Nartların Sözü

Önün mısır patlatıyor, arkan harman savuruyor.

Allınga tögerek taşnı atsang, kesing anga tüberse.

Önüne yuvarlak taşı atsan, kendin ona rastlarsın.

Alma biş, avuzuma tüş.

Elma piş, ağızıma düş.

Alma tereginden keng ketmez.

Elma ağacından uzağa gitmez.

Alma terekde kertme bitmez.

Elma ağacında armut yetişmez.

Almanı igisin ayü aşar.

Elmanın iyisini ayı yer.

Altav ayrı bolsa, aradaġın aldırır,

Ekev bir bolsa, töbedegin endirir.

Altı kişi ayrı olsa, aradakini kaptırır,

İki kişi bir olsa, tepedekini indirir.

Altı eçkige ceti teke.

Altı keçiye yedi teke.

Altı ḳabıb at toyar, ceti ḳabıb er toyar.

Altı kere yiyip at doyar, yedi kere yiyip er doyar.

Altın berib alġan şohung ḳıyınlı kününgde başıngı keser.

Altın verip aldığın dostun zor gününde başını keser.

Altın cerinde sıylı.

Altın yerinde değerli.

Altın çıḳġan cerinde baġalı.

Altın çıktığı yerde değerli.

Altın çögüç ḳurçnu da sındırır.

Altın çekiç çeliği de kırar.

Altın tot bolmaz, şkok tob bolmaz.

Altın paslanmaz, tüfek top olmaz.

Altınlı şkogum burunça atmaydı,

Aḳ alaşam burunça çabmaydı.

Altın işlemeli tüfeğim eskisi gibi atmıyor,

Beyaz atım eskisi gibi koşmuyor.

Altınnı da boladı şarayıbı.

Altının da kusuru vardır.

Altınnı kirge atsang da cıltırar.

Altını pisliğe atsan da parlar.

Altınnı – taşdan, aḳılnı –başdan.

Altını – taştan, aklı – baştan.

Altmış künnü suv ḳobsa, altı künde tarḳayır.

Altmış gün ırmak taşsa, altı günde kurur.

Amal bilgen amal bla, amal bilmegen aman bla.

Çare bilen çare ile, çare bilmeyen kötülük ile.

Aman adam aman ölür.

Kötü adam kötü ölür.

Aman adam aşaġanda alda bolur, işlegende artda bolur.

Kötü adam yemekte önde olur, iş yapmada arkada olur.

Aman adam aşhılıḳnı terk unutur.

Kötü adam iyiliği çabuk unutur.

Aman adam aşıngı da aşar, canıngı da boşar.

Kötü adam senin yemeğini de yer, canını da tüketir.

Aman adam atasın anasın aytdırır.

Kötü adam babasına anasına laf getirir.

Aman adam başın kişige teng etmez.

Kötü adam kendisini kimseyle denk görmez.

Aman adam bir kün üyüngde catar, bir kün kesingi satar.

Kötü adam bir gün senin evinde yatar, bir gün seni satar.

Aman adam kesini tersligin birevge atar.

Kötü adam kendi suçunu başkasına atar.

Aman adam ne malıngı alır ne canıngı alır.

Kötü adam ya malını alır, ya canını alır.

Aman adam urub ḳaçar.

Kötü adam vurup kaçar.

Aman adamda ne namıs bolmaz, ne bet bolmaz.

Kötü adamda ne haysiyet olur, ne şeref olur.

Aman adamġa aşhılıḳ etgen, itge çabır etgen kibikdi.

Kötü adama iyilik yapmak, köpeğe çarık dikmek gibidir.

Aman adamġa biy bolġandan ese, igi adamġaḳul bol.

Kötü adama bey (prens) olmaktansa, iyi adama köle ol.

Aman adamġa ḳoşulsang igilikden tüngül.

Kötü adama katılsan iyilikten umudu kes.

Aman adamnı açuvu ketmez, başı cerge cetginçi,

İgi adamnı açuvu keter, künde gülmendi kebginçi.

Kötü adamın öfkesi gitmez, başı yere değmeden,

İyi adamın öfkesi geçer, güneşte mendil kurumadan.

Aman adamnı aşından ese, igi adamnı sözü aşhı.

Kötü adamın yemeğinden, iyi adamın sözü iyidir.

Aman adamnı etegine çöb ilinir, igi adamnı etegine söz ilinir.

Kötü adamın eteğine çöp takılır, iyi adamın eteğine söz takılır.

Aman adamnı ḳatında olturma, oltursang da soḳranırsa.

Kötü adamın yanında oturma, otursan da pişman olursun.

Aman adamnı tili açı.

Kötü adamın dili acı.

Aman adamnı tili uzun.

Kötü adamın dili uzun.

Aman altın tabsa da salır cer tabmaz.

Kötü altın bulsa da, koyacak yer bulamaz.

Aman aman bla.

Kötü kötü ile.

Aman amanga tüber.

Kötü kötüye rastlar.

Aman amannı mahtar.

Kötü kötüyü över.

Aman amannı tabar.

Kötü kötüyü bulur.

Aman arba col sızar, aman kişi el buzar.

Kötü araba yolu çizer, kötü kimse halkı bozar.

Aman atha cal bitse, sırtına cer saldırmaz.

Kötü at yelelense, sırtına eyer koydurmaz.

Aman atha tin kirse beline artmaḳ atdırmaz.

Kötü at dirilse beline heybe attırmaz.

Aman atha tin kirse sırtına cer saldırmaz.

Kötü at dirilse sırtına eyer koydurmaz.

Aman atnı calı uzun bolur.

Kötü atın yelesi uzun olur.

Aman avruvġa igi aş.

Kötü hastalığa iyi yemek.

