Dwie połówki
Pewien magik perski, który zgodnie z panującą w jego kraju religią wierzył w istnienie dwóch bogów: Ormuzda – boga dobra i Arymana – boga zła, powiedział kiedyś do żydowskiego uczonego Amejmara:
– Wiedz, że górna część twego ciała, ta lepsza i ładniejsza, należy do Ormuzda, dolna zaś, służąca podlejszym potrzebom, należy do Arymana.
– Jeśli tak jest, to dlaczego Aryman pozwala Ormuzdowi przepuszczać nieczystą wodę przez moją dolną część ciała?
Jeśli Bóg chce się zemścić na narodzie, najpierw mści się na jego bogach.
Kiedy rozbijają bożki, strach ogarnia ich kapłanów.
W imieniu rabiego Many powiadają:
– Nadejdzie czas, kiedy samo bałwochwalstwo z pogardą napluje w twarz swoim służebnikom, po czym zniknie z powierzchni ziemi.
Ludzie wobecBoga
„Będziesz tedy miłował Pana, Boga swego, z całego serca swego i z całej duszy swojej, i z całej siły swojej”.
Na te słowa rabi Eliezer powiedział:
– Ludzie są różni. Dla jednego dusza jest ważniejsza od bogactwa. Do takiego człowieka odnoszą się słowa: „całą duszą twoją”. Dla drugiego człowieka rzecz przedstawia się zgoła odmiennie. Dla niego najważniejsze jest posiadanie majątku. Do niego odnoszą się słowa: „całą siłą twoją”162.
Rabi Akiwa powiedział:
– „Całą duszą twoją” – nawet w chwili, kiedy ci ją odbierają.
Ben Azaj powiada:
– „Całą esencję twojej duszy, całym sercem twoim”. Obiema stronami twego serca. Z Dobrym Instynktem i ze Złym Instynktem. Nawet złe namiętności człowieka, jak gniew, żądza zemsty itp. mogą być wykorzystane dla dobrych celów.
Rabi Josej zwykł mawiać:
– Cokolwiek miałbyś uczynić, miej na względzie niebo. Uczyń to dla Boga.
Bojaźń Boga
I
„Nadejdą – powiada Izajasz – dla ciebie czasy bezpieczne. Bogactwem zbawienia to mądrość i poznanie”.
Rawa na to rzekł tak:
– Kiedy człowiek staje przed Sądem na tamtym świecie, zadają mu pytanie: „Czy uczciwie prowadziłeś swoje interesy na ziemi? Czy wyznaczyłeś sobie stałą porę na studiowanie Tory? Czy wiodłeś godny żywot rodzinny? Czy wydałeś na świat dzieci? Czy wypatrywałeś nadejścia zbawienia? Czy wyostrzyłeś swój umysł nauką i wiedzą? Czy kierując się własnym rozumem, dokonałeś czegoś istotnego?
A jeśli nawet na wszystkie te pytania masz odpowiedź twierdzącą, to pozostaje jeszcze pytanie: „Czy bojaźń Boga była twoim udziałem?”. Jeśli tak, to dobrze. Jeśli nie, to wszystkie twoje dokonania pozytywne na nic się nie zdadzą. To tak jak w opowieści o gospodarzu i jego słudze: „Pewien gospodarz polecił swemu słudze włożyć do spichrza worek pszenicy. Sługa wykonał polecenie i zameldował o tym swemu panu. Ten zapytał go:
– Nie zapomniałeś czasem wsypać do worka środek zapobiegający gniciu?
– Na miły Bóg, zapomniałem – odpowiedział sługa.
– Skoro nie wsypałeś tego środka do pszenicy, to lepiej byś uczynił, nie wkładając w ogóle worka do spichrza.
II
Rabi Chanina powiedział:
– Wszystko jest w rękach Boga z wyjątkiem Bożej bojaźni: „Teraz więc, Izraelu, czego żąda od ciebie Pan, twój Bóg? Tylko tego, żebyś Go się lękał”.
