Yağlı bəhanə
Hətəm evdən çıxan kimi əl telefonu ilə iş yoldaşı Telmana zəng atdı. Onların danışıqları əvvəldən belə idi, səhər-səhər işə gedəndə evdən hansı tez çıxsaydı o birisinə “çağırış” atırdı. Sonra öz aralarında müəyyənləşdirdikləri kimi transformatorun yanında görüşər, dairəyə qədər piyada gedib oradan keçən avtobuslardan birinə minərək iş yerlərinə yollanardılar. Transformatorun yanından dairəyə qədər olan məsafədə hal-əhval tutar, dünən ayrıldıqdan sonra eşitdiklərini, gördüklərini, televiziya kanallarından seyr etdiklərini müzakirə edər, daha doğrusu, öz aralarında qısa məlumat mübadiləsi aparardılar.
Həmin gün Hətəm transformatorun yanına gəlib çatanda Telman artıq orada idi, evləri yaxın olduğundan bir az əvvəldən gəlib onu gözləyirdi. Elə aralıdan Hətəm onun sifətinə baxan kimi sözlü adama oxşadığını hiss etdi. “Yaman sözlü adama oxşayır. Yenə nə isə var. Onsuz da ağına-bozuna baxan deyil, ağlına gələni uydurub deyəcək. İnandılar, inanmadılar, vecinə deyil. Sözünün əvvəlini, axırını heç vaxt fikirləşməyib, heç fikirləşməyəcək də. Belə yaşamağa nə var! Araz aşığındandı, Kür topuğundan!” – deyə fikrindən keçirdi. Odur ki, əlini uzadıb görüşən kimi soruşdu:
–Telman, səndən çıxmayan iş, nə yaxşı bu gün belə tez gəlmisən?
–Bu gün evə tez qayıtmalıyam. Gərək saat on ikidə evdə olam.
–Arvad yenə nə əmr verib?
–Ə.., nə arvad? Axşam Qulam zəng eləmişdi. – Telman yalnız bunu deyib söhbətinə ara verdi, eyham vurdu ki, nə isə Qulamla əlaqəli iş çıxıb ortaya.
Qulam Telmanın böyük qardaşıydı, Ukraynada yaşayırdı. Polisdə işləyib təqaüdə çıxmışdı. Heç vaxt dilinə düz söz gəlməyən Telman onun gah Ukraynanın paytaxtı Kiyevdə, gah Poltavada, gah da Kiyevin iki yüz kilometrliyində çay sahilində yerləşən hansısa əyalət şəhərində yaşadığını söyləyərdi. Hətəm dəqiqləşdirmək istəyəndə Telman inadkarlıq göstərib deyirdi ki, nə fərqi var, Kiyev də Ukraynadır, Poltava da. Telman həm də Qulamın imkanlarının geniş olduğunu, ikimərtəbəli həyət evinin, çay kənarında daçasının varlığını ağızdolusu danışardı.
Qulamın həyat yoldaşı Nadya Telmana görə, ya tatar qızıydı, ya da xoxluşkaydı, bu onun üçün fərq etməzdi, əsas o idi ki, ukraynalıydı. “Nə fərqi var, Ukrayna vətəndaşıdısa, deməli ukraynalıdı. Ukraynalıdısa, deməli xoxluşkadı” deyib dirəşirdi. Amma Qulam oğlu Ramili də, nəvəsi Vovanı da Azərbaycana gətirib İslam qaydası ilə sünnət elətdirmişdi. Telman onu da deyirdi ki, uşaqları sünnət elətdirməyə Qulamı arvadı vadar eləyib. Bəlkə elə buna görə də Nadyanın tatar qızı olduğu bir az inandırıcı görünürdü. Lakin Nadya, Vova adları tatarlara heç uyğun deyildi, o ki qaldı azərbaycanlı adlarına oxşasın.
–Hə, Qulam niyə zəng vurmuşdu, nə deyirdi? – Hətəm Telmanı intizarda qoymadı, dərhal maraqlandı, çünki xasiyyətinə bələddi, bilirdi ki, soruşmasa danışmayacaq.
–Qızı Svetaya toy edir. Bizi toya çağırır. – Toya çağırmaq məsələsini deyəndə Telmanın səsindəki Allah əzabını Hətəm dərhal hiss etdi.
–Allah xoşbəxt eləsin. Çağırır, gedin də. Burda nə var ki? Bir də Qulam qızını kimə ərə verir?
–Sveta milyonçunun oğluna ərə gedir.
Hətəm neçə il idi ki, Telmanı tanıyırdı, bilirdi ki, onu ancaq məsələnin pul, var-dövlət hissəsi maraqlandırır, başqa tərəfləri ilə işi yoxdur.
–Oğlanın milləti nədir, tatardır, azərbaycanlıdır, yoxsa ukraynalıdır?
–Onu bilmirəm.
–Heç soruşmadın?
–Nəyimə gərəkdir soruşam. Qulam özü dedi ki, oğlan Amerikada yaşayır, çox varlıdır. Bəlkə toydan sonra Qulam da köçüb Amerikaya getdi. İndi Ukraynada da vəziyyət yaxşı deyil, dolanışıq yoxdur.
–Bəs Qulam köçüb Amerikaya getsə Azərbaycana necə gəlib gedəcək?
–Bilmirəm.
Qulam qardaşlar arasında, bəlkə də ən qohumcanlısı idi. Hər ay zəng edib hal-əhval tuturdu. İldə bir dəfə qohum-əqrəbanı görmək üçün Azərbaycana gəlirdi. Gələndə də Telman ortaya bir iş atar, böyük qardaşını qara zənci kimi işlədirdi. Bir il həyətin hasarın çəkdirdi, o biri il evin qabağında örtük (Telmanın dilincə desək “karma”, “naves”, “besedka”) düzəltdirdi, sonrakı il qapıya beton tökdürdü, nə bilim, hər il ortaya bir iş çıxartdırdı ki, Qulamın başı iş ilə qarışsın. Həyət evi belədir də, insan ölüncə işi qurtarmaz.
