենյակի կողմը, հարցրեց Եվան։
–Էս բանի մասին եմ, է, հարցնում,– ձեռքին ինչ-որ արձանիկ՝ առաջ եկավ Մարիամը։– Ասում եմ, ի՞նչ անեմ, չի մաքրվում։ Գուցե քերե՞մ դանակով։
–Ի՞նչը քերեք։
–Չե՞ս տեսնում… Իրենից մի բան չի ներկայացնում հերիք չի, քիթ ու մռութն էլ ներկի մեջ կորած։
–Դա ներկ չի, Մարիամ, ծառի տեսակ է դա։– Եվան կրկին շրջվեց դեպի հայելին։– Իսկ գիտե՞ք քանի տարվա արձան է։ Հարյուր տարվա։
–Ի՜նչ ես ասում,– Մարիամն օրորեց գլուխը, և, արձանիկը դնելով տեղը, սկսեց հեռվից դիտել այն։– Տեր աստված, մի՞թե Դավիթ Ավետովիչը մի բան չի գտել առնելու, որ դա է առել։ Ինչ հնացած բաներ է տեսնում, առնում, տուն է բերում, մի ասող լինի՝ էդ փողերն ինչ՞ ես քոռուփուչ անում։
–Արվեստ շատ է սիրում,– ուշացումով ասաց Եվան և սկսեց իրեն զննել հայելու մեջ։
–Թող սիրի՝ ինչքան սիրտն ուզում է, միայն թե, ասում եմ, մի կարգին բա՞ն չի գտել առնելու, որ դա է առել,– չէր հանգստանում Մարիամը։– Մի տես աչքերը ոնց է չռել։ Վու-ո՜ւյ, պռոշներն էլ հաստ-հաստ՝ ոնց որ սատանա։ Գիշեր ժամանակ մարդու առաջ դուրս գա՝ վախից տեղնուտեղը սիրտը կճաքի։ Տեսնես սրա՞ն էլ է աստված ստեղծել։
Եվան ժպտաց Մարիամի՝ ոչ այն է միամտորեն ասված խոսքերի, ոչ այն է շինծու պարզամտության վրա, և ասաց.
–Մարիամ, դա հենց ինքն աստված է, աֆրիկացիների աստվածը դա է։
Մարիամը, իբր շատ զարմացած, շուրթերն իրար բերեց։
–Ի ծնե էդպիսի աստված տեսած չկամ,– ասաց նա ննջասենյակից,– մի նայիր, ոչ միրուք ունի, ոչ դեմքն է սրբի դեմք… Դրանից ի՞նչ աստված, մեզ նման մարդ է։
–Աստվածները միշտ էլ նման են եղել նրանց, ովքեր իրենց երկրպագել են։
Մարիամն, ի պատասխան, ցանկացավ դարձյալ ինչ-որ բան ասել, սակայն հնչեց հեռախոսազանգը, և նա, մոտենալով հեռախոսին, վերցրեց ընկալուչն ու մի պահ լսելուց հետո, ասաց.
–Բարև, աստծու բարին… Իսկ ամոթ չլինի, հարցնողն ո՞վ է… ի՞նչ։
Եվան տարակուսական նայեց Մարիամի կողմը՝ չկարողանալով կռահել, թե նա ում հետ է խոսում։
–Դե որ էդպես է, մի րոպե կանգնի, կանչեմ։-Մարիմը խոսափողը դրեց փոքրիկ սեղանին և, ասես հույժ կարևոր գաղտնիք էր հաղորդում, կամացուկ ասաց.– Եվա, քեզ են ուզում… Էս ով էր՝ ճանաչել չկարացի։
Եվան, չգիտես ինչու, ինչ-որ անորոշ ու տարտամ զգացումով մոտեցավ հեռախոսին։
Ձայնի մեջ ինչ-որ ծանոթ, հարազատ երանգներ կային, սակայն Եվան միանգամից ճանաչել չկարողացավ։
–Լավ չէ, լավ չէ, սիրելիս, մտերիմներին այդպես շուտ չեն մոռանում,– ասացին հեռախոսագծի մյուս ծայրում։-Աստված չի ների դա քեզ, Եվա։
–Աստված առանց այդ էլ բարեհաճ չէ իմ հանդեպ,-քմծիծաղեց Եվան, միաժամանակ ճգնելով ճանաչել այդ ծանոթ ու անծանոթ ձայնը։
–Մի չարչարվիր, չես ճանաչելու։ Այդպես է, եթե մարդու հիշողության մեջ չես մնացել, ուրեմն հույս մի դիր, թե երբևէ տեղ ես ունեցել նրա սրտում։ Ինչպե՞ս է Ստեփանը։
–Դո՞ւ ես, Լեոնիդ…– վերջապես ճանաչելով խոսակցին, ուրախաձայն ասաց Եվան։-Ներիր, իսկույն ճանաչել չկարողացա։ Ախր, ձայնդ շատ է փոխվել։
–Օդանավակայանում մրսել եմ՝ դրանից է,– արձագանքեց Լեոնիդը։-Այլապես չէի ների քեզ՝ ինձ այդպես ուշ ճանաչելու համար։
–Դու հիմա որտե՞ղ ես լինում։ Լսել եմ, որ ինչ-որ տեղ Արևմտյան Սիբիրում ես։ Պատկերացնո՞ւմ ես, հենց նոր քո մասին էի մտածում։
–Չէ հա։ Ճի՞շտ։
–Ճիշտ։
–Աստված իմ, ինչպիսի երջանկություն։ Շնորհակալ եմ, Եվա։ Շատ ուրախ եմ։ Հա, ճիշտ ես լսել, հիմա էլ այնտեղ եմ, Տյումենի մարզում։
–Եվ ինչպե՞ս են գնում գործերդ։ Գո՞հ ես։
–Չեմ բողոքում։ Գիտե՞ս, ես էն գլխից էլ լավատես եմ եղել։
–Դու բոլորովին էլ չես փոխվել, Լեոնիդ։