Czyżby bojaźń Boga była czymś mało ważnym? Drobnostką? Rabi Chanina przecież oświadczył w imieniu rabiego Szymona bar Jochaja, że Wiekuisty posiada w swoim schowku tylko skarb bojaźni Boga. Owszem, dla Mojżesza bojaźń Boga była rzeczywiście drobnostką. Tak, jak na przykład dla kogoś, kto posiada wiele dużych naczyń i jest proszony o jedno duże naczynie. Jeśli zaś proszą go o małe naczynie, a on takowych nie posiada, to małe naczynie staje się dla niego dużym problemem.
III
W imieniu rabiego Huny opowiadają:
– Słowa człowieka, którego cechuje bojaźń Boga, budzą zaufanie u ludzi. „Bój się Boga i przestrzegaj Jego przykazań – powiada Kaznodzieja – bo to jest obowiązek każdego człowieka”.
Na to powiada rabi Elazar:
– Cały świat został stworzony dla człowieka.
Rabi Aba bar Kahana powiedział:
– Człowiek waży tyle, ile cały świat.
Rabi Szymon ben Azaj powiada:
– Cały świat stworzony został po to, żeby służyć człowiekowi.
IV
Rabi Chona bar Papa powiedział:
– Jeśli ktoś jest obdarzony wdziękiem i budzi sympatię, to znak, że jest bogobojny, jako że napisano w Psalmach: „Lecz łaska Pana od wieków na wieki dla tych, którzy się Go boją”.
V
Do leżącego w łóżku chorego rabiego Jochanana ben Zakaja przyszli w odwiedziny jego uczniowie.
– Rabi – powiedzieli do niego – prosimy cię, żebyś nam pobłogosławił.
– Życzę wam, żebyście się bali Boga, tak jak boicie się człowieka.
– I nic więcej?
– Wystarczy, żeby tak było. Łatwo możecie się o tym przekonać. Ktoś popełnił jakieś przestępstwo. O czym najpierw pomyślał? O tym, żeby nikt tego nie widział.
Rabi Szymon ben Elazar zaś tak powiada:
– Służenie Bogu z miłości do Niego stoi wyżej od służenia Mu z bojaźni.
Spełnianie woli Boga
I
Jehuda ben Tejma powiada:
– Bądź śmiały jak tygrys, lekki jak orzeł, zwinny jak jeleń i silny jak lew, żebyś mógł wypełnić wolę twego Ojca w niebie.
II
Rabi Jehuda Hanasi zwykł mawiać:
– Jeśli spełniasz wolę Boga, dostosowując ją do własnej woli163, to znaczy, że woli Boga nie spełniasz.
Jeśli, natomiast, spełniasz wolę Boga wbrew twojej własnej, znaczy to, że spełniasz Jego wolę, zgodnie z Jego życzeniami. Nie chcesz umrzeć, to umrzyj przed śmiercią. Chcesz żyć, to żyj nie dla swego życia. Lepiej będzie, jeśli umrzesz na tym świecie, na którym i tak musisz umrzeć, niż gdybyś umarł na tamtym świecie, na którym, jeśli chcesz, możesz nigdy nie umrzeć.
III
Jego syn raban Gamliel zwykł mawiać:
– Spełnij Jego wolę jak swoją. Za to On spełni twoją wolę jak swoją. Machnij ręką na twoją wolę przez wzgląd na Jego wolę, żeby za to On machnął ręką na wolę innego człowieka przez wzgląd na twoją wolę.
Kto podporządkowuje własną cześć czci Boga, wzmacnia własną cześć, jak też cześć Boga. Kto zaś stawia wyżej swoją cześć od czci Boga, sam traci na honorze i w najmniejszym stopniu nie przynosi uszczerbku czci Boga.
