Kitabi Dədə Qorqud

Demə, xanım, Bayandur xanın bir buğası, bir də buğrası varmış. O buğa sərt daşa buynuz vursa, un kimi üyüdərdi. Bir yazda, bir payızda bu buğa ilə buğranı döyüşdürərdilər. Bayandur xan qüdrətli Oğuz bəyləriylə tamaşa edər, əylənərdi.

Demək, sultanım, yenə yazda buğanı saraydan çıxardılar. Üç adam sağ yanından, üç adam sol yanından dəmir zəncirlə heyvanı tutmuşdu. Gəlib meydan ortasında yolladılar. Sultanım, Dirsə xanın oğlancığı üç uşaqla meydanda aşıq-aşıq oynayırdı. Buğanı meydanda qoydular, oğlancıqlara “qaç!” dedilər. O üç oğlan qaçdı, Dirsə xanın oğlancığı qaçmadı. Ağ meydanın ortasında dayandı qaldı. Buğa oğlana hücum etdi. Dilədi ki, oğlanı həlak etsin. Oğlan yumruğunu öküzün alnına var gücü ilə vurdu. Buğa dal ayaqları üstə çökdü. Geri çəkilib oğlana tərəf sürdü, gəldi. Oğlan yenə buğanın alınına yumruğuyla qüvvətlə vurdu. Oğlan bu dəfə buğanın alnına yumruğunu söykədi. Sürüyərək meydanın başına çıxardı. Buğayla oğlan bir-birinə həmlə edərək çəkişdilər. Buğanın iki çiyninin üstündə körpücük dayandı. Nə oğlan yendi¹⁷, nə buğa.

Oğlan düşündü: “Bir dama dirək vurarlar, o dama dayaq olar; mən bunun alnına niyə dayaq olub dayanıram?!” Buğanın alnından yumruğunu çəkdi, yolundan qaçdı. Buğa ayaq üstündə dayana bilmədi, təpəsi üstünə yıxıldı. Oğlan bıçağına əl atdı, başını kəsdi.

Oğuz bəyləri oğlanın başına toplandılar. “Afərin sənə!”, – dedilər. “Dədə Qorqud gəlsin, bu oğlana ad qoysun. Yanına alıb atasına vardı. Atasından oğlana bəylik istəsin, taxt alsın”, – dedilər. Çağırdılar, Dədə Qorqud gələr oldu. Oğlanı alıb atasına vardı. Dədə Qorqud oğlanın atasına söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Ey Dirsə xan, oğlana bəylik ver,

Taxt ver, ərdəmlidir.

Boyu uzun bədöy at ver,

Minər olsun, hünərlidir.

Ağıllardan tümən qoyun ver,

Bu oğlana şişlik olsun, ərdəmlidir.

Dəvələrdən bir qırmızı dəvə ver,

Bu oğlanı daşır olsun, hünərlidir.

Qızıl başlı otaq ver,

Bu oğlana kölgə olsun, ərdəmlidir.

Çiyni quşlu cübbə libas ver bu oğlana,

Geyər olsun, hünərlidir!

“Bu oğlan Bayandur xanın ağ meydanında döyüşüb, bir buğa öldürüb sənin oğlun, adı Buğac olsun. Adını mən verdim, yaşını Allah versin!”, – dedi.

Dirsə xan oğlana bəylik verdi, taxt verdi. Oğlan taxta çıxdı. Atasının qırx igidini xatırlamaz oldu. O qırx igid qısqandılar. Bir-birinə söylədilər: “Gəlin, bu oğlanı atasıyla çəkişdirək. Bəlkə, öldürə! Atasının yanında izzətimiz, hörmətimiz yenə xoş olar, çox olar!”

Bu qırx igidin iyirmisi bir tərəfə, iyirmisi də bir tərəfə vardı. O iyirmisi vardı, Dirsə xana bu xəbəri apardı: “Görürsənmi, Dirsə xan, nələr oldu?! Çarəsiz qalsın, üzü gülməsin, sənin oğlun pis çıxdı, xeyirsiz çıxdı! Qırx igidini yanına aldı. Qüdrətli Oğuzun üstünə yürüş etdi. Harada gözəl gördüsə, çəkib aldı. Ağsaqqal kişinin ağızına, ağbirçək qarının südünə söydü. Axan duru sulardan xəbər keçər, əyri yatan Ala dağdan xəbər aşar, xanlar xanı Bayandura çatar. Dirsə xanın oğlu belə bidət işləmiş deyirlər. Onun gəzməsindən ölməsi yaxşı. Bayandur xan səni çağırıb bərk qəzəblənər. Belə oğul nəyinə gərək?! Belə oğul olmaqdansa, olmaması yaxşı, öldürsənə!” – dedilər.

