W postaci obcej kobiety
Rabi Chija bar Aszej codziennie błagał Boga:
– Panie świata, ustrzeż mnie przed jecer ha-ra! Pewnego dnia jego błaganie usłyszała żona. Zastanowiły ją słowa męża. Co mogły oznaczać? Od lat już nie współżyją z sobą i nadal mąż odczuwa strach przed Złym Instynktem.
Któregoś dnia rabi Chija zasiedział się do późna w nocy w ogrodzie. Przez cały dzień ślęczał nad księgami. Nagle doszedł go szelest poruszanych gałęzi. Rozejrzał się dookoła i dostrzegł stojącą niedaleko pięknie wystrojoną kobietę.
– Ktoś ty? – zapytał ją.
– Jam Gracja173 – odpowiedziała z wdziękiem – przyszłam do ciebie prosto z drogi.
I mówiąc to, przysiadła się do niego i zaczęła go kusić. Rabi Chija jakby uległ jej czarowi, bo zaczął się do niej przytulać.
– Widzę, że ci się spodobałam – powiedziała, uśmiechając się. – Przedtem jednak podaj mi owoc granatu z rosnącego tu drzewa.
Rabi wdrapał się na drzewo, zerwał granat i podał jej.
Kiedy rano wszedł do domu, zobaczył, że żona rozpala w piecu. Zdenerwowany zaczął krążyć po mieszkaniu. W pewnej chwili podbiegł do pieca, usiłując dostać się do jego wnętrza. Przerażona kobieta zapytała go:
– Co ty wyprawiasz? Co to ma znaczyć?
Z bólem w sercu opowiedział jej o tym, co mu się przydarzyło w nocy w ogrodzie. Żona wybuchła śmiechem i rzekła:
– Nie martw się, mój mężu. To nie była obca kobieta. To byłam ja. Przebrałam się, żeby cię poddać próbie.
Rabi nie chciał uwierzyć jej słowom. Ona jednak miała niezbity dowód – owoc granatu.
– Ale mimo to – oświadczył rabi – zgrzeszyłem, bo miałem w myślach obcą kobietę.
I tak się tym przejął, że wkrótce zmarł.
Promienista korona
Pewien bardzo bogaty i namiętny mąż imieniem Natan tak się zakochał w cudzej, znanej z urody żonie, o imieniu Chana, że ciężko się rozchorował. Życie mu całkiem obrzydło. Wszystko przestało go interesować. Lekarze orzekli, że jeśli nie zdobędzie tej kobiety, niechybnie umrze.
Traf chciał, że mąż Chany wpadł w pieniężne tarapaty. Nie był w stanie spłacić zaciągniętych długów. Wierzyciele podali go do sądu, a sędzia wpakował go do więzienia. Żona, skazana na własne utrzymanie, poszła do pracy. Pracowała ponad siły. W dzień i w nocy zajęta była przędzeniem i tkaniem. Za ciężko zarobione pieniądze kupowała jedzenie i zawoziła je mężowi do więzienia.
W końcu miał dość więziennego życia. Pewnego dnia, kiedy przyszła jak zwykle z jedzeniem, rzekł do niej:
– Musisz mnie za wszelką cenę stąd wydostać. Już dłużej nie wytrzymam.
– Skąd ja ci wezmę pieniądze? To musi dużo kosztować – zawołała zrozpaczona żona. – To, co zarabiam, ledwo starczy na jedzenie dla ciebie.
– Pójdź do bogatego Natana i poproś go o pożyczkę.
– Co ty wygadujesz? Ja mam pójść do Natana? Czyżbyś nie wiedział, że on się we mnie na zabój zakochał? Codziennie przysyła do mnie posłańców z pieniędzmi, a ja ich z kwitkiem odprawiam. Chcesz, żebym się udała do niego prosić o pieniądze? Chyba oszalałeś!