Cześć należna Bogu
„Czcij Pana darami”. Darami, czyli mieniem, który obdarzył cię Bóg. Jeśli jesteś piękny, spożytkuj urodę dla chwały Boga. Jeśli posiadasz ładny głos, wykorzystaj go w bożnicy ku chwale Boga.
Chilul ha-Szem 164
Rabi Jochanen ben Baroka powiada:
– Kto skrycie profanuje Boga, ten publicznie zostaje za to ukarany. I to bez względu na to, czy uczynił to niechcący, czy naumyślnie.
II
„Przed Panem nie ostoi się ani mądrość, ani rozum, ani rada”.
Oto jak można interpretować ten werset z Przypowieści Salomona: Tam, gdzie chodzi o zachowanie czci dla Boga, nie zważa się na niczyją cześć, nawet rabiego.
III
Powołując się na Szymona ben Jehocedeka, powiedziano:
– Można zgodzić się nawet na wyrwanie jednej litery z Tory, jeśli przez to Imię Boga zostanie uświęcone dla świata.
IV
Fałszywców i dwulicowców, którzy powodują profanację Boga, należy demaskować przed całym światem.
Co można już uważać za profanację Boga?
– Jeśli taki człowiek jak ja – powiada Raw – kupuje u rzeźnika mięso i ociąga się z płaceniem, mimo iż może to uczynić od razu, to już można mówić o profanacji Boga.
Abajej, kiedy kupował mięso w sklepie należącym do dwóch wspólników, zwykł wręczać cała należną zapłatę jednemu i drugiemu, żeby żaden z nich nie pomyślał, iż ociąga się z zapłaceniem. Potem dopiero rozliczał się z nimi dokładnie.
V
Uczony ze szkoły Janaja powiedział:
– Profanacja Boga dokonuje się wtedy, kiedy koledzy z grupy muszą się wstydzić za kolegę, o którym krążą niedobre słuchy.
– Wystarczy – powiada rabi Nachman ben Icchak – że ludzie mówią o nim różne niedobre rzeczy. Niech mu Bóg przebaczy.
VI
Temu, który popełnił grzech profanacji Imienia boskiego, nie pomoże pokuta. Nie ominie go kara. Nie pomoże mu nawet Jom Kipur, dzień sądu i pojednania. Nie pomogą mu też cierpienia, które miałby go oczyścić. Skrucha, dzień pojednania i wzięte na siebie cierpienia, mogą jedynie odwlec karę. Dopiero śmierć go oczyści.
Wiara
Wszystkie sześćset trzynaście nakazów i zakazów, które dane zostały Mojżeszowi, prorok Habakuk oparł na jednym fundamencie: Na wierze.
– Cadyk – powiedział – z wiary żyć będzie. Modlitwa
Modlitwa
Bogu należy służyć całym sercem
„Będziesz tedy miłował Pana, Boga swego z całego serca swego” – powiedziane jest w Torze. Co znaczy służyć Bogu sercem? To znaczy modlić się.
Czyste źródło
„Mikwą Izraela jest Bóg” – powiada poeta w Psalmach. Słowo „mikwa” ma dwa znaczenia. Nadzieja i basen kąpielowy, który odświeża i oczyszcza nieczystych. Żydzi zostają przed Boga oczyszczeni i odświeżeni, dzięki temu, że widzą w Nim swoją nadzieję i modlą się do Niego. I tej mikwy, tego źródła nie trzeba daleko szukać. Znajduje się wszędzie. Jest nią bożnica, w której Żyd może otworzyć swoje serce przed Bogiem. Jeśli nie jest w stanie udać się do bożnicy, może pomodlić się w szczerym polu. Jeśli nie może wyjść w pole, wystarczy, że stanie w kącie izby. Jeśli i tego nie potrafi, może to uczynić szeptem, leżąc w łóżku. Jeśli nie potrafi poruszać wargami, wystarczy, że w głębi serca, pomodli się bez słów.