Karma deyəndə Telman evinin qabağındakı həyətində düzəltdirdiyi uzunluğu on beş, eni beş metrlik, üstü dəmirlə örtülmüş yeri nəzərdə tuturdu. Qulama demişdi ki, gələn il Vovanı sünnət elətdirəndə qonaqlarımızı yığmağa qapımızda yerimiz olsun. (Guya ki, Telman toy edəsiydi Qulamın nəvəsinə, əlli-altmış nəfər qonaq yığasıydı başına) Odur ki, bu işə Qulam nəinki canı-dildən girişdi, hətta xərcin hamısını özü çəkdi. Telmana Qulamın həm də yazığı gəlirdi, iş qura, dolanışıq tapa bilməməsinə acıyırdı. Gələndə iş olsa işləyər, olmasa üç yüz, beş yüz dollar Telmana dolanışıq pulu verər və çıxıb gedərdi Sabirabada, birinci arvadından qalan qohumluq əlaqəsini üzməyən bacanağının yanına. İstəməzdi qalıb Telmana yük olsun.
Qulamın birinci arvadı Səfurə Sabirabad qızı idi. O, öləndən sonra Qulam çıxıb Ukraynaya getmiş, milis sistemində işə düzələrək qalıb orada yaşamışdı. Birinci arvada görə bacanağı olan Vidadi, insafən, yaxşı insan idi, Qulamı bircə o, başa düşürdü. Kənd adamı olsa, kasıb dolansa da ürəyi açıq adamdı, yeyib-içməyindən qalmazdı. Ayın-şayın gün keçirməyi xoşlayırdı, Telman kimi bədgüman, qaraqabaq, xəsis deyildi. Elə buna görə də Qulam vaxtının çoxunu Sabirabadda, bacanağıgildə keçirər, getməyinə bir-iki gün qalmış Bakıya qayıdar, birtəhər Telmangildə vaxtını ötüşdürər və çıxıb Ukraynaya gedərdi. İndi onun qızına toy etmək məsələsi çıxmışdı ortaya. Bircə dəfə də olsun Ukraynaya getməyən, qardaşı Qulamın yaşayışı ilə maraqlanmayan, onun evini tanımayan, bir dəfə telefonu götürüb zəng vurmayan Telmanı dərd götürmüşdü; toya necə gedəcəkdi.
–Xeyirdimi işdən saat on ikidə qayıtmaqda, ay Telman?
–Arvadı miqrasiyaya aparacam, pasport düzəltdirməyə.
–Neynirsən arvadı, özün tək get. Həm xərcin az çıxar, həm də sərbəst olarsan. Bəlkə toyda qabağına əhlihal bir xaxluşka çıxdı, qucaqlayıb tans oynadın, sonra da xoşuna gəldin, səni bağrına basıb evinə qonaq apardı. – Hətəm iş yoldaşının xasiyyətini yaxşı bilirdi deyə atmacasından qalmadı.
–Qardaşımın qızının toyudur, mütləq arvadla getməliyəm. – Telmanın danışığından hiss olunurdu ki, bu toy məsələsi onu heç açmır, qanı elə qaradır ki, lap it qanıdır.
–Toy nə vaxtdır?
–Ayın beşi.
–Yəni fevralın beşi, on gündən sonra, eləmi?
–Hə, belə çıxır. – Telman nə düşünmüşdüsə, qanqaraçılığı getmək üzrəydi.
–Miqrasiyada pasportu bir aya düzəltdirmək qırx dörd manatdır. On günə düzəltdirmək üçün isə yüz iyirmi manat pul ödəməlisən. On gündən tez düzəltmirlər.
–Yox, öyrənmişəm, bir həftəyə də düzəldirlər.
–Lap bir həftəyə düzəltsələr belə gedib çatmazsan. Yaxşısı budur, arvadsız get, həm də az xərcin çıxar. Yüz əlli manat pasport pulu, üç yüz manat yol pulu…, daha nə bilim, nə pulu. Sən pul xərcləyənsən?
–Sən nə danışırsan? Qardaşımın bir qızı var, arvadı toya mütləq aparmalıyam.
–Sən onsuz da elə-belə heç yerə gedən deyilsən. Güclə əlinə şans düşüb. Tək get, toydan sonra da bir həftə qal, necə lazımdırsa istirahət elə. Arvadı aparmaq sənə baha başa gələcək. Mən bilirəm axı, sən o boyda pulu ömrü boyu xərcləməzsən. Səndən pul çıxınca canın çıxsa yaxşıdır.
–Ahey, ölmüşdü xandadaş. – Telman barmağı ilə fışqırıq çalıb qımışdı. – Axşam dərhal Zahirə zəng vurdum.
Zahir Telmanın həmkəndlisi, həm sinif yoldaşı, həm də dostu idi. Bizneslə məşğuldu, Binə Ticarət Mərkəzində mağazaları vardı. Canına qulluq etməyi sevərdi. İldə iki dəfə Ukraynanın Xarkov şəhərinə gedib oradakı sanatoriyaların birində dincələr, müalicə alardı. Deyəsən, elə ora ilə də biznes əlaqələri qurmuşdu. Gələndə Xarkovdan elektrik avadanlıqları gətirərdi, gedəndə də özü ilə nə isə aparardı, ticarətçiydi, boş-boşuna gedib-gəlməyi xoşlamazdı. Həm yol pulunu, həm də müalicə pulunu çıxarardı.