Aman avuzdan aman söz.

Kötü ağızdan kötü söz.

Aman aylangan aman ölür.

Kötü dolaşan kötü ölür.

Aman azıġın taşada ḳabar.

Kötü azığını kuytuda yer.

Aman bergenin aytır, igi körgenin aytır.

Kötü verdiğini söyler (anlatır), iyi gördüğünü söyler.

Aman bla igi işde belgili bolur.

Kötü ile iyi işte belli olur.

Aman bla kelgen, aman bla keter.

Kötülükle gelen, kötülükle gider.

Aman bla nöger bolsang, atıng aman bla aytılır.

Kötü ile arkadaş olsan, adın kötülükle anılır.

Aman bolsa da ḳarnaş igi, sabiy bolsa da coldaş igi.

Kötü olsa da kardeş iyi, çocuk olsa da yol arkadaşı iyi.

Aman bolsang – asarla, cuvaş bolsang – basarla.

Kötü olsan – asarlar, sessiz olsan – ezerler.

Aman bolsang, bir kişise, igi bolsang, ming kişise.

Kötü olsan, bir kişisin, iyi olsan, bin kişisin.

Aman canın bek süyer.

Kötü adam canını çok sever.

Aman caş – atasına azab.

Kötü oğul – babasına eziyet.

Aman deb aytdırġan tınçdı, igi deb aytdırġan ḳıyındı.

Kötü dedirtmek kolaydır, iyi dedirtmek zordur.

Aman eger uvġa çıḳsa ashar.

Kötü tazı ava çıksa topallar.

Aman erni igi ḳatın tüzetir, aman ḳatınnı igi er tüzetmez.

Kötü erkeği iyi kadın düzeltir, kötü kadını iyi erkek düzeltemez.

Aman esirse üyün oyar.

Kötü sarhoş olsa evini yıkar.

Aman eşek huna oyar, aman kişi ḳatın ḳoyar.

Kötü eşek duvar yıkar, kötü erkek karı boşar.

Aman eşek saḳav bolur, aman adam calḳav bolur.

Kötü eşek ruam hastası olur, kötü adam tembel olur.

Aman eşek üyge cuvuḳlaşsa cortar.

Kötü eşek eve yakınlaşsa koşar.

Aman etseng da kesing et.

Kötü yapsan da kendin yap.

Aman etseng da tavkel et.

Kötü yapsan da cesaretle / kararlılıkla yap.

Aman hans terk çaġar.

Kötü ot çabuk yeşerir.

Aman hansnı tamırı teren.

Kötü otun kökü derin olur.

Aman hansnı urluġu köb.

Kötü otun tohumu çok olur.

Aman hapar colda tabar.

Kötü haber yolda bulur.

Aman hapar terk ceter.

Kötü haber çabuk ulaşır.

Aman işge – amal kerek,

Kötü işe – çare gerek.

Aman it artdan ürür.

Kötü köpek sonradan havlar.

Aman it caşırtın ḳabar.

Kötü köpek gizlice ısırır.

Aman it honşuġa çabar.

Kötü köpek komşuya saldırır.

Aman it ḳuyruġun kesgenge calınır.

Kötü köpek kuyruğunu kesene yalvarır.

Aman itni başın sılasang, kolungu ḳabar.

Kötü köpeğin başını okşasan, elini ısırır.

Aman itni ḳuyruġu uzun bolur.

Kötü köpeğin kuyruğu uzun olur.

Aman ḳatın bedişçi bolur.

Kötü kadın kusur bulucu olur.

Aman ḳatın bla aman honşu birdi.

Kötü kadın (eş) ile kötü komşu birdir.

Aman ḳatın buçhaḳların cerge süyrer.

Kötü kadın paçalarını yerde sürür.

Aman ḳatın caġınlı bolur.

Kötü kadın kaprisli olur.

Aman ḳatın cılamuġu bla ḳorḳutur.

Kötü kadın göz yaşıyla korkutur.

Aman ḳatın erine cibek av bla körünür.

Kötü kadın kocasına ipek şalla görünür.

Aman ḳatın ḳarġışçı bolur.

Kötü kadın bedduacı olur.

Aman ḳatın ḳonaḳ kelse sabiylerin tüyer.

Kötü kadın, misafir gelse çocuklarını döver.

Aman ḳatın, ḳonaḳ kelse sibirtki alır.

Kötü kadın, misafir gelse süpürge alır.

Aman ḳatın külüvçü bolur.

Kötü kadın çok güler.

Aman ḳatın suv önküç alır, igi ḳatın cün önküç alır.

Kötü kadın su ödünç alır, iyi kadın yün ödünç alır.

Aman ḳatın tilçi bolur.

Kötü kadın dedikoducu olur.

Aman ḳatın tiyresi bla cav bolur.

Kötü kadın mahallesi ile küs olur.

Aman ḳatın üyden – üyge kirir.

Kötü kadın evden – eve girer.

Aman ḳatınnı tili cerge ceter.

Kötü kadının dili yere değer.

Aman kesi ḳuvanç eter da kesi törüne çıġar.

Kötü adam kendisi kutlama yaptığında kendi başköşesine oturur.

Aman ḳız barır cerin saylamaz,

Aman ḳatın igi erin da sıylamaz.

Kötü kız varacağı yeri seçmez,

Kötü kadın iyi kocasına bile hürmet etmez.

Aman ḳıznı anası keleçisi bolur.

Kötü kızın annesi dünürcüsü olur.

Aman kişi ölse, çaḳġıçı, ḳuvu ḳalır,

İgi kişi ölse, otunu, suvu ḳalır.

Kötü adam ölse, çakmaktaşı, kavı kalır,

İyi adam ölse, odunu, suyu kalır.

