Pi`nin həyatı

Bölüm 5

Adımla bağlı hekayət bununla bitmir. Əgər sənin adın Bobdursa, “O necə yazılır?” deyə heç kim soruşmur. Amma Piscine Molitor Patel olanda hər şey dəyişir.

Bəziləri mənim sinqx olduğumu düşünür və adımın P. Sinqx kimi qəbul edir və təəccüblə niyə başımda əmmamə ilə gəzmədiyimi soruşurlar.

Mən tələbə olanda bir dəfə dostlarımla Monreala getmişdik. Necəsə axşam pizza sifariş etmək mənim öhdəmə düşdü. Dəhşət içərisində düşünürdüm: bax, indi bir fransız da məni ələ salacaq, xəttin o başındakı adam adımı soruşanda dedim:

“Kimsəm Oyam”. Yarım saat keçdi və “Kim Semoyam” adına iki pizza gətirdilər.

Bu müşahidə etdiyim bir həqiqətdir ki, biz qarşımıza çıxan insanların təsiri ilə dəyişib elə oluruq ki, bir müddət sonra heç özümüzü də tanımırıq, adımızı da unuduruq. Məsəlçün götürək, Simona çevrilən Pyotr adını, Levi kimi oxunan Matfeyi, Varfolomey adlandırılan Nafanaila, əvvəl İskariot, sonra İyuda adlandırılan Faddey, sonradan Pavelə çevrilən Savl və.s

İlk “roma qladiatorumla” bir səhər oxuduğum məktəbin həyətində qarşılaşdım, onda cəmi on iki yaşım var idi. Məktəbə yenicə gəlmişdim. Məni görən kimi, onun qalın qafasında bir işıq parıldadı və əli ilə məni işarə edib qışqırdı: Bu da bizim Pissing Pateldir! (fransıca piscine hovuz və ingiliscə pissing işəmək oxşar səslənir – red.)

Bir anın içində bütün sinif gülüşməyə başladı, gülüşlər ancaq sırayla sinfə keçəndə kəsildi. Üzümdə əzici bir kədərlə sinfə hamıdan axırda daxil olan mən oldum.

Uşaqlar qəddar olurlar, bu heç kimə sirr deyil. Elə mən də o qəddarlığın qurbanı olmuşdum. Yeri gəldi-gəlmədi, otağın o başından da olsa qulağım eşidirdi dediklərini: “İşəmək gəlir, mağıl bu gün hər yan təmiz idi!” Yaxud: “Üzünü divara niyə çevirirsən? Yoxsa işəyirsən?”. Mən bunları eşidərkən qulaqardına vurub işimi görürdüm amma səs kəsiləndən sonra ağrısı içimdə qalırdı, içim çox acıyırdı buna görə.

Müəllimlər də məni elə adlandırmağa başlamışdılar. İsti bir gün idi. Səhər tezdən kiçik bir sahə qədər boş olan coğrafiya dərsi, günortaya yaxın Tar (Hindistanda səhra adı) səhrası qədər genişlənmişdi. Elə tarix dərsi də erkən saatlarda canlı görünür, günortaya getdikcə isə yanmış və tozlanmış hala düşür, riyaziyyat dərsi isə əvvəl qayda-qanuna tabe olur, sonra isə xaosa boğulur. Günortadan sonra insanı basan yorğunluqla, boyunlarını və alınlarını burun dəsmalı ilə silən müəllimlər adımın sərinlik və suyla bağlı olduğunu ağıllarına belə gətirmədən məni ələ salmağa davam edirdilər. Çox çətinliklə olsa da onların səslərində nazikləşməni hiss edə bilirdim. Onların dilləri at qamçılayan çapar kimi yorulmuşdu. Adımın ilk hecası olan Pi-ni səlis desələr də, havanın istiliyindən ağızları kömpüklənir, tər onları basır və çətinliklə də olsa sin– kəlməsini işlədə bilirlər. Bunun əvəzinə sidik – demək onlara daha asan gəlirdi və növbəti dəfə adımı çəkmək üçün o qədər enrji sərf etməli olmurdular. Mən əlimi dərsə cavab vemrək üçün qaldıranda, “Sən cavab ver Sidik” ifadəsi ilə qarşılaşırdım. Çox vaxt müəllimlər məni necə çağırdıqlarının fərqində belə olmurdurlar və bəzən istidən ən az müəllimlər qədər əziyyət çəkən tələbələr də buna fikir vermirdi. Nə bir gülüşmə, nə bir lağ eşitməsəm də, təhqir olunduğumu hər zaman hiss edirdim.

Müqəddəs Cozef məktəbindəki son ilimi, Həzərəti Məhəmmədin Məkkədə çəkdiyi zülümlərə bənzədirəm, allah ona rəhmət eləsin. Eynilə onun Mədinəyə Hicrət etməsi kimi mən də qaçıb canımı burdan qurtarmaq üçün yönümü dəyişməyə qərar vermişdim. Müqəddəs Cozef liseyindən sonra Podşineridə ingiliscə təhsil verən özəl Petit Seminariyasına getdim. Qardaşım Ravi də orda oxuyurdu, hər kiçik qardaş kimi mən də hər kəs tərəfindən sevilən böyük qardaşın izi ilə getmək əziyyətini çəkdim. Ravi Petit Seminairiyasında yaşıdları arasında uğurlu bir idmançı, inanılmaz bir bovlinq oyunçusu, güclü bir topçu, şəhərin ən yaxşı kriket (ağacdan dəyənəklə oynanan top oyunu) komandası olan Kapil Devin kapitanı idi.