–Səni öz canın, zəng vurdun, yoxsa “vızov” atdın?
–Fərqi nədir, “vızov” atdım, o, özü zəng elədi.
–Deyirəm axı, sən zəng vuran deyilsən. “Vızov” ı da elə verirsən ki, elə bil krısa “vızov” ıdır. Zəng gedib çatmadan kəsirsən. Qorxursan ki, birdən konturunu tutarlar. Hə, Zahirlə nə danışdın?
–Xarkova kimi onunla birlikdə gedəcəyik. Yeməyimizin xərcini o, çəkəcək.
–Həm arvadınla gedirsən, həm də deyirsən ki, xərcinizi Zahir çəksin. Belə də iş olar?
–Niyə olmur. Zahirin milyonu var, biznesmendir, bir az mənə xərcləsə, kasıb düşməz.
–Bəlkə Zahirin indi getmək fikri yoxdur?
–Yox, gedəcək. Dedi, bir az alacaqlarım var, alım, gedək.
–Lap yaxşı. İki dost qoşulub bir-birinizə gedərsiniz. Arvad artıqdandır. Nə qədər xərc çəkməsən arvadı özünlə aparıb gətirməyə beş yüz manatın çıxacaq.
–Qulam dedi ki, pula görə narahat olma, sən təki gəl, beş yüz dollar verəcəm, yol pulun çıxsın.
–Qulam da mənim kimidir, intuisiyası var. Bilir ki, getməyəcəksən. Belə deyir ki, bəlkə beş yüz dolların eşqinə şirnikib gedəsən.
–Yox, canım üçün mütləq gedəcəm. – Telman nə fikirləşmişdisə kefi açılmışdı, bu beş yüz dollar temperaturu deyildi, nə məsələydisə, başqa şey idi.
–Gəl, mənə nağıl danışma. Səni yaxşı tanıdığıma görə deyirəm. Nə toya gedənsən, nə arvad aparan, nə də arvada xarici pasport düzəldən. Qulamı da girinc eləmisən, Zahiri də. İndi də mənə nağıl danışmaq istəyirsən. Sən, beynində götür-qoy edirsən ki, necə edəsən, Qulam beş yüz dollar yol pulu göndərə. Onu da alıb qoyasan cibinə, heç toya da getməyəsən.
Onlar beləcə söhbət edə-edə gəlib dairəyə çatdılar. Heç üç-beş dəqiqə gözləmədən şəhərə gedən avtobuslardan birinə minib çıxıb getdilər işə. Daha Hətəmin xəbəri olmadı, Telman evə tez qayıtdımı, arvadını Miqrasiyaya apardımı, yoxsa bunları elə-belə sözgəlişi deyirdi…
Ertəsi gün Hətəm işə getmək üçün görüş yerinə gələndə yenə də Telmanı orada gördü. Kefi yaxşıydı, üzü gülürdü, deyəsən, gecə başını işlədib bir şey fikirləşmişdi.
–Nə oldu, arvadı miqrasiyaya apardın pasport düzəltdirməyə?
–Yox, aparmadım, plan dəyişdi. – Telman qımışdı, altdan-altdan Hətəmi süzdü, sonra da barmaqlarını bir-birinə sürtüb fıştırıq atdı.
–Tək gedəsi oldun? Yoxsa qlobusunu fırladıb nə isə başqa bir şey fikirləşdiniz?
–Heç özüm də getməyəcəyəm.
–Gördün, dünən mən nə dedim? Dedim axı, sən Ukraynaya toya gedən deyilsən.
–Yox, qardaş canı gedəcəkdim. Arvad dedi ki, gedirsən, tək getmə, məni də apar. Məni aparmırsansa, özün də getmə. Mən də ha çalışdım başa salam ki, çox xərcimiz çıxacaq, alınmadı. Deyirəm, ilin-günün bu vaxtı, haramıza yaraşır min manat xərcləyib Ukraynaya toya getmək, anlamır. Həm də toya geyiləsi təzə paltarım yoxdur. Bilmirəm köhnə kostyumumu geyim, yoxsa gedib özümə cins şalvar alım. Yəqin ki, orada cins moddadır.
–Getməməyin heç yaxşı iş deyil. Qulama nə cavab verəcəksən?
–Deyəcəm ki, telefonda yaxşı eşitməmişəm. Ayın beşi deyəndə elə bilmişəm ki, martın beşini nəzərdə tutub.
–Bicbalasan ki, bicbala. Qulam sənin üçün hər şey edir, yeri gələndə dəridən-qabıqdan çıxır, siz də ona… badalaq vurursunuz.
Növbəti gün Hətəm transformatorun yanına çatanda Telman aşağıdan başılovlu gəlirdi. Elə gəlirdi ki, elə bil Hadrutun qırx erməni dığası əllərində qumbara onun dalınca düşüblər. Gəlib çatan kimi “gül” ağzını açdı.
–Axşam Qulam yenə zəng eləmişdi.
–Deməli, dünənki bəhanən işə keçməyəcək. Təzə bir şey fikirləşməlisən.
Hətəmin zarafatından Telman bir az alınan kimi oldu.
–Di yaxşı, Qulam indi nə deyirdi?
–Toya getməyimizlə maraqlanırdı. Qatarla, yoxsa təyyarə ilə gedəcəyimizi soruşurdu. Gedəcəyimiz vaxtı öyrənirdi ki, oğlu Ramilə bizi qarşılamağı tapşırsın.
–Bəs sən nə dedin?
–Dedim ki, hələ bilmirəm, neçə nəfər olacağıq. Bir də gəlsək, qatarla gələcəyik. Əvvəl Xarkova gəlib ordan da baxarıq, ya avtobusla, ya da qatarla yolumuza davam edərik.