Mocno wzburzona taką propozycją wróciła do domu i z wielkiego żalu do męża przez trzy dni nie zanosiła mu jedzenia.
Czwartego dnia, kiedy gniew jej ostygł, poszła do więzienia. Zastała męża w stanie godnym pożałowania. Był chory. Ledwo żył. Przywitał ją jadowitym szeptem i złym wzrokiem:
– Oby Bóg się za mną ujął, bo ty, jak widzę, chciałabyś, żebym tu, w więzieniu, skonał. Wtedy będziesz mogła urzeczywistnić swoje pragnienia i wyjść za mąż za Natana.
Zabolały ją słowa męża.
– Skora jestem spełnić twoją wolę – rzekła. – Udam się do niego, ale najpierw rozwiedź się ze mną, żeby, broń Boże, nie doszło do wielkiego grzechu.
– Co ja słyszę? Miałem rację, twierdząc, że masz na niego chrapkę. Chcesz wyjść za niego za mąż.
– Oj biada mi, biada! Kto to słyszał, żeby mąż własną żonę posyłał do obcego mężczyzny i namawiał ją do grzechu z nim, byleby tylko on sam mógł opuścić więzienie.
– Idź już, idź! – zawołał mąż i odepchnął ją od siebie. – Zejdź mi z oczu! Niech się stanie wola Boga.
Zrozpaczona kobieta, pełna goryczy, wróciła do domu. Nie wiedziała, co z sobą począć. W końcu przemogła się i powodowana współczuciem do nieszczęśliwego męża postanowiła spełnić jego wolę.
Z ciężkim sercem udała się do domu Natana. W drodze szeptem modliła się do Boga.
– Panie świata, uchroń mnie! Obroń mnie! Spraw, żebym wróciła do domu czysta i nieskalana.
Wkrótce dotarła do pięknie rzeźbionych drzwi pałacu Natana. Natan leżał w łóżku, trawiony ciężkim smutkiem. Ostatnio cierpiał na melancholię. Nie przestawał myśleć o Chanie.
I oto stał się cud. Sługa melduje mu, że u drzwi stoi upragniona Chana. Natan nie mógł w to uwierzyć. Podniecony tą nowiną zawołał:
– Jeśli to prawda, to podaruję ci wolność.
Po chwili wpadła do jego pokoju służąca, wołając:
– Chana jest już na progu domu!
– I ty także jesteś wolna. Szybko wprowadź ją!
Chory Natan w mig ożywił się. W jego oczach pojawiły się błyski nadziei. Twarz promieniała szczęściem.
Chana weszła do pokoju. Stanąwszy na progu, wbiła wzrok w podłogę. Natan nie spuszczał z niej oka. Patrzył na nią spojrzeniem pełnym miłości.
– Kochana niewiasto – rzekł drżącym głosem – powiedz, co cię do mnie sprowadziło. Powiedz, czego pragniesz, a ja natychmiast spełnię każde twoje życzenie. Dla ciebie zrobię wszystko.
– Przyszłam do ciebie z prośbą o pożyczkę dla mego męża. Potrzebuję pieniędzy na wykupienie go z więzienia. Bóg cię za to wynagrodzi.
Natan natychmiast polecił słudze przynieść z kasy potrzebną sumę pieniędzy.
Kiedy zostali sami w pokoju, rzekł do niej:
– Ja spełniłem twoje życzenie, teraz kolej na ciebie. Zlituj się nade mną. Jestem chory z miłości do ciebie. Tylko ty jesteś w stanie przywrócić mi zdrowie i życie.
– Panie, jestem w twoich rękach. Możesz ze mną zrobić, co zechcesz, ale wiedz, że szczęście, które masz teraz okazję kupić, będzie krótkotrwałe. Dlatego proszę cię, żebyś mnie nie dotykał. Nie burz mego rodzinnego życia. Nie rób tego, czego byś później przez całe życie żałował. Jeśli pójdziesz za głosem rozsądku i odpędzisz od siebie Zły i Głupi Instynkt, dobrze na tym wyjdziesz.
