Естай – Қорлан

 
Жаяды, өліп-өшіп, сырттан құшақ.
Өткір сөз, салқын қабақ, паң мінезбен
Талайын Хорлан өзі шыққан «тұсап».
Байлаулы, əттең, Хорлан бала құстай,
Шерменде ала жаздай, ала қыстай.
Жері бар атастырған… бір қырқылжың
Қағар ма көгілдірді қара құстай?..
 
 
Бейнелеп айтқан Қожа затын өстіп,
Ақыным армандаған – атын естіп.
Іздеп-ақ табар еді келген күні,
Байлады ұзақ күнді əкім кеш қып.
 
 
Қыз-қырқын жанай өтсе қасымыздан,
Ақ қырау сескенгендей шашымыздан,
Салмайды көз қиығын бүгін бізге,
Біз «сорлы» сондай-ақ бір жасымыздан!
Бақпақтың жел сілкіген ұлпасындай
Жас дəурен бір-бір ұшты-ау басымыздан!
 
 
Болған ғой жігіттердің не ардағы
Көңілі бір қалмаған асыл қыздан!
Бəйгісі бақастықтық қызған шақта
Өрмелеп өрге тасы, басып озған!
 
 
Қайдағы «көріпкелдей» керемет пе:
Жаңылмай, жаза баспай кірген бетте,
Хорланды таныды Естай, «талып» түсті,
Көрсеткен ырза болып құдіретке.
 
 
Көктен бір іздегенін тапты жерден,
Баладай зарығып кеп тəтті көрген
Шарасыз іштен тынып, «өліп» отыр,
Дер ме екен «жеңсік құмар нəпсіге ерген?»
 
 
Қыз десе, қызық десе, сайтаны бар,
Қиылып, қиын қолқа айтары бар.
Қөңілін қалқатайдың қалдырса егер,
Бипаздап, жұбататын байпақы бар.
 
 
Паң қызды бұған дейін көрмесе де,
Тіл қатып, ол бір белгі бермесе де,
«Жалғанда жалғыз мені жаным дейтін
Осы!» деп, іштен түйді, сенбесе де.
Неге өйтті – түсіндіріп айта алмастай,
Естайды он прокурор тергесе де.
 
 
Десек те ет жүректің емшісі – сөз,
Əзелден махаббаттың елшісі – көз:
Екеуді тілсіз баурап, үнсіз жалғап,
Алуға асықтырған еншісін тез.
 
 
Албырап аппақ, Хорлан анадайда,
Ұрланған көз астымен қарамай ма:
Қарашық карашыққа қадалғанда
Ішіңді құмарлық от жаламай ма?!
 
 
Айтайын үйреншікті көне теңеу
Тоқ жылжып тұла бойға тарамай ма?
Сол сəтте сезім шіркін – көзсіз батыр,
Сол шақта ақыл қайда, сана қайда?
Шегініп кең дүние кейін қарай,
Жарқ еткен бір отты көз қалады ойда…
 
 
Осылай болды десем, кім нанады?!
Қиылып, қыз қарады-ау… бір қарады!
(Тəкаппар болса кеше талайларға,
Өз басын, қыз намысын құндағаны!
Паңдар да жұмсарады теңі күлсе,
Тартынса, талайынан құр қалады…)
Естай да білмей отыр не болғанын,
Көрген де, көрмеген де иланады.
 
 
Тайсалмас əн-өлеңнің таласында
Кезек кеп Бəстемидің Мағашына,
Ауылдың алты ауызын отыр төтеп,
Ал Естай көк пен жердің арасында.
 
 
…Басың тік, түссең оның жолын сүйіп,
Болу шарт жөнің ерек, өрің биік.
Той емес, мереке емес өнер деген,
Біреудің бара алмайсың тонын киіп.
 
 
Тылсым күш желіктірді желікпедей,
Тебеді тегеурінді серіппедей.
Ішінен қаймығады-ау Естай, əттең
Дарынын ашылмаған көріп кедей.
 
 
Сүлейсок, дел-сал халден босанбады,
Тер қысты, маңдай жіпсіп бусанбады.
Құштар саз қасқалдақтай сүңгіп кетіп,
Қылтыңдап, қайта батып, неше алдады.
 
 
От толқын, ішке сыймай, сыртқа тепкен
Көнбеген шығаруға құнттап, еппен.
«Бол, болдың» астына алды: «Айтып сал!» – деп,
Аш жандай асықтырып жұттан кеткен.
 
 
«Мақсатқа ойына алған жетем!» демек,
Кетті ме ғашық жары көтермелеп,
Ауылдың алты ауызы таусылғанда,
Шабытқа ақын қонды төтен, бөлек:
 
 
«Болғанда өзі мұндай жүріс қандай,
Күлкісі көңілді ашар гүлістандай.
Көтеріп алақанда отырсаң да,
Білінбес ауырлығы бір мысқалдай».
 
