Bir müəllimin xatirələri

Məktəb seçmək, övladını yaxşı müəllimin sinfinə qoymaq valideynlərimizin ağlına belə gəlməzdi, çünki bütün məktəblər eyni səviyyədə, bütün müəllimlər eyni hazırlıqda idilər. Vahid məktəbli formasının olmasına baxmayaraq buna məcburiyyət yox idi. Amma böyük əksəriyyət vahid məktəbli forması geyinirdi. Bütün yazı işləri “mil-mil” və “dama-dama” adlanan iki qəpiklik dəftərlərdə aparılardı. Dərsliklərdən savayı yeganə əlavə tədris vəsaiti “Hüsnxətt” dəftəri idi ki, bu da hərflərin yazılış qaydalarına ciddi riayət olunmasına xidmət edirdi.

8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü ərəfəsində kitab mağazalarına, qəzet köşklərinə üz tutub müəllimləri təbrik etmək üçün daha münasib, nəfis “otkrıtka” axtarışına çıxardıq. Xətti pis olanlar “otkrıtka”ya öz ürək sözlərini böyük qardaş və bacılarına yazdırardılar. İmkan olan yerdə isə xüsusi, kiçik emalatxana rolunu oynayan köşklərdə xəttatlara müraciət edilərdi. Sonralar öyrəndik ki, bu “otkrıtka” adlandırdığımız üç qəpiklik əlvan karton parçasına dilimizdə “açıqça” deyilirmiş. İmkan daxilində müəllimə ən böyük hədiyyəmiz o zamanlar dəbdə olan “Krasnaya Moskva” və Polşa istehsalı “Mojet bıt”, “Bıt mojet” ətirləri idi. Bu 3 və 2 rubl qiyməti olan ətir məmulatlarını müəllimin qəbul edib-etməyəcəyini fikirləşməkdən gecəni səhərə qədər yata bilməzdik. Müəllim, sözün əsl mənasında, bizim üçün böyük nüfuz simvolu, şəxsiyyət etalonu idi.

Sonralar, təhsil şöbəsində və paytaxtın baş təhsil idarəsində çalışarkən dəfələrlə 8 Martla bağlı ərizə və şikayətləri araşdırmalı olduq. Hətta müəllimə ucuz hədiyyə aparan şagirdə, “Bunu anana apar” – deyən müəllimlərə də rast gəldik. Bəlkə də, natamam, sadəcə, bir anlığa yadıma düşən bir neçə xatirəmin heç üç qəpiklik dəyəri olmamasını düşünənlər tapılacaq, çünki artıq dəyərlər dəyişib, lakin dəyərləri dəyişən də, ona qiymət verən də elə biz özümüzük. Son onilliklərdə təhsil sahəsində nələr qazandığımızı isə zaman göstərəcək.

Təhsil aldığımız illərdə əsas bilik mənbəyimiz dərsliklər idi. Dərsliyə mötəbər mənbə kimi baxardıq. İki nəfər arasında hansısa faktla bağlı mübahisə yarananda ona ilk növbədə dərsliyi açıb baxmaq məsləhət görülərdi. Dərsliklər tərtib edilərkən faktiki materialın seçilməsi ilə yanaşı həm də onun tərbiyəvi aspektlərinə xüsusi diqqət yetirilərdi. Tarix və ədəbiyyat dərsliklərindəki mətnlər qəhrəmanların dözümlülüyünə, mətinliyinə, etibarına, mütəşəkkilliyinə, ən başlıcası, vətənpərvərliyinə heç kəsi biganə qoya bilməzdi.

Hamımız aldığımız tərbiyənin övladlarıyıq

Orta məktəbdə təhsil aldığımız illərdə onlarla müəllim bizə dərs deyib, lakin onların hər birindən lazımi dərsi ala bilməmişik. Bəzilərinin, sadəcə tədris etdiyi fənn üzrə proqram materiallarını az-çox mənimsəməyə çalışmışıq. Elə müəllimlərimiz də olub ki, bizə yalnız bilik, savad deyil, həm də həyat dərsi veriblər, yaxşını pisdən, düzü əyridən, həqiqəti yalandan ayırmağı öyrədiblər.