Mən balıq kimi üzsəm də, heç kim mənə fikir vermirdi, insan təbiəti belə qurulub, dənizkənarı xalqlar yaxşı üzgüçülərə diqqət vermir, eynilə dağ xalqları alpinistlərə fikir vermədiyi kimi. Mənsə heç kimin kölgəsinə gizlənmək fikrində deyildim və “Pissing”-dən başqa istənilən bir ad üçün hər şeyə hazır idim. Hətta “Ravinin qardaşı” adına da hazır idim. Bir sözlə mənim çox yaxşı bir planım vardı.

Mən məktəbə gəldiyim ilk gündən, elə ilk dərsdəcə həmin planı həyata keçirməyə başladım. Mənimlə Müqəddəs Cozef liseyinin başqa tələbələri də oxuyurdular. Dərs bütün məktəblərdə ilk dərs günü necə başlayırsa, həmin qaydalarla yəni şagirdlərin özlərini təqdim etmələri ilə başladı. Biz oturduğumuz sıralara uyğun olaraq özümüzü təqdim etdik.

–Qapathi Kumar.

–Vipin Nat.

–Şamşol Hudxa.

–Piter Carmarac.

Müəllim, qısa və ciddi hərəkətlərlə başını yelləyir və jurnalda hər bir adın qarşısına quş qoyurdu. Mən sanki iynənin üstündə oturmuşdum.

–Acit Ciatson, – məndən dörd sıra aralıdakı uşaq dedi.

–Sampat Saroja, – məndən üç sıra aralıdakı uşaq dedi.

–Stenli Kumar, – məndən iki sıra aralıdakı uşaq dedi.

–Silvestr Navin – düz qarşımdakı uşaq dedi.

Və budur mənim sıram gəldi. Şeytanın qılçını qırmağın vaxtı çatdı. Mədinə məni gözlə gəlirəm. Mən parta arxasından durub özümü lövhəyə çatdırdım. Müəllim ağzını açmağa macal tapmamış, bir parça təbaşir götürüb yazaraq dedim:

Mənim adım

Piscine Molitor Pateldir

Hamının bildiyi

-Mən adımın ilk iki hərfini iki dəfə vurğuladım-−

Pi Patel

Daha dəqiq olmaq üçün isə, altdan yazdım:

p = 3,14

Bunun ardınca böyük bir çevrə çəkib, eynilə həndəsə dərsindəki kimi onun diametrini işarələdim.

Sinifdə sükut hökm sürürdü. Müəllim lövhəyə baxırdı. Mən nəfəsimi içimə çəkib dayanmışdım.

Nəhayət müəllim dilləndi:

– Əla, Pi. Otur. Gələn dəfə cavab vermək istəyəndə, icazə almağı unutma.

Aydındır, ser.

O adımın qarşısına bir quş qoydu. Növbədə olan uşaqlar özlərini təqdim etməyə davam etdilər.

–Mənsur Əhməd.

Mən xilas olmuşdum.

– Qautam Sivarac.

Rahat nəfəs ala bilirdim.

–Arun Annaci.

Yeni dövr yetişdi!

Bu diqqətçəkən tamaşanı hər müəllim üçün ayrıca oynadım. Təkrar, biliyin anasıdır, bu təkcə heyvanlara deyil, insana da aiddir. İki adi adı olan oğlan uşağının arasından sivişib, lövhəyə çıxmağım artıq vərdiş halını almışdı. Bir-iki dəfədən sonra oğlanlar mənimlə birlikdə adımı tələffüz etməyə başlamışdılar. Hər dəfə yeni adımın altından xətt çəkərkən, yerdəki uşaqlardan onu eşitmək elə həyəcanverici idi ki. Yəqin ki, hər orkestr dirijorunun arzusu bu idi ki, onun əl hərəkəti ilə böyük bir qrup idarə olunsun. Bacardığım qədər sürətlə lövhədə yazarkən, yerdəki oğlanlarlardan “Üç! Nöqtə! Bir! Dörd!” pıçıltılarını eşidirdim və mən konsertimi bitirəndə dairəni elə böyük enerjiylə çəkirdim ki, təbaşir parçaları havada uçuşurdu.

Artıq əlimi qaldıranda, mənə hər dəfə fürsət verən müəllimlər o qısa, sehirli, kəliməni deyirdilər. Bu qısa ad çox düşərli oldu, bütün məktəbi bürüdü, hətta Müqəddəs Cozef liseyindən olan o şeytanlar da bu adı öyrəndilər. Belə ki, adımla bağlı tamaşa uğurla işlədi. Nə deyirlərsə desinlər bizim xalq, yaradıcı xalqdır. İki-üç gün sonra Omprakaş adlı oğlan özünü Omeqa adlandırmağa başladı, başqa bir oğlan isə İpsilon, Qamma, Lyamba və Delta adlandırdılar, doğrudur bu uzun müddət davam etmədi. Belə ki, mən Petit Seminairiyadakı ən uzunömürlü yunan oldum. Hətta yerli kriket komandasının kapitanı olan qardaşım da adımı dəstəkləyirmiş. Növbəti həftə qardaşım məni yanına çağırıb dedi:

–Eşitmişəm sənə yeni ləqəb veriblər, bu düzdür?

Mən ağzıma su almış kimi sakitcə dayandım. Çünki bilirdim ki, indicə güləcək. Başqa yolum yox idi.

–Bilmirdim ki, sarı rəng sevdiyin rəngdir.