Znaczenie Tory
I
Rabi Josej bar Chanina powiada:
– Modlitwa została wprowadzona przez Żydów już za czasów patriarchów.
Rabi Jehoszua ben Lewi powiada:
– Modlitwa została wprowadzona w późniejszym okresie w miejsce ofiar tamid składanych w świątyni trzy razy w dzień. Rano, po południu i wieczorem.
II
Rabi Elazar powiada:
– Modlitwa jest znacznie ważniejsza od ofiar. Od kiedy Świątynia została zburzona, bramy modlitwy w niebie zostały zamknięte. Jest powiem powiedziane: „A choć krzyczę i błagam, nieczuły jest na moją modlitwę”. Bramy łez jednak nigdy nie są zamykane, jako rzecze psalmista: „Wysłuchaj, Panie, modlitwy mojej […]. Nie milcz na łzy moje”.
Rabi Jehoszua ben Lewi powiada:
– Żadna żelazna brama nie może oddzielić Żydów od ich Ojca w niebie.
III
– Bądźcie błogosławieni – powiada Bóg – obyście wy, niebiosa, były mi błogosławione i błogosławieni byli ci, którzy towarzyszą mojej merkawie165 za to, że opowiecie moim dzieciom o tym, co Ja robię, kiedy one oddają Mi cześć, wołając: „Święty, Święty, Święty!” Uczcie je, żeby podnosiły oczy ku niebu i same wzniosły się w górę. Żadna bowiem rzecz na świecie nie przysparza mi tylu przyjemności, ile owa chwila, kiedy moje dzieci wznoszą oczy ku niebu, a ja w nie patrzę. W owej chwili biorę w ramiona Jakuba na moim tronie w niebie. Ściskam go i całuję. I przypominam sobie wtedy, że synowie Jakuba są w diasporze. I przybliżam godzinę ich wyzwolenia.
IV
Rabi Chama bar Chanina powiada:
– Jeśli człowiek prosi Boga o coś i nie uzyskuje od razu odpowiedzi, niechaj nie traci nadziei. Niech jeszcze raz poprosi. Jako rzecze psalmista: „Miej nadzieję w Bogu. Bądź mężny i niechaj serce twoje będzie niezłomne. Miej nadzieję w Bogu”.
V
Nie powinieneś zrezygnować z modlitwy nawet w chwili, kiedy masz na gardle nóż.
VI
Rabi Judan powiada:
– Człowiek, którego spotkało nieszczęście, nie może tak po prostu zaraz wejść do mieszkania swego opiekuna. Powinien trochę postać pod drzwiami, wywołać kogoś ze służby i poprosić o zameldowanie panu domu o swoim przybyciu. Z Bogiem rzecz się ma zupełnie inaczej. Człowiek dotknięty nieszczęściem nie potrzebuje pośrednika, żeby zwrócić się do Boga. Nie musi zwracać się najpierw do anioła Michaela lub Gabriela, żeby pośredniczyli w kontakcie z Bogiem. Wystarczy, że sam się zwróci do Boga, a Ten od razu go wysłucha.
VII
Modlitwa sprawiedliwych dokonuje w niebie przewrotu. Gniew Boga jest w stanie zamienić się w Jego miłosierdzie.
Modły za kogoś
I
Jeśli na kogoś spada nieszczęście, powinien zawiadomić o nim swoich przyjaciół i znajomych, żeby ci wsparli go modlitwą.
II
Kto może modlić się za kogoś i tego nie czyni, ten popełnia grzech. Jeśli potrzebujący wsparcia modlitwą jest człowiekiem uczonym, należy się za niego modlić jak najusilniej.
III
Kto modli się za kogoś o rzecz, której sam potrzebuje, uzyskuje ją w pierwszej kolejności.
Modlitwa na drogę
Zanim wyruszysz w drogę, masz poradzić się Stwórcy. Co to znaczy poradzić się? To znaczy, że masz odmówić stosowną modlitwę na drogę.