Uzun illər keçsə də, bəziləri xatirimizdə işıq kimi, bəziləri isə kölgə kimi əks olunur.

Özündənrazı kimya-biologiya müəllimimiz var idi. İşi-gücü uşaqları ələ salmaqdan, onları bacardığı qədər alçaltmaqdan ibarət idi. Bəşirov soyadlı qaraqabaq uşağa “Mürdəşirov”, nisbətən iri gözləri olan Teymur adlı birinə “Lemur”, Bağır adlı digər birisinə “Sağır” deyə lağ edərdi. Bir gün sinfimizə hansısa ucqar kənddən Dovutov soyadlı uşaq gəldi. Növbəti gün həmin müəllim sinif jurnalını açar-açmaz, “Gəlib dərsimizi danışsın Nöyütov” – deyə qımışanda Dovutov: “nöyüt” yox, benzin, “solyarka”, – deyib onun üzünə qabardı. O gündən həmin müəllim istehzalı əməllərindən əl çəkdi, şagirdlərin dilində isə “Mürdəşir müəllim” ləqəbi ilə gülüş obyektinə çevrildi.

Bu isə heç vaxt yadımdan çıxmayan digər müəllimimizlə bağlı xatirəmdir. Bizə Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənnindən dərs deyən orta yaşlı qadın müəllimimiz sinfə daxil olaraq sanki salam verməyi belə unutmuş kimi yazı lövhəsinin qarşısına keçdi. Ara-sıra fasilələr verməklə müəyyən yazı-pozu edib 5 sütundan ibarət cədvəli, nəhayət, tamamladı. Cədvəl sadə olduğu qədər də maraqlı və diqqətçəkən idi: 1. Sıra nömrəsi; 2. Əsərin adı; 3. Əsərin janrı; 4. Əsərin müəllifi; 5. Əsərin qəhrəmanı. Üzünü bizə tutub, hər birimizə 44 vərəqli ümumi dəftər götürüb, həmin cədvəli dəftərə köçürməyi, oxuduğumuz, bundan sonra oxuyacağımız kitabların adlarını müvafiq qayda üzrə sütunlarda qeyd etməyi tapşırdı və ilin sonunda bunu qiymətləndirəcəyini söylədi.

Müəllimimizin adi görünən bu taktiki gedişi bizi böyük “strateji hədəflər” uğrunda mübarizəyə sövq etdi. Birinciliyi qazanmaq üçün “Kim ən çox kitab oxuyar?” yarışına qoşulduq. Məktəb kitabxanasında oxumadığımız kitab qalmadı. Rayondakı böyük konserv zavodunun kitabxanasına üz tutduq, mərkəzi şəhər kitabxanasına üzv yazıldıq. Valideynlərimizin böyük tənəffüslərdə bulka, limonad almaq üçün verdikləri 20-30 qəpiyə qənaət edərək kitablara xərclədik.

O vaxtlar kitablar ucuz satılırdı. Qrimm qardaşları və Andersenin nağılları ilə başlayıb Fyodor Dostoyevski və Teodor Drayzerin klassik ədəbi irsi ilə tanışlıqla 11-ci sinfi bitirdik. Məzun olduğumuz dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatı öz yerində, artıq Viktor Hüqonu və Aleksandr Dümanı, hətta Onore de Balzakı, Şarlotta Bronteni, Gi de Mopassanı belə oxumuşduq. Orta məktəbdən xatirə kimi doldurulmuş üç 44 vərəqlik ümumi dəftər bu gün də qalır. Gərək bir gün imkan tapıb oxuduğum kitabların dəqiq sayını hesablayam.

Mark Tvenin bir sözü var: “Mənim kitablarım su, dahilərin kitabları şərabdır. Suyu hər kəs içir”. Rayon müəlliminin adi stimullaşdırıcı metodu bizi uşaqlıqdan kitabları su kimi, sonralar isə artıq şərab kimi içməyə alışdırdı. İllər keçdikcə bir daha şahidi olursan ki, müəllim yalnız dərs deyən deyil, həm də “dərs verən”dir.