–Դա քեզ թվում է, Եվա։ Ժամանակն իր ավերածություններն անում է. քունքերս վաղուց ճերմակել են։
–Ոչինչ, դա տղամարդուն ավելի է գեղեցկացնում։
–Ճի՞շտ,– ծիծաղեց Լեոնիդը։– Գիտե՞ս, տղամարդուն մի հասարակ հաճոյախոսություն հերիք է, որ նա իսկույն կորցնի իրեն։ Բայց դե, փառք աստծո, ես այդպիսի տղամարդկանց թվին չեմ պատկանում։
–Դու ինչքա՞ն ես մնալու այստեղ,– հարցրեց Եվան որոշ դադարից հետո։– Շատ կուզենայի տեսնել քեզ։
–Երևի մի շաբաթ։ Նավթահանության հարցերին վերաբերող խորհրդակցության են կանչել։ Կլինենք նաև մի շարք գործարաններում ու նավթահանքերում։ Լսիր,– ինչ-որ բան մտաբերելով, հանկարծակի ասաց Լեոնիդը,-ասում են քո Ստեփանը մեծ խորությունների վրա ներշերտային ճնշումների չափման նոր ապարատ է հնարել։ Դու գիտե՞ս, թե դա մեզ ինչքան է պետք այնտեղ, Հյուսիսում։
Եվան մի պահ լուռ էր, նա ինքնաբերաբար մոտ քաշեց բազկաթոռը, նստեց։
–Ի՞նչ պատահեց քեզ,-անհանգիստ հարցրեց Լեոնիդը։– Ինչո՞ւ հանկարծ լռեցիր։
–Ոչինչ… Եվան հապաղեց։– Իսկ դու որտե՞ղ ես կանգ առել։ Ձերոնք, գիտեմ, տեղափոխվել են Մոսկվա։
–''Ապշերոն'' հյուրանոցում։ Հենց նոր եկա, վերարկուս նույնիսկ չեմ հանել։ Ստեփանը տա՞նը չի, ինչ է։
–Դու վաղո՞ւց է, ինչ նրա հետ նամակագրական կապ չունես։
–Մենք նրա հետ երբեք էլ նամակագրություն չենք ունեցել,-ձայնի մեջ տարակուսանք՝ ասաց Լեոնիդը։– Իսկ ի՞նչ է։
–Լեոնիդ, հասկանու՞մ ես… Մենք, ախր, միասին չենք ապրում։
–Ինչպե՞ս թե՝ միասին չենք ապրում։ Իսկ ինչո՞ւ Ելենան չասաց։ Քո հեռախոսի համարը նա տվեց ինձ։ Զարմանալի է։ Բայց… Ազնիվ խոսք, իմ մտքով երբեք չէր անցնի, որ կարող եք նման բան անել։ Այ քեզ նորություն։ Լսիր, իսկ ինչո՞ւ հանկարծ այդպես եղավ։ Եվ վաղո՞ւց եք բաժանվել։
–Երեք տարի առաջ։– Եվան խոր շունչ քաշեց։– Ծիծաղելի է, չէ՞, ընդամենը մի տարի ենք միասին ապրել։
–Դու հիմա, ինչ է, մենա՞կ ես ապրում, թե՞… ամուսնացել ես։
–Ամուսնացել եմ: Անտոնյանի հետ եմ ամուսնացել։
–Պարզ է… Սպասիր, ի՞նչ Անտոնյան։ Ազգանունը ոնց որ ծանոթ է։
–Այո, այո, այն նույն Անտոնյանի, որ տասը տարի առաջ ''երկուներ'' էր նշանակում քեզ նյութադիմադրությունից։ Նա հիմա արդյունաբերության մինիստրության գյուտարարական բաժինն է գլխավորում։
–Սպասիր, Դավիթ Ավետովիչի հե՞տ,– բացականչեց Լեոնիդը։-Ախր նա ծեր է… Թյու, այս ինչեր եմ դուրս տալիս, ներիր, խնդրում եմ, ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչ եմ խոսում… Ինձ հետ երբեմն այդպիսի բաներ պատահում են։
–Դու իրավացի ես, Լյոնյա,-անտարբերությամբ ասաց Եվան և շարունակեց նույն տոնով,-ներողություն խնդրելու այստեղ ոչինչ չկա, նա իրոք ծեր է արդեն, շուտով վեց տասնյակը լրանում է։
Հեռախոսագծի մյուս ծայրում լռություն տիրեց, հետո Լեոնիդն ասաց.
–Ոչ, Եվա, ինչպես մեծագույն մի մարդ է ասել՝ ինչ-որ բան, ինչ-որ տեղ սխալ է։
–Սխալ ոչինչ չկա, Լեոնիդ, ըստ երևույթին, կյանքն իր օրենքներն ունի, և մենք երբեմն հլու հպատակվում ենք այդ օրենքներին՝ անկարող որևէ կերպ դիմակայելու։
–Ոչ, Եվա, այստեղ անպայման ինչ-որ բան կա…
Լռություն։
–Դու նույնիսկ չվիրավորվեցիր, որ ես նրան ծեր կոչեցի։
Լռություն։
–Քեզ ու Ստեփանին ինչ-որ բա՞ն է պատահել։
Նորից լռություն։
–Հըմ, Անտոնյանի հետ ես ամուսնացել ուրեմն,-Լեոնիդն ասես ոչ թե Եվայի հետ էր խոսում, այլ ինքն իրեն բարձրաձայն մտորում էր։ – Խոստովանիր, Եվա, ես հո լավ գիտեմ. քո սիրասուն հայրիկի մատը խառն է այս գործում։ Այդպես է, չէ՞…
Եվայի լռությունն ընդունելով որպես համաձայնության նշան, Լեոնիդը շարունակեց.