Aman ḳonaḳ ḳonaḳbayına calınır.

Kötü misafir evsahibine yalvarır.

Aman ḳonaḳ ne zamansız kelir, ne da keç ḳalır.

Kötü misafir ya zamansız gelir, ya da geç kalır.

Aman ḳorkġanına da mahtanadı.

Kötü korkmasıyla da övünür.

Aman ḳoy suvnu ortasına kirib içer.

Kötü koyun suyun ortasına girip içer.

Aman ḳoyçu canından ḳoy töler.

Kötü çoban canından koyun öder.

Aman ḳoyçu ḳoyların börüge ḳırdırır.

Kötü çoban koyunlarını kurda yedirir.

Aman ḳoyçunu sürüvüne börü çabarġa öç bolur.

Kötü çobanın sürüsüne kurt musallat olur.

Aman ḳoynu cünü bolmaz.

Kötü koyunun yünü olmaz.

Aman ḳuş aman kün uçar.

Kötü kuş kötü gün uçar.

Aman künnü ömürü ḳısha.

Kötü günün ömrü kısa.

Aman malnı soḳmaġı başha bolur.

Kötü hayvanın patikası başka olur.

Aman sabiyden ese, bolmay ḳalġan igidi.

Kötü çocuktan ise, olmaması iyidir.

Aman sohdanı kitabı tas bolur.

Kötü talebenin kitabı kaybolur.

Aman söz iyesine ḳaytır.

Kötü söz sahibine döner.

Aman sözden bal çıḳmaz, aman közden may çıḳmaz.

Kötü sözden bal çıkmaz, kötü gözden yağ çıkmaz.

Aman sürüvçünü börkü cırtıḳ bolur.

Kötü çobanın kalpağı yırtık olur.

Aman şapa gırcınnı külü bla berir.

Kötü ahçı ekmeği külü ile verir.

Aman tavuḳ çıkkırġa ḳonar.

Kötü tavuk fıçıya konar.

Aman tenglik cürütmez.

Kötü dostluk/arkadaşlık yürütmez.

Aman tenglik tutmaz.

Kötü dostluk tutmaz.

Aman terek butaġına öser.

Kötü ağacın dalları büyür.

Aman terekni congurçhası köb bolur.

Kötü ağacın yongası çok olur.

Aman terekni tamırı keri keter.

Kötü ağacın kökü geri gider.

Aman toḳlunu aynıtsang, erningi burnungu may eter.

Aman adamnı aynıtsang, erningi burnungu ḳan eter.

Kötü tokluyu beslesen, dudağını burnunu yağ eder.

Kötü adamı beslesen, dudağını burnunu kan eder.

Aman tübge ḳalır.

Kötü altta kalır.

Aman ülgü körseng alma, aşhı ülgüden keri ḳalma.

Kötü örnek görsen alma, iyi örnekten geri kalma.

Amanda altın tohtamaz.

Kötüde altın durmaz.

Amandan hutdur bet cuvmaz.

Kötünün elinden daha kötü olan yüz yıkamaz.

Amandan igi tuvmaz deme, igiden aman tuvmaz deme.

Kötüden iyi doğmaz deme, iyiden kötü doğmaz deme.

Amanga aytsang külür, igige aytsang bilir.

Kötüye söylesen güler, iyiye söylesen bilir.

Amanga bergeningi aytıb ber.

Kötüye verdiğini söyleyip ver.

Amanga igilik etseng, üyünge sav barmazsa.

Kötüye iyilik yapsan, evine sağ gitmezsin.

Amanga ḳatın çıdamaz.

Kötüye kadın (eş) dayanmaz.

Amanga tıngılaġan igi cuvab tabmaz.

Kötüyü dinleyen iyi cevap bulamaz.

Amanım igim da – kesimiki.

Kötüm iyim de – kendimin.

Amanlıḳnı ayaġı ḳısha.

Kötülüğün ayağı kısa.

Amanlıḳnı sürgen keçe tınç cuḳlamaz.

Kötülük peşinde olan gece rahat uyuyamaz.

Amanlıḳnı şaġatı ant bolur.

Kötülüğün şahidi yemin olur.

Amannı aman bla ḳuvma, ḳannı ḳan bla cuvma.

Kötülüğü kötüyle kovma, kanı kanla yıkama.

Amannı amanlıġı cuġar.

Kötünün kötülüğü bulaşır.

Amannı at artınga mindirseng, köbcegingi tiler;

Köbceginge mindirseng, ḳızıngı tiler.

Kötüyü atının arkasına bindirsen, eyer yastığını ister;

Eyer yastığına bindirsen, kızını ister.

Amannı at artına olturtsang ceringi tiler.

Kötüyü atının arkasına oturtsan eyerini ister.

Amannı atı cavur bolur.

Kötünün atının sırtı yara olur.

Amannı atı igi bla aytılmaz.

Kötünün adı iyilikle anılmaz.

Amannı atı uşhuvur artında aytılır.

Kötünün adı yemek sonrasında anılır.

Amannı bashan ızı da aman.

Kötünün bastığı iz de kötüdür.

Amannı bilgeni aman bolur.

Kötünün bildiği kötü olur.

Amannı bir malı bolur, ol da baġalı bolur.

Kötünün bir malı olur, o da kıymetli olur.

Amannı eki bitli tonu bolur,

Birin sanga kiydirir, birin kesi kiyer.

Kötünün iki bitli kürkü olur,

Birini sana giydirir, birini kendi giyer.

Amannı hurcunu – ötürükden tolu.

Kötünün cebi – yalanla dolu.

Amannı ḳangaġa tartsang caġasın cırtdırır.

Kötüyü sofraya davet etsen yakasını yırttırır.

Amannı ḳarnı toyġanı – başı baġası.