Dirsə xan: “Varın, gətirin, öldürüm!” – dedi. Belə deyincə xanım, o namərdlərin iyirmisi də çıxıb gəldi və bir dedi-qodunu da onlar gətirdilər. Dedilər: “Dirsə xan, oğlun qalxıb yerindən durdu. Köksü gözəl uca dağa ova çıxdı. Sən varkən ov ovladı, quş quşladı, anasının yanına çıxıb gəldi. Al şərabın tünd qatısından içdi. Anasıyla söhbət etdi, atasına qəsd etdi. Sənin oğlun pis çıxdı, xeyirsiz çıxdı. Qarşı yatan Ala dağdan xəbər keçər, xanlar xanı Bayandura xəbər çatar, Dirsə xanın oğlu belə bidət etmiş, deyərlər. Səni çağırarlar Bayandur xanın yanına, sənə qəzəb olar! Belə oğul nəyinə gərək, öldürsənə!” – dedilər.

Dirsə xan: “Varın, gətirin, öldürüm. Belə oğul mənə lazım deyil!” – dedi.

Dirsə xanın adamları dedi: “Biz necə gətirək? Oğlun sözümüzü dinləməz, bizim sözümüzlə gəlməz. Qalxıb yerindən dur, igidlərini əzizlə, yanına al, götür. Oğluna var, onu da alıb ova çıx. Quş uçur, ov ovla, oğlunu oxlayıb öldür. Əgər belə öldürməzsənsə, başqa cür öldürə bilməzsən, bunu bil!” – dedilər.

Sərin-sərin dan yelləri əsdiyində,

Saqqallı bozaç turqay quşu ötdüyündə,

Bədöy atlar sahibini görüb kişnədiyində,

Saqqalı uzun müəzzin azan oxuduğunda,

Ağlı-qaralı seçilən çağda,

Qüdrətli Oğuzun gəlini, qızı bəzəndiyi çağda,

Sinəsi gözəl uca dağlara gün dəyəndə,

Bəy igidlər bir-birinə qoyulduğu çağda…

Səhər erkəndən Dirsə xan yerindən qalxdı. Oğlancığını yanına alıb qırx igidiylə birlikdə ova çıxdı. Ov ovladılar, quş quşladılar. O qırx namərdin bir neçəsi oğlanın yanına gəldi. Dedilər: “Atan dedi ki, maralları qovsun, gətirsin, mənim önümdə topalasın. Oğlumun at çapmasını, qılınc çalmasını, ox atmasını görüm, sevinim, fəxr edim, güvənim, – dedi”. Oğlandır, nə bilsin, maralı qovaladı, gətirdi, atasının önündı yerə yıxdı. “Atam at çapmağıma baxsın, fəxr etsin, ox atmağıma baxsın, güvənsin, qılınc çalmama baxsın, sevinsin”, – dedi.

O qırx namərd dedi: “Dirsə xan, görürsənmi oğlanı? Dışda, bayırda maral qovur, sənin önünə gətirir. Marala nişan alarkən oxla, səni vurar öldürər! Oğlun səni öldürmədən sən oğlunu öldür!”

Oğlan maralı qovarkən atasının qarşısından gəlib keçərdi. Dirsə xan Qorqud sinirli sərt yayını əlinə aldı. Üzəngiyə qalxıb oxu qüvvətlə çəkdi, tuşlayıb atdı. Oğlanı iki çiyninin arasından vurub çaxdı, yıxdı. Al rəngli qanı şorladı, sinəsi doldu, bədöy atının boynunu qucaqladı, yerə yıxıldı. Dirsə xan hayqıraraq oğlancığının üstünə düşmək istədi. O qırx namərd qoymadı. Atının yüyənini çevirdi, yurduna gəldi.