–Այո, ես այդպես էլ գիտեի, որ նա քո կյանքը երբևէ շուռ կտա իր ուզած ձևով։ Տղաներից ով էր՝ չեմ հիշում, գրել էր, որ նրան, իբր, բանտարկել են։ Դա ճի՞շտ է։
–Այո, -ասաց Եվան նույն անտարբերությամբ,-կոշկի ֆաբրիկայում խոշոր հափշտակում էր եղել, դրա համար։ Նա այտեղ գլխավոր հաշվապահ էր։
–Ինչպես չէ, հիշում եմ։ Նրա լուսանկարը երկար ժամանակ փակցված էր ֆաբրիկայի պատվո տախտակին։ Հիշում եմ, թե Ստեփանն ինչպես էր հպարտանում դրանով, իսկ Ռաֆայելը ծիծաղում էր նրա պարզամտության վրա։
–Շուտով ազատվում է բանտից,– հենց այնպես ասաց Եվան, լսափողը մի ականջից փոխադրելով մյուսը։
–Լրացե՞լ է ժամկետը։
–Ոչ, օրինակելի վարքի համար ժամանակից շուտ բաց են թողնում։
–Հետաքրքիր անձնավորություն էր, իհարկե,-որոշ լռությունից հետո ասաց Լեոնիդը մյուս կողմում։-Ոչ հեռու անցյալում, հիշում եմ, քննությունների օրերին հավաքվում էինք ձեր ամառանոցում… Հրաշք ամառանոց էր, մնո՞ւմ է դեռ, թե ծախել եք։
–Բռնագրավել են,– անվրդով արձագանքեց Եվան։
–Ի՞նչ ես ասում։ Ափսոս… Հիշում եմ, հավաքվում էինք ձեր ամառանոցում,– շարունակեց Լեոնիդը,– և հայրիկդ կյանքի իմաստությունների այբբենը խցկում էր մեր գլուխը. ''Փողը ջրի նման է, ինչքան շատ ես խմում, էնքան շատ ես ծարավանում,– ասում էր,– իսկ առանց փող կյանքը, իմացեք, կյանք չի, լավ մարդ սիրտ չունենա, քան փող։ Ախր, պիտի փող չլինի, չէ՞, ասում էր, որ կարողանաս կուլտուրական կյանքով ապրես''։ Թե որն է նրա ասած այդ կուլտուրական կյանքը, մինչև հիմա էլ հասկանալ չեմ կարողանում։
–Դա նրա ոսկե երազանքն էր։
–Իսկ ձեր գործը սկսվել է, ինչպես ենթադրում եմ, այսպես. ներիր, որ քո հայրիկի մասին այս ձևով եմ խոսում, այլ կերպ չեմ կարող։ Քո ծերուկը չափազանց մեծ հույսեր էր կապում Ստեփանի գերազանցիկության դիպլոմի հետ՝ համոզված, որ փայլուն ապագա է սպասում նրան առաջիկայում։ Իսկ Ստեփանը հրաժարվեց ամեն ինչից և գնաց նավթահանքեր՝ որպես շարքային ինժեներ։ Եվ, իհարկե, երեկոյան տուն էր գալիս մազութոտ շորերով։ Ասված խոսք է, լավ փեսա ունեցար, աղջկադ հետ տղա էլ ունեցար, վատ փեսա բաժին ընկավ՝ կորցրիր նաև աղջկադ։ Եվ սիրասուն հայրիկդ, քեզ չկորցնելու համար, որոշում է փրկել՝ իրեն յուրահատուկ միջոցներով բաժանելով քեզ անհեռանկարային Ստեփանից ու ամուսնացնելով նյութապես ապահով ու անուն հանած մի ծերուկի հետ, որին դու պետք էիր ինչպես արեգակի տաք ճառագայթ՝ կարող գոնե մի ակնթարթ ջերմացնելու միայնակ, անուրախ ծերության ու տիեզերական ցրտության նախաշեմին պաղող նրա սիրտը։ Ընդհանուր առմամբ, նրան հասկանալ կարելի է։ Բայց ահա քեզ…
–Հերիք է, – աղերսեց Եվան։-Հերիք է, Լեոնյա, խնդրում եմ։
–Ուրեմն, ճի՞շտ եմ կռահել։ Ինչ արած, ներիր,– ասաց Լեոնիդը ներողամտորեն։– Եվ մի բարկացիր, սիրելիս, ես հենց այնպես եմ հարցնում։
–Էլ ի՞նչ ես ուզում՝ հարցրու, ես պատրաստ եմ պատասխանելու քո բոլոր հարցերին, ինչքան էլ որ դժվարամարս լինեն դրանք։
–Դժվարամարս հարցեր նույնպե՞ս լինում են։
–Այն էլ ինչպե՜ս։ Լինում են այնպիսի հարցեր, որ չգիտես նույնիսկ, թե ինչպես պատասխանես։ Քո հարցն էլ այդպիսին է, Լեոնիդ։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա որևէ մեկին ոչ մեղադրելու, և ոչ էլ որևէ մեկի առջև արդարանալու մտադրություն ունեմ։ Գիտե՞ս, մի երկու օր առաջ քաղաքային թերթի խմբագրությունից ինչ-որ թղթակից էր եկել մեր մոտ՝ ակնարկ գրելու Անտոնյանի մասին։ Նստել, զննում էր պատին կախված նկարները, գրադարակներն էր դիտում։ – Գրքերը բաժանորդագրությա՞մբ ենք ստանում, հարցրեց։ -Այո, ասացի, ամուսինս է բաժանորդագրվել։-Իսկ նկարնե՞րը, հարցրեց նա։– Նկարները նույնպես նա է ձեռք բերել, ասացի։– Արձանիկները նույնպե՞ս, հարցրեց։ -Արձանիկները նույնպես, պատասխանեցի։– Իսկ դո՞ւք, հարցրեց այդ թղթակիցը։– Ե՞ս… Դա էական չէ, ասացի, ես երիտասարդ տանտիրուհի եմ, կարողանում եմ բարեհամբույր