Sarı? Mən ətrafa boylandım. Onun dediklərini heç kimin eşitməsini istəmirdim, xüsusilə də uşaqların.

–Sən nə demək istəyirsən Ravi? – mən yavaşca pıçıldadım.

–Özünü bilməməzliyə vurma qardaşım. Mənim üçün istənilən ad “İşəmək”dən yaxşıdır. Hətta “Limonlu Pirojki” də ola bilərdi.

Vidalaşanda o üzümə gülümsəyib dedi:

–Niyə qızardın ki?

Sonra çevrilib getdi.

Beləliklə mən bu komaya oxşayan, sanki sürüşüb düşəcək bir damı olan yunan hərfinin altından gizlənə bildim. Bu müqəddəs, irrasional hərf vasitəsilə alimlər yüz illər boyu kainatın sirrlərini öyrənməyə çalışıblar.

Bölüm 6

O möhtəşəm bir aşpaz idi. Lazımından çox qızdırılmış evini ləzzətli yemək qoxuları bürümüşdü. Ədva dolu rəflər əczaxananı xatırladırdı. Soyuducusunu ya da ərzaq dolablarını açanda tanımadığım cürbəcür ərzaq markaları ilə qarşılaşırdım, bəzilərinin heç adlarının belə hansı dildə olduğunu anlamırdım. Bura Hindistandır, amma o qərb mətbəxini elə gözəl bilridi ki. İndiyə qədər yediyim ən ləzzətli və ən ustaca hazırlanmış pendirli makaranonu da o bişirmişdi. Həmçinin tərəvəzli takolarına bütün meksikalılar qibtə edərdi.

Daha bir şeyi gördüm: mətbəxindəki dolabları ağzına kimi dolu idi. Hər dolabın içində, hər siyirmədə, içi dolu konservlər və bankalar görünürdü. Qiyamət gününə yetəcək qədər yemək var idi.

Bölüm 7

Bəxtim gətirmişdi, çünki gəncliyimdə qaranlıq zehnimi işıqlandırmağı bacaran bir neçə qadın və kişi müəllimlə tanış olmaq şansını qazanmışam. Bunlardan biri Tamil Nadu-nun kino aktyorluğu yolunu davam etdirmək istəyən, sonradan fikrini dəyişdirib, Petit Seminairiyaya gəlib biologiya müəllimliyinə girən, fəal kommunist cənab Satiş Kumar idi. Özünə xas qəribə bir görünüşü var idi. Başının ortası keçəl və sivri idi, lakin irəli çıxan, ifadəli çənə sümükləri onu mənim üçün həyatda gördüyüm ən cəlbedici insana çevirmişdi. Dar ombaları iri qarnını bir dağa bənzədirdi, yalnız bir fərqlə dağlar yerlərdən göylərə baş alır, onun qarnı isə yerə sallanırdı. Çubuq kimi nazik ayaqları o dağ boyda qarnı necə saxladığına hələ də təəccüb edirdim, o incə ayaqlar bəzən üzərinə düşən yükdən əyilib, büküləsə də onun bədənini üzərində gəzdirirdi. Kənardan baxanda onun həndəsi bir görünüşü vardı, iki pararlel xətt üzərində dayanan bir böyük və bir kiçik üçbucağı xatırladırdı. Həmçinin üzdən də çopur və qulaqlarından topa ilə cod tüklər çıxmış birisi idi. Lakin mehriban adam idi. Onun gülümsəməsi, üçbucaqşəkilli üzünü tamamilə bürüyürdü.

Cənab Kumar, atesit olduğunu açıqca etiraf edən tanıdığım ilk insan idi. Bunu ilk dəfə sinifdə deyil, zooparka öyrəndim. O hər qəfəsin üstündəki adı oxuyub, qeydlərə diqqət verən məsuliyyətli bir ziyarətçiydi. Ona görə hər bir heyvan məntiqin və mexanikanın gözəl bir nümunəsi, təbiət isə elmin daha geniş bir forması idi. Onun ifrat materialist düşüncəsindən belə çıxırdı ki, iki heyvan cütləşmək istəyəndə genetikanın atası Qreqor Mendelə, təbii seçmə və təkamülə uğramaq istəyəndə Çarlz Darvində müraciət etməliydi. Ya da deyək ki, heyvanların çıxardığı səslər, böyürtü, xorulru, zarıltı, inilti, mələrti, civilti əslində bizim anlamadığımız yad dillər idi. Cənab Kumarın zooparkı gəzməyə gəlməsi, əslində kainatın nəbzini yoxlamaq idi, onun kəskin zəkası hər şeyin yolunda olduğunu təsdiqləyirdi. Daha sonra o bütün elmi hökmlərinin təsdiqini tapıb zooparkı tərk etdi.