Dirsə xanın xatunu “Oğlancığımın ilk ovudur”, – deyə atdan ayğır, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı. “Qüdrətli Oğuz bəylərini dəvət edim”, – dedi. Yerindən qalxdı. Qırx incə belli qızın yanına aldı. Dirsə xana qarşı vardı. Gözlərini açıb üzünə baxdı. Sağına-soluna göz gəzdirdi. Oğlancığını görə bilmədi. Qara bağrı sarsıldı, ürəyi oynadı. Qara, süzgün gözlərinə qan-yaş doldu. Çağırıb Dirsə xana söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Bəri gəl, başımın bəxti, evimin taxtı,

Xan atamın kürəkəni,

Qadın anamın sevgisi,

Atam, anam verdiyi,

Göz açınca, gördüyüm,

Könül verib sevdiyim,

A Dirsə xan,

Qalxıb yerindən durdun,

Yelli qara cins atına sıçrayıb mindin,

Sinəsi gözəl uca dağa ova çıxdın.

İki vardın, bir gəlirsən, balam hanı?

Qaranlıq gecədə tapdığım oğul hanı?

Çıxsın mənim görər gözüm, a Dirsə xan, yaman səyrir,

Kəsilsin oğlanın əmdiyi süd damarım, yaman sızlar,

Sarı ilan soxmadan ağca bədənim qalxıb şişər,

Biricik oğlum görünməz, bağrım yanar.

Quru-quru çaylara su saldım,

Qara libaslı dərvişlərə əhdlər verdim,

Ac görsəm, doyurdum, çılpaq görsəm, geyirdim,

Təpə kimi ət yığdım, göl kimi qımız sağdırdım,

Dilək ilə bir oğul güclə tapdım.

Biricik oğul xəbərini, a Dirsə xan, söylə mənə!

Qarşı yatan Ala dağdan bir oğul uçurdunsa, söylə mənə!

Coşqun axan daşqın sudan bir oğul axıtdınsa, söylə mənə!

Aslanla qaplana bir oğul yedirdinsə, söylə mənə!

Qara geyimli azğın dinli kafirlərə,

Biricik oğlunu aldırdınsa, söylə mənə!

Xan atamın qatına mən varım,

Ağır xəzinə, bol əsgər alım,

Azğın dinli kafirə mən varım.

Yaralanıb qazılıq atımdan enməyincə,

Yüyənimlə alca qanımı silməyincə,

Qol-bud olub yer üstünə düşməyincə

Biricik oğul yollarından dönməyim.

Biricik oğul xəbərini, a Dirsə xan, söylə mənə!

Qara başım qurban olsun bu gün sənə!

Dedi, fəryad etdi, ağladı…

Belə deyincə Dirsə xan xatununa cavab vermədi. O qırx namərd qarşı gəldi. Dedilər: “Oğlun sağdır, salamatdır, ovdadır. Bu gün-sabah harada olsa, gələr. Qorxma, narahat olma. Bəy sərxoşdur, cavab verə bilməz”.

Dirsə xanın xatunu çəkildi, geri döndü. Dözə bilmədi, qırx incə belli qızı yanına aldı. Bədöy ata minib oğlancığını axtarmağa getdi. Qışda, yayda qarı-buzu əriməyən Qazılıq dağına vardı, çıxdı. Alçaqdan ucalıqlara qədər qalxdı. Baxıb gördü ki, bir dərənin içinə qarğa-quzğun enir-çıxır, qonur-qalxır! Bədöy atını mahmızladı, o tərəfə getdi.

Demə, xanım, oğlan orada yıxılıbmış. Qarğa-quzğun qan görüb oğlanın üstünə qonmaq istəyirdilər. Oğlanın iki itciyəzi vardı. Qarğa-quzğunu qovur, qonmağa qoymurdu. Oğlan orada yıxılanda boz atlı Xıdır peyda oldu. Üç dəfə yarasına sığal çəkdi: “Qorxma oğlan, sənə bu yaradan ölüm yoxdur. Ana südü, dağ çiçəyi sənin yarana məlhəmdir”, – deyib qeyb oldu.

Oğlanın anası oğlanın yanına qoşub çıxa bildi. Baxıb gördü ki, oğlancığı alca qana bulaşmış yatır. Çağırıb oğlancığına söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Qara, süzgün gözlərini yuxu almış, aç artıq!