–Əlbəttə, getsəniz yaxşı olardı. Arvadı ixtisara sal, get.
–Hə, arvadın getməyi keçdi. Həm əyin-başı yoxdur, həm də artıq xərcdir. Ancaq mən mütləq gedəcəyəm. Axşam zəng edib öyrənim, görüm Aqşin də gedəcəkmi? Getsə, iki qardaş bir-birimizə qoşulub gedərik.
–Sən necə qardaşsan? Hələ Aqşinə deməmisən? Mən sadəcə olaraq sənin hərəkətlərinə təəccüblənirəm. Elə bil heç əsgərlikdə olmamısan, ruset görməmisən.
–Qulam deyir ki, bir gün də tez gəlin.
–Düz deyir, yaxın qohumlar toydan qabaq bir yerdə olmalıdırlar. Yoxsa, toy günü hamı gələ bilər. Bir de görüm, qatara bilet almısan?
–Qatara bilet almaq problem deyil. Onların böyüyü bizim kəndçimizdir, Elyara zəng vuracam, tapşıracaq. Lap idarənin bron yerlərini götürəcəm.
–Birdən Elyar işdə olmadı? Bəlkə məzuniyyətə çıxıb? Sən niyə əvvəlcədən gedib biletini almırsan?
–Katibəsi məni tanıyır. Deyəcəm qohumuyam, kəndçisiyəm, zəng vurub tapşıracaq.
–Bilirsənmi ki, qatar Xarkova iki gündən bir çıxır. Əgər siz sabah çıxsanız, fevralın üçü olacaqsınız Xarkovda. Həmin gün ancaq ki, gedib Kiyevə çata bilərsiniz. Bəlkə də çatmazsınız. Yox, əgər sabah, qatar olmasa, birisi gün çıxsanız, gedib toya çatarsınız.
–Toy restoranda olacaq. Qapıda qurulan palatka toyu deyil ki, kənddəki kimi dirək basırıb, çadır çəkəsən. Sonra da işıq çəkib peç qurasan. Restoranda hər şey qabaqcadan hazır olur.
Fevralın biri Hətəm evdən çıxanda Telmana zəng vurmadı. Özünü inandırmağa çalışdı ki, o, bu gün işə çıxmayacaq. Amma gəlib transformatorun yanına çatanda yenə də Telmanı orada gördü. Bu dəfə lap kefi yüz biri vururdu. Barmaqları ilə çırtıq çalıb şənlənirdi, az qalırdı ki, toy havasına indidən qol qaldırıb oynasın. Elə bil ki, Elyar Xarkova kimi və geriyə qatar biletini ona pay eləmişdi, üstündə də cibinə yüz dollar pul qoymuşdu.
–Kefin nə yaman yaxşıdır? Hə, işlər necədir? Bu gün çıxırsınızmı? Yəqin biletləri Elyardan havayı, özü də vağzala getmədən, internet vasitəsilə almısan?
–Toy məsələsi birdəfəlik həll olundu. – Telman sevincək cavab verdi.
–Necə həll olundu? Toy təxirə salındı?
–Yox, toy olacaq, ancaq mən gedəsi olmadım.
–Sağ ol, Telman. Sən hər gün sərsəm-sərsəm sayıqlayırdın, mən isə bunun belə olacağını əvvəlcədən bilirdim.
–Sənin o əziz canın üçün gedəcəkdim, ancaq belə alındı.
–Arvadla birləşib nə bəhanə uydura bildin?
–İndi Ukraynada qar dizdəndir, yarıb yerimək olmur. Mənim nə işim var orda ki, ayağımı soyuq aparsın, burnumu, qulağımı don vursun. Həm də mən getsəm burda korluq çəkəcəklər. Kim kombiləri yandırıb söndürəcək? Işıq sönər, qalarlar yaman gündə, evdə də körpə uşaq var.
–Bu bəhanələr keçməz. Sənsiz də keçinərlər. Kombilərə qardaşın da baxa bilər, o boyda yekə oğlun var.
–Hə, bir də, xəbərin yoxdur, axşam televizorda verirdilər, Ukraynanı donuz qripi götürüb başına, bir ucdan qırılırlar. Ötən gün ərzində yeddi nəfər ölüb. İlin-günün bu vaxtı mənim nə işim var Ukraynada. Gedib özüm donuz qripi tutam, sonra da gətirib salam evdəkilərə, bütün nəsil qırıla.
“Avara nəsilin qalmağındansa qırılmağı yaxıdı. Xata olub, yetmiş milyonluq Ukrayna kimi böyük bir ölkədə yeddi nəfər donuz qripindən ölüb. Onsuz da hər il soyuqdan donub ölənlərin sayı onu keçirdi. Fərqi nədir, ya donuz qripindən ölmüş, ya da elə-belə, müxtəlif şəraitdə?”
–Pah atonnan baş yiyəsi! Gör fikirləşib necə gözəl bəhanə tapıblar eee… – Hətəm qəflətən fikirdən ayrıldı, özündən asılı olmayaraq əllərini bir-birinə vurub qəşş elədi. – Telman, bu, yaman yağlı bəhanə oldu ha, lap donuzun salası kimi.
Qız Təvəkgülün brend ayaqqabısı
Gün çoxdan günortanı keçmişdi. Evdə tək idim, divanda oturub televizorda gedən verilişlərdən hansınısa seyr edirdim. Reklamlar başladı, ticarət mərkəzindəki ayaqqabıların sərgisini göstərdilər. Jurnal masasının üstündəki pultu götürüb başqa kanallarda nə getdiyini yoxlamaq istəyirdim ki, pəncərə döyüldü:
–Tak, tak…, tak, tak, tak…
Danqıltıdan hiss elədim ki, gələn qonşulardandır; ya Bahəddindir, ya da uzaq qohumlardan olan Təvəkgül.