Modlitwa płynąca z głębi serca
I
Kiedy modlisz się do Boga, uważaj na słowa. Nie mogą być szablonowe, utarte i ułożone z góry według ustalonego schematu. Powinny wypływać z głębi własnego serca.
Co znaczą schematyczne i szablonowe słowa?
Powołując się na rabiego Oszaję, tak je tłumaczę:
Szablonowa modlitwa przychodzi człowiekowi z trudnością. Jest pewnego rodzaju narzuconym z góry ciężarem. Człowiek ją po prostu odrabia.
Inni mędrcy twierdzą, że modlitwa jest szablonowa, kiedy jej słowa nie płyną z serca. Raba i Raw Josef zgodnie powiadają: „Szablonową staje się modlitwa, kiedy człowiek nie potrafi wypowiedzieć w niej czegoś nowego”.
Aba i rabi Chanina zaś twierdzą: „Wtedy kiedy człowiek odmawia ją o ustalonej porze, to znaczy przy wzejściu i zajściu słońca”.
II
W opisie bitwy z Amalekitami jest zdanie: „Kiedy Mojżesz podniósł rękę, zwyciężali Żydzi, kiedy opuścił rękę zwyciężał Amalek”.
Czy rzeczywiście ręka Mojżesza mogła wpłynąć na przebieg bitwy? Sens tego zdania jest następujący: Jak długo Żydzi podnosili oczy ku górze i tym samym zespalali się sercem z Ojcem w niebie, tak długo zwyciężali. Jeśli tego nie czynili, ponosili porażkę. Tak samo rzecz się miała z miedzianym wężem, którego Mojżesz uniósł w górę. Jeśli ukąszony przez jadowitego węża Żyd uniósł oczy w górę, natychmiast wyzdrowiał. Czy miedziany wąż jest w stanie zabijać lub leczyć? Chodzi o to, że Żydzi, podnosząc oczy w górę, wiązali swoje serce z Ojcem w niebie i w następstwie zdrowieli. Jeśli tego nie czynili, ginęli.
III
Rabi Chija i rabi Szymon bar Raba rozmawiali kiedyś na temat modlitwy. Jako pierwszy odezwał się rabi Chija:
– Podczas odmawiania modlitwy należy mieć oczy spuszczone ku ziemi.
Szymon bar Raba był odmiennego zdania. Uważał, że należy patrzeć w górę. I kiedy tak dyskutowali, nadszedł rabi Iszmael, syn rabiego Joseja. Widząc jak żywo dyskutują, zapytał ich:
– O czym tak żywo rozmawiacie?
Powiedzieli mu, o co im chodzi.
Wtedy rabi Iszmael rzekł:
– Modląc się, należy mieć oczy spuszczone ku ziemi, natomiast serce skierować w górę.
Rabi Ami powiada:
– Modlitwa może być przyjęta tylko wtedy, kiedy odmawiający ją „trzyma” duszę w ręku. Inaczej mówiąc, kiedy wkłada w nią całą duszę.
Rabi Chanania powiada:
– Bóg przyjmuje modlitwę płynącą z „miękkiego”, a nie ze skamieniałego serca.
Rabi Elazar przed przystąpieniem do modlitwy zwykle obdarowywał biedaka jałmużną.
Modlitwie winny towarzyszyć pobożna radość i powaga
I
Nie należy przystępować do modłów, kiedy się jest smutnym, leniwym, lekkomyślnym i skorym do śmiechu i paplaniny. Do modlitwy należy przystąpić w stanie pobożnej radości166.
II
Do modlitwy należy stanąć w poważnym nastroju. Dawni chasidim, przed przystąpieniem do modłów, przez godzinę oddawali się rozmyślaniom, żeby całym sercem związać się z Bogiem, jak powiada psalmista: „Kłaniajcie się Bogu ze świętą czcią i bojaźnią w sercu”. W innym miejscu Psalmów jest napisane: „Służcie Bogu z bojaźnią i weselcie się. Z drżeniem złóżcie Mu hołd”.