On iki sümükcüyünü üzən olmuş, yığ artıq!

Tanrının verdiyi şirin canın seyrandaymış, çağır, nə olar!

Öz gövdəndə canın varsa, oğul, xəbər ver mənə!

Qara başım qurban olsun, oğul, sənə!

Qazılıq dağı, axar sənin suların,

Axar ikən, axmaz olsun.

Bitər sənin otların, Qazılıq dağı,

Bitərkən, bitməz olsun.

Qaçar sənin maralların, Qazılıq dağı,

Qaçarkən, qaçmaz olsun, daşa dönsün.

Nə bilim, oğul, aslandanmı oldu?

Yoxsa qaplandanmı oldu, nə bilim, oğul!

Bu qəzalar sənə haradan gəldi?

O gövdəndə canın varsa, oğul, xəbər mənə!

Qara başım qurban olsun, oğul, sənə!

Ağız-dildən bir neçə söz xəbər mənə!

Səs oğlanın qulağına toxundu. Başını qaldırdı, gözünü açdı. Anasının üzünə baxdı. Söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Bəri gəl, ağ südünü əmdiyim qadınım, ana!

Ağ birçəkli, izzətli, canım, ana!

Axan sulara qarğıma,

Qazılıq dağının suyunun günahı yoxdur.

Bitən otlarına qarğıma,

Qazılıq dağının günahı yoxdur.

Qaçar marallarına qarğıma,

Qazılıq dağının günahı yoxdur.

Aslanla qaplanına qarğıma,

Qazılıq dağının günahı yoxdur.

Qarğıyırsan, atama qarğı,

Bu suç, bu günah atamdandır!

Oğlan yenə söyləyər: “Ana, ağlama, mənə bu yaradan ölüm yoxdur, qorxma. Boz atlı Xıdır gəldi. Üç dəfə yarama sığal çəkdi. Dedi ki, bu yaradan sənə ölüm yoxdur, dağ çiçəyi, ananın südü sənə məlhəmdir”.

Qırx incəbel qız dağın döşünə yayıldı, dağ çiçəyi yığdı. Ana döşünü bir sıxdı, südü gəlmədi, iki sıxdı, südü gəlmədi. Üçüncüdə var gücünü topladı, sıxdı, qanı doldu, sıxdı, bu dəfə süd qan qarışıq gəldi. Dağ çiçəyilə südü oğlanın yarasına qoydular, sarıdılar. Oğlanı ata mindirdilər, alıb yurduna gətirdilər. Oğlanı həkimlərə ismarlayıb Dirsə xandan gizlətdilər.

At ayağı yüyrək, ozan dili çevik olar. Xanım, oğlanın yarası qırx gündə yaxşılaşdı, sap-sağlam oldu. At minər, qılınc qurşanar, ov ovlar, quş quşlar, oldu. Dirsə xanın xəbəri yox, oğlancığını ölmüş bilirdi.

O qırx namərd bunu eşitdi. “Nə edək?” – deyə götür-qoy etdilər. “Dirsə xan əgər oğlancığını görsə, buraxmaz, hamımızı qırar”, – dedilər. – Gəlin, Dirsə xanı tutaq, ağ əllərini arxasına bağlayaq. Qıl kəndiri ağ boynuna taxaq. Alıb kafir ellərinə üz tutaq”. Dirsə xanı tutdular, ağ əllərini arxasına bağladılar. Qıl kəndiri boynuna taxdılar. Ağ ətindən qan çıxana qədər döydülər. Dirsə xan piyada, bunlar atlı getdilər. Alıb onu qanlı kafir ellərinə yollandılar.

Dirsə xan dustaq edildi. Dirsə xanın dustaq olmasından Oğuz bəylərinin xəbəri yox idi.

Məgər, xanım, Dirsə xanın xatunu bunu eşidibmiş. Oğlancığına gedib-varıb söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Görürsənmi, ay oğul, nələr oldu?

Sərt qayalar oynamadı, yer oyuldu,

Eldə düşmən yoxkən sənin atanın üstünə yağı gəldi.

O qırx namərd, atanın yoldaşları atanı tutdular,

Ağ əllərini arxasına bağladılar,

Qıl kəndiri ağ boynuna doladılar,

Özləri atlı, atanı piyada yürütdülər,

Alıb qanlı kafir ellərinə üz tutdular.