Onun üçbucaq şəkilli bədəninin səndələyərək zooparka yaxınlaşmasını ilk dəfə görəndə əvvəlcə yanına yaxınlaşmağa utanmışdım. Bir müəllim olaraq onu nə qədər çox sevdəm də, mənim üçün o biliyin mənbəyi olan hakim, mənsə sadəcə ona tabe olan bir nökər idim. Ondan bir qədər qorxurdum, dayanıb uzaqdan tamaşa edirdim. kərgədanlarla keçilərin yaşadığı hovuzun önündə dayanmışdı. Bu kərgədanla keçi cütlüyü zooparkın əsas görməli eksponatları idi. kərgədanlar adətən öz cütlükləri ilə yaşamağı sevən heyvanlardır, lakin Pik adlı bir dişi kərgədanı alanda, ilk günlər o tənhalıqdan özünə yer tapa bilmirdi, heç yemək də yemirdi. Bu hala son vermək üçün atam bir erkək kərgədan tapmağa çalışırdı, həmin ərəfədə o kərgədan Pikin keçilərlə birlikdə yaşayıb yaşamaya-cağını öyrənməyə qərar verdi. Pik ya keçiləri əzib öldürəcək, ya da onlarla birlikdə yaşamğa alışacaqdı. Belə də oldu, Pik tezliklə keçi sürüsünün ayrılmaz bir üzvünə çevrildi. Sonradan Pik üçün erkək kərgədan Summit gəldi, hətta Summitlə Pik birlikdə hovuzlarına girib palçıq vannası qəbul edərkən belə, keçilər hovuzun ətrafında toplaşırdılar. Bu dostcasına yaşayış ziyarətçilərin diqqətini çəkirdi.

Cənab Kumar başını qaldırıb məni gördü. Gülümsədi və bir əli ilə məni yanına çağırdı.

–Salam, Pi – dedi.

–Salam, ser. Yaxşı ki, zooparka yolunuzu saldınız.

–Mən tez-tez gəlirəm belə yerlərə. Belə desək, bura mənim üçün məbəd kimidir. Maraqlı yerdir… – O çökəkliyi göstərib dedi.

–Əgər bizim siyasətçilər özlərini bu keçilərlə, kərgədanlar kimi apara bilsəydilər, bizim həyatımız rahatlaşardı. Təəssüf ki, bizim baş nazirimizdə kərgədanın ancaq qalın qafası var, o da xoş niyətlə istifadə etmir bunu.

Siyasət haqqında elə bir şey bilmirəm, lakin anamla, atam daim Xanım Qandidən gileylənirdilər, amma mənim elə də vecimə deyildi bu. O nə bu zooparkda, nə də Podşineridə yaşamırdı, bizdən çox uzaqlarda hardasa cənubda bir yerdə yaşayırdı. Lakin yenə də cənab Kumarın sözlərinə uyğun bir şeylər deməli olduğumu düşündüm.

–Bizim xilasımız dindədir. – mən dilləndim. Özümü tanıyandan bəri içimdə din sevgisi var idi.

–Dindədir? – cənab Kumar ürəkdən güldü. – Mən dinə inanmıram. Din qaranlıq deməkdir.

Qaranlıq? Mən özümü itirdim. Amma mənə demişdilər ki, dinlə qaranlıq əks şeylərdir. Din – işıqdır. Bəlkə o bununla məni yoxlayırdı. Bəlkə “din – qaranlıqdır” – deməklə o əslində dərsdə odluğu kimi mənim məntiqimi yoxlayırdı? Məsəlçün o dərsdə deyirdi ki, “məməlilər, yumurtalayır” bu yolla kimin bu fikri yanlış hesab etdiyinə baxırdı. Bu onun əks məntiqi idi.

–Həqiqətin elmin açıqlamasından kənarda, heç bir ağlabatan sübut yoxdur və bizim təcrübələrimizdən kənara çıxıb gözlə görülməyən şeylərə inanmağımıza hansısa əsasımız yoxdur. Əgər aydın bir düşüncəyə, elmi biliklərə sahibsinizsə və kiçik detallara diqqət edirsinizsə, dinin inancdan başqa bir şey olmadığını anlayacaqsınız. Axı Tanrı yoxdur.

Bunları o deyiri? Yoxsa bunlar sonradan tanıdığım bir ateistin sözləri idi. Hər nəysə buna bənzər bir şey idi. Əvvəllər heç vaxt belə şeylər eşitməmişdim.

–Qaranlığa meyl salmaq nəyə lazımdır. Hər şey əlinin altındadır, yetər ki, diqqətlə bax.

O əli ilə Piki göstərirdi. Mən Pikə böyük heyranlıq duysam da, bu kərgədanın işıq mənbəyi olmasına inanmazdım.

O yenidən söhbətə başlayıb, öz fikrini sübuta yetirdi.

–Bəzi insanlar Tanrının 1947-ci ildə ölkəmizin bölünməsi zamanı öldüyünü deyirlər. Ancaq o 1971-ci ilin müharibəsində (3-cü Hindistan-Pakistan müharibəsi nəzərdə tutulur – red.) də ölə bilərdi. Ya da dünən burda, Podşineridə hansısa yetimlər evində ölə bilərdi. Bax belə deyirlər Pi. Mən sənin yaşında olanda poliomielit xəstəliyi üzündən yataqdan dura bilmirdim. Onda hər gün özümdən soruşurdum: “Tanrı hardadır? Harda? Hardadır axı?” O elə də gəlmədi. Məni tanrı yox tibb xilas elədi. Mənim peyğəmbərim ağıldır. O deyir ki, biz saatlar dayandığı kimi, dayanırıq və ölürük. Bir dəfə və həmişəlik. Saat yaxşı işləməyəndə, onu arada bir təmir etmək olar. Nə vaxtsa əlimizdə istehsal üçün hər şey olanda onda yer üzünə ədalət gələcək.