Zaman gizli olan hər şeyin üstünü açır, aydın olan hər şeyin üstünü örtür

Görkəmli rus pedaqoqu və metodisti Aleksey Alekseyeviç Vaqin “Metodlar haqqında təlim. Dərs nəzəriyyəsi” kitabında yazırdı ki, tədris prosesində heç bir texniki vasitə, digər yüksək texnologiyalar müəllimin canlı sözünü, müəllim-şagird ünsiyyətini əvəz edə bilməz, heç bir təlim metodu canlı söz qədər təsir gücünə malik ola bilməz”. Açığını deyim ki, 1968-ci ildə nəşr olunan bu kitabı xeyli sonralar, artıq elmi-tədqiqat işlərimlə əlaqədar oxumalı oldum. Bunun nə demək olduğunu öz şəxsi nümunəmdə dərk etdim. Bu misalı niyə çəkdim?.. Əgər desəm ki, peşə seçimimdə, hələ V sinifdə oxuyarkən gələcəkdə məhz tarix müəllimi olacağım barədə fikrə düşməyimdə müəllimimin şəxsi nümunəsi, inandırıcı şərhləri, izahları, hələ üstəlik, mimika və jestikulyasiyası başlıca rol oynayıb, bir çoxları inanmaya bilər. Yəni “V sinifdə nə ixtisas seçmək, nə müəllim olmaq arzusu?!” – Düşünənlər ola bilər, lakin necə deyərlər, neçə illər keçsə belə, həqiqət həqiqət olaraq qalır…

Bir tarix müəllimimiz vardı, həm də direktor müavini idi. Bizə “Qədim dünya tarixi”ndən dərs deyirdi. Eramızdan əvvəl, 24 avqust 79-cu ildə Vezuvi vulkanının püskürməsi nəticəsində Neapol yaxınlığındakı qədim Pompey şəhərinin dağılmasını, fəlakətdən qaça bilməyən şəhər əhalisinin təşviş və qorxu hisslərini elə təsvir edirdi, sanki batmaqda olan şəhərin əzəmətli sütunları sənin üzərinə düşəcək. Sinifdə həyəcandan hətta parta altına əyilən uşaqlar olurdu. Yaxud qədim yunan mifologiyasının qəhrəmanları olan Herakl və Prometeydən elə danışırdı, sanki onların müasiri, yoldaşı olub.

Əlbəttə, o zaman xəritə və bir neçə illüstrasiyalı şəkildən başqa heç bir vəsaiti olmasa da, uşaqlar onun dərsinə gecikməmək üçün hətta tənəffüs zamanı məktəb bufetinə baş çəkməkdən belə imtina edirdilər. “Fakultativ” adlanan məşğələlər dərs saatı statusuna bərabər tutular, az dərsi olan müəllimlərin təminatı məqsədinə deyil, məhz uşaqların maraq və meyillərinin inkişafına xidmət edərdi. Sinfimizdəki uşaqların yarıdan çoxu məhz həmin müəllim tərəfindən aparılan fakultativ məşğələlərə həvəs göstərərdilər.

Nə qədər acı da olsa, bir həqiqəti etiraf etmək məcburiyyətindəyik: getdikcə müasir texnologiyalara ifrat dərəcədə aludə olaraq virtual asılılıq azarına tutulan şagirdlərimiz və tələbələrimizdə həm fiziki, həm də mənəvi cılızlaşma prosesi müşahidə edilir. Yəqin ki, bu səbəbsiz deyil. Son zamanlar cəmiyyətdə reallığı əks etdirməli olan canlı ünsiyyətdən daha çox verbal, vizual, virtual ünsiyyətə üstünlük verilməsi təhsilimizə sirayət edib, özü də sinoptiklərin təbirincə desək, orta norma həddindən bir qədər də artıq səviyyədə.