Kötünün karnının doyması – başının değerinde.

Amannı nögeri da aman bolur.

Kötünün arkadaşı da kötü olur.

Amannı sathan mahtab satar.

Kötüyü satan övüp satar.

Amannı sözü çapraḳdan ötmez.

Kötünün sözü yapraktan geçmez.

Amannı sözü taş carır.

Kötünün sözü taş yarar.

Amannı tebsinge olturtsang ḳızıngı tiler.

Kötüyü sofrana oturtsan kızını ister.

Amannı urluġu köb.

Kötünün tohumu çoktur.

Amannı zaman unutdurmaz.

Kötüyü zaman unutturmaz.

Amma da “kelin ölmesin” – dey edi,

Kelin da “kesim ölmeyim” – dey edi.

Kayınana da “gelin ölmesin” diyordu,

Gelin de “ben ölmeyim” diyordu.

Ana ḳolu açıtmaz.

Annenin eli acıtmaz.

Ana kölü – balada, bala kölü talada.

Ananın gönlü evlatta, evladın gönlü kırda.

Ana kölü beşikde, bala kölü eşikde.

Annenin gönlü beşikde, evladın gönlü dışarda.

Ana sırı ḳızında, ata sırı ulunda.

Ana şöhreti kızında, baba şöhreti oğlunda.

Ana üynü baġanası.

Anne evin temel direği.

Ana üynü kün carıġı.

Anne evin güneş ışığı.

Ana üyürnü ḳalası.

Anne evin / ailenin kalesi.

Ananı tılpuvu – altınnı suvu.

Annenin nefesi – altın suyu.

Anası mahtaġannı alma, apsını sökgenden ḳalma.

Annesinin övdüğü kızı alma, eltisinin çekiştirdiğinden kalma.

Anasına ḳarab ḳızın al.

Anasına bakıp kızını al.

Anasını canı balasında.

Anasının canı yavrusunda.

Anasız bala kün körmez.

Annesiz evlat gün görmez.

Anda bol da mında bol, baldıracüzde üyde bol.

İster orada ol, ister burada ol, koca karı soğuklarında evde ol.

Angılamaġan tıngılamaz.

Anlamayan dinlemez.

Araḳıçı üynü ḳonaġı ḳurumaz.

İçkici evin misafiri eksik olmaz.

Arba avġandan sora col körgüztüvçü köb bolur.

Araba devrildikten sonra yol gösteren çok olur.

Arba cükleseng çöb tüşer.

Araba yüklesen çöp düşer.

Arba tınç-tınç bara, ḳoyan tutar.

Araba sakin-sakin giderek, tavşan tutar.

Arbadan tüşgen tabılmaz, ḳoldan tüşgen tabılır.

Arabadan düşen bulunmaz, elden düşen bulunur.

Arbanı allı ḳalay barsa, artı da alay baradı.

Arabanın önü nasıl giderse, arkası da öyle gider.

Arbanı töngeregi közüv avnar.

Arabanın tekeri sırayla döner.

Arbaz ḳıngırdı da iynek savalmayma.

Avlu eğri de, inek sağamıyorum.

Arbaz saylama da honşu sayla.

Avlu seçme de komşu seç.

Arıġan atha “çuh” deme, sıgın otha “uf” deme.

Yorulmuş ata “deh” deme, tezek ateşine “üf” deme.

Arıġan atha ḳamçi avur.

Yorulmuş ata kamçı ağır gelir.

Arıġan ölgenge miner.

Yorulan ölene biner.

Arıḳ atha aylanç col.

Zayıf ata virajlı / dönemeçli yol.

Arıḳ etni şorpası tatımaz.

Zayıf etin çorbası kafi gelmez.

Arıḳ etni tatuvu coḳ.

Zayıf etin tadı yok.

Arḳannı uzunu aşhı, söznü ḳıshası aşhı.

Kemendin uzunu iyi, sözün kısası iyi.

Arḳavsuz üy bolmaz.

Kirişsiz ev olmaz.

Armavlanı teli Goja,

Arı da çabdı, beri da çabdı,

Ekisinden da ḳuru ḳaldı.

Armavlar’ın deli Goja,

Oraya da koştu, buraya da koştu,

İkisinden de mahrum kaldı.

Art eşik bla kirib, al eşik bla çıġıp barama, degendi birev.

Arka kapıdan girip, ön kapıdan çıkıp gidiyorum demiş birisi.

Artda soḳuranırıḳ eseng, aşıḳma.

Sonunda pişman olacaksan acele etme.

Artda söleşgenni amalı köb bolur.

Son konuşanın imkanı/çaresi çok olur.

Artha asıralġan köz çıġarmaz.

Sonraya saklanan göz çıkarmaz.

Artha ḳalġannıḳı ortaḳ.

Geriye (sona) kalanınki ortak.

Artha ḳalġannıḳı tatlı.

Sona kalanınki tatlı.

Artıḳ bolub kimni eki başı bardı.

Fazla olup kimin iki başı var.

Artıḳ cumuşaḳ bolma bügerle, artıḳ ḳatı bolma sındırırla.

Fazla yumuşak olma bükerler, fazla sert olma kırarlar.

Artıḳ etni asma, sınar zatnı basma.

Fazla eti asma, kırılacak şeye basma.

Artıḳ mal köz çıġarmaz.

Fazla mal göz çıkarmaz.

Artıḳ ullu ḳabhan ḳarılır.

Fazla büyük lokma ısıran boğulur.

Artıḳlıḳ uzaḳ barmaz.

Kötülük uzağa gitmez.

Artmaġıngda aş bolsa, at üsünde da aşarsa.

Heybende yiyecek olsa, at üzerinde de yersin.

Aruv söz can tıyar, canuv söz can ḳıyar.

