Естай – Қорлан

 
Дəменің құшағына оранады.
 
 
Сонда деп естіген сон, Шотқа барды,
Тағы да күйді көңіл – отта қалды.
«Көрдік, – деп біреу айтты, – Мұхамеджан
Омбыға айдап кетті топтап малды…»
 
 
Қызғанып жауыз неме жас жұбайын,
Зытқан ғой… Əнші бағын аш, құдайым!
Кеш қалды – жəрмеңкесі кеткен тарап,
Сөйтеді десе қырсық қас қылайын.
Ізі жоқ, өзі түгіл Хорланының,
Қарқабат қайта ақынды басты уайым.
 
 
Жей-тұғын жол-жөнекей түскіліктей,
Жүресің, жазға мəз боп, қысты күтпей.
Пеш екеш əттең пеш те жылыта алмас,
Пешенең қалтыратса үскіріктей.
 
 
Айырылған сыңарынан қоңырқазым!
Кеттің бе жазатайым болып жазым?
Қайдасың, қалқатайым? Күн мен айдың
Айтсаңшы кездескенше көбін-азын.
 
 
Тірліктен тіледің бе жолды бөтен?
Қара түн тас төбеңнен төнді ме екен?
Шиедей қызғыл ернің бозғыл тартып,
Жұлдызың жымың қақпай, сөнді ме екен.
 
 
Сəулелі жарығынан қарасы көп
Шошимын ойларымнан шарасыз боп…
Өзімді-өзім түйреп, сілкілеймін:
«Қияли ойға қалай барасың?» – деп.
 
 
Жылынып жырақтан-ақ жүріп едім,
Көгінен құлады ма күнім менің?
Көрмей ме көптің көзі күн құласа?
Опасыз, оңай қалай түңілгенің!
 
 
Қияр ем қылышсыз-ақ қыршынымды,
Ол ойдан жаным бір-ақ түршігулі.
Мен кетсем… Іздеп тапса қыз тірі боп,
Тағы да тигізем ғой қырсығымды.
 
 
Орны жоқ жасықтарша еңіреудің,
Қайғыға Мəжнүн құсап меңіреумін.
Хорланым сау болсашы, мені қойшы –
Құдайдан одан артық не тілермін.
 
 
Əр қадам – қазылған ор… келем өтіп,
Қажыдым өкінішті өлең етіп.
Шаттықтың шалқар жырын төгер едім,
Алдымнан шыға келсе, көлең етіп…–
 
 
Шерлі ақын шытырман ой шырмауында
Жылыстап ана ауылдан мына ауылға,
Алысты азапсынбай тарта берді,
Жоғынан сұрау салып мың қауымға.
 
 
Арымас Тайбурылдай арыған аты.
«Ақынның домбырасы – қолғанаты».
Аралап кара Ертісті, Зайсан барды,
Алдына дəмін тартты Арғанаты.
 
 
Шықты ол Жетісудың тауына да,
Түстенді Түрікстанның бауына да,
Қаңтарда Қарқаралы қарын басты,
Малшынды Қызылжарда жауынға да.
 
 
Жалғанда айдай дара туған жалғыз,
Қыз Хорлан – іздегені гүл Хорлан қыз.
Есағаң қызды іздеді, жырды іздеді,
Іңкəрі – бір арман жыр, бір арман қыз.
Осылай өте берді, өте берді
Тершең жаз, тұмаушаң қыс, жыларман күз..
 

Хорланның зары

 
Мені іздеп жортқаныңды біліп жаттым,
Ішімнен сілтідей боп тынып бақтым.
Обалың өгей шешем əзəзілге,
Обалың Қауанына Өмірзақтың.
 
 
Жаралған жат есікті күзеткелі
Қысқа ғой қамшы саптай қыз көктемі.
Жігіттер, өкпелеңдер сұм заманға,
Артпаңдар жөн-жосықсыз қызға өкпені.
 
 
Өзіңнен болмай кетті хабар-ошар,
Күн туды ақылынан жан адасар.
Құлындай ноқталаған кете бардым,
Қыздан да бұл дүниеде бар ма осал?!
 
 
«Білемін құшағымды жайдым кімге,
Алмаспын ақылшыға Лəйліні де,
Деп едім, – астам сөзді айтқан екем,
Уəде байласқанда айлы түнде.
 
 
Аяр ең шошып аппақ самайымнан,
Қайтейін, көремін де талайымнан.
Түсер ед əжем ара тірі түрса,
Жан ашыр табылмады ағайыннан.
 
 
Басыма желек жауып, жер еткенше,
Жат төсек… қыл көпірден мен өткенше,
– Деп, –  сендім əне жетер, міне жетер,
Алады арашалап өжеттерше».
 
 
Қайтейін осы болды заманымыз,
Ойға алсам қабағымды қабады мұз.
Болары болды, сіңді бояуы енді,
Қылыштай тасқа шапқан тауанымыз.
 