Bilik səviyyəmiz, seçdiyimiz peşəyə maraq və meyillərimiz nəzərə alınmaqla, ali məktəbə sənəd verib-verməyəcəyimizi əvvəlcədən qərarlaşdırardıq. Özünə güvəni olmayanlar o vaxtlar geniş şəbəkəyə malik texniki-peşə məktəblərinə üz tutub müvafiq peşələrə yiyələnərdilər. Bir neçə ali məktəb, bir neçə ixtisas seçib hüquqşünas olmaq istəyənin tarixçi, tarixçi olmaq istəyənin kitabxanaçı, həkim olmaq istəyənin əczaçı, yaxud bioloq olmaq ehtimalı, narahatlığı yox idi. İxtisas, indi olduğu kimi valideynin diktəsi, kortəbii diplom sevdası ilə seçilmirdi. Seçimdə əsas sima, istiqamətverici nüfuz sahibi müəllim idi və şagirdin gələcək taleyinin müəyyənləşdirilməsində müstəsna rol oynayırdı.

Zamanın yeganə meyarı yaddaşdır

Valideynlərim müvafiq təhsil almasalar da, hər iki övladları – mən və böyük qardaşım onların arzusunu doğruldaraq akademik səviyyədə təhsil almışıq. O vaxt bütün məktəblərin girişində, foyedə bir şüar asılırdı: “Oxumaq, oxumaq, yenə də oxumaq”. Sən istəsən də, istəməsən də, məktəbə gedirsənsə, mütləq oxumalı idin. Məktəb, ailə, cəmiyyət əlbir iş görürdü. Ailə savadsız olsa belə, uşaq bilirdi ki, məktəbə gedirsə, oxumalıdır. Ən böyük qorxumuz valideyn iclasları idi. Sabah iclas keçiriləcəyini öyrənəndə səhərə qədər yata bilmirdik ki, görəsən, müəllim valideynlərimizə nə deyəcək? Bizi tərifləyəcək, yoxsa tənqid edəcək? İndi hər şey virtuallaşıb, onlayn sistemlə həll edilir. O vaxt isə əsas sima müəllim idi.

Bizdən əvvəlkilər 11 il oxuyurdular. Bizə çatanda isə ümumi orta təhsil yenidən 10 illik oldu. Başqa sözlə desək, biz 10 il oxuyaraq kamal attestatına sahib olacaqdıq. O zaman TQDK və ya DİM deyilən qurumlar yox idi. Orta məktəbi məqbul qiymətlərlə bitirən istənilən kəs seçdiyi instituta, universitetə sənəd verməkdə sərbəst seçimə malikdi. Sadəcə bunun üçün institutun müəllimlərindən yaradılmış komissiya qarşısında 4 fəndən imtahan vermək kifayət edirdi. İmtahanların biri qeyri-profil hesab edildiyindən toplanılan ballara təsiri yox idi…

Məktəbdə yaxşı oxumuş şagird üçün imtahan vermək də o qədər çətinlik törətmirdi, çünki V sinifdən başlayaraq VI sinif də daxil olmaqla iki, VII–VIII siniflərdə üç, IX–X siniflərdə isə dörd aralıq imtahan prosesindən keçdikləri üçün kifayət qədər bilik və təcrübə əldə edirdilər. Bir də hər ilin mart, aprel aylarından hər sinif üzrə imtahana düşəcək suallardan ibarət 3 qəpiklik biletlər satışa çıxarılırdı Hər kəs neçə biletin neçə sualını öyrəndiyini bilməklə, qabaqcadan imtahandan neçə qiymət alacağını bilirdi. İmtahan biletlərində məntiqi, yaxud digər çaşdırıcı, dolaşdırıcı suallar olmurdu. Nə öyrədirdilərsə, şagirdlərdən də onu tələb edirdilər.