Słowa Chany wywarły na nim wielkie wrażenie. Nagle bowiem zerwał się z łóżka i padłszy twarzą do podłogi, rozpłakał się i zawołał:
– Boże, użycz mi siły, żebym mógł pokonać Zły Instynkt. Pomóż mi zgasić płonący we mnie ogień namiętności.
I uspokojony trochę rzekł do Chany:
– Droga, pobożna Chano! Niech cię Bóg błogosławi. Uratowałaś mnie od złego. Twoje słowa uwolniły mnie od ciężkiej choroby. Możesz spokojnie wrócić do domu. Bądź szczęśliwa.
Uradowana i szczęśliwa Chana pobiegła do więzienia i wykupiła męża. Po drodze do domu opowiedziała mu o tym, co zaszło. Mąż nie przerywał jej. Słuchał w napięciu, ale w jego sercu utkwiła drzazga. Podejrzewał, że coś jednak musiało zajść między żoną i Natanem.
Traf chciał, że w jakiś czas po tym wydarzeniu rabi Akiwa, wyglądając przez okno na ulicę, zobaczył jeźdźca, którego głowa promieniała blaskiem słońca. Zapytał jednego ze swoich uczniów, kim jest ów jeździec.
– Ten jeździec? Nie wiesz? To przecież znany hultaj Natan.
– Powiedz, czy widzisz coś wokół jego głowy?
– Nie. Nic nie widzę.
– Przyprowadź go szybko do mnie!
Kiedy Natan stanął przed rabim Akiwą, ten rzekł do niego:
– Synu mój, zauważyłem, że twoją głowę otacza promienista korona. Świadczy to o tym, że zasłużyłeś na wieczny żywot na tamtym świecie. Powiedz mi, czego wielkiego dokonałeś w swoim życiu?
Opowiedział mu Natan o przygodzie z Chaną. Rabi Akiwa wysłuchał go uważnie. Wyrażając podziw dla jego wielkiej siły duchowej, dzięki której odniósł zwycięstwo nad Złym Instynktem, powiedział:
– Rzeczywiście dokonałeś wielkiego wyczynu. Wykazałeś się niezwykłym bohaterstwem. Nic przeto dziwnego, że Bóg opromienił twoją głowę tak pięknym blaskiem. Wyobraź sobie, jakie szczęście oczekuje cię w niebie na tamtym świecie. Radzę ci porzucić wszystkie interesy i zająć się nauką. Mój dom nauki stoi przed tobą otworem.
Natan posłuchał rady rabiego Akiwy i stał się jednym z jego umiłowanych uczniów. Nie minęło sporo czasu i Natan osiągnął w nauce ogromny sukces. W domu nauki przypadło mu miejsce obok rabiego Akiwy.
Pewnego dnia przeszedł obok domu nauki rabiego Akiwy mąż Chany. Zajrzał do wnętrza domu i ku swemu zdumieniu zauważył studiującego tam Natana. Jeszcze bardziej zdumiał się, widząc, na jakim miejscu siedzi. Zapytał jednego z uczniów, co to ma znaczyć. Ten opowiedział mu, jak się rzecz ma.
Teraz dopiero przekonał się, że Chana po uwolnieniu go z więzienia powiedziała mu prawdę. Uspokoił się. Z podejrżenia o zdradę żony nie pozostał najmniejszy ślad. Pełen szczęścia pobiegł do żony. Uściskawszy ją i pocałowawszy w głowę, powiedział:
– Wybacz mi za to, że cię podejrzewałem. Dopiero dzisiaj w domu nauki rabiego Akiwy dowiedziałem się całej prawdy. Gdybyś wiedziała, ile ja się przez cały czas nacierpiałem. Dziękuję Bogu, że zmiłował się nade mną i otworzył mi oczy.