W obliczu Szechiny
I
W imieniu rabiego Chisdy mówiono:
– Podczas odmawiania modlitwy człowiek powinien sobie wyobrażać, że stoi przed obliczem Szechiny. Jako że jest napisane: „Zawsze wyobrażam sobie, że mam przed sobą Boga”.
II
Modlitwy nie wolno przerywać. Nawet wtedy, kiedy król przychodzi z pozdrowieniem, nie należy na nie odpowiadać. Nie wolno jej przerwać nawet wtedy, kiedy wokół nogi owinie ci się wąż.
Pewien pobożny człowiek zatrzymał się w drodze, żeby odmówić modlitwę. W tym samym czasie drogą szedł jakiś wysokiej rangi rzymski dygnitarz. Mijając modlącego się Żyda, pozdrowił go. Zanurzony w modlitwie Żyd nie odpowiedział na jego pozdrowienie. Dygnitarz zaczekał, aż Żyd skończy się modlić, po czym podniesionym głosem gniewnie zawołał:
– Ty prostaku! Czy twoja Tora nie nauczyła cię, że należy przede wszystkim dbać o własne życie? Jak śmiałeś zignorować moje pozdrowienie? Kto się za tobą wstawi, jeśli tym oto mieczem zetnę ci głowę?
– Nie gniewaj się, panie. Zaczekaj chwileczkę, wszystko ci wyjaśnię. Wyobraź sobie, że stoisz przed królem i nagle ktoś przechodzi i pozdrawia cię. Czy wtedy odpowiedziałbyś mu na jego pozdrowienie?
– Oczywiście że nie!
– A gdybyś to zrobił, czy ucięto by ci głowę?
– Jasne, że tak!
– No to sam powiedz. Jeśli ty, stojąc przed królem, który jest zwykłym śmiertelnikiem, który dzisiaj żyje, a jutro może być w grobie, zachowałbyś się tak a nie inaczej, to jak ja miałem się zachować? Ja, który stałem przed Królem królów, przed Tym, który jest wiecznie żywy?
Słowa pobożnego Żyda uciszyły gniew rzymskiego dygnitarza.
Liczone słowa
I
W imieniu rabiego Meira podają:
– Człowiek powinien rozmawiać z Bogiem niedługo i nieśpiesznie, jako rzecze Księga Kaznodziei Salomona: „Nie bądź prędki w mówieniu i niech twoje serce nie wypowiada śpiesznie słowa przed Bogiem […]. Dlatego niech twoich słów będzie niewiele”.
II
Pewien Żyd stanął przed pulpitem do modlitwy w obecności rabiego Chaniny. Modlitwę zaczął słowami: „Bóg wielki, straszny, potężny, rzeczywisty i czczony”… Rabi Chanina czekał, aż skończy, po czym powiedział do niego:
– Widocznie skończyły ci się wszystkie pochwały Boga. Ale dlaczego nazbierałeś ich aż tyle? Jeśli chodzi o pierwsze trzy pochwały, które wypowiadamy w naszej codziennej modlitwie, to gdyby ich nie użył w Torze Mojżesz, a członkowie Wielkiego Zgromadzenia nie wprowadzili do modlitwy, moglibyśmy bez nich się obejść. Ty zaś rozmnożyłeś je.
Jak myślisz? Czy król, który posiada miliardy złotych monet, nie uzna za despekt, jeśli go obdarzają srebrnikami?
III
Pewien uczeń stanął przed pulpitem, żeby się modlić. Był przy tym rabi Eliezer. Prowadzący modlitwę uczeń bardzo ją przeciągał. Pozostali uczniowie zwrócili się wtedy do rabiego Eliezera:
– Rabi, zobacz, jaki z niego „przeciągacz”.