ժպտալ, ճաշակով հագնվել, ինտելեկտուալ մթնոլորտ ստեղծել ամուսնուս ստեղծագործական արգասավոր աշխատանքի համար։ Նա այդպես էլ գրի առավ իր ծոցատետրում՝ մեզ դիմավորեց երիտասարդ տանտիրուհին, իսկ ահա երիտասարդ տանտիրուհու անունը այդպես էլ չհարցրեց։ Տեքստին չէր բռնում երևի։ Այդ էր պակաս, որ բռներ, ինչպես կարելի է, ակնարկն, ախր, նավթային խոշորագույն ինժեների ու գյուտարարի մասին է։– Եվան քրթմնջաց, ասաց։– Ահա քեզ ինտելեկտուալ մթնոլորտ։ Երեկ չէ մյուս օրը փողոցում պատահաբար հանդիպեցի Ելենային։ Նա քեզ չասա՞ց այդ մասին։
–Մենք շատ կարճ խոսեցինք, Եվա, նա աշխատանքի էր շտապում, պայմանավորվեցինք հետո հանդիպել։
–Նա մինչև հիմա էլ սիրում է Ստեփանին և, իմիջիայլոց, նրա պատճառով է, որ չի ամուսնացել։ Գիտե՞ս, թե ինչ ասաց նա ինձ. -Կար ժամանակ, ասաց, ինստիտուտի բոլոր աղջիկներս նախանձում էինք քեզ. անհասանելի էիր դու՝ և ցնցուն գեղեցկությամբ, և թովչանքով, և զվարթ բնավորությամբ։ Որտե՞ղ ես թողել աստվածային այդ շնորհները։ -Ես ինքս էլ չգիտեմ, թե որտեղ եմ թողել։ Եվ ո՞վ է դրանում մեղավոր՝ նույնպես չգիտեմ։
–Եթե ես քսան տարեկան լինեի, հաստատ կասեի՝ դու։ Բայց արդեն երեսունհինգն անց եմ, տարիքս պարտավորեցնում է։
–Հույս ունեմ, որ մենք դեռ կզրուցենք, և ժամանակ կունենանք որոշ պրոբլեմների մութ կողմերը պարզաբանելու։ -Դու անպայման զանգիր, լա՞վ,– ասաց Եվան։
–Անպայման։ Բոլոր կուրսեցիներին, ովքեր այստեղ են, կուզենայի տեսնել։ Եվ առաջին հերթին պարզ է, Ստեփանին։ Իսկ նրան որտե՞ղ կարելի է տեսնել։
–Անտոնյանի հետ՝ նույն լաբորատորիայում,– անփութորեն ասաց Եվան։
–Ի՞նչ,– Լեոնիդն այնպես գոռաց, որ Եվան ակամաբար լսափողը մի կողմ քաշեց ականջից։– Ի՞նչ ասացիր։
–Անտոնյանի հետ ՝ նույն լաբորատորիայում,– պատասխանեց Եվան նախկին հանգիստ տոնով։
–Թվում է ևս մի քանի րոպե, և ես կթռցնեմ խելքս։ Լսիր, ձեզ մոտ այս ինչե՞ր են կատարվում։ Նրանք, ինչ է, միասի՞ն են աշխատում։ Նույն լաբորատորիայո՞ւմ։
–Այո, միևնույն ապարատի ստեղծման վրա, որի մասին քիչ առաջ ասացիր։
–Պարզ է,– անորոշ արձագանքեց Լեոնիդը։– Սպասիր, ի՞նչն է պարզ… Ես ոչինչ չհասկացա… Պատկերացնում եմ, թե ինչ վիճակում են աշխատում՝ կասկածամիտ ու հետաքրքրասեր հայացքների տակ։
–Երբ նրանք միասին են, կողմնակի անձանց մուտքը լաբորատորիա խստիվ արգելված է։ Նույնիսկ ինստիտուտի դիրեկտորն իրավունք չունի մտնել այնտեղ։ Դու մեր կուրսի Ռաֆայելին չես մոռացել, չէ՞։
–Այդ էր պակաս, որ մոռանայի։
–Դու նրան հասարակ մարդ չկարծես, հա, նա հիմա Ռաֆայել Աղասիևիչ է, նավթաքիմիական պրոցեսների ուսումնասիրման ինստիտուտի դիրեկտոր ու դեպուտատ։
–Արժանի է, Ռաֆայելը հոյակապ տղա է։
–Իմիջիայլոց, այդ նա է բոլորին արգելել մտնել լաբորատորիա։
–Ինչ է, որոշել է խնայե՞լ երկուսի ինքնասիրությունը։ Ռաֆայելից դա սպասելի է։ Դե լավ է, Եվա, ես կզանգեմ։ Ցտեսություն։
–Ցտեսություն, Լյոնյա,– արձագանքեց Եվան, դրեց խոսափողը և ասես դեռևս զրուցում էր Լեոնիդի հետ, բարձրաձայն ասաց.– Գուցե և վաղը կամ մյուս օրն անցնեմ ինստիտուտ, վաղուց չեմ տեսել Ստեփանին։
Նա բարձրացավ տեղից ՝ քիչ առաջվա տարտամ ու անորոշ տագնապը հոգում, և գնաց խոհանոց։
Մարիամը գազօջախի վրա սուրճ էր պատրաստում. սուրճի բուրմունքը տարածվել էր ընդարձակ խոհանոցում։
–Խոսեցիր պրծա՞ր,-ասաց Մարիամը, սրճամանը դնելով սեղանին։-Էդ ո՞վ էր։
–Ինստիտուտում միասին ենք սովորել։-Եվան սառցարանից յուղ ու պանիր հանեց։– Մյուս տղաների պես՝ նա նույնպես սիրահարված էր ինձ։ Նույնիսկ մեր ընկերուհիներից մեկին՝ Ելենային, ասել էր՝ եթե Եվան մի քանի երեխա էլ ունենար և համաձայներ ինձ հետ ամուսնանալ, ես, առանց վայրկյան անգամ մտորելու, կառնեի նրան… Իսկ ես Ստեփանին էի սիրում։
–Գիտե՞ս ինչ կա, Եվա,– սկսեց Մարիամը, և Եվան հասկացավ, որ Մարիամը հիմա կսկսի քարոզ կարդալ իր գլխին։ Նա քմծիծաղեց և ասաց.