Mənim üçün bunlar artıq idi, lap çox idi. O düz deyirdi, dostcasına, səbrlə, lakin onun sözləri məni sakitləşdirmirdi. Məs sadəcə susurdum, ancaq cənab Kumarı incitməkdən qorxduğum üçün yox, sadəcə bir-iki yalan-yanlış söz deyib, sonra onun mənim içimdə ən dəyərli olan şeyi darmadağın edə biləcək cavablar verməsindən qorxurdum. Birdən onun sözlərindən mən də polimielitə düçar oldum? Birdən bu xəstəlik elə insanın içindəki Tanrını öldürə bilən xəstəlik oldu?

O gəmi göyərtəsində hərəkət edən dənizçi kimi yırğalana-yırğalana çıxıb getdi, ancaq ayağının altında möhkəm torpaq var idi.

–İkinci gün yoxlama yazı var yaddan çıxarma. Üç tam yüzdə on dörd !

–Yaxşı, cənab Kumar.

O mənim Petit Seminairiyada ən sevdiyim müəllim idi və Toronto univerisitetində zoologiya təhsili almağımın tək səbəbi idi. Lakin onunla aramızda başqa hansısa bağ da olduğunu hiss edirdim. Bunlar ateistlərin sanki başqa bir dinə inanan bacılarım və qardaşlarım olması ilə bağlı hissiyyatım idi. Onlar da mənim kimi nəyəsə inanır, ağlın göstərdiyi bir işığa doğru gedir.

Səmimi olacağam. Mənim zəhləm gedən ateistlər deyil, aqnostiklər idi. Axı şübhə həmişə yaxşı şey olub, düzdür heç də hər şeyə kömək olmur. Bizim hamımız Qefsiman bağından keçməliyik. Bir halda ki, İsa Məsih özü də şübhə hissləri keçirib, deməli biz də keçirməliyik. Bir halda ki, Məsih son gecəsini dua edərək keçirib və çarmıxa çəkilərkən, “Ey mənim Tanrım, ey mənim Tanrım! Axı niyə məni tərk elədin?” deyərək, ömür boyu uğrunda mübarizə apardığı şeyə şübhə edib. Onun üçün də öz yolumuzla irəliləməliyik. Lakin, şübhəni bir həyat prinsipi seçsək, onda yerimizdə dayanaraq, hərəkət etməyi gözləməliyik.

Bölüm 8

Biz zooloqlar adətən deyirik ki, zooparkdakı ən təhlükəli vəhşi elə İnsan özüdür. Ümumi mənada, bunu deməklə növümüzün acgöz talançılığını, palnetimizi bir ov meydanına çevirməsini çatdırmağa çalışırıq. Daha təfərrüatlı danışsaq, su samurlarını ucuna balıq taxılmış tilovlarlarla, ayıları ülgüclərlə, filləri içinə mismar doldurulmuş almalarla və əllərinə düşən min cür alətlə yemləyən insanları yada salmalıyıq. Heyvanların qarnından nələr çıxmır, karandaşlar, düymələr, yapışdırıcı lentlər, daraqlar, çay qaşıqları, nallar, şüşə qırıqları, üzüklər, saç sancaqları və hər cür bəzək əşyaları (təkcə ucuz plastik deyil, qızıldan üzüklərə də rast gəlinir), çubuqlar, plastik çəngəl-qaşıqlar, tenis topları və sair. Yad maddələrdən yeyib, zəhərlənərək ölmüş heyvanlardan, qorillaları, bizonları, leyləkləri, üç barmaqlı dəvə quşlarını, aslanları, ayıları, dəvələri, filləri, meymunları, hər cür geyikləri, cürbəcür cütdırnaqlı heyvanları və kiçik quşları saya bilərəm. Zoopark işçiləri arasında Qoliafın ölümü məhşurdur, Qoliaf iki tonluq heybətli bir dəniz filiydi, Avropa zooparklarının ulduzu, bütün ziyarətçilərin sevimlisiydi. Kimsə ona qırılmış bir pivə butulkası yedirtmiş, o da daxili qanaxmadan dünyasını dəyişmişdi.

Bəzən bu vəhşiliklər daha dəhşətli və tükürpədici olur. Tarix zooparklarda işgəncədən öldürülmüş heyvanlar haqqında sənədlərlə doludur. Məsəlçün, dimdiyi çəkiclə əzildikdən sonra şok keçirib ölən hüt-hüt quşu, bir ziyarətçinin bıçaqla saqqalını və dərisindən barmaq qədər kəsdiyi amerikan maralı (həmin maral altı aydan sonra zəhərlənmədən dünyasını dəyişdi), fındıq uzadıb verilməyən bir meymun hər dəfə əlini uzadarkən, axırda yıxılıb qolu qırıldı, başqa bir maralın çəngəlşəkilli buynuzu mişarla kəsildi, ziyarətçilər tərəfindən şişlənən zebra ya da çəliklərlə, çətirlərlə, saç sancağı ilə, cib bıçağıyla, hörgü milləri ilə, gözünə ya da cinsiyyət orqanına zərər vurulan minlərlə belə heyvan məlumdur. Heyvanları zəhərləyənləri heç yada da salmıram. Hətta daha qəribə, məntiqsiz hadisələr də eşitmişəm, məsəlçün meymunların, atların, quşların qarşısına keçib özü-özünü boşaldan cinsi sapıklar, ilanın başını kəsən dindarlar, bir kanada maralının ağzına işəyən dəlilər haqqında eşitmişəm.

