Естай – Қорлан

 
Арқаны аралатты серілерге
Ерке боп ел ішіне жеке сіңбей.
 
 
«Теңіз толқып тербелмесе,
Кеме де тербелмейді.
Əнші əуелі тебіренбесе,
Тыңдаушы тебіренбейді».
 
 
Біржанның əлгі ақылы құлағына
Сал мінез əндеріндей ұнады да,
Тамағын тоқсан кенеп оңашада,
Құмартты балаң жігіт үн бабына.
 
 
Бұлдайтын кəделі деп жарамасты
Көрмеді серілерден сарамасты,
Қыздардай кесте тіккен келістіріп,
Қиналып, терін сығып, табар нəшті.
 
 
Құйды да құлағына жақсы лепті,
Баулыды кəрі қыран жас түлекті,
Бір жылдай ел қыдыртып, су сыдыртып,
Інісі Ақанға əкеп табыс етті.
 
 
«Біржаннан алған менің олжам басқа,
Ойласам, Ақан басқа, Біржан басқа.
Көру бар… көріп өрнек төгу бар ғой…
Төл өлең келмей жүр-ау оң жамбасқа.
 
 
Тыңдатқан зар мұңдарын, наз жырларын,
Дариға, қыс жылдарым, жаз жылдарым!
Жүлдесін жиырма бестің алмадың деп,
Жөн болмас он сегізде жазғырғаның.
 
 
Жүр менің əзір ауға баспай құсым,
Талаптың тəуекелін тастаймысың?!
Бір ауыл жүлдесіне ырза емеспін,
Үш жүздің жеңіп алмай бас бəйгісін!» –
 
 
Деп Естай оймен қайтты ауылына,
Бұққандай талабынан дауыл ыға,
Піспейді күні жетпей бақта жеміс,
Көктемнің шөлі қанбай жауынына.
 

Той үстінде

 
Дуылдап Маралдының атырабы,
Бір қыздың тойы болып жатыр əлі.
Таянған таяғына сырт буын да,
Ұйықтамай, таңды көзбен атырады.
 
 
Маралды – қара жолдан жырақ мекен,
Сірə да бүгінгідей дулап па екен?!
Ұзатқан жалғыз қызын желпінді бай,
«Кемсітіп кетпесін, – деп, – сынап бөтен».
 
 
Мүшеден дəмесіз де, дəмелі де,
Осында ой елі де, тау елі де:
Сүйіндік, Апай-бөрі, Қозған-қақсал,
Қыпшақ пен Бұқа күбір, Сəмегі де…
 
 
Осында обаған көз обыры да,
Осында жегін өгіз момыны да,
Осында бір тойынып кетейін деп,
Келіпті кедей-кепшік шоғыры да…
 
 
Аталы аруақты туысынан,
Шығармай Ертіс бойын уысынан,
Бұла өскен жастайынан Қауан төре
Сөзі ірі, жүрісі паң, күлісі пақ.
 
 
Ұстаған ислам туын жастан қолға,
Түрікте – төрт жыл оқып Стамболда,
Бітірген Аясопы дəрреəлфунун,
Дəмолла, қазақша айтсақ асқан молла.
 
 
Ұмтылған омыраулап төс пен өрге,
Ешкімге бойы үйренген дес бермеуге
Ішінен жымыңдайды: «қалған қазақ,
Ырза бол ілбіп-сілбіп көшке ергенге.
 
 
Əкіммін атым мəлім алты алашқа,
Қолымды қағамын деп анталаспа,
Жағама жармасар ма жайын білген,
Түсерсің, жасық біткен, жанталасқа!»
 
 
Төрт түлік жонға сыймай малы мұның,
Асып тұр жалпақ елден бағы бүгін.
Берген соң қырық жеті қырқа матап,
Алғалы келді айттырған қалыңдығын.
 
 
Тойға кеп салқар көшпен он пəуеске,
Асырған салтанатын сол емес пе?!
Əншісін, палуанын, мешкейін де,
Жүйрігін… – түгел əкеп салды егеске.
 
 
Елінен өзге бір де əнші ұнамай,
Естайды ертті алғыр – қаршығадай, –
Жоқтайтын өз намысын Маралды елі
Əн мен жыр бəйгісінде болсын абай.
 
 
«Қасымнан бір адым да шықпа» – деді
«Бұл жолы барыңды сал, мықта!» – деді.
Ұстаған шыжымымен қол құсындай,
Иемдеп, төре сөзін нықтап еді.
 
 
Қауакең намысына келген қызып,
Əншісін сайратқанын көрген қызық.
«Кербаланың шөлі» мен «Сал-сал», «Зарқұм»…
Естай да көп қиссаны берген тізіп.
 
 
«Күйеуі пайғамбардың Əлі дей ме,
Исламның кəуірлерге кəрі дей ме,
Болғанда ақыр заман, тақыр заман,
Шығады жер астынан Мəді дей ме?
 