Hündür binaların arxasında yerləşən ərazidə yaşayırdıq, burda hamı bir-birini tanıyırdı. Qaçqınçılıqdan bir-neçə il sonra, hardasa iyirmi il bundan əvvəl salınan məhəllə elə kəndə oxşayırdı. Kənddə hamının hər şeydən xəbəri olduğu kimiydi. Burda Bahəddinin başına nələr gəlməmişdi, zarafata salıb deyirdilər, bircə ağıldan savayı. O da kəmhövsələ və hüttülümlüyündən irəli gəlirdi. Nə deyilənləri eşidirdi, nə də öz düşüncəsi vardı. Yaşı yetmişi haqlasa da əlindəki çəliklə qapı-pəncərəni elə döyürdü ki, elə bil durduğu yerdə havalanıb, davaya gəlib. Az qalırdı ki, şüşələr cilik-cilik olub yerə tökülsün. Adamı çağıranda balaca uşaq kimi çağırırdı, çağırırdı yox e.., cavab verilənədək dayanmadan çağırırdı.
–Həsən, ay Həsən. Həsən, ay Həsən. Həsən…, Həsən…
Gözləmək yoxdu ki, çağırdığı adam qapıya çıxıb hay versin.
Təvəkgülün də onunla oxşar cəhətləri çoxuydu. Bircə fərq onda idi ki, Bahəddin özünə təzə bir şey alanda onu bir müddət gizlətməyə çalışırdı, Təvəkgül isə həmin dəqiqə əyninə geyinib qapı-qapı gəzər, hamıya; qonum-qonşuya, dost-tanışa, qabağına çıxan hər kəsə təzə aldığını göstərərdi. Bahəddin Pişik ilində dünyaya gəlmişdi, amma bürcünü özü də bilmirdi. Gah yayın cırhacırında doğulduğunu söyləyər, pələng, şir olduğunu car çəkir, gah da qışın oğlan çağında doğulduğunu bildirər, “məndən heç kim baş açmaz, dolçayam” deyərdi. Təvəkgül isə qız bürcündə dünyaya göz açmışdı, işi-gücü güzgüyə baxmaq, özünə bəzək-düzək vurmaqdı. Məhlədə hamı onların bu xasiyyətlərinə öyrəşmişdi.
Molla Əsgər deyirdi ki, məmləkətdə ərəblərdən qalma bir adət var, uşağa ad qoyanda onun qulağına “Quran” duası oxunur, sonra da adına layiq olmaq tapşırığı tövsiyyə edilir. Bahəddinə ad qoyan qulağına necə üfürübsə yetmiş ildir ki, onu qulağından çıxardıb ata bilmir. Kim ona nə deyirsə, nə danışırsa, doğruluğuna, yalanlığına fərq qoymur, dinləyir və sonda şübhəylə yanaşır:
–Baah!
Təvəkgülün də atası evlilikdən sonra uşağının olmamasından bərk narahatçılıq keçirib. O yer qalmayıb ki, müalicəyə getməsin. Axırda ona məsləhət görüblər ki, arvadını da götürüb bir molla yanına getsin. O, inanmasa da buna əməl edib. Molla “Allaha təvəkgül” deyib yola salandan sonra atasının beynində bir fikir hakim kəsilib: “Uşağım olsun, adını Təvəkgül qoyacam” və niyyəti hasil olub.
…Odur ki, dərhal ayağa qalxıb dəhlizə çıxdım ki, evin giriş qapısını açıb gələn qonağı qarşılayım. Qapını açan kimi qarşımda Təvəkgülü gördüm. Tez onu başdan ayağadək süzdüm ki, görüm üst-başında nə yenilik var.
Həmişəki kimi idi – şux duruşdaydı, səliqəli geyimindən, bir də saçını arxaya daramasından hiss olunurdu. Saçı səliqəli olsa da bu günlərdə bərbərxanaya gedənə oxşamırdı. Gözündəki qara eynək də təzə deyildi, ötən ilin payızında da həmin eynəyi Təvəkgülün gözündə görmüşdülər. Əla pencəyi, güllü köynəyi, enli dəri qayışı, boz mil-mil butulka şalvarı; əynində nə vardısa hamısı köhnəydi. Köhnə deyəndə, yəni bir müddət əvvəl alınmışdı, artıq neçənci dəfəydi geyilirdi. Ayaqqabısına baxdım, amma ayırd edə bilmədim. Təvəkgül paltarını çox səliqəli geyinirdi, ayaqqabısını da tərtəmiz parıldadandan sonra ayağına taxardı. Hətta şotka ilə təmizləyib kremləyəndən sonra da geyinməzdi, ya məxmər, ya da keçə parçası ilə sürtüb par-par parıldatmayınca rahatlıq tapmazdı.
–Salam, Təvəkgül. Niyə qapıda durmusan? Keç içəri.
Xalaxətrin qalmasın təklif etdim, gəlməsə də təklif etməyəndə inciyirdi. Bir həftə üzü o tərəfə gedirdi. Bir həftə də gileylənər, sonra sakitləşərdi.
–Qonağı belə qarşılayarlar?! – Təvəkgül nəyə isə eyham vurdu, təxmini bilsəm də ayırd edə bilmədiyimdən heç nə demədim.
–Sənə yüz kərə demişəm ki, pəncərəni elə döymə. – Mən onu qabaqladım. – Bir də gördün şüşəsi sındı. Mart ayında soyuqda qalmalıyıq ki? İndi…
–Sən axı köhnə çekistsən, gözündən tük də yayınmamalıdır. – Təvəkgül durub baxdı, baxdı, bir də eyham vuranda bildim ki, təzə nə isə alıb.
