Amerika faciəsi

– Bu, Klayd Qrifitsdir, Semyuel Qrifitsin qardaşıoğlu, Qilbert Qrifitsin əmisioğludur. O buraya, Likurqa yaxalıq is-tehsalını öyrənmək üçün gəlmişdir.

Bütün bunların həqiqətdən nə qədər uzaq bir şey oldu-ğunu bildiyinə baxmayaraq, bu sözlərin dinləyicilərə necə təsir bağışlayacağını görmək, Klayda olduqca xoş gəlirdi.

Amma bu Dillard nə qədər sırtıq və həyasız idi! O, Klaydın simasında özünə bir dayaq, bir hami tapdığı üçün elə cəsarətlənmişdi ki, hamı ilə himayəçi bir əda ilə danışır-dı. O, Klaydı bir dəqiqə belə tək qoymayaraq, onu gah bu tə-rəf, gah o tərəfə çəkərək müxtəlif adamlarla tanış edirdi. O, bütün tanış qızlara və gənclərə Klaydın kim olduğunu göstərmək və onu yerli cəmiyyətlə məhz özü, yəni Dillard tanış etdiyini hamıya bildirmək istəyirdi. Lakin sevmədiyi adamlarla Klaydı tanış etmirdi. “Bu qız diqqətəlayiq adam deyil, – deyə o, Klaydı xəbərdar edirdi – onun atası sadəcə balaca bir qaraj saxlayır. Mən sizin yerinizdə olsam belə bir tanışlığa vaxtımı itirmərəm”. Yaxud: “O gənc diqqətəlayiq bir adam deyil, sadəcə bizim mağazada satıcı vəsifəsində iş-ləyir”. Xoşuna gələn adamlar haqqında danışdıqda Dillar-dın üzünə bir təbəssüm yayılır, bu adamlar haqqında xoş sözlər deyir və yaxud uzaq başı, kifayət qədər yüksək möv-qe tutmadıqları üçün onları Klaydın əvəzindən alicənablıqla əfv etməyə çalışırdı.

Nəhayət, Klayd, hansı mülahizələrə görə isə bir qədər gec gəlib çıxmış Zella Şumen ilə Rita Digermenə təqdim olundu. Görünür bu qızlar burada, yüksək cəmiyyət qayda-larına hamıdan artıq vaqif olduqlarını və başqalarına oxşa-madıqlarını göstərmək istəyirdilər. Doğrudan da, sonralar Klayd özü bu qənaətə gəldi ki, bu qızlar Dillardın onu tanış etdiyi başqa qızlardan xeyli fərqlənirlər: onlar o qədər də təvazökar, həmçinin çox təkəbbürlü deyildilər, dini əxlaqi qaydalara çox da möhkəm riayət etmirdilər. Onlar özləri be-lə hiss etmədən, dindarlıqdan tamamilə uzaq nəşələrə qapıl-maqdan heç də boyun qaçırmırdılar – təbiidir ki, eyni za-manda adlarına söz gəlməməsinin də qeydinə qalırdılar. Ta-nışlıqlarının elə ilk dəqiqələrində bu qızları, kilsəyə gələn gənc qız və qadınlardan ayıran özlərinə məxsus ədaları və rəftarları Klaydı heyrətə gətirdi: demək olmazdı ki, Zella və Rita əxlaq dairəsindən kənara çıxırdılar, lakin onlar özlərini, başqaları kimi çox da təkəbbürlü və təmkinli yox, əksinə, da-ha sərbəst və azad aparırdılar.

– A! demək, mister Klayd Qrifits sizsiniz! – deyə Zella Şumen sözə başladı. – Siz əminiz oğluna çox oxşayırsınız. Sentral-avenyu küçəsindən keçəndə mən onu tez-tez görü-rəm. Uolter sizin haqqınızda bizə çox danışmışdır. Likurq necədir, xoşunuza gəlirmi?

Zella bu “Uolter” sözünü xüsusi bir əda ilə səsində xü-susiyyətçilik və məhrəmlik sezilən bir ahənglə söylədi və Klayd dərhal hiss etdi ki, bu qız Dillard ilə onun özünün dediyindən daha yaxın bir əlaqədədir.

Zellanın boynunda, kiçik bantlı, ensiz, qırmızı məxmər bir lent, qulaqlarında al-qırmızı sırğalar vardı, qəşəng ənda-mında daram duran aşağısı ala-bəzək büzməli qara paltarı qızın öz fiqurasını nümayiş etdirmək istədiyini, həmçinin öz fiqurasını qiymətləndirdiyini büruzə verməkdə idi və əgər üzündəki bu soyuq ifadə, həmçinin çox təmkinli ədaları ol-masaydı, şübhəsiz, bütün bunlar belə bir yığıncaqda təqdire-dici danışıqlara səbəb ola bilərdi.