–Չգիտեմ, եթե ասեք, կիմանամ։
–Էն եմ ուզում ասել, որ, թող աստված ների, բայց ականջիս մի ծերովը լսեցի քու խոսակցությունն ու պիտի ասեմ քեզ, որ էդ զրուցը էնքան էլ իմ սրտովը չի։
–Օրինակ, ի՞նչը,– հարցրեց Եվան, իր շողշողուն, գեղեցիկ աչքերը հառելով նրան։
–Էն, որ էդ Ստեփանին պիտի հանես մտքիցդ։
–Իսկ եթե չե՞մ կարող։
–Պիտի կարաս։ Մարդ ունես ու էն էլ հասարակ մարդ չի, այլ անունավոր, հարգված մարդ։ Չի խմում, ման չի գալիս։ Է՞լ ինչ ես ուզում։
–Չգիտեմ, Մարիամ,– ուսերը թոթվեց Եվան։– Ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչ եմ ուզում ու չգիտեմ, թե ինչ անեմ։
–Ի՞նչ պիտի անես։ Ոչ մի բան էլ չպիտի անես, օրինավոր կնկան վայել պիտի պահես քեզ։ Բա ոնց… Քանի որ մարդու ես գնացել, նրա անունը բարձր պիտի պահես։ իսկ ինչ մնում է նրան, որ ծեր է, ժամանակին պիտի մտածեիր, հո աչքերդ փակած չի՞ եղել։
–Փակած է եղել,– հառաչանքով արտաբերեց Եվան, մոտ քաշելով կավե գավաթիկը։– Նոր եմ խելքի գալիս։
–Մարդու արածը գետնով չեն տա,– գլուխն օրորեց Մարիամը։– Չի կարելի։ Քեզ համար ինչ ասես, անում է, ոչ մի բան չի ափսոսում։ Շորերն ինչ է, էն էլ չի տալիս լվանալու։ Բա էդպիսի մարդուց անգոհ կլինե՞ն։ Խաղ ու պարով ապրիր քեզ համար և ոչ մի բանի մասին մի մտածիր։ Մի ուրիշը քո տեղ գիտե՞ս ինչ կաներ. մեկը կուտեր, մեկն էլ մտաղ կտար էդ տեսակ բախտավորության համար։ Բա որ Դավիթ Ավետովիչը ողորմածիկ հորս նման լիներ, աստված արքայություն տա նրան, էն ժամանակ ի՞նչ կանեիր, հը՞։
–Վա՞տն էր։
–Էնքան վատն էր, որ մերս երեսուն տարի ապրեց հետը ու էդ երեսուն տարվա մեջ օր չկար, որ անեծք չտար կամ նրան, կամ էլ իրեն։ Իր բախտն էդ էր, ի՞նչ կարող էր անել։
–Ծեծո՞ւմ էր նրան։
–Բա ինչ, ծեծում էր։ Ու մենակ էդ չէր, էնպիսի խոսքեր էր ասում, որ ծեծից վատ էր։
–Բա էլ ինչո՞ւ էր ապրում հետը։
–Բա ի՞նչ աներ,– զարմացավ Մարիամը։– Հո չէ՞ր գնալու բողոքի։ Շուն-գել՝ իրա մարդն էր, ընկել էր, պիտի կրեր իր ծանր խաչը։ Նամուսի հարց կա մեջը։
–Կյանքը մի անգամ է, ախր, տրվում, Մարիամ,– հոգոց հանեց Եվան։
–Մի անգամ է տրվում, ճիշտ է, բայց էդ մի անգամը էնպես պիտի ապրես, որ բարեկամ ու թշնամի չծիծաղեն վրադ։
Եվան լուսամուտից նայեց դուրս։ Դրսում շարունակում էր նույն մանր, մելամաղձոտ անձրևը։ Լուսաֆորի մոտ, թաց ասֆալտի վրա, մերդ ընդ մերթ արտացոլվում էին մեքենաների շողշողուն նիկելները։
–Չեմ հասկանում, Մարիամ, ոչինչ չեմ հասկանում,– գլուխը անզոր ցնցեց Եվան։– Արժե՞ր, որ նա, հանուն ինչ-որ պայմանականությունների, խավարեր իր ամբողջ կյանքը։
–Գուցե և չարժեր, ես էդ բանը նրա համար եմ ասում, որ Դավիթ Ավետովիչը միանգամայն ուրիշ մարդ է։ Էնպես որ, էդ ախմախ մտքերը հանիր գլխիցդ։
Դռան մեջ փափուկ չրխկաց փականքը, հետո բացվեց դուռը, և Դավիթ Ավետովիչը՝ փոստարկղից հանելով թերթերը, մտավ ներս։ ''Դավիթ Ավետովիչն է,– ցածր ձայնով ասաց Մարիամը տեղից ելնելով։– Ինչո՞ւ էսքան շուտ է վերադարձել''։
–Բարև, Եվա,– ասաց Դավիթ Ավետովիչը։ Ձեռքին ինչ-որ փաթեթ կար, նա այդ փաթեթն ու թերթերը դրեց հեռախոսասեղանին և, հանելով վերարկուն, տվեց Մարիամին։– Դու այսօր ոնց որ մի տեսակ ես, որևէ բա՞ն է պատահել։
Եվան ժխտողաբար տարուբերեց գլուխը։
–Դե, ես գնամ, հետո կգամ,– ասաց Մարիամը։
Անցավ մի քանի վայրկյան, և դուռը անաղմուկ ծածկվեց նրա ետևից։
–Մի թաքցրու, գուցե մի բա՞ն է պատահել։
–Ոչ, իսկ ի՞նչ պիտի պատահի,– ուսերը թոթվեց Եվան։
–Դե, լավ է։ Մի տես ինչ եմ բերել։– Դավիթ Ավետովիչը փաթեթը բաց արեց և Նեֆերտիտիի արձանիկը դրեց սեղանին։– Գեղեցիկ ընդօրինակություն է, չէ՞։ Մի հնահավաքից առա, այն էլ սարսափելի թանկ գնով։ Դո՞ւր է գալիս քեզ։
–Հրաշալի է։ Հավանաբար, հիմարություն կլինի, եթե ասեմ, որ նա շատ մոդայիկ շուրթեր ունի՝ իսկը Սոֆի Լորենի շուրթերը, բայց դա իրոք այդպես։
–Եվա, ամեն ինչ վերադառնում է ի շրջանս յուր։ Կամ ինչպես արևելքում են ասում՝ քարավանը երեկոյան վերադարձավ այնտեղ, որտեղից դուրս էր եկել առավոտյան։ Այնուամենայնիվ, մայր բնության հնարավորությունների պաշարը սուղ է։ Մի ինչ-որ երեքուկես հազար տարի անց այն սկսել է նորից կրկնել իրեն։
–Դավիթ Ավետովիչ, դուք շատ անհմուտ կերպով եք արդարացնում իմ անբարեկրթությունը։
–Ընդհակառակը, քո դիտողությունը հակադարձն է ապացուցում։
–Պետք չէ, Դավիթ Ավետովիչ։ Դուք մինչև ե՞րբ պետք է ինձ վերաբերվեք ինչպես մանկապարտեզի երեխայի։ Դուք չե՞ք մտածում այն մասին, որ վերջիվերջո դա կարող է ձանձրացնել ինձ։