Güzel söz can kurtarır, kızgın söz cana kıyar.

Aruv söz canga azıḳ, aman söz başha ḳazıḳ.

Güzel söz cana azık, kötü söz başa kazık.

Aruv söz cılannı teşiginden çıġarır.

Güzel söz yılanı deliğinden çıkarır.

Aruvluḳ gırcınga ḳatıḳ bolmaz.

Güzellik ekmeğe katık olmaz.

Aruvluḳnu adeb ozar.

Güzelliği terbiye geçer.

Aruvnu avruvu köb.

Güzelin ağrısı / hastalığı çok olur.

Aruvnu nasıbı az.

Güzelin kısmeti az.

Aruvnu saylama, igini sayla.

Güzeli seçme, iyiyi seç.

Ashaḳ eçki – tekege tınç.

Topal keçi – tekeye kolay.

Ashaḳ ḳarġa alġa uçar.

Topal karga önce uçar.

Asıl azmaz, gemha tozmaz.

Asil bozulmaz, ipekli eskimez.

Asıl kişi az söleşir, köb tıngılar.

Asil kimse az konuşur, çok dinler.

Asıl – taşdan, aḳıl – başdan.

Asalet – taştan (yerinden), akıl – baştan.

Asıraġan artha asuv.

Saklamak sonraya fayda.

Asırı süygen terk ḳoyar.

Çok seven çabuk bırakır.

Asırı tatlı bolsang – aşarla, asırı açı bolsang – atarla.

Çok tatlı olsan – yerler, çok acı olsan – atarlar.

Aslan aç da tülkü toḳ.

Aslan aç tilki tok.

Aslan çaldış içinde da aslandı.

Aslan kafes içinde de aslandır.

Aslan itden ḳalġannı aşamaz.

Aslan köpekten artanı yemez.

Aslanbekley tüb bolġun.

Aslanbek gibi mahvol.

Aslandan aslan tuvar.

Aslandan aslan doğar.

Aslandan tuvġan aslan bolur.

Aslandan doğan aslan olur.

Aslannı ḳarnı aç da kölü toḳ.

Aslanın karnı aç olsa da gönlü tok.

Aslannı muratın ḳablan bilmez.

Aslanın niyetini kaplan bilmez.

Aslannı tavuşu tavdan avar.

Aslanın sesi dağdan aşar.

Aş iyesi bla tatlı.

Yemek sahibi ile tatlı.

Aş köb bolsa da, salır cer tabılır.

Yemek çok olsa da, koyacak yer bulunur.

Aşaġan bilmez, tuvraġan bilir.

Yiyen bilmez, doğrayan bilir.

Aşaġan ḳutulur, calaġan tutulur.

Yiyen kurtulur, yalayan tutulur.

Aşaġan toyġanlıḳġa, ḳaraġan toymaz.

Yiyen doysa da, bakan doymaz.

Aşamaz aşınga sıltav köb.

Yemeyeceğin yemeğe bahane çok.

Aşar ceringi bilme da, basar ceringi bil.

Yiyeceğin yeri bilme de, basacağın yeri bil.

Aşasa da aşamasa da börünü avzu ḳan.

Yese de yemese de kurdun ağızı kandır.

Aşatırġa iş aşhı, işletirge aş aşhı.

Yedirmek için iş iyi, çalıştırmak için aş iyi.

Aşatırıng bolsa, tanışıng köb.

Yedireceğin olsa, tanıdığın çok olur.

Aşda börü, işde ölü.

Yemekte kurt, işte ölü.

Aşda uyalġan muhar, işde uyalġan homuh.

Yemekte utanan obur, işte utanan beceriksiz.

Aşhı adam başın sılatır, aman adam canın ḳıynatır.

İyi adam başını okşatır, kötü adam canına eziyet ettirir.

Aşhı adamnı igile bla sözü bolur,

Muhar adamnı gırcınlada közü bolur.

İyi adamın iyilerle sözü olur,

Obur adamın ekmeklerde gözü olur.

Aşhı bolsang atıng çıġar, aman bolsang canıng çıġar.

İyi olsan adın çıkar, kötü olsan canın çıkar.

Aşhı cıyar, aman coyar.

İyi toplar, kötü harcar.

Aşhı ḳatın aman erni er eter, aman ḳatın aşhı erni ser eter.

İyi kadın kötü erkeği erkek yapar, kötü kadın iyi erkeği bunak yapar.

Aşhı kişiden otun ḳalır, ot ḳalır,

Aman kişiden carsuv ḳalır, borç ḳalır.

İyi kimseden odun kalır, ateş kalır,

Kötü kimseden üzüntü kalır, borç kalır.

Aşhı söz taş teşer.

İyi söz taş deler.

Aşhı suvnu uzaḳ tökmeydile, aşhı ḳıznı uzaḳ bermeydile.

İyi suyu uzağa dökmezler, iyi kızı uzağa vermezler.

Aşhı teng colġa salır, aman teng coldan alır.

İyi arkadaş yola koyar, kötü arkadaş yoldan alır.

Aşhıġa tuḳum sorma, amannı tuḳumuna ḳarama.

İyiye soyunu(sülalesini) sorma, kötünün soyuna bakma.

Aşhılıḳ et da suvġa at.

İyilik yap da suya at.

Aşhılıḳ cerde catmaydı, amanlıḳ suvġa batmaydı.

İyilik yerde kalmaz, kötülük suya batmaz.

Aşhılıḳġa aşhılıḳ har kişini işidi, amanlıḳġa aşhılıḳ erkişini işidi.

İyiliğe iyilik herkesin işidir, kötülüğe iyilik erkeğin işidir.

Aşıġış işde tatuv coḳ.

Acele işte tat olmaz.