Rita Dikermen isə, ağbənizli, qırmızıyanaqlı, açıq şaba-lıd rəngli saçları olan, qonur-göygözlü, kök bir qız idi. O, Zella Şumen kimi çox da ötkəm olmasa da, rəfiqəsi kimi, bu zahiri təmkinli ədalar altında nə isə bir sərbəstlik və şuxluq hiss edilməkdə idi. Onun rəftarında daha az gizli və quru bir iddia vardı və təbiətində daha artıq bir yumşaqlıq hiss edilir-di. Deyəsən, qız Klaydın bunu anlayıb başa düşməsini istə-yirdi. Rəfiqələr əvvəlcədən belə söz qoymuşdular ki, Rita, Klaydı maraqlandırmalıdır. Rita Zellaya pərəstiş edir, hər bir şeydə onu kölə kimi təqlid etməyə çalışırdı, hər iki rəfiqə bir-birindən ayrılmaq bilmirdi. Klaydı Rita ilə tanış etdikdə qız çox şey vəd edən təbəssümlə ona baxıb gülümsədi, Klayd isə bir qədər özünü itirdi. O, daima öz-özünə təkrar edirdi ki, burada, Likurqda adamlarla çox ehtiyatlı oturub-durmalıdır. Lakin Klaydın bədbəxtliyindən bir zaman Qortenziya Briqs etdiyi kimi indi də Rita onda ağıla çətin sığsa da, bir yaxınlıq ümidi doğurdu və bu, Klaydı dərhal qorxutdu. O, ehtiyatlı olmalıdır! Budur, məhz Dillarda və bu qızlara xas olan bu cür sərbəst hərəkətlər Kanzas-Sitidə onun başına gələn bəd-bəxtliyə bais olmuşdu.

Yeni tanışlar bir neçə kəlmə danışdıqdan sonra Dillard söhbətə qarışaraq:

– İndi isə bir az dondurma və şirin şey yesək pis ol-maz – dedi. – Sonra buradan əkilərik. Yəqin ki, siz əvvəlcə zala keçib lazım olan adamlarla salamlaşmaq istəyirsiniz, – deyə o, qızlara müraciət etdi. – Onda biz dondurma satılan köşkün yanında görüşərik, sonra, əgər siz razısınızsa, bura-dan çıxıb qaçarıq. Necədir, mənim fikrimlə razısınızmı?

Dillard bunu deyərək, Zella Şumenə tərəf döndü və sanki baxışları ilə qıza demək istədi: “Siz nə etmək lazım gəl-diyini məndən yaxşı bilirsiniz”. Zella isə gülümsəyərək ca-vab verdi:

– Doğrudur, biz o saat buradan çıxıb gedə bilmərik. Odur, anam, əmim qızı Meri və Fred Brakner orada dayan-mışlar. Biz əvvəlcə Rita ilə bərabər bir az burada gəzib dola-narıq, sonra isə sizinlə görüşərik, yaxşımı? – Rita Dikermen bu zaman şəfqətlə və aşiqanə bir nəzərlə Klaydın üzünə ba-xıb gülümsədi.

İyirmi dəqiqəyə qədər Dillard ilə Klayd zalda gəzib do-laşdılar, sonra Zella Dillarda işarə etdi və onlar dondurma satılan köşkə tərəf yönəldilər. Bir dəqiqə sonra sanki Zella ilə Rita da gəlib onların yanına çıxdılar və hamısı bir yerdə don-durma və piroq yeməyə başladılar. Artıq müsamirənin rəsmi hissəsi qurtardığı üçün bir çoxları dağılıb gedirdilər, bunu görən Dillard dedi:

– İndi gəlin biz də buradan əkilək. Zella, sizin evə get-mək olarmı?

– Əlbəttə, əlbəttə olar, – deyə Zella pıçıldadı və onlar hamısı paltar saxlanan şkaflara doğru yönəldilər.

Klayd hələ də bu dəstə ilə gedib-getməyəcəyini təyin edə bilməyərək, şübhə və tərəddüd içərisində idi, buna görə də heç bir şey danışmayaraq susurdu. O, hələ də Ritanın xo-şuna gəlib-gəlmədiyini bilmirdi. Lakin onlar küçədən çıxıb yalançı möminlərin və dedi-qodu ilə məşğul olanların nəzə-rindən uzaqlaşan kimi, Rita Klayda yan aldı, Zella ilə Dillard isə qabaqda gedirdilər. Klayd nəzakət gözləyərək qızın qolu-na girdi, lakin Rita qolunu çəkib yumşaq və mehriban bir əda ilə özü Klaydın qoluna girdi. Qız dərhal çiynini bərk-bərk Klaydın çiyninə sıxaraq Likurqdakı həyat haqqında gü-lüb-danışmağa başladı.

İndi Ritanın səsində nə isə oxşayıcı və yumşaq bir ahəng var idi. Bu Klayda xoş gəlirdi. Qızın vücudunda nə isə bir cazibə hiss olunur və bu, sanki, bir elektrik cərəyanı kimi Klayda təsir edərək, onun iradəsini susdurur, onu bu qıza doğru cəlb edirdi. O, qızın əllərini oxşamaq istəyir və hiss edirdi ki, bu mümkün şeydir, hətta istəsə bu qızı qu-caqlaya da bilər. Özü də bütün bunlar belə qısa müddətdə mümkün olmuşdu! Ancaq… axı o Qrifits familiyası daşıyır – Likurqdakı Qrifitslərin familiyasını daşıyır, – deyə Klayd öz-özünə düşündü. – yəqin elə buna görə yığıncaqdakı qızlar onunla bu qədər maraqlanırdılar, ona qarşı bu qədər lütfkar idilər! Klayd Ritanın əlini yavaşca sıxdı, qız buna etiraz et-mədi.

Şumen ailəsinin yaşadığı ev kvadrat qülləsi olan, kvad-rat biçimli, köhnə, böyük bir evdi – ev həyətin arxa tərəfin-də, ağaclıq içərisində idi. Bütün dəstə, qəşəng döşənmiş, bö-yük qonaq otağına girib, hərə bir tərəfdə əyləşdi. Klayd hələ heç vaxt xüsusi bir evdə bu cür yaxşı döşənəcək görməmiş-di. Dillard dərhal plastinkaları seçməyə başladı və cəld iki böyük xalını qaldırıb parket döşəməni açdı – görünür bu, onun çoxdan vərdiş etdiyi bir iş idi.