–Քեզ ի՞նչ է պատահել, Եվա։
–Ոչինչ, մի թղթակից էր եկել, նրա հետ ունեցած խոսակցությունն է ազդել ինձ վրա։
–Ի՞նչ թղթակից։
–Երեկ չէ, մյուս օրն էր, մոռացել էի ձեզ ասել։ Եկել էր ձեր մասին ակնարկ գրելու։ Ես նրան թելադրեցի ակնարկի սկիզբը, սակայն նրան, չգիտես ինչու դուր չեկավ։
Դավիթ Ավետովիչը նրա ասածի մեջ մարտահրավեր զգաց։
–Եվ ի՞նչ էիր թելադրել,– ընդունելով այդ մարտահրավերը, ասաց նա։
–Բարեհամբուր ժպիտը դեմքին մեզ դիմավորեց երիտասարդ տանտիրուհին՝ հանրահայտ ինժեների հավատարիմ ընկերուհին… կամ նման մի բան։ Հիմա չեմ հիշում։
–Հիշում ես,– հաստատուն ասաց Դավիթ Ավետովիչը։
–Նշանակում է՝ չեմ ուզում ասել։ Ի միջի այլոց, նա չի՞ զանգել ձեզ։ Ասաց, որ ձեզ գտնել չի կարողանում, այնինչ ակնարկն արդեն պլանավորված է։
–Զանգել է..– անուշադիր ասաց Դավիթ Ավետովիչը։– Երկու ժամից հետո շտապ թռչում եմ Մոսկվա։ Վաղը չէ մյուս օրը կվերադառնամ, և մենք կշարունակենք սկսված վեճը։
–Դավիթ Ավետովիչ, իսկ չե՞ք ասի, երբ է ձեր ապարատի փորձարկումը,– միանգամից անսպասելի հարցրեց Եվան։
Դավիթ Ավետովիչը մի պահ ուշադիր նայեց Եվային՝ ձգտելով ըմբռնել նրա ասածի իմաստը, հետո կամացուկ ասաց.
–Դա ոչ թե իմ, այլ Ստեփանի ապարատն է։
–Ի՞նչ տարբերություն,– ասաց Եվան,– միասին եք աշխատում։
–Վաղը չէ մյուս օրը կվերադառնամ Մոսկվայից և անմիջապես կսկսենք։
Եվան մի կարճ ժամանակ լուռ էր, մտքերի մեջ խորասույզ։
–Իսկ դա ճի՞շտ է, որ Ստեփանը ձեզ հրավիրել է այդ փորձարկմանը,– կրկին հարցրեց նա։
–Գործը մնում է գործ, Եվա,– հանգիստ պատասխանեց Դավիթ Ավետովիչը։– Եվ այն հազվադեպ է հաշվի նստում մեր զգացմունքների հետ։
–Զգացմունքների՞,– աչքերը կկոցեց Եվան։– Մի՞թե որևէ զգացմունք ունեք Ստեփանի հանդեպ։ Անբարեհաճության կամ ատելության զգացմունք երևի։
–Ոչ, ավելի շուտ հակառակը։
–Նույնիսկ այդպե՞ս։ Իսկ նա՞ ձեր հանդեպ։
Դավիթ Ավետովիչը դարձյալ նայեց Եվային՝ ոչ մի կերպ չկարողանալով ըմբռնել, թե նա ուր է տանում խոսքը։
–Այդ մասին երբեք չեմ մտածել,– վերջ ի ջերջո ասաց նա, նայելով ժամացույցին։– Բայց, կարծում եմ, որ սկզբնական շրջանում մեր հարկադրական հանդիպումները և նրան, նմանապես և ինձ, իհարկե, առանձնահատուկ ուրախություն չէին պատճառում։ Պարզապես այդ բանի հետ պետք էր հաշտվել, քանի որ ես եմ զբաղվում գյուտարարության հարցերով, ինչ ուզում է որ լինի, մեր ճանապարհները, միևնույն է, պետք է հատվեին մի կետում։ Իսկ ինչո՞ւ հանկարծ դա հետաքրքրեց քեզ,-հարցրեց Դավիթ Ավետովիչը։– Չէ՞ որ կես տարի է արդեն, ինչ մենք աշխատում ենք միասին, և դու ոչ մի անգամ չես տվել նրա անունը։ Համենայն դեպս, ես չեմ լսել։ Խոսիր, Եվա, ես վաղուց եմ սպասում այդ խոսակցությանը։
–Գիտեմ, որ սպասում եք և ափսոս, որ ինքներդ չսկսեցիք այն։
–Մեծ դժբախտություն չէ, հաշվիր, որ ես եմ սկսել։
–Ոչ, Դավիթ Ավետովիչ, մեծ դժբախտություն է,– ասաց Եվան անզիջում տոնով ու միանգամից նրա դեմքը պարուրվեց շիկնանքով։– Դուք լավ գիտեք, որ ես մինչև այսօր էլ սիրում եմ Ստեփանին, որ, ենթարկվելով հորս համառ պահանջներին, ես բաժանվեցի Ստեփանից և ամուսնացա ձեզ հետ։ Դուք դա լավ գիտեք… Իսկ այն շորեղենը, որ անվերջ գնում եք ինձ համար… Մի՞թե կարծում եք, թե դա ի վիճակի է որևէ բան փոխելու։ Ոչ։
Իր վրա զգալով Դավիթ Ավետովիչի կենտրոնացած հայացքը, Եվան կտրուկ շրջվեց նրա կողմը։
–Այո, դուք շատ լավ գիտեք,– շարունակեց նա։– Ես հո տեսնում եմ, թե ինչպես եք ատում ինձ՝ իմ այս խոսքերիս համար, Դավիթ Ավետովիչ, դուք դա անկարող եք թաքցնել։
–Եվա…
–Պետք չէ, պետք չէ, Դավիթ Ավետովիչ, դուք շատ լավ գիտեք, որ դա ճշմարտություն է։ Ես այս խոսակցությունը բացեցի ոչ նրա համար, որպեսզի սկսենք վիճել, ինչպես ինքներդ բարեհաճեցիք արտահայտվել։ Ձեզ համար հավանորեն ծանր կլինի լսել դա, սակայն մենք այլևս չենք կարող միասին ապրել, հասկանու՞մ եք, ես այլևս չեմ կարող այսպես շարունակել։ Ես ուզում եմ կրկին վերադարձնել այն ամենը, ինչ կորցրել եմ ինչ-որ ժամանակ։
Դավիթ Ավետովիչի այտամկանները ձգվեցին, ռունգերը դողացին։
–Եվ ինչպե՞ս ես ուզում անել դա,– երկար դադարից հետո հարցրեց նա խզված ձայնով։
Եվան հուսահատ տարածեց ձեռքերը։
–Աստված իմ, ախր, ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչպես։– Նա կծեց շուրթերը՝ հեծկլտոցը զսպելու համար, և, մոտենալով լուսամուտին, ճակատը սեղմեց սառը ապակուն։
Դավիթ Ավետովիչը, չիմանալով անելիքը, գնաց-եկավ երկար միջանցքով, հետո, հանկարծակի կանգ առնելով, ասաց.