Pondişeridə biz qismən şanslıydıq. Avropa və Amerikadakı zooparklara dadanan sadistlərdən qoruna bilirdik. Amma yenə də bir dəfə bizim zooparkdan da bir braziliya aqutimiz (aquti – Cənubi Amerikada və Hindistan adalarında yaşayan dovşana bənzər gəmirici heyvandır) yoxa çıxdı. Atam kiminsə onu oğurlayıb yemək istədiyindən şübhələnirdi. Bizim zooparkda da çoxlu sayda quşlar; tovuz quşları, papuqaylar, fazanlar insanların gözəllik aclığı ucbatından tüklərini itirmişdi. Bir dəfə də əli bıçaqlı bir dəlini asiya maralımızın damına girərkən tutmuşduq, dəli bu hərəkətini belə əsaslandırmışdı ki, şər Ravananı cəzalandıracaqmış (“Ramayana”da Sitanın arvadı Ramanı oğurladıqdan sonra, marala çevrilən mənfi obraz). Bir nəfər də kobra ilanını oğurlamaq üzərykən tutulmuşdu. Öz ilanı ölmüş bir musiqiçi idi, kobranı öyrədib oynadacaqmış. Belə baxanda hər ikisinin canı qurtarmışdı, kobra köləlik və ürəkbulandırıcı musiqinin sədaları altında oynamaqdan, adam isə zəhərli ilan sancmasından. Bəzən də heyvanların sakitcə uzandığını görüb, onlara daş atan axmaqlarla əlləşməli olurduq. Sonra sarisi (sari – Hindistan və Pakistanda uzun qadın geyimidir – red.) şir tərəfindən qapılan qadını xatırlayıram. Ən maraqlısı da odur ki, qadın buna bilərəkdən şərait yaradıbmış, deməli, əvvəl əlini qəfəsin içinə salıb şiri yemləyib, daha sonra isə bilinməyən bir səbədən paltarının ətəyini şirə uzadıb, şir də onu qapıb. Qadın yaralanmamışdı, hər fürsətdə qəhrəmanlıq etməyə hazır olan kişilər bir anda toplaşıb onu xilas etmişdilər. Qadın bunun səbəbini atama izah edəndə isə belə demişdi: “Pambıqdan tikilmiş sarini yemək istəyən şiri təsəvvür edə bilməzdim, elə bilirdim şirlər ətyeyəndir”. Ən böyük baş ağrıları isə heyvanlara yemək atan ziyarətçilərdir. Biz hər şeyi nəzarətdə saxlamağa çalışsaq da, yenə də zooparkda ziyarətçi çox olduğu günlərdə, bizim veterinarımız həkim Atal həzm sistemində problem yaranan, çoxlu heyvanlar aşkarlayırdı. O, artıq miqdarda zülalın ən çox da şəkərin təsirindən yaranan enternit və qastrit xəstəliklərini “mezeonit” adlandırırdı. İnsanların şirniyyata belə düşkünlüyü təəssüf doğurur. İnsanlar heyvanların hər cür qidanı qəbul edərək, bununla belə sağlamlıqlarına zərər gəlməyəcəyinə arxayındır, amma əslində elə deyil. Tənbəl heyvanlarımızdan biri, özünü xeyirxah sanan bir ziyarətçi tərəfindən verilən iylənmiş balığı yedikdən sonra, ağır xəstələnmiş və mədə qanaması keçirmişdi.

Atam zooparkdakı kassanın düz yanındakı divara, parlaq, qırmızı hərflərlə belə yazmışdı: BİLİRSİNİZ ZOOPARKDA ƏN TƏHLÜKƏLİ HEYVAN HANSIDIR? Yazıdan sonra qısa bir ox bir pərdəyə istiqamətlənirdi, pərdəni çəkdikdən sonra qarşınıza bir güzgü çıxırdı.

Mənsə öz növbəmdə, atamın bizdən daha təhlükəli hesab etdiyi bir heyvanı nəzərdə tutduğunu bilirdim, özü də bu heyvan geniş yayılmış bir heyvan idi, hər qitədə, hər cür şəraitdə sıx-sıx rast gəlinən bir növ idi: bu güclü və qəzəbli Animalus anthropomorphicus-dur, daha doğrusu insan təsəvvüründə olan bir heyvan. Biz hər birimiz, ən azından bir dəfə onu görmüşük və bəzən də evimizdə saxlamışıq. Bunlar ən “sevimli”, “ən şirin”, “ən sadiq”, “ən şən”, “ən analyışlı”, heyvanlardır. Belə heyvanlar bütün oyuncaq mağazalarında və uşaqlar üçün olan heyvanxanalarda gözümüzə dəyir. Onlarla bağlı çoxlu sayda hekayələr danışılır! Onlar haqqında bəhs etdiyimiz o çılğın insanları əsəbləşdirib, əsa və çətirlərilə hücum etdirən o “dağıdıcı”, “qana susamış”, “quduz” heyavanların zərərsiz surətləridir. Hər iki halda da heyvanlara baxıb, sanki güzgüdə özümüzü görürük. İnsanı yaranmış bütün canlıların mərkəzi hesab etmək yanılması, təkcə ilahiyyatçıların deyil, zooloqların da qorxulu röyasıdır.

Heyvanın əslində, bizim içimizdə var olan başqa bir heyvanla eyni olduğunun fərqinə iki dəfə vardım, bir dəfə atamın köməyilə, bir dəfə Riçard Parkerin.

Bir bazar günü səhəriydi, səssizcə, özbaşına oyun oynayırdım. Atam məni yanına çağırdı.

–Uşaqlar bura gəlin.