Ən böyük narahatlıq, əsasən, inşalardan ibarət yazılı imtahandan idi. Bu imtahanda, dünya klassikləri də daxil olmaqla orta məktəb proqramında nəzədə tutulmuş Azərbaycan yazıçılarının əsərlərindəki ayrı-ayrı surətlərin səciyyəvi təhlilini nöqtə-vergülünə qədər, nömrələnmiş, işarələnmiş ağ vərəqlərə köçürmək tələb olunurdu. Bu isə bəzilərinə o qədər də asan görünmürdü. Çıxış yolu kimi o zamanlar geniş dəbdə olan, “şparqalka” adlanan “informasiya daşıyıcıları”na böyük ümid bəslənilirdi. Düzdür, bunlardan lazımınca yararlanmaq heç də hamıya qismət olmurdu, çünki imtahana girişdə hər kəs ciddi yoxlanılır, nəzarətdən yayınanların isə içəridə istifadə edəcəkləri təqdirdə əllərindən alınırdı.

O zamanlar, xüsusilə, dəbdə olan, bəzən də “qarmoşka” adlandırılan “sparqalka”ların öz “müasirləri”ndən fərqi ondan ibarət idi ki, “sudan quru çıxmaq” məqsədinə deyil, təfəkkürün inkişaf etdirilməsinə, hafizənin formalaşdırılmasına, yaddaşın möhkəmləndirilməsinə xidmət edirdi. Bu, əslində böyük bir materialın kiçik hərflərlə yığcam hala salınmış konspekt forması idi… 50-60 “qarmoşka-şparqalka” yazan şagird, eyni sayda mövzunu oxumuş olur, yazı-pozu bacarıqlarına yiyələnir, ən azından, heç olmasa, dünya və Azərbaycan klassiklərini, onların yaratdıqları obrazları tanımaq imkanı əldə edirdi.

İnsan gələcəyə öz keçmişinin çiynində gedir

Ali məktəbə sənəd verməyim “proletariatın dahi rəhbəri” və bütün sovet uşaqlarının “babası” hesab edilən Vladimir İliç Leninin 100 illik yubiley təntənələri ərəfəsinə düşdüyündən və sənəd verdiyim institut onun adını daşıdığından qəbul planında yerlərin sayı xeyli artırılmışdı. Belə ki, həmin il Tarix fakültəsinə, ötən illərdə nəzərdə tutulmuş 50 yer əvəzinə, 100 yer ayrılmışdı.

İlk iki şifahi imtahandan gözləntilərim özünü doğrultdu. Hər ikisindən klassik qiymətləndirmə şkalası üzrə ən yüksək nəticə göstərərək “əla” aldım. Üçüncü imtahan yazılı idi. V.İ.Leninin böyük dəyər verdiyi proletar yazıçısı Maksim Qorkinin “Ana” romanı üzrə inşa yazısında peşəkar inqilabçı Pavel Vlasov və onun anası Plageya Nilovnanın surətlərini səciyyələndirmək tələb olunurdu.

Bu sınaqdan da üzü ağ çıxmağıma baxmayaraq nəticələr elan olunarkən “yaxşı” qiymət almağım məni xeyli təsirləndirdi. Qiymətindən narazı olanların apellyasiya vermək şansı olduğunu eşidəndən dərhal sonra tərəddüd etmədən yazılı şikayət verdim. Şikayətimə mənim iştirakımla baxıldı. Sən demə, iki vergül və bir apostrof işarəsindən ibarət üç səhvim varmış. Yaşlı müəllimlərdən biri yazını müştəri gözü ilə nəzərdən keçirərək dedi ki, bu uşağa, üç deyil, beş səhvi olsa belə, təkcə xəttinə görə “əla” qiyməti düşür. Hamı təbəssümlə onunla razılaşdı.

Dördüncü imtahan ingilis dilindən idi. Xarici dil seçdiyimiz ixtisas üçün qeyri-profil sayıldığından nəticəsi hesaba alınmırdı. İlk olaraq hər üç fəndən “5” alanlar, sonra iki “5”, bir “4” alanlar, daha sonra bir “5”, iki “4” alanlar, getdikcə hər üç fəndən “4” alanlar, yəni 100 yerin tamamına qədər ən çox bal toplayanlar tələbə adını qazandılar. Mənə də bu siyahıda ilk onluğa düşmək şərəfi nəsib oldu. Elə ilk cəhddən ali məktəbə qəbul olundum.