– Ev çox yaxşı yerdədir, ətrafı ağaclıqdır, üstəlik… Bu iynələr çox gözəl iynələrdir, çox təmiz və yavaş səs verirlər, – deyə Dillard Klayda izahat verməyə başladı. O, hələ də Klaydın çox hiyləgər bir adam olduğunu və onun hər bir ad-dımına fikir verdiyini düşünürdü. – Buna görə də, içəridə qrammofon çalınanda küçədə heç eşidilmir. Düz demirəm-mi, Zella? İkinci mərtəbədə də heç bir şey eşidilmir. Biz bir neçə dəfə burada saat üçə, dördə qədər qrammofon çalıb rəqs etmişik, yuxarıda yaşayanların isə bundan heç xəbəri də olmayıb. Düz demirəmmi?

– Elədir, doğrudur. Atam qulaqdan bir qədər ağırdır, yaxşı eşitmir. Anam da əlinə bir kitab alıb öz otağına çəkildi-mi, artıq dünyada nə olduğundan xəbər tutmur. Ümumiy-yətlə buradan kənara heç bir səs çıxmır.

– Nə üçün axı belədir, məgər burada hamı rəqs etmə-yin əleyhinədirmi? – deyə Klayd soruşdu.

– Fabrikdə işləyən xidmətçilər heç də bunun əleyhinə deyillər, – deyə Dillard cavabverdi, – ancaq dindar adamlar bunu xoşlamırlar. Budur, məsələn, elə mənim əmim və əmim arvadını götürək. Zella və Ritadan başqa demək olar ki, bu gün kilsədəki yığıncaqda iştirak edənlərin hamısı belə-dir. – O, təsvibedici bir nəzərlə qızlara baxırdı. – Bunlar belə boş bir şeydən təşvişə düşəcək qədər axmaq deyillər. Düz demirəmmi, Zella?

Dillarda ürəkdən aşiq olmuş Zella güldü və başı ilə təs-diq etdi:

– Əlbəttə, elədir, mən burada heç bir pis şey görmü-rəm.

– Mən də, – deyə Rita əlavə etdi. – Atam və anam da buna pis gözlə baxmırlar. Ancaq onlar bu barədə danışmağı sevmirlər və mənim həddindən artıq rəqsə uymağımı istə-mirlər.

Dillard ayağa qalxıb “Qara gözlər” plastinkasını qrammofona qoydu, dərhal Klayd ilə Rita, Dillard ilə Zella rəqs etməyə başladılar. Klayd o dəqiqə hiss etdi ki, Rita ilə onun arasında nə isə yaxınlıq əmələ gəlməkdədir və bu, kim bilir, nələr vəd etməkdədir. Rita ehtirasla və coşqunluqla rəqs edirdi, onun elastiki hərəkətləri sanki təmkinli bir vəc-din ifadəsi idi. Qız rəqs edərkən xəyalpərvər bir təbəssümlə gülümsəyir və bu təbəssüm romantik macəralar həsrətindən xəbər verirdi. Rita son dərəcə füsunkar idi.

“Nə qədər məlahətli bir qızdır, – deyə Klayd öz-özünə düşünürdü, amma həddindən artıq yumşaqdır. Mən başqa-larına nisbətən o qədər də yaxşı rəqs edən deyiləm, amma görünür, qızın xoşuna gəlirəm, çünki o, elə xəyal eləyir ki, mən çox mühüm bir şəxsiyyətəm”. Sanki Klaydın bu fikir-lərinə cavab verirmiş kimi, Rita dedi:

– Rəqs etmək nə qədər könül açan bir şeydir, deyilmi? Özü də siz çox yaxşı rəqs edirsiniz, mister Qrifits.

– Yox, elə deməyin, – deyə Klayd gülümsəyərək qızın gözlərinin içinə baxdı. – Yaxşı rəqs edən sizsiniz. Mən yalnız ona görə yaxşı rəqs edirəm ki, sizinlə oynayıram.

Klayd hiss etdi ki, Ritanın kök və yumşaq qolları var, döşləri isə bu qədər gənc bir qız üçün həddindən artıq inki-şaf etmişdir. Rəqsdən məst olmuş Rita sanki onu bihuş edir-di, indi qızın hərəkətləri həddindən artıq cəsarətli olmuşdu.

– İndi “Məhəbbət qayğısı” plastinkasını çalaq, – deyə, – Dillard səsləndi. – Siz Zella ilə rəqs edin, mən də bir az Ri-ta ilə fırlanım. Yaxşımı, Rita?

Dillard öz rəqs etmək məharətinə o qədər aşiq olmuş-du ki, bundan elə bir sevinc və fərəh duymaqda idi ki, yeni plastinkasının çalışmasını belə gözləməyərək səbirsiz bir hə-rəkətlə Ritanın əlindən tutub elə qəribə fiqurlar göstərməyə başladı ki, Klayd bunları təkrar etməkdə aciz idi. Hamı Dil-lardın ən məharətli bir rəqqas olduğunu təsdiq etməyə məc-bur oldu. Nəhayət, Dillard Klayda qışqırdı ki, o “Məhəbbət qayğısı” plastinkasını qrammofona qoysun.