–Մոռացել էի, հեռագիր կար քեզ։
–Ի՞նչ հեռագիր,– արագ շրջվելով, հարցրեց Եվան։
–Փոստարկղում էր։– Նա թերթերի արանքից հանեց հեռագիրը և այդպես հեռավորության վրա պարզեց Եվային։
–Կարդացեք,– ցածր ասաց Եվան։
Դավիթ Ավետովիչը աչքի անցկացրեց հեռագիրը, հետո բարձրաձայն կարդաց. ''Ազատագրվել եմ։ Վաղաժամ։ Քսանյոթին կլինեմ տանը։ Համբուրում եմ։ Հայրիկ''։
–''Քսանյոթին կլինեմ տանը'',– մեքենայորեն արձագանքեց Եվան, դարձյալ շրջվելով դեպի լուսամուտն ու ճակատը սեղմելով ապակուն։
–Բոլորովին չի երևում, թե հեռագիրն ուրախացրեց քեզ։
–Իսկ ինչո՞ւ չէ,– խոսեց Եվան, առանց դեմքը սառցասառն ապակուց հեռացնելու։– Ուրախացիր, դստրիկ, հորդ ազատել են բանտից։ Իսկ մի՞թե դուք ուրախ չեք, Դավիթ Ավետովիչ, չէ՞ որ ձեր աներն է գալիս։ Հրաշալի է։ Շարունակենք գրել. ''Բարեհամբուր ժպիտը դեմքին՝ մեզ դիմավորեց երիտասարդ տանտիրուհին…''– Նա ձեռքերով ծածկեց դեմքը և արցունքներն անարգել հորդեցին այտերն ի վար։
*******
Առավոտյան, ինստիտուտի անցաթողման պահատնակով անցնելիս, Ստեփանը դեմառդեմ հանդիպեց Ռաֆայելին, բարևեց ու անցավ՝ առանց կանգ առնելու։ Չգիտես ինչու, Ստեփանին թվաց, թե Ռաֆայելը սաստիկ մտահոգ տեսք ուներ։ Հասնելով լաբորատորիա, որը տեղավորված էր ինստիտուտի առաջին հարկում, նա ուշացումով մտածեց այն մասին, որ զուր տեղը չհարցրեց ընկերոջ տրամադրությունը։ Որոշ ժամանակ անց, Ռաֆայելն ինքը եկավ Ստեփանի մոտ և բոլոր կողմերից մի առժամանակ ուշադիր զննելով ապարատը, հանկարծ ասաց.
–Լսիր, ամբողջ գիշեր չեմ քնել, գիտե՞ս։
–Ինչո՞ւ,– հարցրեց Ստեփանը։-Պրեֆերանսո՞վ էիր զբաղված։-Այո, տարվեցի մինչև վերջին կոպեկը։ Լսիր, երևի կարգն է այդպես, հա՞, որ բարեկամներդ քեզ հիշեն միայն այն ժամանակ, երբ դու իրենց պետք ես։-Նոր բան ունես ասելու, թ՞ե դա է,– հարցրեց Ստեփանը առանց աշխատանքն ընդհատելու։-Հասկանալի բան է, որ մարդուն ևս յուրահատուկ է ինքնապաշտպանության բնազդը… Ընկնելով դժբախտության մեջ, նա ձգտում է այնտեղից ինչքան կարելի է անվնաս կերպով դուրս գալ։ Բայց իմ այդ տիպը…– Ռաֆայելը հուսահատությամբ օրորեց գլուխը։– Լսիր, Ամալյայի հետ որոշել էինք թատրոն գնալ, պետական քննությունների պատճառով երկու ամիս է ոչ մի տեղ չենք գնում՝ նույնիսկ կինո, մեկ էլ տեսանք եկան։ Տնով-տեղով հյուր են եկել, թեկուզ մինչև այդ պատկերացում անգամ չենք ունեցել նրանց գոյության մասին։ Աշխարհում անգրագետ մարդուց խորամանկը չկա։ Որ տեսնեիր ինչ լեզու էին թափում։ Իսկ հետո պարզվեց, որ օգնություն է պետք։ Պահեստում, որտեղ այդ բարեկամ կոչեցյալս աշխատում է, մեծ պակասացում է եղել, գործը տվել են դատախազություն։ Երդում էր ուտում բոլոր սրբությունների անուններով ու տղաների արևով, որ, իբր, ինքը ոչ մի բանում մեղավոր չի և խնդրում էր, որպեսզի ես, իբրև շրջանում, այսպես ասած, ճանաչված մարդ, որևէ կերպ ազդեմ դատախազի ու քննիչի վրա։
–Հետո՞,– հարցրեց Ստեփանը։
–Ես, իհարկե, նրա ոչ մի խոսքին էլ չհավատացի։ Գիտես ինչո՞ւ։ Ավազակի դեմք ուներ։
–Իսկ ինչպիսի՞ն է լինում ավազակի դեմքը։ Գաղափար անգամ չունեմ։
–Ուրեմն բախտդ բերել է,– ասաց Ռաֆայելը շինծու ծիծաղով։
–Եվ ինչո՞վ վերջացավ այդ ամենը։
–Խոսեցի դատախազի հետ, և նա ասաց, որ խուզարկման ժամանակ բարեկամիս ներքնահարկում դեֆիցիտային երկու էլեկտրաշարժիչ են հայտնաբերել։
–Դրա համա՞ր էիր այսօր հոնքերդ կիտել։
–Լսիր, հետաքրքիր ես։ Ուրեմն դա քի՞չ է։ Ասում եմ, չէ՞, մինչև լույս աչքս չեմ փակել։
–Ինձ համար դժվար է մարդկանց արտաքին տեսքով գուշակել նրանց ճակատագիրը։
–Բայց ես իրավացի՞ դուրս եկա,– ասաց Ռաֆայելը։
–Հետո ինչ, չէ՞ որ կարող էիր և սխալվել։ Ամեն ինչ հո քո ներըմբռնողությամբ չի պայմանավորված։
–Դժբախտաբար, տերն ինձ քո ռոմանտիկությամբ չի օժտել և գուցե դրա համար է, որ ես այդպես էլ չսովորեցի մարդկանցով զմայլվել այն բանի համար, որ նրանց նկարը փակցված է պատվո տախտակին։
Ստեփանը ծիծաղեց ու այդպես սրտանց ծիծաղելով էլ ասաց.