 
«Сүйгенге тілдей төсек тар болмайды,
Көңілі жатты іздесе, жар да оңбайды».
Дерсің бе жазғырып та мен бейбаққа?
Дерсің бе: «көлеңке де жан болмайды?
 
 
Жылаған жалғыз мен бе малға барып,
Насырға, мен көнбесем, шабары анық.
Өзіңді, өзімді де, өзгені де Дедім ғой:
қор етпейін қанға малып.
 
 
Морт кетер, морт кеткен соң, мерт кетер деп,
Жақсылық жоқ, жамалар дертке дерт тек,
Шұқырда, Шотта сəті түскенімен,
Таймықтым жүздесуден бетпе-бет кеп.
 
 
Жұлқынып, сабыласың, сарыласың,
Жұлынған аяп гүлді не ғыласың?!
Қызықпас, қасқыр тартса, арыстан да,
Несіне жат сарқытын сағынасың?!
 
 
Қопарма махаббаттың қоламтасын,
Қалайша құлағанға қол артасың?!
Əлпештеп əнге қосқан Хорланыңды
Онда елдің, зердесінен жоғалтасың…
 
 
Бақытты кепсінбеші ондай маған!
Сен өйтсең, сөнбесем де, оңбай қалам.
Өзіңді сақта, жаным, елің үшін,
Мен үшін бұдан əрі болмай алаң.
 
 
Көңліңді желпісінші сал-серілік,
Бой бекіт, босамашы борша егіліп.
Сағыңды сындырмашы күншілдерге
Жылайтын тірі жүрсең, өлсең күліп.
 
 
Тілеймін: тұнығыңды лайлама,
Шиырды шиырлама шыр айнала.
Айырсын, бізді айырса, ажал ғана;
Айырсын, бізді айырса, Құдай ғана!
 
 
Қоса алмай қызығыма қызығыңды,
Қайтейін əнім шерлі, жүзім мұңлы,
Суынбай, сəулемді естіп сүйем десек,
Сусытпа саусағыңнан жүзігімді.
 
 
Ес-дертің менде болып ағынарсың,
Екі елі айырылмастай жанымдасың.
Ырзамын екі бірдей дүниеде,
Алдыңнан Аллам өзі жарылқасын…
 

Əн «Хорлан»

 
Сырт көзге «сыры мəлім шамалылар»
Сілкінсе бір сəт құдай болары бар.
Əркімнің Қобыланды болып бір күн,
Алатын Қазаны бар – қамалы бар.
 
 
Біледі-ау, өнерпаздар өз бағасын –
Іркілмей айта алады наз, наласын.
Мың оғын мүлт жіберсе, мəу демейді,
Бірегей қастерлейді азғанасын.
 
 
Төменде кезіксе де күнде ұядан,
Дəрі емес мыңдап өрсе қырғи оған.
 
 
Тізесін тасқа іретіп, құзға өрмелеп,
Ұстайды тас түлекті бір қиядан.
 
 
Тереңге тауфих тұтпай мың сүңгуін,
Теңіздін сүзгенінше бір інжуін,
Елден ол жасырмайды «иттей болып»,
Жанын жеп, туңілуін, күмілжуін.
 
 
Əн ғана – есіркеуші, жұбанышы,
Əн ғана – қолдан соғар қуанышы.
Тағдырға əнмен алғыс айтпақшы ол
Хорлан қыз жер бетінде туғаны үшін.
Назды үн құлағына күбірлейді:
«Тірімін, дүниеде кіммін мейлі,
Қолыңнан енді қайта алынбайтын
Тот баспас жүзігімдей бірмін!» – дейді.
 
 
«Дауысы талмай кетер жеті қырдан,
Бірі бар, кімге керек екі Біржан, –
Деп еді-ау Ақан аға, – сен өзің бол,
Жеткізе шындауыңды, жетіп қырлан.
 
 
Іздеді бірегейін толқып қатты,
Сарын бір жан сарайын солқылдатты.
Өзіне сыны оқшау, тəтті толғақ
Шым-шымдап жүрек қылын шертіп бақты.
Талай ай жапан түзде ат үстінде,
Түсінде қоналқада толқындатты.
Айтпаған əлі күнге қазақ ұлы
Əуеннің құпиядай кілтін тапты.
 
 
Күн шығып, күмəн-тұман сөгілгендей,
Сау етіп мөлдір бұлақ төгілгендей,
Арам тер құм күретіп ширек ғасыр,
Қазына жер астынан көрінгендей.
 
 
Сүйсінер сөз айтады сүйіп жүрек,
Жадырап бүгін Естай күлді түлеп.
Үйінде Сəт ағаның қонып жатып,
Жаңа бір əн шырқады бірінші рет.
 
 
Талмаурап сызылады тартымды үні,
Жүректі шымшылайды жарқын мұңы.
Ұйытып уысынан шығармайды,
Жаныңа құйылғандай жалқын нұры.
 
 
«Бір қыз бар Маралдыда Хорланғайын,