Rabi Chanina bar Awin powiedział:
– Kto wpadł w rozpustę, tego ciało samoistnie zostaje przeżarte.
Grzeszne myśli są bardziej szkodliwe niż sam grzech.
Rabi Szymon ben Elazar powiada:
– Zły Instynkt należy odpychać lewą ręką, a przyciągać prawą174.
„Bardzo dobre”
„I spojrzał Bóg na wszystko, co uczynił, a było to bardzo dobre” – powiada Tora.
Na to powiedział rabi Szmuel bar Nachman:
– Dobre to jecer tow (Dobry Instynkt). Bardzo dobre to Zły Instynkt (jecer ha-ra).
Mówiąc to, miał na myśli, że gdyby nie Zły Instynkt, świat by nie istniał. Nikt nie zbudowałby domu, nie pojąłby kobiety za żonę, nie zrodziłby dzieci i nie prowadziłby interesów.
Rabi Jehuda zwykł mawiać:
– Świat stoi na trzech rzeczach: na zazdrości, na przyjemności i na współczuciu.
Ci płaczą i tamci płaczą
Rabi Jehuda ben Eleaj powiedział:
– W późniejszym czasie Bóg zarżnie jecer ha-ra na oczach cadyków i złoczyńców. W oczach cadyków jecer ha-ra wygląda jak wysoka góra, natomiast w oczach złoczyńców jak cienki włos. Ci płaczą i tamci płaczą. Cadycy płaczą i mówią: „Ach, skąd czerpaliśmy siły, żeby pokonać tak wysoką górę?”. Złoczyńcy zaś płaczą i wołają: „Ach, jak to się stało, że nie mogliśmy przerwać tak cienkiego włosa”. Dziwią się jedni i drudzy. I razem z nimi dziwi się też Bóg.
Micwa i grzech
I
Człowieka prowadzą tą drogą, po jakiej sam pragnie kroczyć. Jeśli człowiek trochę zgrzeszył nieczystością, to go potem jeszcze bardziej zbrukają. Jeśli zanieczyścił się trochę na ziemi, dołożą mu w niebie. Jeśli stało się to na tym świecie, to go zanieczyszczą na tamtym świecie.
Natomiast kiedy człowiek choć w niewielkim stopniu uświęcił się na ziemi, to go w większym stopniu uświęcają w niebie. Jeśli na tym świecie był choć trochę święty, to na tamtym świecie uświęcony zostanie w większym stopniu.
II
Mędrcy powiadają:
– Człowiek powinien się zawsze uważać za istotę na poły grzeszną i na poły sprawiedliwą. Jeśli spełnił jeden dobry uczynek, to chwała mu. Przechylił siebie samego na dobrą stronę. Jeśli zaś popełnił jeden zły uczynek – to biada mu. Przechylił siebie samego w złą stronę. Z powodu jednego występku wiele z jego dobrych uczynków poszło na marne.
Rabi Elazar bar Szymon powiada:
– Człowiek powinien uważać siebie i cały świat w połowie za grzeszny i w połowie za sprawiedliwy, ponieważ zarówno pojedynczy człowiek, jak i cały świat sądzeni są na podstawie większości popełnionych czynów. Jeśli popełnił dobry uczynek, to chwała mu. Przechylił siebie i wraz z sobą cały świat na dobrą stronę. Jeśli popełnił grzech, to biada mu. Przechylił siebie i wraz z sobą cały świat na złą stronę. Z powodu jednego występku utracił wiele z dorobku swojego i całego świata.
II
Micwa ma w nagrodę fundusz na tym świecie i owoce z niego na tamtym świecie. Grzech natomiast ma tylko fundusz na tym świecie. Taki jednak grzech, który rodzi złe owoce, powoduje karę na tamtym świecie. Taka kara jest owocem zrodzonym z grzechu.
IV
Dobry zamiar liczony jest przez Boga za dobry uczynek. Zły zamiar, który przynosi złe owoce, Bóg zalicza do złych czynów.