–Ee…, ay Təvəkgül! – Sağ əlimi sağa-sola hərlədim. – Vallah, istəyirdim deyəm, ancaq nədənsə saxladım.
–Yaxşı, görək. Bircə öncə görənlik edib “ayaqqabı darlıqdır” demə. Bircə bu ilaxır çərşənbəsinə xatır köhnə fikirlərini unut. Ayaqqabının heç bir darlığı-filanı yoxdur. Ayaqqabı ki, ayağa rahat oturdu, canın elə rahatlaşır ki, elə bil dünyanın rahatlığını yığıb sənə veriblər. Lap cənnətdəki kimi özünü hiss edirsən. Bircə huri-mələklərin çatışmır.
–Ədə, yenə huri-mələklər?! – Yarıciddi, yarızarafat sifətimi bozartdım Təvəkgülə. – Sənin bu köhnə fikirlər deyə nəzərdə tutduqların min illərin sınağından keçib, özünü doğruldub. Bunlar elə-belə deyim deyil axı.
–Bəlkə o vaxtın ayaqqabıları rahat deyilmiş, darrıq gətirirmiş?
–Ə, sən nə danışırsan? O vaxtın ayaqqabıları ən rahat ayaqqabılarımış. O vaxt çarıq geyirmişlər, çarıq.
–Sən indi mənim ayaqqabımı qeyd eləməyəcəksən?
–Əlbəttə edəcəyəm. Ancaq əvvəlcə pəncərədən şotka ilə kremi götür, təzə ayaqqabılarını tərtəmiz təmizlə. Axı mən sənin ayağında heç vaxt tozlu, çirkli ayaqqabı görməmişəm.
–Mənim xasiyyətimə bələd deyilsən? Mağazadan təzə aldığım ayaqqabıya ən azı üç gün şotka, krem vurmuram ki, parlaqlığı pozulmasın.
–Üç gün e.., üç günə bir bax. Sən özünü harda hiss edirsən? Parisdə, Londonda, Berlində, Tokioda, yoxsa Pxenyanda? Bəlkə Amerikada? Bəlkə Rusiyanın, Ukraynanın yamyaşıllıqlarla əhatələnmiş mərkəzi şəhərlərində? Yəqin sən unutmusan ki, küləklər və liman şəhəri Bakıda yaşayırsan. Bakıda üç gün yox, heç üç saat da ayaqqabını təmiz saxlamaq mümkün deyil. Mən də baxdım ki, Təvəkgül ayaqqabısını harda belə toza, torpağa batırıb. Sən axı hərdənbir xoşlayırsan təzə tikilən hündürmərtəbəli binaların həndəvərində fırlanıb, nə vaxtsa həmin binalarda özünə mənzil almağına xəyal qurasan.
Danışa-danışa içəri keçdik. Mətbəxdə, qazın zəif xodunda dızıldayan çaynikdən hər ikimizə açıq rəngli çay süzdüm. Çay içə-içə söhbətimizi davam etdirdik.
–Bilirsən ki, mən hər ayaqqabını ayağıma taxmaram. Mənim geydiyim ayaqqabı ancaq brend mal olmalıdır.
–Əlbəttə, əlbəttə. Mənim kimi dəyirmanın arxasındakı sexdən Elxanın tikdiyi dermantin ayaqqabılardan alıb geymirsən ki…
–Elxan da yaxşı ayaqqabı tikir. Onda bəzən dəriəvəzedicilər də olur. Ancaq.., mənlik deyil, onun tikdiyi ayaqqabılar mənim zövqümdə olmur.
–Təzə aldığın ayaqqabı Türkiyənindir, yoxsa Kitayın?
–Yalan nə deyim. Özün bilirsən ki, indi ancaq Türkiyədən, bir də Çindən mal gətirirlər. Kim də deyir ki, Dubaydan, İndoneziyadan, Avropadan mal gətirirəm, bil ki, yalan deyir. İndi Çində bütün dünya mallarının poddelkasın hazırlayırlar. Mənim ayaqqabım da Kitaydan gəlib, amma təmiz fabriçnidir, brenddir.
–Təvəkgül, mənim də ayaqqabım köhnəlib. Təzəsini hardan ala bilərəm?
–Botinkanı deyirsən?
–Bundan belə botinka geyəcəm? Bu gün-sabah istilər düşür, əlbəttə ki, tufli almaq istəyirəm.
–Mən sənə bir yaxşı yer deyim, get, ürəyin istədiyi ayaqqabını, özü də başqa yerdə satılan qiymətdən xeyli ucuz al.
–Allah köməyin olsun, de.
–Gedirsən “Karvansaray” ticarət mərkəzinə. Axtarıb tapırsan, ikinci cərgə, 73-cü mağaza. Deyirsən ki, Təvəkgülün qohumuyam.
–Kimə deyirəm?
–Kimə deyəcəksən, satıcıya. Mağazanı iki qardaş işlədir, kəndçilərimdir. Böyük qardaşın adı Anardı, kiçik qardaşın adı Arif. Dindar uşaqlardı, namaz əhlidirlər. Çox yaxşı qardaşlardır, milyonerdilər.
–Hə, hə, deyəsən, Anarı tanıyıram. Bir-iki dəfə hüzür məclislərində görmüşəm. Bunu mənə özü də deyib. Həmişə gileylənir ki, Şiştəpə camaatı gəlib bizdən alver eləmir, gedib başqalarından alır.