Aşıḳġan ḳız erge caramaz.

Acele eden kız kocaya yaramaz.

Aşıḳġan suv say bolur.

Hızlı akan su sığ olur.

Aşıḳġan suv tengizge cetmez.

Acele eden (hızlı akan) ırmak denize ulaşmaz.

Aşıḳġandan basar taşın tanımaġan.

Aceleden basacağı taşı görmeyen.

Aşıḳġannı etegi ayaġına çırmalır.

Acele edenin eteği ayağına dolanır.

Aşıḳsang izlegening tabılmaz.

Acele edersen aradığın bulunmaz.

Aşıḳsang taş da tabmazsa.

Acele edersen taş da bulamazsın.

Aşına köre tabaġı, balına köre ḳalaġı.

Yemeğine göre tabağı, balına göre kaşığı.

Aşıng bolsa, ḳonaḳ köb.

Yemeğin olsa, misafir çok.

Aşnı saylaġan aç ḳalır.

Yemek seçen aç kalır.

At abınmay cer tanımaz.

At tökezlemeden yer tanımaz.

At alsang, üyüng bla kengeş, ilipin ḳazsang, eling bla kengeş.

At alsan evine danış, hendek kazsan, köyüne danış.

At arıḳlıḳda, ḳız cazıḳlıḳda.

At zayıflıkta, kız fakirlikte.

At ataġan at beredi.

İsim veren at hediye eder.

At avnasa, tük tüşer.

At yerde yuvarlansa, tüy düşer.

At ayaġan bet tabmaz.

Atını esirgeyen şeref kazanmaz.

At ayaġı bla er ayaġı cetmegen cer ḳalmaz.

At ayağı ile er (yiğit) ayağı ulaşmayan yer kalmaz.

At ayaġı da boḳlaydı suv.

Atın ayağı da suyu bulandırır.

At ayaġı tay öltürmez.

At ayağı tay öldürmez.

At başı tuthan arımaz.

At başı tutan yorulmaz.

At başına iş tüşse, avuzluġu bla suv içer;

Er başına iş tüşse, çuruġu bla suvdan öter.

Atın başına iş düşse, gem demiriyle su içer;

Erkeğin başına iş düşse, çizmesiyle sudan geçer.

At belden, cigit kölden.

At belinden, yiğit cesaretinden.

At bergenni hant bergen ozar.

At vereni yemek veren geçer.

At bla tişiruvġa ışanma.

At ile kadına güvenme.

At cerini eşekge salġanlıḳġa eşek at bolmaz.

At eyerini eşeğe koymakla eşek at olmaz.

At col turġanlay, aylanç colnu atlama.

At yolu dururken, virajlı yola girme.

At cumuşun eşek tındırmaz.

Atın yapacağı işi eşek yapamaz.

At erkişini ḳanatı.

At erkeğin kanatıdır.

At iyesin tanır.

At sahibini tanır.

At ḳamçiden ḳorḳar, er namısdan ḳorḳar.

At kamçıdan korkar, er namustan (ahlaktan) korkar.

At ḳatına barġan, atnı sırtın sılar.

Atın yanına giden, atın sırtını okşar.

At ḳatında eşek da taġıladı.

At yanında eşek de bağlanır.

At kişneb tanışır, adam söleşib tanışır.

At kişneyerek tanışır, insan konuşarak tanışır.

At körmegen atha minse, urub, tüyüb atlatır,

Ḳoy körmegen ḳoy kütse, ḳuvup, sürüb otlatır.

At görmemiş ata binse, vurup, dövüp sıçratır,

Koyun görmemiş koyun gütse, kovalayıp, sürüp otlatır.

At ölse ceri ḳalır, cigit ölse sözü ḳalır.

At ölse eyeri kalır, yiğit ölse sözü kalır.

At suvġa kirse başı cüzer.

At suya girse başı yüzer.

At urmaz deme, it ḳabmaz deme.

At vurmaz deme, köpek ısırmaz deme.

At üsünde da at bardı.

At üzerinde de at vardır.

Ata ana savluḳdan, bala tüzge atılmaz.

Anne baba sağ iken, evlat ovaya atılıp gitmez.

Ata balanı uyası.

Baba evladın yuvasıdır.

Ata – bilek, ana – cürek.

Baba – kol, ana – yürek.

Ata curt – altın beşik.

Ata yurdu (vatan) – altın beşik.

Ata şohu tas bolmaz.

Baba dostu kaybolmaz.

Atama da tözgenme, sanga da tözerme.

Babama bile sabrettim, sana da dayanırım.

Atamı öllügün bilsem, ötmekge satar edim.

Babamın öleceğini bilsem, ekmeğe satardım.

Atang aman bolsa da sırtınga költür.

Baban kötü olsa da sırtında taşı.

Atang barda el tanı, atıng barda cer tanı.

Baban varken memleket tanı, atın varken yer tanı.

Atanga etgening başınga ceter.

Babana yaptığın başına gelir.

Atar bolsang, köb baḳma, çabar bolsang, köb catma.

Atacak olsan, çok besleme, koşacak olsan, çok yatma.

Atası barnı cılı kelse da kesi caş,

Tamadası barnı ullu bolsa da kesi gitçe.

Babası olan yaşlansa da kendi gençtir (oğuldur),

Büyüğü olan büyük olsa da kendi küçüktür.

Atası birni malı bir, anası birni canı bir.

Babası bir olanın malı bir, anası bir olanın canı bir.

Atası bolmaġan atanı hayırın bilmez.

Babası olmayan babanın hayrını bilmez.

Atası ölgen at çabdırır.

Babası ölen at koşturur.

Atası ölse caşı ḳalır.

Babası ölse oğlu kalır.

Atası şkok atuvçu bolsa, balası oḳ cıyuvçu bolur.