Lakin Klayd bir dəfə Zella ilə rəqs etdikdən sonra, başa düşdü ki, bu məclis iki cüt oğlanla-qızın nəşələnməsi üçün təşkil edilmiş bir məclisdir və onlar bir-birinə mane olmama-lıdırlar. Zella yaxşı rəqs edir, gülüb-danışırdı, lakin Klayd hiss edirdi ki, qız yalnız Dillard ilə maraqlanır və onun ya-nında olmaq istəyir. Bir neçə dəfə rəqs etdikdən sonra Klayd ilə Rita bir az dinclərini alıb, söhbət etmək üçün divan üzə-rində oturdular, Dillard ilə Zella isə su içmək üçün mətbəxə getdilər. Lakin onlar orada su içmək üçün lazım gələn vaxt-dan daha çox yubanıb qaldılar. Klayd buna fikir verdi.

Otaqda Klayd ilə tək qalmış Rita ona qarşı daha nəva-zişkar olmuşdu. Söhbətləri arasındakı ilk fasilədən istifadə edərək, Rita ayağa qalxdı və Klaydın əlindən tutub özünə doğru çəkdi: qız birdən-birə hətta musiqisiz, Klayd ilə rəqs etmək istədi. Rita guya bir az əvvəl Dillard ilə göstərdikləri və Klaydın hələ bacarmadığı bir neçə rəqs palarını Klayda göstərmək istəyirdi. O, Klayd ilə yanaşı dayanaraq özünü bərk-bərk ona sıxdı və onların bir-birinə daha yaxın olmala-rını tələb edən bu paları göstərməyə başladı. Ritanın üzü de-mək olar ki, Klaydın üzünə toxunurdu. Bu, Klaydın məta-nəti və təhəmmülü üçün belə həddindən artıq ağır, dözül-məz bir sınaq idi: buna görə davam gətirməyərək o da yana-ğını qızın yanağına sıxdı. Rita bu hərəkətə cavab olaraq gü-lümsədi və ürək-dirək verici, təqdir edici bir ifadə ilə Klay-dın üzünə baxdı. Bir anda bütün təmkinliyi və mətanəti Klaydı tərk etdi və o əyilib Ritanın dodaqlarından öpdü, sonra qızı bir neçə dəfə qucaqladı və yenə də onun dodaqla-rından öpdü. Klayd qızın ona müqavimət göstərməsini, qu-cağından çıxıb qaçmasını gözləyirdi, lakin Rita çox sakit bir halda Klaydın onu öpməsinə yol verirdi.

Klayd qızın hərarətli vücudunun bərk-bərk ona sıxıl-dığını və dodaqlarının onun öpüşlərinə cavab verdiyini hiss edərək birdən-birə anladı ki, o, bu qızla elə bir hərəkətə və münasibətə yol vermişdir ki, sonradan bu münasibət və əla-qələri dəyişdirmək və ya qırmaq o qədər də asan olmayacaq-dır. Həm də indi qız onun xoşuna gəldiyi və görünür Rita da onu xoşladığı üçün artıq onun özünü saxlaması müqavimət göstərməsi olduqca çətin olacaqdır.

IX FƏSİL

Bu həyəcan oyadan və nəşə verən dəqiqə, özünü necə aparacağı barədə Klaydı yenidən düşünməyə məcbur etdi. Qız onunla nə qədər açıq davranırdı, görünür o, Klayda hələ də daha artıq yaxın olmağa hazır idi. Bütün bunlar isə onun həm özünə, həm də anasına verdiyi vəddən sonra… Yəni bu-rada tamamilə başqa cür yaşayacağını, Kanzas-Sitidə başına fəlakət açan o yüngül əlaqə və münasibətlərdən tamamilə əl çəkəcəyini özünə təzəcə söz verdiyi zaman baş vermişdi. Amma buna baxmayaraq yenə də… yenə də…

Qarşısıalınmaz bir ehtiras və yanğı yenidən onu yoldan çıxarırdı: o hiss edirdi ki, Rita onun daha irəli getməsini… həm də bunu tezliklə etməsini gözləyir. Lakin o bunu nə cür və harada edə bilərdi? Hər halda bu böyük və yad evdə o belə bir şey edə bilməzdi. Doğrudur, burada Dillard ilə Zel-lanın çəkilib getdikləri mətbəxdən başqa ayrı otaqlar da vardı. Lakin indi onların arasında belə bir əlaqə yaransa idi… onda bunun nəticəsi nə cür olacaqdı? Klayd bu əlaqəni da-vam etdirməyə məcbur olmayacaqdımı, yaxud bu əlaqəni qırarsa, müxtəlif çətinliklərlə üz-üzə gəlməyəcəkdirmi? O, Rita ilə rəqs edərək indi onu daha artıq cəsarətlə oxşayır və eyni zamanda düşünürdü: “Yox, mən nahaq yerə belə edi-rəm, axı bura Likurqdur. Mən burada Qrifitslərdən biri he-sab olunuram. Aydındır ki, bu qızlar… və hətta onların ata-anaları məndən nə istəyirlər. O biri tərəfdən məgər mən bu Ritaya doğrudan da aşiq olmuşammı? Görünür, bu qız çox tez və asanlıqla təslim olur. Bəlkə bu, mənim gələcəyim üçün o qədər də qorxulu bir şey deyildir, amma yenə də bu-rada nə isə xoşagəlməyən bir cəhət vardır… Çünki bütün bunlar çox tez başa gəldi”. İndi o, vaxtilə Kanzas-Sitidə ümumxanada, keçirdiyi əhvali-ruhiyyəyə oxşayan bir şey hiss etməkdə idi: Rita onu həm cəlb edir, həm də onda bir ik-rah hissi doğururdu. İndi o, qızı artıq çox təmkinlə öpüb ox-şayırdı, nəhayət, Dillard ilə Zella gəlib çıxdılar və artıq əv-vəlki məhrəm əlaqəyə imkan qalmadı.