–Düz deyir də. Şiştəpə camaatı qırx mindən çoxdur. Hər kəs azından ildə üçcə cüt ayaqqabı geyir. Hamı gedib Anarın mağazasından ayaqqabı alsaydı, heç bilirsən nə olardı?
–Nə olacaqdı?
–Anar beş ilə milyarder olardı.
–Bəlkə bankrot olardı?!
–O da ola bilər. Anar axı ayaqqabıları özününkülərdən hamıya güzəştlə satır.
–Yaxşı, görək. İndi elə alverçi qalıb? Ola bilər ki, Şiştəpə mahalında yaşayanda xətir-hörmət var idi. Gör, ermənilər o – suyu saf, havası təmiz, təbiəti gözəl səfalı yerlərdən neçə ildir qovub çıxarıb. Düz iyirmi beş ildir. Ötən bu iyirmi beş ildə hamı dəyişib. İndi şiştəpəlilərdən heç bir şiştəpəlilik qalmayıb.
–Elə demə. Dur, get, ayaqqabını al, özün görəcəksən ki, Anargil necə şiştəpəlidir.
–İndi çataram? – Mənə elə gəldi ki, Təvəkgül belə deməkdə nəsə bilir, inanmaq istədim.
–Niyə çatmırsan? Ticarət Mərkəzində mağazaların bağlanmağına hələ iki saat qalıb.
İkimiz də ayağa qalxıb evdən çıxdıq. Avtobus dayanacağına qədər birlikdə getdik. Təvəkgüldən ayaqqabısını necə aldığını, neçəyə aldığını qəsdən soruşmadım. Bilirdim ki, necə olsa özü danışacaq. Elə darvazadan çölə çıxmışdıq ki, dilləndi:
–Mənim ayaqqabımdan alacaqsan?
Bilirdim ki, qız Təvəkgül bunu da soruşacaq. Ona qalsaydı bütün məhəllənin kişilərinə öz ayaqqabısından aldırardı. Sonra da qürrələnib deyərdi ki, baxın, bu ayaqqabıları məhəlləyə mən mod salmışam. Qız Təvəkgül ki, qız Təvəkgül. Hər kim ad qoymuşdusa, Allah qəni-qəni rəhmət eləsin, diriyə də rəhmət düşür, torpağı sanı yaşasın, özüydü ki, vardı.
–Yox. Mən ondan ala bilmərəm, sən axı bahalı ayaqqabı geyinirsən.
–Heç bilirsən ayağımdakı bu ayaqqabılar neçəyədir?
–Ən azından yetmiş-səksən manat olar.
–Anargil bunu altmış manata satırlar.
–Müəllim babayam. Mən altmış manata ayaqqabı ala bilmərəm. Bəs sən neçəyə aldın? Deyirsən ki, Anargil həmyerlilərimizə güzəştlə satırlar?
–Deyəcəm, inanmayacaqsan.
–Sən de, mən inanaram.
–Arif mənim əsgərlik yoldaşım olub. Gecələr hərbi hissənin yeməkxanasında birlikdə o qədər kartof, ət, balıq qızardıb yemişik. Hə, indi də üç gün əvvəl getmişdim ayaqqabı almağa. Arif snikerslə çay təşkil elədi. Oturub çay içə-içə söhbət edirdik. Müştərilər də gəlib-gedirdi. Onları Anar yola salırdı. Gözüm bir ayaqqabını tutmuşdu. Tələsirdim ki, ayaqqabını alıb gələm. Arif isə əl çəkmir, söhbəti uzadırdı. Qorxurdum ki, kimsə gəlib həmin ayaqqabını alar. Anarın xasiyyətinə bələdəm, hər ayaqqabıdan bir cüt gətirib qoyur vitrinə. Həmin ayaqqabı satılmayınca anbardan yenisini gətirmir. Birdən mağazaya bir oğlan gəldi, kopya mənə oxşayırdı, boyumuz da eyni olardı, tanımayan olsaydı, deyərdi əkiz qardaşımdır. Vitrindəki ayaqqabılara baxmadan gəlib durdu həmin ayaqqabının yanında. O dəqiqə ürəyimə damdı ki, ayaqqabıları alacaq. Bilirsən də, həmişə mənim ağlıma gələn başıma gəlir. İstədim durub qışqıram ki, ayaqqabılara dəymə, onları özüm alacam. Elə bil məni eşitdi, götürüb baxdı və sonra da ayağına geydi. Bir az o tərəfə getdi, bir az bu tərəfə gəldi, rahatlığını yoxladı. “Əladır, götürürəm” deyib pulunu ödədi və köhnə ayaqqabılarını bir sellafon torbaya qoyub çıxıb getdi. Əlim qaldı ağzımda.
–Neçəyə satıldı həmin ayaqqabı?
–Altmış manata.
–Alıcı bazarlıq eləmədi?
–Nəyin bazarlıq eliyəcək? Görmür ki, brend ayaqqabıdır. Dərhal pulunu çıxardıb verdi.
–Deyirəm də. Hər ayaqqabı sənin xoşuna gəlməz, zövqün əladır.
–Hə. Arif narahatçılığımı dərhal hiss elədi. Juk uşaqdı, sözü serçənin dimdiyindən yox, gözündən tutur. Soruşdu ki, niyə narahat oldum. Dedim, heç. Ayaqqabıya diqqətlə baxdığımı hiss etdiyini bildirdi. “Day, nəyə soruşursan, gördün ki, ayaqqabıdan xoşum gəldi” dedim. Gülə-gülə dedi ki, narahat olma, sənə də taparıq. Ayağa durdu, gedib pərdənin dalından bir korobka gətirdi, qoydu qabağıma. “Aç yoxla” dedi. Korobkanı açanda gözlərimə inanmadım. Həmin model, həmin rəng, mənim ayağımın razmerində. Gördü ki, baxa-baxa qalmışam, Anar dilləndi. “Təvəkgül, sən özümüzünküsən, Arifin dostusan. Səndən artıq pul ala bilmərik. On üç manat mayasıdır, ikicə manat da qoy üstünə, mağazanın yer pulu, apar, can sağlığıynan gey”, dedi. Sevincimdən bilmirdim neyləyim, Arifi qucaqladım, tələsdiyimdən eləcə başından öpdüm.