Babası tüfek atıcı olsa, çocuğu kurşun toplayıcı olur.

Atası tülkü tutmaġannı, balası ḳoyan tutmaz.

Babası tilki yakalamayanın, evladı tavşan yakalamaz.

Atasından körüb, caşı bav eter, anasından körüb ḳızı ton biçer.

Babasından görüp oğlu ahır yapar, annesinden görüp,kızı kürk biçer.

Atdan tüşüb eşekge mingen.

Attan inip eşeğe binmek.

Atha ḳaray bilmegen cayav cürür.

Ata bakmayı bilmeyen yaya yürür.

Atha mine bilmegen atın öltürür.

Ata binmeyi bilmeyen atını öldürür.

Atha minmegen da eşekge miner.

Ata binmeyen de eşeğe biner.

Atha minse atasın unuthan, atdan tüşse atın unuthan.

Ata binse babasını unutan, attan inse adını unutan.

Atı aman alġa çabar, azıġı osal alġaḳabar.

Atı kötü olan önce koşar, yemeği kötü olan önce yer.

Atı barġa cügen kerek.

Atı olana dizgin gerek.

Atı cuvuḳ – kesi suvuḳ.

Adı akraba – kendisi soğuk.

Atı onglu alġa.

Atı güçlü öne.

Atı urlangan arbaznı bekley edi.

Atı çalınan avluyu dövüyordu.

Atım bardı deb ters atlama, ḳatınım bardı deb köb mahtama.

Atım var diye yanlış adım atma, karım var diye çok övme.

Atım erli başım carlı.

Adım kocalı, kendim zavallı.

Atıng amanga çıḳġandan ese, canıng tamaġıngdan çıḳsın.

Adın kötüye çıkacağına canın boğazından çıksın.

Atıng igi bolsa colung ḳısha bolur

Atın iyi olsa yolun kısa olur

Atınga köre ḳamçing.

Atına göre kamçın.

Atıngı satsang da, ceringi satma.

Atını satsan da, eyerini satma.

Atlay bilmegen taşha abınır.

Atlamayı bilmeyen taşa takılır.

Atlı at bla, cigit ḳılıç bla.

Atlı at ile, yiğit kılıç ile.

Atlı atı bla, itli iti bla.

Atlı atıyla, köpekli köpeğiyle.

Atlıġa bir ayt, cayavġa eki ayt.

Atlıya bir kere söyle, yayaya iki kere söyle.

Atlıḳ saylasang ullu at ḳatında cathan taynı sayla.

At seçecek olsan büyük atın yanında yatan tayı seç.

Atnı atlıġı colovçuluḳda tanılır.

Atın atlığı yolculukta belli olur.

Atnı igisi çarsda.

Atın iyisi yarışta belli olur.

Atnı igisi ḳabaḳda bolur, adamnı igisi comaḳda bolur.

Atın iyisi avlu kapısında olur, adamın iyisi masalda olur.

Atnı ḳuyruġun tabhan, cerin da izler.

Atın kuyruğunu bulan, eyerini de ister.

Atnı satsang cangur kün sat.

Atı satsan yağmurlu günde sat.

Atsız ḳonaḳ – tınç ḳonaḳ.

Atsız misafir – rahat misafir.

Avar taşha tayanma.

Yuvarlanacak taşa dayanma.

Avruġan başha temir tayaḳ.

Ağrıyan başa demir sopa.

Avruġan baylıḳġa suḳlanmaz.

Hasta olan zenginliğe özenmez.

Avruġan caşavdan umutçu.

Hasta olan hayattan umutlu.

Avruġan cerden ḳol taymaz, cürek süygenden köz taymaz.

Ağrıyan yerden el gitmez, kalbin sevdiğinden göz gitmez.

Avruġan külgenni süymez.

Hasta olan güleni sevmez.

Avruġanga ne da tatuvsuz.

Hasta olana herşey tatsız.

Avruġannı castıġında sav ölür.

Hastanın yastığında sağlam ölür.

Avruġannı sav bilmez, aç ḳarınnı toḳ bilmez.

Hastayı sağlam bilmez, aç karnı tok bilmez.

Avrumaġan “Allah” demez.

Hasta olmayan “Allah” demez.

Avrumaġan başha cavluḳ ḳısma.

Ağrımayan başa mendil bağlama.

Avruv aş bla kelir, aş bla keter.

Hastalık yemekle gelir, yemekle gider.

Avruv aşdan, ḳayġı egeçden.

Hastalık yemekten, dert tasa kızkardeşten.

Avruv atdan cıġar.

Hastalık attan devirir.

Avruv ḳalsa da adet ḳalmaz.

Hastalık kalsa da adet kalmaz.

Avruv ocaḳdan tüşer da, iyneni közü bla keter.

Hastalık bacadan iner, iğnenin deliğinden gider.

Avruv ölüm tüyüldü.

Hastalık ölüm değildir.

Avruv tınç kelir, ḳıyın keter.

Hastalık kolay gelir, zor gider.

Avruvnu amanı tildi.

Hastalığın kötüsü dildir.

Avruvnu kelivü tınç da ketivü ḳıyın.

Hastalığın gelişi kolay, gidişi zor.

Avruvun buḳdurġan darman tabmaz.

Hastalığını gizleyen ilaç bulamaz.

Avul iti birge ürür, börü körse başha ürür.

Köyün köpeği beraber havlar, kurt görse başka (ayrı) havlar.

Avur cüknü at süymez.

Ağır yükü at sevmez.

Avuzdan çeçen, ḳoldan beçel.

Ağzı laf yapan, eli beceriksiz.

Avuzdan çıḳġan avulġa.

Ağızdan çıkan köye.

Avuzdan çıḳġan başha tiyer.