Canım oğul, qalx yerindən, dikəl!

Qırx igidini yanına al!

Atanı o qırx namərddən qurtar!

Get, oğul, atan sənə qıydısa, sən atana qıyma!

Oğlan anasının sözünü qırmadı. Yerindən qalxdı. Qara polad üzlü qılıncını belinə bağladı. Ağ kirişli¹⁸ sərt yayını əlinə aldı. Qızıl mizrağını¹⁹ qoluna aldı. Bədöy atını çəkdi, sıçrayıb mindi. Qırx igidini yanına aldı. Atasının arxasınca sürdü getdi.

O namərdlər də bir yerdə dayanaraq dincəlirdilər. Al şərabın ən qatısından içirdilər. Buğac atını sürərək düşmənə yetişdi. O qırx namərd də onu gördü. Qərara gəldilər ki, varıb bu igidi tutub gətirsinlər, ikisini bir yerdə kafirlərə apsınlar.

Dirsə xan dedi: “Qırx yoldaşım, aman, Tanrının birliyinə yoxdur güman! Qolumu bərkidin, qolça qopuzumu əlimə verin, o igidi geriyə çevirim. Gərəksə, məni öldürün, gərəksə, öldürməyin, məni başıma buraxın”. Qolunu bərkitdilər, qolça qopuzunu əlinə verdilər. Dirsə xan oğlancığı olduğunu bilmirdi. Qarşıya gəldi, söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Boynu uzun bədöy atlar gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində minik atın varsa, igid, söylə mənə!

Döyüşmədən vuruşmadan alıb verim, dön geri!

Ağıllardan tümən qoyun gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində şişliyin varsa, söylə mənə!

Döyüşmədən, vuruşmadan alıb verim, dön geri!

Dəvələrdən qırmızı dəvə gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində yüklədiyin varsa, söylə mənə!

Döyüşmədən, vuruşmadan alıb verim, dön geri!

Qızıl başlı, ağ otaqlı evlər gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində otağın varsa, igid, söylə mənə!

Döyüşmədən, vuruşmadan alıb verim, dön geri!

Ağ üzlü, ala gözlü gəlinlər gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində nişanlın varsa, söylə mənə!

Döyüşmədən, vuruşmadan alıb verim, dön geri!

Ağ saqqallı qocalar gedərsə, mənim gedər,

Sənin də içində ağ saqqallı atan varsa, igid, söylə mənə!

Döyüşmədən, vuruşmadan qurtarım, dön geri!

Mənim üçün gəldinsə, oğlancığımı öldürmüşəm.

İgid, sənin günahın yox, dön geri!

Oğlan burada atasına söyləyər, görək, xanım, nə söyləyər:

Boyu uzun bədöy atlar gedərsə, sənin gedər,

Mənim də içində miniyim var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Dəvələrdən qırmızı dəvə sənin gedər,

Mənim də içində yüklədiyim var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Ağıllarda tümən qoyun sənin gedər,

Mənim də içində şişliyim var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Ağ üzlü, ala gözlü gəlin sənin gedərsə,

Mənim də içində nişanlım var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Qızıl başlı, ağ otaqlı evlər sənin gedərsə,

Mənim də içində otağım var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Ağ saqqallı qocalar sənin gedərsə,

Mənim də içində bir ağlı çaşmış,

Şüuru itmiş qoca atam var.

Qırx namərdə buraxmaram, yox!

Qırx igidinə tülbənd yellədi, əl etdi. Qırx igid bədöy atını oynatdı, oğlanın başına toplandı. Oğlan qırx igidini yanına aldı. At çapdı, cəng etdi. Kiminin boynunu vurdu, kimini dustaq etdi. Atasını qurtardı. Çəkildi, geri döndü. Dirsə xan burada oğlancığının sağ olduğunu bildi.

Xanlar xanı oğlana bəylik verdi, taxt verdi. Dədə Qorqud dastan söylədi, deyişmə dedi. Bu oğuznaməni düzdü-qoşdu, belə dedi:

Onlar da bu dünyaya gəldi, keçdi,

Karvan kimi qondu, köçdü,

Onları da əcəl aldı, yer gizlədi,

Fani dünya kimə qaldı?

Qara ölüm gəldiyində keçid versin!