Harada isə saat ikini vurdu və Rita dərhal təşvişə düş-dü: o evə getməli idi. Evdə onun belə gec gəlməsindən nara-zı qalacaqdılar. Dillard Zelladan ayrılıb getmək fikrində deyildi. Buna görə, təbiidir ki, Ritanı evlərinə Klayd ötürməli oldu. Bu isə nə Klayda, nə də qıza heç bir sevinc bəxş etmə-di: hər ikisi tutqun və məyus idilər. Klayd, qızın istəklərinə cavab verə bilmədiyini, onun gözündə özünü doğrultmadı-ğını düşünürdü. Rita isə onun hərəkətlərini özü üçün belə izah edirdi: görünür bu gənc o qədər də cəsarətli deyildir, məndəki mülayimlikdən istifadə etmək üçün onun cəsarəti çatmadı.

Yol uzunu davam edən söhbət zamanı onlar daha mü-vəffəqiyyətlə görüşə biləcəkləri barədə bir-birinə müxtəlif işarələr vurmuşdular, hətta onlar evləri yaxında olan Rita-gilin qapısı ağzında xüdahafizləşərkən, qızın ədaları yenə çox şey vəd edirdi. Lakin qızla xüdahafizləşib ayrıldıqdan sonra Klayd yenə öz-özünə təkrar edirdi ki, onların münasi-bətləri çox sürətlə inkişaf edir. O belə bir əlaqəni gələcəkdə davam etdirəcəyinə əmin deyildi. Buraya gələrkən onun qə-bul etdiyi o ağıllı-kamallı qərarlar indi harada qalmışdı? İndi o nə etməli idi? Bütün bu fikirlərə baxmayaraq Ritanın şəh-vani məlahəti, onu öz təmkini və ehtiyatkarlığına qarşı qə-zəblənməyə məcbur edirdi.

İki hadisə demək olar ki, eyni zamanda Klaydı bu məsə-ləni birdəfəlik həll etməyə məcbur etdi. Bu hadisələrdən biri Qrifitslər ilə bağlı idi. Qrifitslərin ailəsi, Qilbert müstəsna olaraq nə Klayda qarşı düşmənçilik göstərir, nə də ona qarşı tamamilə laqeyd qalırdı, lakin eyni zamanda nə Semyuel Qrifits, nə də ailənin digər üzvləri, heç olmasa az da olsa onun qeydini çəkmək, hərdənbir mehriban sözlə ona kömək etmək lazım gəldiyini, əks təqdirdə Klaydın tamamilə qeyri-təbii bir vəziyyətdə, demək olar ki, lap tək qalacağı barəsin-də əsla düşünməmişdilər. Daima başı bərk qarışıq olan Sem-yuel Qrifits birinci ay ərzində demək olar ki, Klaydı bir dəfə də olsun xatirinə salmamışdı. O, eşitmişdi ki, Klayd etibarlı bir pansionda yaşamaqdadır, gələcəkdə onun qeydinə qalan olacaqdır. Çox gözəl, hələlik ona bundan artıq nə lazım idi ki?

Beləliklə, beş həftə keçmiş, hələ də Klayd üçün heç bir şey edilməmişdi, bu isə Qilbert Qrifitsin ürəyindən idi, onun fikrinə görə Klayd zirzəmidəki yoldaşlarının dairəsi ilə kifa-yətlənməyib sonralar onu nələrin gözlədiyi barəsində istədi-yi qədər düşünüb-daşına bilərdi. Ətrafdakı adamların, o cümlədən Dillard ilə qızların ona bəslədikləri münasibət isə Klaydın vəziyyətini çox qəribə bir hala salmışdı.

Lakin Klayd gələndən bir ay sonra, (əsasən, ona görə ki, Qilbert, göründüyünə görə Klayd haqqında heç bir şey da-nışmaq istəmirdi) Semyuel Qrifits bir dəfə soruşdu:

– Hə, sənin əmoğlun necədir? İşləri nə haldadır?

Bu sualın nə məqsədlə verildiyindən təşvişə düşmüş Qilbert cavab verərək dedi:

– Hər şey öz qaydasındadır: mən onu qaynatma sexin-də işə düzəltdim. Biz gərək ki,belə danışmışdıq.

– Elədir, o qaynatma sexində işə başlaya bilərdi, bu başqa vəzifələrə nisbətən heç də pis bir vəzifə deyildir. Bəs indi sən onun haqqında nə fikirdəsən?

– O qədər də yüksək fikirdə deyiləm, – deyə Qilbert, daima atasını heyran edən bir inamla, müstəqil bir ifadə ilə cavab verdi. – O, bizim fabrikdə işləyə bilər. Lakin, məncə, burada özünü göstərib irəli getməyə bacarığı olan adamlar-dan deyil, sən özün bilirsən ki, onun heç bir təhsili yoxdur və bu dərhal gözə çarpır. Bundan başqa görünür o, sən de-yən qədər də inadlı və qüvvətli, zirək bir adam deyil. Məncə çox yumşaq təbiətə malikdir. Mən demirəm ki, heç bir şeyə yaramaz – bəlkə də heç pis işçi deyil. O, sənin xoşuna gəlir, mən isə səhv edə bilərəm. Amma yenə də mənə elə gəlir ki, o, buraya gələrkən, əsasən, sənin bir qohum kimi ona kömək edəcəyinə bel bağlayıb həvəsə düşmüşdü.