Valideynlərimin sevincinin həddi-hüdudu yox idi. Məndən bir il əvvəl isə böyük qardaşım o vaxtlar “Politexnik” adlanan indiki Azərbaycan Texniki Universitetinə və ya qısaca, AzTU-ya qəbul olunmuşdu. Sonralar bununla kifayətlənməyərək hər ikimiz təhsilimizi davam etdirdik. Mən Moskvada SSRİ Pedaqoji Elmlər Akedemiyasının aspiranturasına, o isə Volqoqradda Polis Akademiyasına daxil olaraq polis polkovniki rütbəsinədək yüksəldi.

Biz ali məktəbdə oxuyan zaman indiki kimi internet, digər elektron informasiya daşıyıcıları yox idi. Yeganə bilik mənbəyi kitab idi. Mühazirə zamanı apardığımız qeydlər və mövzuya dair tövsiyə edilən əlavə ədəbiyyatlardan əldə etdiyimiz bilgilər əsasında seminar və “zaçot”lara hazırlaşırdıq. Əlavə ədəbiyyat isə tələbələrin sayı ilə müqayisədə kitabxana fondunda məhdud sayda idi, yəni “kim tez götürdü” prinsipi daha çox qüvvədə idi.

Bir gün – növbəti seminarların birində müəllim sözümü kəsib soruşdu:

– Bunları haradan bilirsən, mən ki mühazirəmdə bunları sizə deməmişəm?

Dedim ki, “Vsemirnaya istoriya” ensiklopediyasından oxumuşam. Soruşdu ki, rus dilini yaxşı bilirsən, bu kitab səndə var? “Bəli” – deyə təsdiqlədim. – Səhər o kitabı mənə gətirərsən, – dedi.

Ertəsi gün kitabı ona təqdim edərkən böyük bir fəsli işarələyib tərcümə etməyimi tapşırdı. Tərcüməçilik fərasətimdən digər müəllimlər də xəbər tutdular. Ayrı-ayrı müəllimlərə ali məktəblər üçün nəzərdə tutulmuş “İstoriya drevneqo mira”, “İstoriya srednix vekov”, “İstoriya vostoka”, “İstoriya SSSR”, “İstoriya KPSS”, “Novaya istoriya”, “Noveyşaya istoriya” kitablarından tərcümələr edirdim. Yay tətilim dincəlməyə deyil, əsasən, tərcümə işinə həsr olunurdu.

Ağır və gərginlik tələb edən iş olsa da, zəhmətim hədər getmirdi. Həm özüm öyrənirdim, həm də müəllimlər bunu nəzərə alırdılar. Əksər imtahanlarda sualların cavabını soruşmadan, – sən bunları bilməmiş olmazsan – deyərək qiymətimi yazırdılar. Qrup və “potok”– birləşmə tələbələri arasında da hörmətim, nüfuzum nəzərəçarpacaq dərəcədə artmışdı, hamı mənə yaxın olmağa çalışırdı.

Məsələnin əsas mahiyyəti bir də ondan ibarət idi ki, ixtisasa dair elmi-pedaqoji vəsaitlərin böyük əksəriyyəti rus dilində idi. Təəssüf ki, indinin özündə də bu məsələ lazımi həllini tapmadığından çoxları gələcək karyeralarını qurmaq üçün rus dilində təhsil almaq zərurəti qarşısında qalırlar.

İctimai fəallığımı, müəllim və tələbələrlə “isti” münasibətlərimi nəzərə alaraq III kursda oxuyarkən məni partiya sıralarına qəbul etdilər. Əlbəttə, o dövrün “zehni, şərəfi və vicdanı” sayılan, cəmiyyətin “ən şüurlu və mütəşəkkil qüvvələrini” özündə birləşdirən Kommunist Partiyası sıralarına. Çünki o vaxt başqa partiya yox idi və parta arxasında ikən onun sıralarına qəbul olunmaq hər tələbəyə nəsib olmurdu…