 
…Төресі ұзатпады маңайынан,
Қара тер саулап ақты самайынан.
Бір сұрақ өз жауабын таба алмайды:
«Иегін қақса төре, қалай ығам?..»
 
 
Бір мезет Қожа досы кіріп шықты,
Естайдың омалғанын біліп шықты.
Сол айтқан сұлу қайда? Көрер қашан?
Соны ақсап бір көргенше сері ынтықты.
 
 
Əншісі төре сөзін қайтармайды,
Майысып, қол пернеде майпаңдайды.
Жатқанмен бір қынжылыс түкпірінде,
Бұйырса, «айтпаймын» деп, айта алмайды.
 
 
Ширығып алған Естай дене қызып,
Аузы айтып, ойы өзгеде – елегізіп,
Төренің, сопымсыңған белбеуінен
Табам деп отыр екен неме қызық?!
 
 
«Баянсыз бұл фəниде жиған байлық,
Түбінде, уа мұсылман, иман – байлық.
Құдайға құлшылық қыл тірлігіңде,
Жұмаққа жұмыр басың сыйғандай ғып.
 
 
Бай да жоқ, кедей де жоқ, кəрі мен жас,
Бар миллəт бір пиғылдас, дін қарындас…»
Төренің əнсымағы, уағызы
Осылай щұбай берді бір сарындас.
 
 
Біреулер есік жақта жымыңдайды,
– Мырзаның əндері! – деп сыбырлайды.
Құдалар бас шұлғиды «Бəрекелді!»
Бір ыза серімізді сығымдайды…
 

«Бір мысқал»

 
Десек те ет жүректің емшісі – сөз,
Əзелден махаббаттың елшісі – көз.
Екеуді тілсіз баурап, үнсіз жалғап,
Алуға асықтырар еншісін тез.
 
 
Бір көз бар оқтай сұғын қадағаны,
Бір көз бар жанды рақат жаралауы.
Бір көз бар тозған мөрдей тартымы жоқ,
Құрысын, құлқы құрып, қарағаны.
Сыймайды кілең жастар ақ отауға
Қызықтап, ойын-сауық қалағаны.
Осында Естайдың да сырттан естіп,
Елеңдеп, періштеге балағаны.
 
 
Екі бай Сұңқар – Сұлтан ағайынды
Қыздарын ұлдарына балай білді.
Апалы-сіңлілі қыз – Хұсни, Хорлан
Көркімен тамсандырған талайыңды.
 
 
Бүгін де сол екеуі – тойдың көркі.
Кетердей мықтымсынған сойдың еркі.
(Есағам айтып еді, он жетімде
Өзім де есеңгіреп көрдім елтіп).
 
 
Алайда, арпа ішінде жалғыз бидай,
Хорлан қыз-қыз ішінде жалғыз құдай.
Зылиха, Құртқа, Жібек… қиял шығар,
Бұл ерке бар сұлудың жалғызындай.
 
 
Мөп-мөлдір жаңбыр шайған қарақаттай,
Қара көз қалай сені қалар тартпай?!
Алдында қымсынарсың, қысыларсың,
Өзіңнен-өзің терлеп, сая таппай.
 
 
Теңесер жан табылмас жалпақ елден:
Аппақ жүз – қызыл арай таңнан өрген.
Екі ұшы екі беттің – қызыл алма
Ақ қарға шала батқан ортан белден.
 
 
Маңғаз қыз – Маралдының ақ маралы,
Кердеңдеп алдында кім мақтанады?!
Ішінде соны көрген арулардың
Қызғаныш қып-қызыл боп шоқтанады.
Иіндер өзі түсіп, елбірейіп,
Табанға өзі барып тапталады.
Адуын, омыраулы салдардық да
Сол Хорлан сескенері, сақтанары.
 
 
Басына Хорлан киген кəмшат бөрік
Сүйгендей ақ маңдайын аңсап келіп.
Сол бөрік талайлы екен сан жігіттен
Сабылған Маралдыда самсап өріп.
Қыпша бел… қамар белбеу құшақтап тұр…
Бойыңды, шыда, жігіт, алса желік.
Бейіште хордың қызы күндегендей
Пендеге бітеді екен сонша көрік?!
 
 
Хорлан – от, ынтызарлар көбелектей,
Ұшады отқа қарай ебелектей.
Шықпайды төңіректеп, төңкеріліп,
Өзгеге одан өзге тілек етпей.
 
 
Шұбыртып сілекейін шекеріне,
Жігерден жұрдай болар жетелі де.
Тəлкек қып тəркіжиһан сопыны да
Нəпсінің байлап берер жетегіне.
 
 
«Тоқал деп тоқты-торым қатын алдым,
Мал беріп, – дейді төре, – сатып алдым.
Мосқал жас мойытты ғой… əйтпегенде
Хорлан да менікі еді… қапы қалдым».
 
 
Сұлуға сұмырайлар сұқтанғыш-ақ