Dobro owocuje, Zło jest bezowocne.
Rabi Eliezer ben Jaków powiada:
– Kiedy człowiek spełnia micwę, zyskuje sobie obrońcę. Kiedy spełnia zły uczynek, zyskuje sobie oskarżyciela.
Rabi Chanina ben Dosa powiada:
– Kto ponad wiedzę przedkłada strach przed grzechem, tego wiedza się trzyma. U tego, który wiedzę stawia wyżej od strachu przed grzechem, wiedza nie jest trwała.
V
Zapytano kiedyś rabiego Jochanana ben Zakaja, do czego podobny jest człowiek lękający się grzechu i uczony?
– Do majstra, który ma w ręku narzędzie – odpowiedział rabi.
– Do czego podobny jest uczony nie bojący się grzechu?
– Do majstra bez narzędzia.
– Do czego podobny jest człowiek nie znający strachu przed grzechem, ale nie uczony?
– Majstrem nie jest, choć ma narzędzie w ręku.
VI
Rabi Simon i rabi Elazar siedzieli kiedyś na ławce na ulicy. Ulicą przechodził rabi Jaków ben Acha. Rzekł rabi Simon do rabiego Elazara:
– Wstańmy przed rabim Jakowem, gdyż jest to człowiek lękający się grzechu.
Na to rabi Elazar rzekł do rabiego Simona:
– Wstańmy, bo to człowiek wielce uczony.
– A ja ci mówię – odparł rabi Simon – że przede wszystkim jest to człowiek bojący się grzechu, a to jest ważniejsze od wiedzy.
VII
Człowiek może być oczytany w Torze, znać wszystkie jej zakamarki, ale jeśli nie boi się grzechu, to na nic jego wiedza. Podobny jest do człowieka, który się przechwala:
– Posiadam tysiąc korców zboża, tysiąc dzbanów oliwy, tysiąc beczek wina.
Na te jego przechwałki odpowiadam:
– Czy posiadasz także magazyny, żeby zmieścić te wszystkie rzeczy? Jeśli tak, to wszystko należy do ciebie, jeśli nie, to nic nie posiadasz.
Bojaźń Boga to skarbiec, to magazyn dla wiedzy i mądrości.
Rabi Abahu powiada:
– Kto doprowadza kogoś do spełnienia micwy, to jakby sam tę micwę spełnił.
VIII
Powołując się na rabiego Jonatana, powiadają:
– Kto spełnia micwę na tym świecie, temu micwa towarzyszyć będzie na tamtym świecie. Ten zaś, który popełnił zły uczynek na tym świecie, nie uwolni się od niego na tamtym świecie. Zły uczynek owinie się jak wąż wokół jego szyi gdy stanie przed Najwyższym Sędzią.
Rabi Elazar twierdzi, że zły uczynek przywiązuje się do człowieka jak pies.
Rabi Josej bar Jehuda powiada:
– Trzy razy można wybaczyć człowiekowi popełnione przez niego występki. Czwartego występku nie można już mu wybaczyć.
IX
Rabi Jehuda bar Nachman, tłumacz rabiego Reisz-Lakisza, powiedział w kazaniu, cytując słowa proroka Michy: „Nie wierzcie bliźniemu, nie ufajcie przyjacielowi”.
– Jeśli Zły Instynkt przystąpi do ciebie i zacznie namawiać: „Nic nie szkodzi, można zgrzeszyć, Bóg ci odpuści” – nie wierz mu. Można zadać sobie pytanie: Kto mnie wyda? Otóż wiedz, że wydadzą cię kamienie i belki z sufitu. Tak bowiem rzecze prorok: „Gdyż kamień krzyczy ze ściany, a z belkowania odpowiada mu krokiew”.
Mędrcy powiadają:
– Własna dusza człowieka świadczy przeciwko niemu.