 
Бейнесін жасамадым ойдан жорып,
Отырмын тумысына кайран болып!
Өзімді-өзім көріп сүйсінсемші,
Ақ жүзі алдымдағы айнам болып!
 
 
Ару қыз туды екен кім бағына,
Өзімен жазса тағдыр бір баруға,
Тайынбай тамұғына тартар едім,
Баспас ем сүйресе де ұжмағына…»
 
 
Ерке наз, сылқым əуен, мамыр үнді
Сарқатын естігенше сабырыңды,
Тындайтын дүниеде құлақ барда,
Білмейтін шырқалудан жалығуды!
 
 
Төгілді өлең болып сезім қызба,
Əншіде ел құлағы, көзі – қызда.
Елестет сол суретті көз алдыңа,
Ұзатып алдың-ау деп сөзім бұзба!
Құлаққа майда қоңыр ағыс тұнды,
Көзінде жамиғаттың алғыс тұрды.
Мүлəйім басын иіп, ернін тістеп,
Қыз отыр… əн сиқырлап, шатыстырды.
 
 
Жанына жаңағы əні жаққандай ма,
Інкəрін көзбен ғана айтқандай ма?!
Барады ыстық тартып, ысындырып,
Құшаққа еркелетіп тартқандай ма?!
 
 
«Кінəлі бəріне де өзім шығар,
Үмітпен бір қараған көзім шығар.
Ағатай, кешір, – дейді қыз ішінен, –
Орайын таба алмадым төзіп шыдар».
 

Уəде

 
Үздігіп, қалқашыммен жалғасудың,
Сарыла сəтін күтсең жолғасудың,
Күн неге ұзақ ақын қиялындай,
Жолындай неге ұзын арна судың?!
 
 
Сырт көзден тасаланып барып тысқа,
Жас жігіт лəззаттана жары құшса,
Қарлығаш қанатының қияғындай
Айсыз түн неге келте, таңы қысқа?!
 
 
Білсек те, түн қадірін білмесек те,
Түн аты, – күндіз емес – түн десек те,
Махаббат – түнекте де күн сияқты:
Ғашықтар, түнді ендеше күнге есепте,
 
 
Олардың біз білмейтін сыры бар ма?
Сүйсін де сүп-сүйкімді «ұрыларға»,
Алсаң, ал алтын күнін, ғашықтардың
Тілінен бал татысар түнін алма…
 
 
Япырм-ау, күн батты ма, батпады ма,
Сарғайып, серім соны бақпады ма?!
Күн бойы созды өңешін айтып өлең,
«Сездірмей» тыпыршуын жат қауымға.
Табаны тимей жерге, аптықса да,
«Сабырлы» жан жоқ одан топта мына!
«Уһ!» – деді көл жақ беттен көзі шалып,
Алауын алты бақан жаққанында.
 
 
Өзіне əр заманның салты жағар,
Жастарды магниттей тартып алар:
Қаракөк кең күмбездің ортасында
Секілді алтыбақан алтын арал.
 
 
(Көрген ек шет жағасын өзіміз де
Келмей ме бүгіннің де шартына дəл?!
«Ескі» деп өзеурейтін ессізді қой,
Төрелік тілегенің, халқыңа бар).
 
 
Жастарға ерік тиді бүгін бір түн,
Шерте алса жарар еді сырын шіркін!
Серіні ертіп келіп Қожахмет, деді-ау:
«Шіріктенбе, гүліңе ұмтыл!»
 
 
Үйіріп маңайына ылғи елді,
Думанды дуылдатар қырғи еді.
Естай тұр ойға батып оқшауырақ,
Сілкінбей, сыртқа қарай сырғи берді.
Қушекеш Қожахмет осындайда,
Көшірді топты түгел тосын жайға:
Лақтырды ақ сүйекті айдалаға,
Бет-бетке іздеушілер жосылмай ма?!
 
 
Алтыбақан басыра тиді бықпырт:
Кетті топ тарап-тарап, тынды жым-жыр,
Қалың ши… күбір-күбір… сыбыр-сыбыр…
Ай – жеңге ақ сəулесін құйды күңгірт.
 
 
Алқынын баса алмай тұр ақын байғұс.
Бұтаға манағы айтқан жақын қай тұс?
Атты жау қаптағандай жүрек дүрс-дүрс,
Жақында, жақындай түс, жақындай түс!
 
 
Алса да сау басына жаза тілеп,
Досы үшін тайсақтар ма Қожахмет?!
Жетелеп алып жетті Хорлан қызды:
Əумин, қабыл болғай таза тілек!..
 
 
…Міне үнсіз Хорланы тұр оң жағында,
Құрысын бүйтіп ақын болғаны да!
Жақ ашпай жапырақтай қалтырайды,
Тəңірім тілін байлап, қорлады ма?