Ağızdan çıkan başa gelir.

Avuzdan kelgen ḳoldan kelse, har kim da patçah bolur edi.

Ağızdan gelen elden gelse, herkes padişah olurdu.

Avzu amannı avzunda it ölür.

Ağzı kötünün ağzında köpek ölür.

Avzu cuvabha aşıḳġannı colu buz bolur.

Ağzı cevap vermeye acele edenin yolu buz olur.

Avzu ḳıytıḳ bolsa da, baynı caşı aytsın.

Ağzı eğri olsa da, zenginin oğlu söylesin.

Avzu ḳıysıḳ bolsa da, baynı caşı söleşir.

Ağzı eğri olsa da, zenginin oğlu konuşur.

Avzundan kelmegenni, ḳolundan da kelmez.

Ağzından gelmeyenin, elinden de gelmez.

Ay ornuna kün çıḳmaz.

Ayın yerine güneş doğmaz.

Ayaġı bla ketgen kelir, sırtı bla ketgen kelmez.

Ayağı ile giden gelir, sırtıyla giden gelmez.

Ayaġıng bla kirgen ceringden, sırtıng bla çıġarsa.

Ayağın ile girdiğin yerden, sırtınla çıkarsın.

Ayaḳ bassang esleb bas.

Ayağını basarsan dikkatli bas.

Ayaḳ kirmez, baş kirir.

Ayak girmez, baş girir.

Ayaḳ taysa da baş taymaz.

Ayak kaysa da baş kaymaz.

Ayıbnı suv bla cuvalmazsa.

Ayıbı suyla yıkayamazsın.

Ayıbsız teng izlegen tengsiz ḳalır.

Kusursuz arkadaş arayan (isteyen) arkadaşsız kalır.

Ayıl tartılġannı at bilir.

Eyer kayışının çekildiğini at bilir.

Ayırılġannı ayü aşar, bölüngenni börü aşar.

Ayrılanı ayı yer, bölüneni kurt yer.

Ayırılġannı ḳar basar, bölüngenni boran basar.

Ayrılanı kar basar, bölüneni fırtına basar.

Ayırılır teng ayavlunu tiler.

Ayrılacak arkadaş değerli şeyini ister.

Aylangan it süyek tabar.

Dolaşan köpek kemik bulur.

Aynı da bardı tabları.

Ayın da lekeleri vardır.

Aynı ḳol ayaz bla cabmazsa.

Ayı avucunla örtemezsin.

Ayran içgen ḳutuldu, cuġusun calaġan tutuldu.

Ayran içen kurtuldu, bulaşığını yalayan tutuldu.

Ayranga açı deme, gırcınga ḳuru deme.

Yoğurda ekşi deme, ekmeğe kuru deme.

Ayranga suv ḳoş, telige col boş.

Yoğurda su kat, deliye yol boş.

Ayrıdan avma, mahtavdan ḳalma.

İki dağ arasındaki geçitten geçme, övgüden geri kalma.

Ayrılġan azadı, ḳoşulġan ozadı.

Ayrılan zayıflar, katılan geçer.

Aythan da etgen kibikdi.

Söylemek de yapmak gibidir.

Aythan tınç, etgen ḳıyın.

Söylemek kolay, yapmak zor.

Aythan uyalmaz – tıngılaġan uyalır.

Söyleyen utanmaz – dinleyen utanır.

Aythanıngı bilib ayt.

Söylediğini bilip söyle.

Aytılġan iş biter, ḳımıldaġan tiş tüşer.

Söylenen iş biter, sallanan diş düşer.

Aytılġan söz – atılġan oḳ.

Söylenen söz – atılan ok.

Aytırġa uyalmaġan eterge da uyalmaz.

Söylemeye utanmayan yapmaktan da utanmaz.

Aytırıng bolmasa, tıngılaġan ayıb tüldü.

Söyleyeceğin olmasa, dinlemek ayıp değildir.

Aytma, aytsang ḳaytma.

Söyleme, söylersen dönme.

Aytmaz cerde avuzungu tıy,

Uzalmaz cerde ḳolungu tıy.

Söylenmeyecek yerde ağzını kapa,

Uzanılmayacak yerde eline hakim ol.

Aytsang söz, türtseng köz.

Söylesen söz, dürtsen göz.

Ayü mıllıḳnı tınçıtıb aşar.

Ayı leşi çürütüp yer.

Ayü tülkünü ayaḳ ızına seyirsine edi.

Ayı tilkinin ayak izine hayret ediyordu.

Ayüden ḳaçsang köndelen ḳaç.

Ayıdan kaçarsan yanlamasına kaç.

Ayüge namaz üretgen – tayaḳ.

Ayıya namaz öğreten – sopa.

Ayünü ayü aşamaz.

Ayıyı ayı yemez.

Ayünü balası ayüge ay körünür.

Ayının yavrusu ayıya ay gibi görünür.

Ayünü bügün aşarı cılay edi da, tambla aşarı ḳuvana edi.

Ayının bugün yiyeceği ağlıyordu da, yarın yiyeceği seviniyordu.

Ayünü kesin köre edi da, ızın ızlay edi.

Ayının kendisini görüyordu, yine de izini takip ediyordu.

Ayünü kesin öltürgünçü, terisine baġa kesme.

Ayının kendini öldürmeden, derisine fiyat biçme.

Az açı da köb tatlını buzadı.

Az acı bile çok tatlıyı bozar.

Az aşasang, köb ḳalır.

Az yersen, çok kalır.

Az ayt da köb et.

Az söyle de çok yap.

Az ayt, köb bil.

Az söyle çok bil.

Az bergen cürekden, köb bergen baylıḳdan.

Az veren yürekten, çok veren zenginlikten.