Nəsə baş vermişdi. Onun səsi beynimdə həyəcan siqnalı kimi, əks olundu. Mən həyəcanla, bu gün nə isə dəcəllik edibetmədiyimi düşündüm. Bəlkə Ravi nə isə bir iş qarışdırmışdı? Mən öz-özümə düşünüb, çıxartmağa çalışırdım ki, görəsən bu dəfə nə baş verib? Qonaq otağına keçdim. Anam orda idi. Ravi, şuluqluq eləmiş kimi, kədərli halda oturmuşdu.

–Ravi! Piscine! Bu gün sizə çox vacib bir məsələdən söhbət açacam.

–Məgər bu elə vacibdir? – anam onun sözünü kəsdi və qızardı.

Mənim udqundum. Bir halda ki, həmişə çox səbirli və sakit olan anam da həyəcanlanmış, hətta əsəbləşmişdi, deməli həqiqətn də işlər fırıqdır. Biz Ravi ilə bir-birimizə baxdıq.

–Elədir ki var, – atam narahat halda dilləndi. – Bəlkə nə vaxtsa bu onların həyatını xilas edəcək.

Həyatını xilas edəcək! Artıq beynimdə kiçik zənglər deyil, bizimlə qonşuluqdakı “Müqəddəs Ürək” kilsəsinin böyük zəngləri çalınırdı.

–Bəs Piscinin bura nə dəxli var? O ki, cəmi səkkiz yaşındadır! – anam özünü saxlaya bilməyib dedi.

–O məni daha çox narahat edir.

–Mən heç nə etməmişəm, – dilləndim. – Yəqin Ravi nə isə qarışdırıb! Həmişə belədir.

–Nə? – Ravi etiraz etdi. – Mən heç nə eləməmişəm. – Sonra qəzəblə mənə tərəf baxdı.

–Sakit olun! – atam əlini havaya qaldırıb dedi. Çevrilib anama baxdı. – Gita axı sən özün Piscini .... görübsən. Onun yaşındakı uşaqlar hara əl atırlarsa atsınlar, bircə ora burunlarını soxmurlar.

Mən? Görəsən yenə harada, nə eləmişəm? Daha burnumu soxmadığım hara var? Yox, yox bu mən deyiləm, anacan, məni xilas et, – deyə, içimdən bir səs qışqırırdı. Anam isə sanki razılıq əlaməti olaraq təkcə tövşüyüb, başını yelləyirdi. Neylək, nə qədər qorxulu olursa-olsun, başa gələni çəkmək lazımdır.

–Gəlin gedək, – atam bizi çağırdı.

Biz ard-arda yola düşüb getdik.

Evdən çıxıb, darvazadan zooparka daxil olduq. Hələ erkən olduğundan, zoopark ziyarətçilər üçün açılmamışdı. Xidmətçilər və təmizlikçilər öz işləri ilə məşğul idilər. Mən ən çox sevdiyim heyvan xidməçisi Sitaranı oranqutanın qəfəsinin yanında gördüm. O işindən ayrılıb, başını qaldırıb bizə baxdı. Biz quşların, ayının, böyük və balaca meymunların, cütdırnaqlıların, terrariumun, kərgədanın, fillərin və zürafənin yanından keçib getdik.

Böyük vəhşi pişiklər olan, şirlər, pələnglər və bəbirlərə yaxınlaşdıq. Onlara baxan Babu artıq bizi gözləyirdi. Biz cığırla bir qədər də irəlilədik və o pişiklərin damının qapısnı açdıq. İçəri daxil olduq. Bu böyük, qaranlıq, beton mağara idi, dairəvi, isti və nəmli idi, hər tərəfdən pişik sidiyinin iyi gəlirdi. İçəridə hər tərəfdə qalın, yaşıl, polad məftillərlər hörülmüş böyük qəfəslər var idi. Şüşə damdan içəriyə günəş işığı süzülürdü. Dəmir qapıdan isə ətrafı su ilə əhatə olunmuş, kiçik yaşıl adacıq görünürdü. Qəfəslərin qapıları bağlı idi, təkcə birindən başqa ki, orda bizim qocamanan benqal pələngimiz olan 550 fut ağırlıqlı Maxişa saxlanılırdı. Lakin biz içəri keçən kimi o ayağa durub iri, bulanıq gözlərini Babuya zilləyərək bir ağız kükrədi. Bunun ardınca bütün pişik damları titrədi. Mənimsə dizlərim titrədi, anama qısıldım. O da titrəyirdi. Atam və qardaşım da qorxmuş kimiydilər, ancaq bunu bəlli etmirdilər. Təkcə Babu heyvanın bu heybətli görünüşü və bizə göstərdiyi hədələyici kükrəməsi qarşısında heç tükünü də tərpətmədən, sakitcə yerində dayanmışdı. O dəmir şəbəkənin möhkəmliyinə arxalanırdı. Maxişa qəfəsində o tərəf bu tərəfə var-gəl edirdi. Atam bizə tərəf çevrildi.

–Bu hansı heyvandır?– O Maxişanın kükrəməsindən təsirlənib qışqırdı.

–Pələngdir, – biz Ravi ilə birlikdə baş verənləri görüb, bir ağızdan cavab verdik.

–Pələnglər təhlükəlidir?

–Bəli ata, təhlükəlidir.

–Pələnglər çox təhlükəlidir, – atam təsdiq etdi.– İstəyirəm biləsiniz: heç vaxt, heç bir vəchlə pələnglərə toxunmayın, onlarla oynamayın, əlinizi qəfəslərinə salmayın, heç yaxınlarına da getməyin. Aydındır Ravi?

Ravi başını yellədi.