– Doğrudanmı? Yox, əgər o, buna bel bağlayıbsa, çox böyük səhv edib, – deyə Semyuel Qrifits cavab verdi və dər-hal xeyirxah bir təbəssümlə əlavə etdi: – bəlkə o, sənin düşündüyün qədər bacarıqsız bir gənc deyil? Ümumiyyətlə o, hələ təzə gəlib, buna görə də onun haqqında hələlik qəti bir söz demək çətin məsələdir. Çikaqoda o, mənə başqa cür təsir bağışlamışdı. Bundan başqa bizdə hələ çox yer var ki, heç bir riskə getmədən, bu vəzifələrdən birini ona tapşıra bilərik və o, dünyanın ən istedadlı gənci olmasa belə, yenə də bu işlərdən birinin öhdəsindən gələ bilər. Yox, əgər hə-yatda çox kiçik bir yerlə kifayətlənmək istəyirsə bu artıq onun öz işidir. Bunun mənə dəxli yoxdur. Hər halda, hələlik mən onu geri göndərmək fikrində deyiləm və onu günə-muzd işlətmək istəmirəm. Bu yaramaz. Axı necə olsa, o bi-zim qohumumuzdur. Qoy hələ bir az da qaynatma sexində işləsin, sən onun qabiliyyətinə, nəyi daha yaxşı bacardığına fikir ver.

– Baş üstə, – deyə oğul cavab verdi və öz-özünə dü-şündü ki, atası fikri dağınıq olduğuna görə Klaydı yadın-dan çıxarıb onu indi işlədiyi yerdə, yəni fabrikdəki ən alçaq vəzifələrdən birində saxlayacaqdır.

Lakin Semyuel Qrifits oğlunun ümidlərini heçə çıxara-raq əlavə etdi:

– Bu günlər bir vaxt tapıb onu nahara dəvət etmək lazımdır. Mən bu barədə fikirləşmişdim, ancaq ananla da-nışmağa vaxtım olmayıb. O, gərək ki, hələ bizim evə gəlmə-yib?

– Xeyr, ser, mən bilən hələlik gəlməyib, – deyə Qilbert qaş-qabaqlı bir halda cavab verdi. Bu məsələ onun heç xoşu-na gəlmirdi, lakin atasına dərhal etiraz edəcək qədər də nə-zakətsiz deyildi. – Biz gözləyirdik ki, bu barədə sən özün söz açasan.

– Çox yaxşı, – deyə Semyuel sözünə davam etdi. – Onun harada yaşadığını öyrən və bizə nahara dəvət elə. Başqa bir işimiz yoxdursa gələn bazar günü onu dəvət et-mək olar.

Oğlunun gözlərində şübhə və narazılıq işarələri görə-rək, Semyuel əlavə etdi:

– Qulaq as, Qil, axı nə cür olsa, o yenə mənim qarda-şım oğlu, sənin isə əmioğlundur və biz onu tamamilə göz-dən sala bilmərik. Özün başa düşürsən ki, bu cür yaramaz. Elə bu axşam ananla danış, yaxud mən özüm danışaram və biz bu məsələni yoluna qoyarıq.

Semyuel nə isə bəzi kağızlar axtardığı stolun qutusunu bağladı, palto və şlyapasını götürüb kontordan çıxdı.

Bu söhbətin nəticəsində gələn bazar günü saat yed-dinin yarısında ailəvi bir axşam yeməyinə gəlməsi üçün Klayda dəvətnamə göndərildi. Adətən bazar günləri saat iki-nin yarısında Qrifitslərin evində təntənəli nahar məclisi qu-rulur, yerli və yaxud başqa yerdən gələn dostlar və tanışlar bu nahara dəvət edilirdi. Saat yeddinin yarısında isə demək olar ki bütün qonaqlar dağılır, çox zaman Bella və Qilbert də hara isə çıxıb gedirlər, mister və missis Qrifits həmçinin Mayra üçün isə süfrəyə soyuq xörəklərdən ibarət axşam yeməkləri düzülürdü.

Lakin bu dəfə missis Qrifits, Mayra və Bella bu qərara gəldilər ki, hamısı evdə olacaqlar, yalnız ümumiyyətlə bu məsələdən narazı qalmış Qilbert bildirdi ki, o, başqa bir yerə dəvət edilmişdir, buna görə axşamüstü evə cəmisi bir neçə dəqiqəliyə baş çəkə biləcəkdir. Beləliklə, Qilbert çox məm-nun idi ki, Klayd yalnız ailə üzvləri tərəfindən qəbul oluna-raq, gündüz Qrifitslərin evini ziyarət edən başqa adamların heç birinə rast gəlməyəcək, buna görə də Klaydı onlara təq-dim etmək və onun nə üçün bu evə gəldiyini izah etmək la-zım gəlməyəcəkdir… Bundan əlavə, özünü zəhmətə salma-dan, boynuna heç bir iltizam götürmədən, Klayda daha ya-xından fikir vermək, onun haqqında müəyyən bir təsəvvür əldə etmək üçün bu son dərəcə əlverişli fürsət olacaqdır.

Bu zaman Dillard, Rita və Zella ilə əlaqələri Klayd üçün son dərəcə çətin bir məsələyə çevrilmişdi. Elə bu vaxt Qri-fitslərin onu nahara dəvət etmələri Klayda çox ciddi təsir göstərdi. Zella Şumengildə keçirdikləri axşamdan sonra Dil-lard, Zella və Rita indi Klaydın qətiyyətsizliyinə baxmaya-raq, bu qərara gəlmişdilər ki, Rita onu mütləq özünə əsir et-məlidir və əsir edəcəkdir. Klayda bir neçə dəfə, bir daha gö-rüşmələri barədə işarə vurdular və nəhayət, Dillard ona açıq şəkildə təklif etdi ki, onlar hamısı bir yerdə xudmani bir məclis düzəldib (Klayd və hər iki qızla bərabər) şənbə və ya-xud bazar günü bir yerə gedə bilərlər – yaxşı olardı ki, Utikaya yaxud Olbeniyə gedə idilər. Qızlar, əlbəttə, bu təkli-fə razı olacaqlar. Klaydın ürəyində bir şübhə varsa və yaxud nədənsə ehtiyat edirsə, Dillard özü Zella vasitəsilə bu barədə Rita ilə danışa bilər.