Haqq sağlıqla, ağılla dövlətini artırsın!

O öydüyüm uca Tanrı dost olub mədəd etsin!

Dua edim, xanım:

Yerli uca dağların yıxılmasın!

Kölgəlicə qoca ağacın kəsilməsin!

Coşqun axan gözəl suyun qurumasın!

Qanadlarının ucları qırılmasın!

Qaçarkən ağ, boz atın dolaşmasın!

Vuruşarkən qara polad üz qılıncın korşalmasın!

Dürtüşərkən ala nizən parçalanmasın!

Ağ birçəkli ananın yeri cənnət olsun!

Ağ saqqallı atanın yeri cənnət olsun!

Haqqın yandırdığı çırağın yanıb dursun!

Qadir Tanrı səni namərdə möhtac etməsin, xanım, hey!

II

Salur Qazanın evinin yağmalandığı boyu bəyan edər

Bir gün Ulaş oğlu, tuti quşun balası, düşkün yoxsulların ümidi, Amid soyunun aslanı, Qaracuğun²⁰ qaplanı, qonur atın sahibi, xan Uruzun atası, Bayandur xanın kürəkəni, qüdrətli Oğuzun dövləti, qalmış igid arxası Qazan yerindən qalxmışdı. Doxsan başlı otaqları quru yerin üzərində tikdirmişdi. Doxsan yerdə alaca xalça, ipək döşənilmişdi. Səksən yerdə böyük qablar qurulmuşdu. Qızıl ayaqlı dolçalar düzülmüşdü. Doqquz qara gözlü, gözəl üzlü, saçı ardında hörülü, sinəsi qırmızı düyməli, əlləri biləyindən xınalı, barmaqları bəzəkli, sevimli kafir qızları qüdrətli Oğuz bəylərinə qədəh paylayırdılar.

Şərab Ulaş oğlu Salur Qazanın başına vurdu. Qaba dizi üzərində çökdü, səsləndi: “Ünümü anlayın bəylər, sözümü dinləyin, bəylər! Yata-yata yanımız ağrıdı, dura-dura belimiz qurudu. Gedək, a bəylər, ov ovlayaq, quş quşlayaq, çöl maralı yıxaq-vuraq, dönək, otağımıza gələk, yeyək, içək, xoş keçək”.

Qıyan Səlcik oğlu Dəli Dondaz dedi: “Bəli, xan Qazan, zamanıdır!” Qaragünə oğlu Qara Budaq dedi: “Ağam Qazan, zamanıdır”. Onlar belə deyincə, At ağızlı Aruz Qoca iki dizinin üstündə çökdü, dedi: “Ağam Qazan, pis dinli Gürcüstan ağzında oturursan. Yurdunun üstünə kimi qoyursan?”

Qazan dedi: “Üç yüz igidlə oğlum Uruz evimin üstündə dayansın”. Qonur atını çəkdirdi, sıçrayıb mindi. Alnı bəyaz ayğırına Dondaz mindi. Göy rəngli bədöy atını tutdurdu, Qazan xanın qardaşı Qaragünə mindi. Ağ bədöy atını çəkdirdi, Bayandur xanın düşmənini basan Şir Şəmsəddin mindi. Parasarın Bayburd qalasından pırlayıb uçan Beyrək boz ayğırına mindi. Qonur al atlı Qazana keşiş deyən bəy Yeynək doru²¹ ayğırına mindi. Saymağa başlasam, bitməz. Bütün qüdrətli Oğuz bəyləri atlarını mindi; Ala dağa, ala leşkər ova çıxdı.

Kafirin casusu vardı. Kafirlər azğını Şöklü Məliyə xəbər verdi. Yeddi min kaftanının²² ardı yırtmaclı, yarısından qara saçlı, pis dinli, din düşməni, alaca atlı kafir mindi, basqına vardı. Gecə yarısı Qazan xanın yurduna gəldi. Qızıl otaqlı evlərini kafirlər yağmaladılar. Qaza bənzər qız-gəlini çığrışdırdılar. Tövlə-tövlə şahbaz atlarını mindilər; qatar-qatar qırmızı dəvələrini yüyürtdülər. Ağır xəzinəsini, bol axçasını yağmaladılar. Qırx incəbel qızıyla Boyu uzun Burla Xatun əsir düşdü. Qazan xanın yaşlı anası qara dəvə boyunda asılı getdi. Xan Qazanın oğlu Uruz bəy üç yüz igidiylə əli bağlı, boynu bağlı getdi. İlək Qoca oğlu Sarı Qalmaş, Qazan xanın evi ucbatından şəhid oldu. Qazanın bu işlərdən xəbəri yoxdu!