–Նայիր է, չի մոռացել, իսկ որ տեղն եկավ՝ կսկսի բողոքել մոռացկոտությունից։
–Այո, որտեղ պետք է՝ ուժեղ հիշողություն ունեմ,– հայտարարեց Ռաֆայելը ժպտալով։– Այ, օրինակ, ոչ մի կերպ մոռանալ չեմ կարող այն փաստը, որ ապարատի փորձարկումն ուշանում է։ Ինձ ասել են, որ դու փորձարկումը հետաձգել ես մինչև Անտոնյանի վերադարձը, ճի՞շտ է։
–Այո,– գլխով արեց Ստեփանը։ -Ուզում եմ օգտվել այդ հետաձգումից և որոշ անավարտ բաներ կան՝ անել։
–Հարկավոր է արագացնել, բոլոր ժամկետներն անցել են,– ասաց Ռաֆայելը, պատրաստվելով դուրս գալ լաբորատորիայից։ Դռան մոտ նա շրջվեց և ցուցամատով առաստաղը ցույց տալով ավելացրեց,– ինձ վերևից շարունակ զանգահարում, շտապեցնում են, քիչ առաջ էլ մինիստրության տեխնիկական բաժնի պետը զանգեց, բայց ես քաղցր խոսքերով կերակրում եմ նրանց, որպեսզի հապճեպ ոչինչ չանես։
–Շնորհակալություն։
–Դա քիչ է, դու այդ փորձարկմանն ինձ պետք է հրավիրես։
–Նախապես ասում եմ՝ չեմ հրավիրելու։
–Ախր, ինչո՞ւ։
–Արգելված է։
–Սա գժվե՞լ է, ինչ է,– վարակիչ ժպիտը դեմքին ասաց Ռաֆայելը, դռան մոտից հետ դառնալով։– Լսիր, ե՞ս չեմ դրել այդ արգելքը։
–Օրենքները մարդիկ են հնարում, սակայն դա չի նշանակում, թե նրանք կարող են խախտել այդ օրենքները,– ասաց Ստեփանը։– Օրենքները մեզ պետք է պաշտպանեն ոչ միայն ուրիշներից, այլև հենց մեզանից։
–Ահա այդպիսին ես, դրա համար էլ ''Արարատը'' շարունակ տանուլ է տալիս։
–Բայց ֆուտբոլային մրցումների աղյուսակում ամեն տարի ''Նևթչիից'' մի քանի հորիզոնական բարձր է լինում։
–Դա ինձ վրա չի ազդում,– ձեռքերը տարածեց Ռաֆայելը։– Ես ֆուտբոլային մրցումների սիրահար չեմ։
–Դա նրանից է, որ քո ''Նևթչին'' վատ է խաղում։
Ռաֆայելը բարձր ծիծաղեց, աչքերը կկոցած նայեց Ստեփանին։
–Լսիր,– ասաց նա,– քո և Անտոնյանի հարաբերություննեն ինձ հետ ոչ մի կապ չունեն։ Այնպես որ, պիտի թույլատրես մասնակցեմ փորձարկմանը։ Վերջիվերջո, ես ինչո՞ւ պիտի խանգարեմ քեզ։
–Դու պետք է հասկանաս ինձ, Ռաֆայել։ Ամբողջ այս կես տարվա մեջ դու անչափ մարդկային էիր։ Մի քիչ էլ համբերիր, խնդրում եմ։
–Չէ, իմ բախտը կատարելապես բերում է։ Լսիր, ես դիրեկտո՞ր եմ այստեղ, թե ոչ։
–Դիրեկտոր եք, Ռաֆայել Աղասիևիչ, այն էլ ինչպիսին…Դու կնստես տանը, հետո ես կզանգեմ քեզ, և մենք կգնանք ամենաշքեղ ռեստորանը՝ քո հաշվին իհարկե։
–Իսկ ինչո՞ւ իմ հաշվին,– ծիծաղեց Ռաֆայելը։
–Որովհետև ապարատի հաջող փորձարկումով կբարձրանա ինստիտուտի հեղինակությունը,– հանգիստ պարզաբանեց Ստեփանը,– իսկ հետո ապարատը կներկայացվի պետական մրցանակի և մրցանակ կշահի։
–Համոզեցիր, համաձայն եմ,– ասաց Ռաֆայելը և վճռական քայլերով գնաց դեպի դուռը, սակայն կես ճանապարհին կրկին կանգ առավ և, շրջվելով Ստեփանի կողմը, իմիջիայլոց ասաց.
–Լսե՞լ ես, որ Լեոնիդն այստեղ է։ Նա հիմա Սիբիրում նավթային տուզերից է, գիտե՞ս։ Մեծ հեղինակություն ունի այնտեղ։
–Ե՞րբ է եկել։
–Չգիտեմ, առավոտյան զանգեց, հետաքրքրվում էր քո ապարատով։ Խոստացավ անցնել։ Լավ առիթ է, նրան էլ կհրավիրենք ռեստորան։ Չէ, ինչո՞ւ ռեստորան։ Լսիր, շաբաթ օրը Ամալյայի վերջին քննությունն է։ Կիրակի կհավաքվենք մեզ մոտ, տղաներին կկանչենք ու մի լավ կուրախանանք։ Հը, ի՞նչ կարծիքի ես։