– Mojżesz – odpowiedział im rabi Eliezer – był jeszcze większym „przeciągaczem”. Powiedział bowiem o sobie tak: „Padłszy przed obliczem Boga, leżałem przez czterdzieści nocy, Bóg bowiem powiedział, że was wytępi”.
Innym razem drugi uczeń rabiego Eliezera stanął przed pulpitem, żeby przewodzić modlitwie. Ten w przeciwieństwie do kolegi bardzo skrócił modlitwę. Pozostali uczniowie zawołali:
– Rabi, zobacz jak on skrócił modlitwę!
– Wyobraźcie sobie – odpowiedział im rabi Eliezer – że Mojżesz kiedyś jeszcze bardziej skrócił modlitwę. Było to wtedy, kiedy zachorowała jego siostra Miriam i Mojżesz prosił Boga ojej wyzdrowienie. Cała jego modlitwa składała się z kilku liczonych słów: „O Boże, uzdrów ją”.
Kiedy Rawa zauważył, że w bet ha-midraszu rabiego Hammuny przedłuża się modlitwa, rzekł:
– Oni odkładają wieczny żywot i zajmują się tymczasowym życiem167.
Rabi Hammuna natomiast twierdzi:
– Inny jest czas na Torę i inny jest czas na modlitwę.
V
Cesarz Antoniusz zapytał kiedyś rabiego Jehudę ha-Nasi:
– Jak myślisz? Czy wolno co chwilę zwracać się z prośbą do Boga?
– Myślę, że nie.
– Dlaczego?
– Żeby nie zachowywać się wobec Boga zbyt familiarnie.
Odpowiedź rabiego Jehudy nie spodobała się cesarzowi. Widząc to, rabi Jehuda, zastanowił się, jak dalej postępować. Następnego dnia, z samego rana, przyszedł do cesarza i pozdrowił go słowami: „Pokój tobie, cesarzu!” To rzekłszy, wyszedł, żeby po chwili wrócić i wyrzec słowa powitania „Pokój tobie, imperatorze!” Zaraz też wyszedł z pokoju cesarza i po chwili znowu wszedł i zawołał: „Pokój tobie, królu!”.
Obruszył się cesarz i gniewnym głosem zawołał:
– Co to ma znaczyć? Wygląda mi na to, że chcesz obrazić mój majestat.
– Wsłuchaj się w to, co mówisz. Jeśli ty, król, ale śmiertelny człowiek, czujesz się obrażony, kiedy za często cię pozdrawiają, to jak ma się czuć Król królów?
„Niech wszystko, co żyje chwali Boga” – powiada król Dawid w Psalmach. – Niechaj człowiek każdym swoim oddechem chwali Pana”.
W stronę Jerozolimy
Powołując się na rabiego Jochanana, powiadają:
– Człowiek powinien modlić się tylko w budynku, który ma okna.
W Księdze Daniela jest bowiem napisane: „Miał w swym górnym pokoju okna otwarte w stronę Jeruzalem i trzy razy dziennie padał na kolana, modlił się i wysławiał swego Boga […]”.
Kto przebywa za granicą, niechaj kieruje swoje serce w stronę Ziemi Izraela. Kto mieszka w kraju, niechaj kieruje swe serce w stronę Jerozolimy. Kto przebywa w Jerozolimie, niechaj kieruje swe serce w stronę Świątyni. Kto się znajdzie w Świątyni, niechaj skieruje serce ku Najświętszemu w niej miejscu. Wynika z tego, że ten, który przebywa na wschodzie, ma się ustawić podczas modlitwy twarzą ku zachodowi. Przebywający na zachodzie ku wschodowi. Przebywający na południu ku północy, a ten z północy – ku południu. W ten sposób wszyscy Żydzi kierują swoje serca ku jednemu miejscu.
Ten zaś, który dokładnie nie orientuje się w stronach świata, powinien skierować serce ku Ojcu w niebie.