Dünənimiz tarix, sabahımız müəmma, bu günümüz isə hədiyyədir

Ali məktəbi bitirib doğulduğum, boya-başa çatdığım rayona təyinat aldım. O vaxtlar işə qəbul zamanı indiki kimi imtahan, müsabiqə, müsahibə kimi çoxpilləli qaydalar tətbiq olunmurdu. Tələb-təklif prinsipi əsasında təyinat sistemi mövcud idi. Şəkili Şəkiyə, qubalı Qubaya göndərilir, bakılı isə imkan daxilində Bakıda saxlanılırdı. Bir də ailə vəziyyəti, evlilik və digər bu kimi istisna hallarda azad təyinat verilirdi. Diplomda hansı fakültəni, hansı ixtisas üzrə bitirdiyin və hansı peşəyə yiyələndiyinə dair Dövlət İmtahan Komissiyasının qərarı barədə qeyd aparılırdı. Bir sözlə, ali məktəbin verdiyi diplom əmək fəaliyyətinə başlamaq üçün keçərli idi.

Rayona təyinatım “insident”lə başladı. İlk işim hərbi qeydiyyata düşmək üçün hərbi komissarlığa getmək oldu. Komissar “pripisnoy” adlandırılan ilkin çağırış vərəqəsinə baxıb üzünü turşudaraq məni “dezertir” adlandırdı (“Fərari” sözü o qədər də populyar deyildi). Bu adamı başa sala bilmədim ki, ali məktəbdə oxuduğuma görə məni hərbi xidmətə aparmayıblar. O isə inad edirdi ki, gərək bu vərəqdə bu hal əksini tapaydı. Halbuki bu standart vərəqədə yalnız ərazi üzrə uçota girməyin və çıxmağın tarixləri göstərilirdi. Mənim qeydiyat vərəqəmdə isə giriş-çıxış kimi ali məktəbin yerləşdiyi ərazi – 26 Bakı komissarı adına rayon (Səbayel) göstərilmişdi.

Məsələyə müdaxilə etməyə cəhd edən digər komissarlar “baş komissar”larını nə qədər başa salmağa çalışsalar da, inadkarlığından əl çəkmədi. Mənə “kruqom” (“geriyə dön”) komandası verərək hərbi xidmət keçmək üçün uzaq və sərt iqlimli Sibirə, ağır tikinti işlərindən ibarət “stroybat” hissələrinə göndərəcəyi ilə hədələdi. Mən isə ona, “Get, hərbçilərinə əmr ver, mən hələ sənin əsgərin deyiləm!” – Deyib qapını çırpdım.

Oradan birbaşa Rayon Maarif Şöbəsinə gəldim. Maarif müdiri ata evimizin qonşuluğunda yaşayırdı və məni şəhər 1 nömrəli məktəbinə təyin edəcəyini bildirmişdi. Onunla bir az dərdləşdik. Şəhər məktəbinə işə çıxacağım halda payız çağırışında hərbi xidmətə cəlb olunacağımla bağlı məsələləri danışdıq. Məni narahat edən hərbi xidmətə getmək deyil, onun məni Sibirə və əks təqdirdə Almaniyaya göndərəcəyi barədə təhdidləri idi…

Mən gözdə-qulaqda ikən mətbuatda, radio və televiziyada kənd müəllimlərinin hərbi xidmətdən azad olunmaları barədə xəbərlər yayıldı. SSRİ Maarif Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyinin “Kənd müəllimlərinin hərbi xidmətdən azad olunmaları barədə” birgə əmrini eşidən kimi dərhal yadıma rayon hərbi komissarının məni Sibirə, Almaniyaya, daha nə bilim, haralarasa hərbi xidmətə göndərəcəyi barədə hədə dolu sözləri düşdü. İndi Təhsil Şöbəsi adlandırılan Rayon Xalq Maarif şöbəsinə gedib əmrimlə maraqlandım. Maarif müdiri, əvvəldən də nəzərdə tutulduğu kimi şəhərin mərkəzindəki 1 nömrəli məktəbə göndəriləcəyimi bildirdi.