Söhbət edə-edə gəlib dayanacağa çatmışdıq. Mən Ticarət Mərkəzinə gedən avtobusa minib yola düşdüm.
“Karvansarayda" müəyyən bir qanunauyğunluq vardı; birinci iki cərgə ayaqqabı, sonrakı iki cərgə qadın, uşaq paltarı, sonra kişi geyimləri, xırdavat və digər ləvazimatlar üzrə sıralanırdı. Dərhal ikinci cərgəyə daxil oldum. Çoxdandır gəlmirdim, vitrindəkilər hamısı mənim üçün yeni ayaqqabılardı. Xəbərim olsun deyə yeni modellərlə, qiymətlərlə maraqlanmağa başladım. Gəlib Anarın mağazasına çatanda artıq xeyli məlumatım vardı, mənə münasib hansı ayaqqabının neçəyə satıldığından xəbərdardım. Anar mağazada yoxdu, ona oxşayan başqa adamla qarşılaşdım, görünür qardaşıydı, bəlkə də Təvəkgülün dostu Arifdi. Bir neçə ayaqqabı göstərib qiymətlərini soruşdum. Satıcının dediyi qiymətlər çox yuxarıydı, əlimdəki ayaqqabını tez vitrinə qoydum, istisi az qala əlimi qarsacaqdı. Dodaq büzüb narazılığımı bildirdim. O da qiymətlərdən xəbərdar olduğumu hiss elədi.
–Siz başqa mağazalardakı qiymətlərə baxmayın. Onların hamısı ya kitayskidi, ya da sex məhsuludu, özü də dəriəvəzləyici sırtıq dermontindən tikilib. Bizim mağazadakı ayaqqabılar isə hamısı türk malıdır, fabriçnidir, həm də brenddir.
Ayaqqabılara bir də nəzər saldım, əksəriyyəti sex malıydı, özü də Elxanın sexində tikilən ayaqqabılara oxşayırdı. Sex olanda nə olar? Guya ki, sex malı əl ilə tikilir? İndi hər yerdə maşınla tikirlər, bir fərq ondadır ki, usta işinə nə qədər diqqətlə yanaşır.
Nəhayət, tanışlıq verdim, onsuz da ayaqqabı almağa gəlmişdim, razılaşıb münasib qiymətə bir ayaqqabı almalıydım.
–Onda Anarı çağırım. – deyə satıcı bildiyim oğlan, yəni Arif, pərdənin arxasına keçib pilləkənlə yuxarı qalxdı və heç bir dəqiqə keçmədən Anarla qayıtdı.
–Hə, müəllim, xoş gəlmisən. – Tanıdı, elə aralıdan hal-əhval tutdu, bir az da yuxulu-yuxulu danışdı.
–Xoş gününüzə gəlmişəm.
–Ayaqqabı almaq istəyirsən?
–Həə. Özün gileylənirsən ki, gəlib səndən ayaqqabı almırıq. Mən də gəlmişəm almağa, amma ala bilmirəm.
–Xeyir ola, ala bilmirsən? Xoşuna gələn ayaqqabı yoxdur?
–Əksinə, xoşuma gələn ayaqqabılar çoxdur. Amma elə qiymətlər qoymusunuz ki, müəllim maaşı ilə belə ayaqqabılar geyməyə çatdıra bilməzsən.
–Eee…, ay müəllim, indi kimdə pul var ki? Pul bir “Atabank” dadı, bir də müəllimlərdə.
–Bax, bu ayaqqabını götürmək istəyirəm. – Xoşuma gələn ayaqqabını göstərdim.
–Nə olar, götür. Neçə razmer geyirsiniz?
–Baxmışam. Bu ayaqqabı elə mənim ayağımın razmerindədir, 43-dür.
–Bəlkə bir də geyib baxasınız?
–Ehtiyac yoxdur, yoxlamışam.
–Baxın, müəllim. Siz bəyəndiyiniz ayaqqabının satış qiyməti 60 manatdır. Amma biz həmyerliyik. Təsəvvür edək ki, siz ayaqqabını indi yox, 20 gün əvvəl almısınız, yəni sonuncu bahalaşmadan əvvəl. Onda qiyməti 35 manat idi. Siz də köhnə qiymətlə ödəyin, demək olar ki, maya dəyərinə.
“Bu nə danışır? Bəs Təvəkgül deyirdi ki, maya dəyəri 13 manatdır”. Öz-özümə düşündüm.
–Lap beş manat da biz güzəştə gedərik. – Anar çox düşündüyümü görüb dilləndi. – Bu gün axı əziz gündür, ilaxır çərşənbədir. Bayrampayı olsun.
Başımı buladım, dilucu sağollaşıb geriyə qayıtdım. “Day bura nəyə gəlirdin? Gedib dəyirmanın arxasında Elxanın sexində iyirmi manata alardın də!” Anar arxamca astadan mızıldasa da dediklərini eşitdim, amma əhəmiyyət vermədim. Birinci mağazada eyni ayaqqabını 25 manata vitrinə qoymuşdular. Həmin mağazaya qayıdıb satıcı ilə bir az çənə döyəndən sonra iyirmi manata razılaşıb aldım. Mağazadan çıxmaq istəyirdim ki, telefonuma zəng gəldi.