Rabi Zerika powiada:
– Świadkami poczynań człowieka są dwaj aniołowie, którzy mu towarzyszą. Inni znów mędrcy twierdzą, że wszystkie członki ciała wystawiają świadectwo poczynaniom człowieka.
Rabi Ischak ben Pamach powiada:
– Grzechy człowieka wrzynają się w jego kości.
X
W imieniu rabiego Jochanana powiadają:
– Jeśli człowiek większą część swego życia przeżył bezgrzesznie, to już potem nie będzie grzeszył. Bóg go od grzechu ustrzeże.
Inni zaś mędrcy twierdzą:
– Jeśli komuś przytrafiła się okazja do popełnienia grzechu inie skorzystał z niej, to już potem nie będzie grzeszył. Bóg go ustrzeże.
Raw Huna powiada:
– Jeśli człowiek popełnił dwa razy ten sam grzech, to już dalej będzie grzeszył. Uzna, że można tak postępować.
Raw Ula w wygłoszonym kazaniu powiedział:
– „Nie bądź zbyt grzeszny” – mówi Kaznodzieja. Czy to znaczy, że można grzeszyć trochę? Wcale nie! Chodzi o to, żeby człowiek, który dopuścił się już grzechu, nie nabrał przekonania, że nie jest ważne, czy grzeszył rzadko, czy często. Zilustruje to przykładem. Oto człowiek najadł się czosnku. Z jego ust zaczął się wydobywać niemiły zapach. Czy wobec tego ma dalej jeść czosnek, żeby niemiły zapach stał się jeszcze bardziej intensywny?
XI
Ben Azaj powiada:
– Uganiaj się za spełnieniem dobrego uczynku (micwy) choćby nawet był mało ważny, i unikaj grzechu, albowiem jeden dobry uczynek rodzi następny dobry uczynek, a grzech rodzi następny grzech, gdyż zapłatą za dobry uczynek jest Dobro, a za grzech, grzech. „Lecz, jeśli ktoś miał w nienawiści swego bliźniego i czyhał na niego i powstawszy przeciwko niemu, ugodził go śmiertelnie” – zaczyna się od lekkiego grzechu. Ten człowiek tylko przekroczył nakaz: „Kochaj bliźniego, jak siebie samego”. Jasne więc, że przekracza potem nakaz: „Żebyś nie żywił nienawiści do swego brata”. Potem przekroczy już następny nakaz: „Nie bądź mściwy i nie noś w sercu pogardy”. Następnie sprzeniewierzy się nakazowi: „Oby brat twój mógł żyć obok ciebie”.
W końcu dochodzi do przelewu krwi.
XII
Reisz-Lakisz powiada:
– Człowiek popełnia przestępstwo tylko wtedy, kiedy ogarnia go szaleństwo.
Jeden z uczniów rabiego Iszmaela zwykł mawiać:
– Grzech stępia serce człowieka.
Rabi Meir powiada:
– Jeśli ktoś po kryjomu popełnia występek, Bóg ujawnia go ludziom.
Raw Kahana powiedział:
– Zuchwalcem jest dla mnie ten, kto publicznie mówi o swoich grzechach.
Raw Nachman bar Icchak powiada:
– Występek popełniony w dobrej sprawie może być czasem poczytany za dobry uczynek.
– Nie należy być posłańcem grzechu.
– W sobie człowiek nie dostrzega winy.
– Na początku grzech jest słodki. Na końcu – gorzki.
– „…nadejdą złe dni i zbliżą się lata, o których powiesz: Nie podobają mi się” – powiada Kaznodzieja. To można powiedzieć o czasach Mesjasza, kiedy człowiek nie będzie miał za sobą ani win, ani zasług.
Dobry cadyk i niedobry cadyk
– „Szczęśliwy dobry, sprawiedliwy, gdyż dobrze mu się powiedzie, bo owoc uczynków swoich będzie spożywać” powiada prorok Izajasz. Czy jest więc cadyk dobry i cadyk niedobry? Cadyk dobry dla ludzi i dobry dla Boga to cadyk dobry. Dobry dla Boga i niedobry dla ludzi to cadyk niedobry.