– Özünüz bilirsiniz ki, Siz Ritanın xoşuna gəlirsiniz, – deyə Dillard əlavə etdi. – Rita bu fikirdədir ki, siz çox gözəl oğlansınız, bunu mənə Zella özü demişdi. Qadınların lap qənimisiniz ha! – Bunu deyərək, Dillard sırtıq bir hərəkətlə, dirsəyilə Klaydı vurdu. Əvvəllər belə açıq bir hərəkət bəlkə də Klayda toxunmazdı, lakin bu onun heç xoşuna gəlmədi, çünki indi o özünü yeni və daha yüksək dairəyə mənsub bir adam kimi hiss edir və Likurqda necə bir adam hesab olun-duğunu yadından çıxartmırdı. Bəli, bu adamlar belədirlər, sənin onlara nisbətən bir az yüksəkdə dayandığını gördülər-mi, o saat sənə yarınmaq üçün, əllərindən gələni etməyə ha-zırdırlar.

Dillardın təklifi, əlbəttə, çox şirnikdirici təklifdir, lakin digər tərəfdən bu çox qanqaraldan, xoşa gəlməyən hadisə-lərlə onu təhdid etmirmi? Əvvələn, bu saat onun pulu yox-dur. O, hələ də həftədə on beş dollar maaş alır, belə bahalı səfərlərə çıxmaq üçün gücü çatmaz. Dəmir yol bileti, ye-mək-içmək, mehmanxanada qalmaq pulu və bəlkə də ikilik-də avtomobil seyrinə çıxmaq… Bundan əlavə hələ yaxşı tanı-madığı Rita ilə çox yaxın olması qorxulu deyilmi? Rita belə bir yaxınlığı sonra burda, Likurq şəhərində də davam et-dirmək istəyəcəkdir… Klaydın onların evinə gəlməsini… Hər yerdə onunla bərabər olmasını tələb edəcəkdir… Bir sözlə durduğu yerdə başına iş açacaqdır. Hələ Qrifitslər bu məsə-lədən xəbər tutsalar, məsələn əmisi oğlu Qilbert bu barədə bir söz eşitsə… Yaxud onu bu qızlarla bir yerdə görsə! Axı Zella deyirdi ki, guya o tez-tez küçədə Qilbertə rast gəlir, çox ola bilər ki, onlar bir dəfə Qilbertlə üz-üzə gəlsinlər. Əmisi oğlu o saat fikirləşər ki, Klayd mağazada satıcı vəzifəsində işləyən bu Dillard kimi avara bir adamla dostluq edir! Belə-liklə Klaydın Likurq şəhərindəki nüfuzu birdəfəlik ləkələnə bilər! Hələ kim bilir bunun axırı necə qurtarar.

Klayd öskürərək üzr istəməyə başladı. Bu saat o, çox bərk məşğuldur. Ümumiyyətlə bu barədə düşünmək lazım-dır… Bilirsinizmi, onun qohumları… Bundan başqa bu yaxın və sonrakı bazar günləri, fabrikdə onun təcili işi olacaqdır, o, şəhərdə olmalıdır. Sonra da, bəlkə imkan oldu.

Lakin birdən cazibədar Ritanın xəyalı onun gözü qa-bağında dayanarkən o, özünəməxsus qeyri-ardıcıl bir mən-tiqlə əvvəlki qərarının tamamilə ziddinə olan planlar qurub düzəldirdi: bəlkə bu yaxın iki-üç həftə ərzində xərclərini azaldıb və bu təklifdən boyun qaçırmayaraq getsə daha yax-şıdır? O, artıq özünə frak və silindir almaq üçün bir qədər pul qənaət edib yığmışdı. Bəlkə bu pulların bir hissəsini xərcləsin… Lakin o özü başa düşürdü ki, bu olduqca yara-maz bir plandır.

Ah, bu sarışın, yupyumru və ehtiraslı Rita!

Elə bu zaman Qrifitslərdən ona dəvətnamə gəldi. Bir dəfə axşam o, çox yorğun bir halda işdən evə qayıtmışdı. Az qala yüzüncü dəfə idi ki, Dillardın şirnikdirici təklifini götür-qoy edib fikirləşirdi. Elə bu vaxt stolun üstündə, evdə olmadığı zaman Qrifitslərin xidmətçisinin gətirdiyi qəşəng kağızda yazılmış bir məktub gördü. Klayd konvertin kün-cündəki “E.Q.” hərflərini oxuyub dərhal məktubu açdı, hə-yəcanla oxumağa başladı.

“Əziz qayınoğlu!

Biz Sizi çoxdan görmək istəyirik, lakin Siz bura gələn gündən ərim daima müxtəlif səfərlərə çıxdığına görə onun başının bir az açılmasını gözləməyi qərara aldıq. İndi o, əv-vəlki qədər məşğul deyil. Bazar günü saat altıda bizimlə bə-rabər şam etməyə gəlsəniz, çox şad olarıq. Biz sadəcə öz ailə üzvlərimizlə birlikdə şam edirik, buna görə əgər bir mane-çilik olarsa, gələ bilmədiyiniz barədə bizə məktubla, yaxud telefonla xəbər vermək üçün zəhmət çəkməyin. Xüsusi bir kostyum geyinmək də lazım deyil. Mümkün edə bilsəniz gəlin. Sizin gəlişinizə çox şad olarıq.