–Pisin?

Mən daha möhkəm başımı yellədim.

Atam gözünü məndən çəkmirdi.

Mən başımı elə möhkəm yelləyirdim ki, az qala başın qopub döşəməyə düşsün. Öz müdafiəm üçün deməliyəm ki, bəzən beynimdə heyvanları insanlaşdırır, onlarla təmiz ingiliscə danışırdım. Qırqovullar axıcı bir britaniya ləhcəsi ilə onlara soyuq çay verilməməsindən şikayətlənir, əntər meymunları isə özlərindən razılıqla eynilə amerikan qanqsterləri kimi oturub bank yarmaqla bağlı fikirlərini danışırdılar, – bunlar mənim fantaziyalarım idi, fantaziya qurmaq bacarığım çox yüksək idi. Düşüncəmdə mən vəhşi heyvanlara asanlıqla ev xalatı geyindirərək bəzəyə bilirdim, lakin bununla belə onların təbiətini və mənimlə oynaya biləcəyi oyunları yaddan çıxartmırdım. Burnunu hər işə soxan bir uşaq kimi, bundan da çox-çox diqqətli idim. Bəs onda niyə, atam kiçik oğlunun vəhşi heyvanların qəfəsinə girə biləcəyini düşünürdü. Bu qəribə həyəcanın hardan gəldiyini bilmirdim (atam isə hər mövzuda həyəcana qapılırdı), amma o həmin səhər öz qorxusunun öhdəsindən gəlib axırına çatmaq istəyirdi.

–İndi sizə pələnglərin necə təhlükəli olduğunu göstərəcəm, – o yenidən söhbətə başladı. Və bu dərsi ömür boyu yadda saxlayın.

O, Babuya tərəf çevrilib başını yellədi. Babu harasa getdi. Maxişa onu gözləri ilə izlədi və o bayıra çıxanacan gözlərini ondan çəkmədi. Bir müddət sonra Babu ayaqları bağlanmış bir keçi ilə birlikdə qayıtdı. Anam arxadan bərk-bərk atama sarıldı, Maxişanın kükrəməsi get-gedə daha da dərinlərdən gəlməyə başladı.

Babu kilidi açdı, Pələngin olduğu qəfəsə bitişik qəfəsin qapısından içəri daxil oldu. İndi onlar təkcə qapağa bənzər bir qapı və dəmir barmaqlıqlar ayırırdı. Maxişa dərhal pəncələri ilə şəbəkənin üstünü cırmaqlamağa başladı. Artıq xırıltılı səsi, uca və qorxuducu nəriltiyə çevrilmişdi. Babu keçini yerə qoydu, heyvanın sinəsi sürətlə enib qalxırdı. Dili ağzından çölə çıxmış və gözləri çəmbərinə sığışmırdı. Babu keçinin ayaqlarını açdı, keçi bir anda ayağa qalxdı. Babu içəri girdiyi qədər də diqqətlə qəfəsdən bayıra çıxdı. Qəfəs iki mərtəbəliydi, birinci mərtəbə bizimlə eyni səviyyədə, ikincisi bizdən bir metr yüksəklikdə idi. Keçi dərhal ikinci mərtəbəyə doğru dırmandı. Maxışa Babudan diqqətini çəkib sakitcə ovunu izləməyə başladı, lakin səbirsizliyi də üzündən sezilirdi.

Babu qəfəslərin arasındakı qapağı qaldırdı, onu yavaşca açmağa başladı. Maxişa bir az sonra baş verəcəklərdən xoşbəxt olub səssizləşdi. O anda iki şey eşitdim: Bir atamın sərt baxışları ilə bizə “bu dərsi heç vaxt unutmayın” – deyişini və keçinin ara vermədən mələyişini. Bəlkə o bundan əvvəl də bu cür mələmişdi, sadəcə biz fikir verməmişdik.

Mən anamın əlini sürətlə döyünən ürəyimin üstündə hiss etdim. Dəmir qapağın cırıltıları gəlirdi, Maxişa dəmir qapağın arxasından sıçramağa hazılaşırmış kimi görünürdü. O ovunu ən yaxın amma başqa mərtəbədə olduğunu bilməklə qapağın arxasından hərəkətə keçməyə can atırdı. Qamətini düzəldib yenidən kükrədi.

Keçi tullanmağa başladı o inanılmaz hündürlüklərə atılırdı. Keçilərin belə qabiliyyətinin olduğunu heç vaxt ağlıma gətirə bilməzdim. Lakin qəfəsin arxasında, sürüşkən beton divar var idi.

Bir anda qapaq tam açıldı və keçi mələməsi ilə onun ayaqlarının divara dəyərək yaratdığı şaqqıltılardan başqa heç nə eşidilmədi.

Sanki qəfəslər arasında alovlu-qara bir şimşək çaxdı.

Adətən vəhşi təbitədəki yaşayışa uyğunlaşdırmaq üçün, pişikkimilərə həftənin bir günü yemək vermirdilər. Sonradan atamın Maxişanı üç gün ərzində yemləməmələrini əmr etdiyini öyrəndik.

Qanı anamın qollarına sarılandan əvvəlmi, sonramı gördüyümü indi xatılrmıram, amma yaddaşımdı böyük bir qan fışqırmasının qaldığını bu dəqiqə də xatırlayıram. gördüklərim otyeyən bir canlını qorxutmağa bəs edərdi. Anam bizi bərk-bərk qucaqladı. Dəli kimi olmuşduq, anamsa əsəbləşmişdi.