I dalej Izajasz powiada: „Biada bezbożnemu, źle mu się powiedzie, bo mu według uczynków jego rąk odpłacą”.
Czy wobec tego istnieje zły bezbożnik i dobry bezbożnik? Zły dla Boga i niezły dla ludzi, to dobry bezbożnik.
– Dobry cadyk jest dobry dla siebie i dobry dla bliźniego. To złoty dzwonek z brylantowym serduszkiem.
– Cadycy mało mówią i dużo robią. Bezbożni – przeciwnie: dużo mówią i nic nie robią.
Prawdziwi cadycy i prawdziwi złoczyńcy
Rawa powiada:
– Świat stworzony został dla prawdziwych cadyków i prawdziwych złoczyńców (bezbożników). Albo dla Achawa ben Amri175, albo dla Chaniny ben Dosa176. Dla pierwszego ten świat, dla drugiego tamten świat.
– Złoczyńcy są pod władzą swego serca. Cadycy panują nad swoim sercem.
Z nieprzymuszonej woli
Rabi Chanina bar Papa powiedział w kazaniu:
– Anioł sprawujący władzę nad ciążą kobiety nazywa się Lajła (Noc). Pobiera on krople spermy, zanosi ją Bogu i pyta: „Panie świata, oto kropla. Powiedz, co z niej powstanie? Mocny czy silny człowiek? Mądry czy głupi? Bogaty czy biedny?”.
Nie pyta, czy powstanie z niej cadyk, czy złoczyńca. To bowiem zależy nie od Boga, tylko od własnej, nieprzymuszonej woli człowieka.
Lepiej dla nich i lepiej dla świata
Śmierć złoczyńców jest dobra dla nich i dobra dla świata.
Natomiast śmierć cadyków jest niedobra i dla nich, i dla świata. Rozproszenie złoczyńców jest dobre dla nich i dobre dla świata. Rozproszenie zaś cadyków nie jest dobre ani dla nich, ani dla świata.
Nie ufaj sobie
– Nie ufaj sobie aż do dnia swojej śmierci.
Jochanan był do osiemdziesiątego roku życia arcykapłanem i na koniec stał się saduceuszem.
Rabi Szymon bar Jochaj powiada:
– Człowiek może być cadykiem przez całe życie i utracić wszystkie zasługi, jeśli pod koniec swoich dni zejdzie z prostej drogi. I odwrotnie. Może całe życie przeżyć jako złoczyńca, ale, jeśli pod koniec swoich dni wstąpi na słuszną drogę, cała jego występna przeszłość może zostać wymazana.
Towarzysze drogi
Rabi Eliezer ben Josej z Galilei powiada:
– Jeśli zobaczysz cadyka wybierającego się w drogę, idź za nim. Idź jego drogą. Jeśli on przyśpiesza kroku, pośpiesz się i ty. Jeśli on wstrzymuje się od marszu, odłóż i ty wyprawę na kilka dni, żebyś mógł iść z nim razem. Jemu bowiem towarzyszą w drodze dobrzy aniołowie. Jeśli zaś w drogę wyrusza człowiek występny, wyprzedź go albo odłóż zamierzoną przez ciebie wyprawę na kilka dni, żeby nie iść z nim tą samą drogą, ponieważ jemu towarzyszą w drodze źli aniołowie
Abajej powiada:
– Biada występnemu i biada jego sąsiadowi. Błogo cadykowi i błogo jego sąsiadowi.
– Dobro czynione jest przez dobrego człowieka, zło przez złego człowieka.
Rabi Jochanan powiada:
– Cadycy, czyli ludzie sprawiedliwi, stoją wyżej od aniołów.
Rabi bar Chona powiada:
– Dusza jednego cadyka waży tyle ile cały świat.