Səmimi salamla

Sizin əmidostunuz,

Elizabet Qrifits”

Klayd məktubu oxuyur və onun ürəyində ən romantik arzu və ümidlər yenidən baş qaldırırdı. Qaynatma sexində, nifrət etdiyi bir vəzifədə çalışdığı bütün bu müddət ərzində, buraya gəlmək təşəbbüsünün hədər getdiyi fikri onu gün-dəngünə daha artıq üzürdü: görünür, onun adlısanlı qo-humları, onunla heç bir əlaqəyə girməməyi qərara almışdı-lar. İndi isə budur, o gözəl bir məktub almış və bu məktubda belə yazılmışdı: “Sizin gəlişinizə çox şad olarıq”. Demək, onun qohumları, onun haqqında çox da pis fikirdə deyillər-miş. Mister Semyuel Qrifits, bütün bu müddət ərzində səfər-də imiş. Demək, məsələ belə imiş. İndi Klayd öz əmisi arva-dını, əmisi qızlarını görəcək, o gözəl evdə qonaq qəbul edilə-cəkdir. Bu lap qiyamətdir ki! Kim bilir, bəlkə indi onlar Klaydın taleyi ilə həmişə maraqlanacaqlar? O artıq bütün ümidlərini itirməyə başladığı bir zamanda qohumlarının onu yada salmaları nə qədər yerinə düşmüşdü!

Onun Zella ilə Dillarda marağı bir yana qalsın, Ritanın qarşısında zəifliyi belə, bir anda yox olub getdi. Axı bu necə ola bilər! Ondan, Qrifits familiyası daşıyan bir adamdan icti-mai pilləkəndə qat-qat aşağıda duran bu adamlarla tanışlı-ğını nə cür davam etdirə bilər, hələ üstəlik bunun ucbatın-dan öz adlı-sanlı qohumları ilə münasibətini nə cür poza bi-lərdi! Yox, o, heç vaxt belə bir şeyə yol verməz! Bu onun çox böyük bir səhvi idi. Bu məktub lap vaxtında, sanki onun bu fikrini isbat etmək üçün gəlmişdi. Belə bir səfərə çıxmağa ra-zılıq verməməsi ağıllı bir hərəkət, eyni zamanda bir xoş-bəxtlik, həm də böyük bir xoşbəxtlik idi. İndi yavaş-yavaş, heç bir səs-küy qaldırmadan, Dillard ilə olan yaxınlığına son qoymalıdır, lazım gəlsə, hətta missis Kappigildən köçüb get-məlidir. Məsələn, bəhanə gətirmək olar ki, əmisi onu töh-mət etmişdir. Xülasə hər bir vasitəyə əl atmalı və artıq bu ye-ni tanışları ilə tamamilə əlaqəni qırmalıdır. Bu cür yaramaz. O, əmisi arvadının dəvətilə bağlı olan ümidlərini və gələcə-yini bu cür təhlükəyə məruz qoya bilməz. İndi o Rita və Uti-ka haqqında xəyallarını özündən rədd edərək Qrifitslərin xüsusi həyatlarını təsəvvüründə canlandırmağa başladı: bu ailənin səfər etdiyi gözəl yerləri, bu ailəni əhatə edən maraq-lı adamları xəyalından keçirdi. Eyni zamanda o, bu görüş üçün özünə frak və yaxud heç olmasa smokinq və şalvar al-maq lazım gəldiyini düşündü. Buna görə, ertəsi gün səhər, o mister Kemererdən saat on birdə onu işdən azad etməsini xahiş etdi və saat birədək, qənaət edib yığdığı pullarla özü üçün smokinq, şalvar, lak tufli və ağ ipək kaşne aldı. Yalnız bundan sonra o sakit oldu: belə bir paltarda indi gərək o yaxşı təsir bağışlaya idi.

Bütün bu müddət ərzində, ta bazar gününün axşamına-dək artıq nə Rita, nə Dillard, nə də Zella haqqında düşün-mür, yalnız qonaq gedəcəyini fikirləşirdi. Belə yüksək bir cəmiyyətə qədəm basmaq – doğrudan da böyük bir hadisə idi!

Aralıqda yeganə əngəl hər dəfə Klayda rast gələrkən onu son dərəcə sərt və soyuq baxışlarla süzən Qilbert Qrifits idi. Yəqin ki, axşam o da orada olacaq və Klaydı xəcil etmək üçün özünü çəkib çox təkəbbürlü bir görkəm alacaqdı. (Klayd bəzən öz-özünə etiraf edirdi ki, Qilbert doğrudanda bunu yaxşı bacarır.) Şübhəsiz, Klayd, Qrifitslərin evində özünü ləyaqətlə aparmağa cəhd etsə, Qilbert sonradan bu-nun hayfını fabrikdə ondan çıxmağa çalışacaqdır. Məsələn, o, Klayd haqqında öz atasına həmişə yalnız pis məlumat verə bilər. Aydın məsələdir – onu bu murdar zirzəmidə sax-layaraq öz bacarığını göstərməsi üçün heç bir imkan yarat-masalar müvəffəqiyyət qazanacağına, yaxşı bir məqama ça-tacağına necə ümid edə bilər? Onun bəxti heç vaxt gətirmir: budur, nə üçün o gərək gəlib burada ona oxşayan və nədən-sə Klaydı görməyə gözü olmayan bu Qilbertə rast gələ idi?