Kafirlər dedilər: “Qazanın tövlə-tövlə şahbaz atlarını minmişik, qızıl axçasını yağmalamışıq. Qırx igidiylə oğlu Uruzu əsir götürmüşük. Qatar-qatar dəvələrini yedəkləmişik. Qırx incəbel qızla Qazanın halalını tutmuşuq. Bu acıları biz Qazana vermişik”.

Kafirin biri dedi: “Qazan xanda bir hayfımız qaldı.”

Şöklü Məlik sordu: “Ey-y, aznavur²³, nə hayfımız qaldı?”

Kafir dedi: “Qazanın Dəmirqapılı Dərbənddə on min qoyunu var. Bu qoyunları da aparsaq, Qazana böyük zərbə vurmuş olarıq”.

Şöklü Məlik: “Altı yüz kafir varsın getsin, qoyunu gətirsin!” dedi. Altı yüz kafir atlandı, basqına getdi.

Gecə yatarkən Qaraca Çoban qara qarışıq yuxu gördü. Hövlnak qalxdı. Qıyangücü, Dəmirgücü – bu iki qardaşı yanına aldı, ağılın qapısını bərkitdi. Üç yerdə təpə kimi daş yığdı. Ala qollu sapandını əlinə aldı. Qəflətən Qaraca Çobanın üzərinə altı yüz kafir hücum etdi.

Kafir söyləyər:

Qaranlıq axşam olanda narahat çoban,

Qarla yağış yağanda çaxmaqlı çoban,

Südü, pendiri bol, qaymaqlı çoban!

Qazan xanın qızıl pəncərəli evlərini biz yıxmışıq,

İlxı-ilxı şahbaz atlarını biz minmişik,

Qatar-qatar qırmızı dəvəsini biz yedəkləmişik,

Qocacıq anasını biz gətirmişik,

Ağır xəzinə, bol axçasını biz yağmalamışıq,

Qaza bənzər qızı, gəlini biz əsir etmişik,

Qırx igidiylə Qazanın oğlunu biz gətirmişik,

Qırx incə belli qızla Qazanın halalını biz gətirmişik!

Ey-y, çoban, iraqından²⁴, yaxınından bəri gəl!

Baş endirib bağır, bas!

Bizə salam ver, öldürməyək!

Şöklü Məliyə səni çatdıraq!

Sənə bəylik alıb verək!

Çoban söyləyər:

Qışqırıb çağırma ey-y, itim kafir!

İtimlə bir yalaqda qab-qacaq suyunu içən, azğın kafir!

Altındakı alaca atını nə öyərsən?

Alaca başlı keçim qədər gəlməz mənə.

Başındakı tulqanı²⁵ nə öyərsən, ey-y kafir?

Başımdakı börküm qədər gəlməz mənə.

Altmış tutam nizəni nə öyərsən, murdar kafir?

Qırmızıcıq dəyənəyim qədər gəlməz mənə.

Qılıncını nə öyərsən, ey-y kafir?

Əyri başlı çomağım qədər gəlməz mənə.

Oxluğunda doxsan oxunu nə öyərsən, ey-y kafir?

Alaca qollu sapandımca gəlməz mənə.

Uzağından, yaxınından bəri gəl!

İgidlərin vuruşunu gör, sonra danış!

Kafirlər at çapdılar, ox atdılar. Ərənlər əjdahası Qaraca Çoban sapandının içinə daş qoydu, atdı. Birini atanda ikisini-üçünü yıxdı. İkisini atanda üçünü-dördünü yıxdı. Kafirlərin gözünə qorxu düşdü. Qaraca Çoban kafirin üç yüzünü sapandla yerə sərdi. İki qardaşı oxa tuş gəldi, şəhid oldu. Çobanın daşı tükəndi. Qoyun demədi, keçi demədi, sapandının içinə qoyub, kafiri yıxar oldu. Kafirin gözü qorxdu. Dünya-aləm kafirin başına qaranlıq oldu.